Morgunblaðið - 06.10.1988, Blaðsíða 35

MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 6. OKTÓBER 1988
35
IÞINGHLEI
STEFÁN FRIÐBJARNARSON
„Málið á að vaxa líkt og tré
sem heldur áfram að vera sama
tréð þótt það þroskist og dafiii“
ÁLITSGERÐ
UM MÁLVÖNDUN og
FRAMBURÐARKENNSLU
f GRUNNSKÖLUM
Samin af nefnd á vegum mennta-
málaráðherra 1985-1986
Þingsályktun frá vorinu
1984:
„ Alþingi ályktar að fela ríkis-
stjórninni að hlutast til um að
í ríkisfjölmiðlum og grunnskól-
um verði aukin rækt lögð við
málvöndum og kennslu í fram-
burði íslenzkrar tungu.“
Ríkisútvarpið hefúr Qar-
kennslu „móðurmálið og með-
ferð þess“ 3. október næstkom-
andi.
I
í samræmi við framangreinda
þingsályktun skipaði Ragnhildur
Helgadóttir, þáverandi mennta-
málaráðherra, nefnd til að „gera
tillögur um málvöndun og fram-
burðarkennslu í grunnskólum".
Nefndina skipuðu: Baldur Jóns-
son, prófessor og forstöðumaður
íslenzkrar málstöðvar, Höskuldur
Þráinsson prófessor, Indriði Gísla-
son dósent og Guðmundur B.
Kristmundsson, þáverandi náms-
stjóri í íslenzku og var hann form-
aður nefndarinnar.
Samkvæmt erindisbréfi nefnd-
arinnar bar henni einkum að fjalla
um: 1) tillögur að stefnu í fram-
burðarkennslu, 2) skipan fram-
burðarkennslu í grunnskólum, 3)
aðstæður framburðarkennslu, 4)
tillögur að stefnu f málvöndun,
5) tillögur um framkvæmd og 6)
námsefni og námsgögn.
Nefndin lauk störfum 1986 og
skilaði sérstakri álitsgerð til ráðu-
neytisins.
II
Birgir ísleifur Gunnarsson,
menntamálaráðherra til skamms
tíma, sendi síðan skólastjórum
allra grunn- og framhaldsskóla
erindi um málvöndun. Erindinu
fylgdi „Álitsgerð um málvöndun
og framburðarkennslu í grunn-
skólum", samin af nefndinni, sem
og fylgiskjal um íslenzkan fram-
burð.
Álitsgerðin fjallar um íslenzka
hljóðkerfið, staðbundnar málvenj-
ur, skýrmæli, tal- og málgalla,
íslenzk orð yfír ný hugtök og sitt-
hvað fleira.
í erindi ráðherra er þess farið
á leit við skólastjóra að þeir veki
athygli kennara á mikilvægi mál-
vöndunar og efnisatriðum álits-
gerðarinnar. Tilgangurinn var að
auka umræðu um vemdun
íslenzkrar tungu og efla málvönd-
un og framburðarkennslu í skól-
um.
III
í álitsgerðinni segir m.a. orð-
rétt um stefnumörkun:
„íslendingar hafa sett sér það
mark að varðveita tungu sína og
efla hana.
Með varðveislu íslenskrar
tungu er átt við að halda órofnu
samhengi í máli frá kynslóð til
kynslóðar, einkum að gæta þess
að ekki fari forgörðum þau tengsl
sem verið hafa og era enn milli
lifandi máis og bókmennta allt frá
upphafí ritaldar.
Með eflingu tungunnar er eink-
um átt við að auðga orðaforðann
svo að ávallt verði unnt að tala
og skrifa á íslensku um hvað sem
er, enn fremur að treysta kunn-
áttu í meðferð tunngunnar og
styrkja trú á gildi hennar.
Varðveisla og efling era ekki
andstæður. Eðli málsins, form-
gerð þess og sérkenni eiga að
haldast. En málið á að vaxa líkt
og tré sem heldur áfram að vera
sama tréð þótt það þroskist og
dafni.
Málfarslegt uppeldi í skólum
má aldrei missa sjónar á þessu
tvíþætta markmiði. Kennarar
verða að skilja hvað í húfi er og
geta útskýrt það fyrir nemendum
Krafan um varðveislu málsins
getur aidrei falið í sér afturhvarf
til framburðar Einars Þveræings
eða Þorgeirs Ljósvetningagoða.
Hins vegar ættum við að leggja
metnað okkar í að varðveita fram-
burð íslensks nútímamáls og
stuðla þannig að því að komandi
kynslóðir geti notið þess vand-
kvæðalaust sem hljóðritað hefur
verið á 20. öld, - þ. á m. á söguleg-
um stundum - og líklegt er að
unnt verði að varðveita um ókom-
in ár á einhvers konar hljóðmiðl-
um (plötum eða böndum)."
IV
Framburður móðurmáisins er
veikamikill þáttur þess, þótt
minna hafí máske verið skeytt um
hann en aðra þætti tungunnar.
Almennur áhugi á þessu efni fer
þó jafnt og þétt vaxandi, ekki sízt
í kjölfar yfirgriþsmikilla mállýs-
kurannsókna dr. Bjöms Guðfinns-
sonar á öndverðum fimmta áratug
þessarar aldar og rits hans:
„Breytingar á framburði og staf-
setningu" (Reykjavík 1947). Hins
vegar fór lítið fyrir opinberri
stefnumörkun að þessu leyti.
