Morgunblaðið - 03.08.1989, Blaðsíða 12
Lokað vegna sumarleyfa
Endurskoðunarskrifstofa Eyjólfs K. Sigurjónssonar verður
lokuð vegna sumarleyfa frá 8. ágúst til 4. september 1989.
Athugið að eftir sumarleyfi verður nýtt símanúmer 627900.
Eyjólfur K. Sigurjónsson,
löggiltur endurskoðandi,
Flókagötu 65, 105 Reykjavík.
Símar 627900 og 27909.
MERCEDES BENZ 260 E ’07
Til sölu gullfallegur
og vel útlítandi bíll.
Ekinn 35.000 km.
Blásanseraður.
BETRl BÍLASALA
NÓATÚN 2 -SÍMI621033
EvmmiDE
UTANBORÐSMÓTORAR
1.5—300 HESTÖFL
Fyrstir og fremstir
Léttir og liprir
Stórir og stæltir
Eitthvað fyrir alla
K>
H
f=
SIMI: 681500 - ARMULA 11
í ferðalagið:
kæukassar
FRYSTIKUBBAR
V ATNSBRÚ S AR með kra
Nýjar vörur daglega
na
*Z,UttAen
HAFNARSTRÆTI21 -ÁRMÚIA42^
___________
Sagnfræði og söguritun
Bókmenntir
ErlendurJónsson
SAGNIR. 128 bls. 10 árg.
Ritstj. Theódóra Þ. Kristins-
dóttir. Sagnfræðist. Háskóla ís-
lands. 1989.
Ársritið Sagnir er »afrakstur
vinnu sagnfræðinema við Háskóla
íslands. Starf þeirra ber vitni um
þá grósku sem er í sagnfræði hér
á landi og þörfina fyrir að miðla
sagnfræðilegu efni til almenn-
ings.« Svo segir ritstjóri í inn-
gangi. Þá er þess minnst að ritið
hefur nú komið út í tíu ár.
í hefti þessu eru einar fjórtán
fimmtán ritgerðir auk annars efn-
is, flestar heldur stuttar. Val verk-
efna er nokkuð fjölskrúðugt, úr-
vinnslan einnig. Misjafnt er líka
hve fræðilega höfundar taka á
efni sínu. Sumir vinna úr frum-
gögnum. Aðrir styðjast meira við
prentuð rit og enn aðrir spinna
hugleiðingar utan um tiltekin efni.
Ein ritgerðin, Manntalið 1816 og
útgáfa þess (Halldór Bjarnason),
getur kallast heimildarannsókn.
Sem dæmi um sérstætt efni og
áhugavert bendi ég á þátt Huldu
S. Sigtryggsdóttur, Gaddavírs-
girðingar. Ef til vill hefur höfund-
ur kjörið sér verkefnið vegna kafla
í Brekkukotsannál Laxness þar
sem segir frá því er strákar leika
sér að því að stökkva yfir
gaddavírsgirðingu og bijóta þar
með gaddavírslögin, löghiýðnu
fólki til sárrar raunar. Mjög var
deilt um lögin á Alþingi. Sjálfs-
þurftarbúskapurinn taldist þá enn
í fullu gildi. Svo virðist sem sumir
hafi trúað að hann hlyti að vara
um aldur og ævi. Þá vil ég ekki
láta hjá líða að nefna þáttinn
Mygluskán og hálfblautur ruddi.
Hvernig geymdu menn hey til
forna? eftir Orra Vésteinsson. í
fljótu bragði sýnist ekki skipta
höfuðmáli hvort bændur geymdu
hey sitt í hlöðu eða tótt fyrr á tíð.
En Orri upplýsir að slíkt tengdist
einmitt eignarhaldi og búseturétti
á jörð og má þá af því ráða hve
lengi bóndi gat búist við að sitja
sömu jörðina. Eftir lestur ritgerð-
arinnar skilst betur ofurkapp það
sem bændur lögðu á að eignast
ábýlisjarðir sínar eftir að hagur
þeirra vænkaðist á fyrri hluta
þessarar aldar.
