Morgunblaðið - 19.04.1988, Qupperneq 60

60
MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 19. APRÍL 1988
U m húsnæðismál
Önnur grein
eftirJúlíus Sólnes
í fyrri grein um húsnæðismál var
fjallað um ýmsar. hugmyndir okkar
þingmanna Borgaraflokksins í hús-
næðismálum og sagt frá tillögum
okkar um nýtt húsnæðislánakerfi,
sem við höfum lagt fram á Alþingi.
í nóvember sl. lögðu þingmenn
Borgaraflokksins í efri deild, þeir
Júlíus Sólnes og Guðmundur
Ágústsson, fram frumvarp til laga
um sjálfstæðar húsnæðislánastofn-
anir eða húsbanka. Þeim er aðallega
ætlað að veita lán til þeirra hús-
byggjenda og íbúðarkaupenda, sem
standa traustum fótum í kerfínu,
þ.e. eiga skuldlitlar íbúðir fyrir.
Þessir aðilar þurfa að sjálfsögðu
að eiga aðgang að hagstæðum
langtímaveðlánum, en geta greitt
markaðsvexti. Eins og kom fram í
fyrri greininni er óraunhæft að
ætlast til þéss, að bankakerfið taki
að sér að veita þessum aðilum
langtímaveðlán. Það hefur allt öðru
hiutverki að gegna í íslenzku efna-
hagslífi. Hins vegar gerum við ráð
fyrir, að bankakerfíð ásamt lífeyris-
sjóðunum og hagsmunasamtökum
launþega og atvinnurekendans taki
höndum saman um að koma á fót
sérstökum húsnæðislánastofnunum
eða húsbönkum til að leysa þetta
verk.
Um 60% þeirra, sem sækjast eft-
ir lánum vegna íbúðarkaupa eða
bygginga á hinum almenna fast-
eignamarkaði, eru ýmist að stækka
við sig eða minnka við sig eða
breyta til vegna búsetuskipta af
ýmsum orsökum. Þessi hópur þarf
ekki á opinberri aðstoð að halda,
en verður að geta leitað til ein-
hverrar lánastofnunar, sem er
reiðubúin að sinna honum. Hins
vegar ætti ríkisvaldið, þ.e. hús-
næðisstofnun að einbeita sér að því
að hjálpa þeim, sem eru hjálpar
þurfí, í stað þess að burðast með
allan húsnæðislánamarkaðinn.
Húsnæðisstofnun á eingöngu að
sinna þeim, sem eru að byggja eða
kaupa sína fyrstu íbúð, öryrkjum,
öldruðum, lágtekjufólki, námsfólki
og öðrum, sem þurfa á aðstoð að
halda. Þetta eru um 40% þeirra, sem
eru á fasteignamarkaðinum. Væri
það ólíkt auðveldara verkefni fyrir
húsnæðisstofnun að sinna þessum
hópum eingöngu.
Um húsbanka
Það form sjálfstæðra húsnæðis-
lánastofnanna, sem við leggjum til
að verði komið á fót, er byggt á
ævagömlum hugmyndum Friðriks
mikla Prússakonungs, sem hann
setti fram í stjórnartíð sinni til að
auðvelda borgarastéttinni að eign-
ast eigið húsnæði. Friðrik mikli
skildi það vel, að þjóð, sem býr við
öryggi í húsnæðismálum, starfar
og vinnur betur. Fytstu húsnæðis-
lánastofnanirnar komu til sögunnar
í Þýzkalandi um miðbik átjándu
aldar. Danir tóku þessar hugmynd-
ir til sín og gerðu tilraun til þess
að koma upp húsnæðislánastofnun
í Danmörku seint á átjándu öld.