Framburðarþátturinn hefur þrátt
fyrir það verið viðvarandi athug-
unarefni fræðimanna.
Hér verður ekki fjaliað sérstak-
iega um þá stefnumörkun, sem
lögð era drög að í álitsgerð um
málvöndun og framburðarkennslu
í grannskólum, enda fremur við-
fangsefni fræðimanna; aðeins
tyllt tám á örfá áherzluatriði:
1) Spomað verði við breytingum
á íslenzka hljóðkerfinu: stuðl-
að að varðveizlu samhengis í
málinu.
2) Spomað verði við breytingum
sem virðast geta raskað beyg-
ingarkerfínu.
3) Aukin áherzla verði lögð á
skýrmæli
4) Staðbundnar málvenjur verði
virtar.
5) Fundin íslenzk orð yfir ný hug-
tök.
6) Tökuorð löguð íslenzku hljóð-
og beygingarkerfi.
Það vekur athygli að ekki er
lagt til að taka upp samræmdan
ríkisframburð - eða að gert verði
upp á milli staðbundinna mál-
lýskna. Þvert á móti er „lagt til
að fræðsla um mállýskur verði
aukin í skólum og kennarar hlynni
að „minnihlutaframburði" - þar
sem þeir verða hans varir ... “
V
Fagna ber því að Alþingi og
ráðherrar menntamála hafí frum-
kvæði um að efla málvöndun og
framburðarkennslu í skólum og
ríkisfjölmiðlum (útvaipi og sjón-
varpi), en einmitt þessa dagana
er að hefjast í Ríkisútvarpinu fjar-
kennslunámskeið: „Málið og með-
ferð þess". Hópur íslenzkufræð-
inga hefur unnið að þessu verk-
efni undanfarið undir stjóm Hö-
skuldar Þráinssonar, prófessors, í
samstarfi við Sigrúnu Stefáns-
dóttur, framkvæmdastjóra
Fræðsluvarps.
Þessu framkvæði þarf hinsveg-
ar að fylgja eftir með því að gera
kennuram, skólum og ríkisfyöl-
miðlum betur kleift að gegna þýð-
ingarmiklu hlutverki sínu að þessu
leyti. Hér er m.a. átt við starfs-
menntun kennara og starfsað-
stöðu þeirra, sem og dagskrár fjöl-
miðla, en lokaorð álitsgerðar
þeirrar, sem hér hefur lítillega
verið vitnað til, era einmitt þessi:
„Nefndin vill að lokum benda
á að hún telur að þær tiliögur um
eflingu móðurmálskennslu í
grunnskóla, sem reifaðar hafa
verið hér á undan, komi að litlu
eða engu haldi nema tekið verði
mið af þeim í menntun kennara.
Þar vill nefndin þó vekja sérstaka
athygli á endurmenntun. Ef sú
viðleitni, sem nú er hafin, á að
verða eitthvað annað en nafnið
tómt verður að gera stórátak á
þessu sviði. Vænlegast væri að
gera nú þegar áætlun um þau
námskeið fyrir móðurmálskenn-
ara sem halda þarf næstu fimm
árin og kanna þá m.a. möguleika
á íjarkennslu".
Herrakvöld
WFáks
mm í -í-XI ni
Eitt af verkum Jóns Þórs Gíslasonar en hann sýnir nú verk sín í
Gallerí Borg.
Jón Þór sýnir í Gallerí Borg
verður í félagsheimilinu 7.
október og hefst kL 20.00 stundvíslega
JÓN ÞÓR Gíslason opnar sýn-
ingu á verkum sínum í Gallerí
Borg, Pósthússtræti 9, í dag,
fimmtudaginn 6. október ki.
17.00.
Jón Þór Gíslason fæddist í Hafn-
arfirði 2. mars 1957. Hann lauk
námi frá málaradeild Myndlista- og
handíðaskóla íslands 1981.
Þetta er fjórða einkasýning Jóns
Þórs, en áður hefur hann sýnt í
Djúpinu 1983, Hafnarborg 1984 og
Gallerí Gangskör 1986. Einnig tók
hann þátt í sýningunni „Ungir
myndlistarmenn" á Kjarvalsstöðum
1983 og IBM-sýningunni „Mynd-
listarmenn framtíðarinnar" á Kjar-
valsstöðum 1987.
Á sýningu Jóns Þórs nú era olíu-
málverk og teikningar.
Sýningin er opin virka daga frá
kl. 10—18 og um helgar frá kl.
14—18. Henni lýkur þriðjudaginn
18. október.
Hiisið opnai' kL 19.30
• VnHbi'áðariilaöborð
• Skemmtiatriði
• Söngur
• Ræðumaður kvöldsúis: Þorsteinn Pálsson formaður
\ Sjálfstæðisflokksins
9 Happdrættí - góðir vinningar
~ Uppboð - listaverk eftir Bahasar
es-sarussw03
SJÁLFSTÆÐISMENN
Dregið ef-tir 2 daga.
Happdrætti Sjálfstæðisflokksins.