Það var þó ekki fyrr en um miðbik
síðustu aldar, að húsnæðislána-
stofnanir, þar sem lántakendur
mynda með sér félagsskap til að
fara með og ábyrgjast sameiginlega
öll útlán stofnunarinnar og eru jafn-
framt félagar í henni. í seinni tíð
hefur þó verið heimilt, að hús-
bankar séu reknir í formi hlutafé-
lags án þessarar samábyrgðar. Er
gert ráð fyrir báðum þessum mögu-
leikum í tillögum okkar.
Húsbankarnir §ármagna útlán
sín með útgáfu sérstakra húsbréfa
(obliogationer), sem þeir hafa
einkarétt til að gefa út og selja á
ftjálsum peningamörkuðum. í raun-
inni er um að ræða venjulegt
skuldabréf eða spariskírteini, sem
húsbankinn býður til sölu í sam-
keppni á fjármagnsmarkaðnum. Ef
húsbréfin eru fullkomlega traust
og áreiðanleg í líkingu við verð-
tryggð spariskírteini ríkisins ætti
ekki að vera vandkvæði á því að
selja þau á hagstæðu verði fyrir
stofnunina, þannig að nægt fjár-
magn verði til útlána hveiju sinni.
Þar sem útlán húsbankans byggja
algerlega á sölu húsnæðisbréfanna,
verður að vera jöfnuður milli útgáfu
og sölu húsbréfa og útlána. Fyrir
hvert nýtt útlán þarf að gefa út og
selja húsbréf. Oftast er þetta gert
á þann veg, að röð húsnæðisbréfa
er sett á markað með reglulegu
millibili (biokemission) og lánsum-
sóknir afgreiddar í takt við útgáfu
bréfanna. Þó er jafnalgengt hjá
dönsku húsbönkunum, að húsbréfín
séu seid frá degi til dags og lánsum-
sóknir afgreiddar á sama hátt. Bið-
raðir eftir húsnæðislánum er óþekkt
fyrirbrigði í Danmörku. Lánsum-
sókn er oft afgreidd og lánið
veitt inann viku frá því að hún
barst.
Dönsku húsbréfín njóta mikils
trausts meðal almennings. Algengt
er að gefa bömum húsbréf í
skímar- og fermingargjafir. Það
em þó fyrst og fremst bankar og
tryggingarfélög, sem geyma
lausafé sitt í húsbréfum. Húsbréfín
em auglýst til sölu í öllum bönkum
og peningastofnunum. Gengi
þeirra, þ.e. söluverð og raunvextir,
er skráð á viðskiptasíðum dagblað-
anna á hveijum degi. Ef óheppileg
þróun söluverðs húsbréfa er fyrir-
sjáanleg kemur danski seðlabank-
inn yfírleitt til aðstoðar og kaupir
húsbréf í miklu magni.
í seinni tíð hefur bankakerfið í
Evrópu í æ ríkara mæli farið inn á
bein tölvuviðskipti. Þetta hefur gert
nauðsynlegt að skilgreina og heim-
ila svokölluð rafeindabréf (elektron-
iske obligationer). Rafeindahúsbréf
em aðeins til í tölvukerfi verðbréfa-
miðstöðvarinnar, stórbankanna,
tryggingarfélaga og verðbréfasala
svo dæmi séu nefnd. Þau ganga
kaupum og sölum á venjulegan
hátt, en em aldrei skráð á pappír.
Hlutlaus verðbréfámiðstöð fylgist
með öllum slíkum tilfærslum og
skráir þær. Þannig er hægt að selja
eða kaupa mikið magn af húsbréf-
um á svipstundu.
Þegar falast er eftir húsnæði sér
fasteignasalinn venjulegast um
lánsumsóknina fyrir kaupandann.
Flestar fasteignasölur hafa samn-
inga um beina tengingu við tölvu-
kerfí húsnæðislánastofnananna.
Þegar lánið er tilbúið, að viku eða
hálfum mánuði liðnum, skrifar lán-
takandinn undir veðskuldabréf fyrir
öllu láninu handa stofnuninni.
Stofnunin útvegar sjálf fjármagn
til lánveitingarinnar með sölu hús-
bréfa, sem í sjálfu sér kemur lántak-
andanum ekkert við. Áður var þó
algengara, að lántakandinn yrði
sjálfur að selja húsbréfín, sem
stofnunin afhenti honum við mót-
töku veðskuldabréfsins. Þannig er
stofnunin óháð utanaðkomandi fjár-
magni, sem þyrfti að leggja til
hennar á beinan hátt.
Júlíus Sólnes
„Á meðan íslenzka hús-
næðislánakerf ið er
komið í þrot og óaf-
greiddar lánsumsóknir
hrannast upp, gengur
húsnæðislánakerf ið ná-
grannaþjóðanna
snurðulaust. Það sem
meira er, að þar er
komin afgangsgeta.
Kerfið hefur umfram-
fjármagn, sem þarf að
koma einhvers staðar
fyrir.“
Lánskjör
í tillögum Borgaraflokksins er
gert ráð fyrir, að tilraun verði gerð
til þess að bijótast út úr myrkviðum
lánskjaravísitölunnar. Lánskjara-
vísitalan hefur haft óbærilegar af-
leiðingar fyrir allt efnahagslíf
landsmanna. Hún hefur komið fleiri
manns á vonarvöl og lagt mörg
atvinnufyrirtæki í rúst. Misgengis-
hópurinn, sem varð að þola stór-
hækkun lánskjaravísitölu umfram
kaupgjaldsvísitölu á árunum
1983-’84 hefur enn ekki fengið leið-
réttingu sinna mála hvað hús-
næðislánin áhrærir. Lánskjaravísi-
talan virkar með þeim hætti, að
óeðlilegir þættir svo sem hækkun
matvöru virka á hana. Ef kaffí
hækkar í Brazilíu hækka skuldir
íbúðareigenda. Ef framfærslusvísi-
talan hækkar um 2 stig hækka
skuldir landsmanna við húsnæðis-
lánakerfíð um einn milljarð króna.
Á þeim átta árum, sem eru liðin
síðan lánskjaravísitalan var tekin í
notkun, hefur hún rúmlega nítján-
faldazt. Byggingarvísitalan hefur
rúmlega sautjánfaldazt. Á sama
tíma hefur verðgildi Bandaríkjadoll-
ars ellefufaldazt og dönsku krón-
unnar tífaldazt. Maður, sem hefur
fengið að taka danskt húsnæðislán
í júní 1979, skuldaði nú miklu
minna en sá, sem hefði tekið jafn-
hátt íslenzt húsnæðislán með sömu
afborgunarskilmálum.
í töflu 1 er sýnd þróun láns-
kjaravísitölu, byggingarvísitölu,
kaupgjaldsvísitölu og launavísitölu
tímabilið 1979 til marz 1988, en
lánskjaravísitalan var fyrst skráð í
júní 1979. Tölumar eru júnítölur
hvers árs.
Sjá töflu á næstu síðu.
Kaupgjaldsvísitalan sýnir mjög
vel hverrtig launafólki hefur reitt
af í verðbólgubálinu, þar sem láns-
kjörin eru stillt eftir verðbólgunni,
en launin ekki. Enda urðu menn-
sammála um að taka hana úr sam^
bandi í ágúst 1986. Þróun launavísi-
tölunnar, en mjög er umdeild hvort
hún sýnir rétta mynd af afkomu
launafólks, er ekki mikið hagstæð-
ara. Hún sýnir, að launafólk getur
vart búizt við því að verða ofan á
í baráttunni við lánskjaravísitöluna.
Ekkert bendir til þess, að kaupgjald
á íslandi muni nokkm sinni geta
haldið í við lánskjaravísitöluna. Það
gekk ekki í mesta góðæri, sem
landsmenn hafa búið við. Varla
gengur það betur þegar aftur
harðnar í ári. Ef nauðsynlegt reyn-
ist að verðtryggja húsnæðislán virð-
ist skynsamlegra að binda þau við
byggingarvísitöluna, sem sam-
kvæmt töflu 1 sýnir betri aðlögun
að launavísitölu.
í tillögum Borgaraflokksins er
því einungis gert ráð fyrir, að heim-
ilt sé að verðtryggja lán, en jafn-
framt bent á aðra valkosti. Ná-
grannaþjóðimar hafa ekki nema að
litlu leyti farið inn á þá braut að
verðtryggja lán. Eru þau þá tengd
við byggingarvísitölu eða kaup-
gjaldsvísitölu. Yfírleitt er fólk ráðið
frá því að taka slík lán og fremur
hvatt til að taka venjulega skulda-
bréfalán með afföllum. Vísitölu-
bundin lán em talin koma helzt til
greina, þar sem hægt er að tengja
rekstur fasteignar við sömu vísitölu.
Þannig má hugsa sér að nota vísi-
tölubundin lán til byggingar leigu-
íbúðar, þar sem húsaleigan fylgir
sömu vísitölu.
Opið bréf til fjár-
málaráðuneytisins
Hreinsið til í eigin húsi
eftir Hrannar
Jónsson
A síðum dagblaðanna síðustu
vikur hefur mátt sjá auglýsingar
frá fjármálaráðuneytinu þar sem
fólk er beðið um tillögur um hvern-
ig megi spara í ríkisrekstrinum.
Ég veit ekki hvort þessar auglýs-
ingar eiga að sýna fram á aukna
ábyrgð hjá ykkur sem ráðstafa fé
skattborgara eða hvort þama séu
á ferðinni merki um stóraukna
kímnigáfu ykkar, því varla haldið
þið að fólk sé það vitlaust að taka
þetta alvarlega — ég og félagar
mínir í Flokki mannsins höldum
ekki.
Byrjið að hreinsa til
í eigin húsi
Ykkur væri nær áð byija á því
að hreinsa til í eigin húsi áður en
þið biðjið um tillögur um hvemig
væri best að flikka uppá nágrennið.
Með þessu er átt við að fullt af ein-
földum aðgerðum er hægt að fram-
kvæma til að draga úr rekstrar-
kostnaði ijármálaráðuneytisins.
Hættið að moka peningum
í auglýsingar
I fyrsta lagi væri heillaráð að
hætta að nota sjóði þjóðarinnar i
heilsíðuauglýsingar. Það liggur við
að fjármálaráðuneytið sé farið að
auglýsa meira en Coca Cola, og þá
er mikið sagt. Hætt er við að hin
ráðuneytin fari að taka þennan ósið
upp eftir ykkur. Hinn Alþýðuflokks-
ráðherrann, þessi í viðskiptaráðu-
neytinu, er þegar byijaður. Ef önn-
ur ráðuneyti fylgja í kjölfarið verða
öll blöð uppfull af auglýsingum frá
ríkinu og held ég að þá fari lítið
fyrir spamaðinum, auk þess sem
þetta þýðir að annaðhvort verða öll
blöð fuíl af auglýsingum frá ríkinu
eða þau stækka um helming. Ekki
vitum við heldur til þess að kjósend-
ur hafí gefíð ykkur umboð til þess
að halda uppi einhverri auglýsinga-
stofu milli kosninga.
Og ef þetta eru ekki nægar
ástæður þá má benda á það að ríkis-
styrkur til pólitískra málgagna er
nógu mikill, þó ekki komi til marg-
ar heilsíðuauglýsingar upp á hvem
dag.
Hættið að nota opinber
tæki til einkaerinda
í öðru lagi myndi fjármálaráðu-
neytið sýna gott fordæmi ef sjálfur
fjármálaráðherra hætti að nota
þyrlu landhelgisgæslunnar í einka-
erindum.
Burt með bruðlið
í þriðja lagi gæti ríkissjóður gef-
ið fordæmi með því að draga úr
ýmiss konar bruðli, s.s. dýrum utan-
landsferðum, óþarfa veisluhöldum
og með því að selja nokkrar bifreið-
ir, þ.á. m. ráðherrabifreið fjármála-
ráðuneytisins. Það er til fullt af
ódýrum en nægilega góðum bifreið-
um. Hvar er annars bragginn góði?
Því ekki bara að kaupa nokkur
stykki braggabifreiðar.
10% niðurskurður í öllum
ráðuneytum
I síðustu Alþingiskosningum
lögðum við húmanistar fram ná-
kvæma kostnaðaráætlun þar sem
„Hættið að fjármagna
ríkisreksturinn með
útgáfu skuldabréfa því
sala á þeim stóreykur
fjármagnskostnað í
landinu og ýtir undir
bruðl ríkisins.“
fjallað var um spamað í ríkis-
rekstri. I henni var m.a. talað um
10% niðurskurð á hveiju ráðuneyti
fyrir sig. Rekstur ríkisins er eins
og rekstur á hveiju öðru fyrirtæki
og það þætti lélegt fyrirtæki sem
gæti ekki skorið niður 10% af kostn-
aði. Þetta væri hægt með því að
fara eftir okkar tillögu sem er að
skera niður yfírbyggingu. Svo fátt
eitt sé nefnt: Að fækka utanlands-
ferðum opinberra starfsmanna, fá
viðunandi fargjöld hjá íslensku ein-
okunarflugfélögunum, fara ekki út
í óþarfa byggingaframkvæmdir,
auka hagkvæmni í rekstri og fjár-
mögnun, skera niður óþarfa veislu-
höld og hreint og beint banna
vínveitingar í opinberum veislum
(vínveitingar eru mjög kostnaðar-
samar fyrir utan að þær eru ekki
mjög gott fordæmi þar sem ríkið á
að beijast á móti víndrykkju ein-
faldlega af heilbrigðisástæðum og
heilbrigðisgeirinn er einn stærsti
kostnaðarliðurinn).
Er einhver alvara í þessu?
Allt þetta er lítill vandi að fram-
kvæma ef viljinn er fyrir hendi. En
við búumst ekki við því að ykkur
sé mikil alvara með þessum auglýs-
ingum því tilkostnaður fjármála-
ráðuneytisins hefur stóraukist í tíð
núverandi ríkisstjómar þrátt fyrir
falleg orð og tal um braggabíla.
En ef ykkur skyldi þrátt fyrir
allt vera einhver alvara og stóm
orðin em ekki bara hræsni þá höf-
um við nokkrar tillögur í viðbót.
Leggið niður staðgreiðslukerfi
skatta sem hefur stóraukið útgjöld
fjármálaráðuneytisins með öllu þvi
apparati og auglýsingum sem em
í kringum það. Afnemið tekjuskatt-
inn algjörlega og þar með stóran
hluta af þeim kostnaði sem fjár-
málaráðuneytið stendur undir.
Ríkið hefur miklu meiri tekjur af
óbeinum sköttum. Skattleggið
bankana, tryggingafélögin og versl-
unar- og skrifstofuhúsnæði.
Burt með fjárlaghalla
0-
Hættið að fjármagna ríkisrekst-
urinn með útgáfu skuldabréfa því
sala á þeim stóreykur fjármagns-
kostnáb í landinu og ýtir undir bmðl
ríkisins. í stað þess er miklu skyn-
samlegra að leggja fjárlög fram án
halla. Það er besta leiðin til að koma
í veg fyrir að menn freistist til að
eyða um efni fram og og seilast í
vasa komandi kynslóða.
Kerfisflokkar
Eins og áður sagði efumst við
um að þið munið framkvæma þess-
ar hugmyndir. Ástæðan er sú að
þið emð kerfísflokkar og berið ekki