En ungir sagnfræðingar kafa
ekki aðeins ofan í hagsöguna;
mannlífið í gamla daga stendur
þeim líka hjarta nær. Varla er þá
nema eðlilegt að þeir hyllist til að
velja sér viðfangsefni sem á ein-
hvern hátt höfða til líðandi stund-
ar, t.d. stöðu konunnar í samfélag-
inu. Ingunn Þóra Magnúsdóttir
ritar þátt sem hún nefnir Um
blessaðan lífs-ávöxt á 17. og 18.
öld. Þar segir meðal annars:
»Heimilin höfðu sinn eigin „ein-
vald“ föðurinn/húsbóndann, en
húsmóðurinni var skipað á bekk
með börnum og hjúum.« Fullyrð-
ing þessi ber nokkurn kappræðu-
keim, enda lítt á rökum reist. Þó
fjárforræði væri í höndum bónda
fór því auðvitað fjarri að húsfreyja
mætti engu ráða á heimili sínu.
Fornri hefð samkvæmt var hún
þvert á móti óskoraður hæstráð-
andi innanhúss. Þar urðu börn og
hjú að lúta hennarvilja. Minni ég
í því sambandi á það sem Aðal-
heiður B. Ormsdóttir segir í
kvennasögu sinni, Við Ósinn (sem
að vísu lýsir stöðu konunnar á 19.
öld): »Vinnustaðir nítjándu aldar-
innar voru heimilin í landinu; þar
var hráefni breytt í fullunna vöru,
sem síðan var seld úr landi, svo
sem pijónles. Húsfreyjur þessa
tíma voru því verkstjórar hjúa
sinna og í þeirra hlut féll, að miklu
leyti, að hafa umsjón með nýtingu
afurða heimilisins.«
Þegar embættisstéttin tók að
koma sér fyrir í kaupstöðum varð
hins vegar til ný kvengerð, frúin,
sem í sumum dæmum varð verklít-
il og valdalaus stássbrúða. Eigi
að síður mun hlutskipti hennar
hafa þótt eftirsóknai'vert hjá ævi
erfiðiskonunnar. Frúarhlutverk
þetta var enn í fullu gildi — og
reyndar í tísku lítið eitt breytt —
á árunum milli styijaldanna og hét
þá að standa við hlið mannsins
síns. En það hefur lítt freistað
sagnfræðinga hingað til.
Og enn er kvennabaráttan í
brennidepli í þætti Erlu Huldu
Halldórsdóttur, Konan: „góðguðs-
gjöf til síns brúks“. Fyrirsögnin
mun eiga að lýsa afstöðu karla til
kvenna um aldamótín síðustu. Og
víst urðu konur að þola marga
slíka sneið meðan þær börðust
fyrir rétti sínum. Á hitt er einnig
að líta að til voru karlar sem
studdu dyggilega málstað kvenna;
eins og raunar kemur fram í þætti
Erlu Huldu. Frá sjónarmiði sagn-
fræðings hlýtur það að teljast eins
merkilegt. Ef höfundur er hins
vegar að leggja xjafnréttisbarát-
tunni lið er fyrirsögnin skiljanleg:
að hæðast að andstæðingi er göm-
ul aðferð og ný í pólitískri bar-
áttu; og það verður svo best gert
að sannað sé með orðum hans
sjálfs að máflutningur hans sé
fáránlegur.
Þó sagnfræðinemar muni eiga
mest í riti þessu njóta þeir einnig
stuðnings sér eldri manna. Meðal
slíkra er Gísli Gunnarsson sem
gerir grein fyrir verkefnum nokk-
urra nemenda sinna. Gísli er tísku-
sagnfræðingur þessi árin, hefur
enda komið fram með nýjar hug-
myndir. Sveinbjörn Rafnsson telst
líka til ráðsettra. Hann á þarna
þáttinn Jón Eiríksson 1728-1787.
Sveinbjörn hefur mál sitt með
þessum orðum: »Fyrir tveimur
ánam var tvöhundraðasta ártíð
Jóns Eiríkssonar, eins lærðasta
upplýsingarmanns íslandssögunn-
ar. Kannski var það tímanna tákn
að enginn sá ástæðu til þess að
minnast hans á þessum tímamót-
um. Kannski var það táknrænt
fyrir ástand menningarmála hér
til Jands.«
íhugunarverð eru orð þessi. Ber
ekki rit eins og Sagnir vitni þess
að hér sé allt í sómanum? Því má
svara bæði játandi og neitandi.
Þó hugtakið menning verði seint
skilgreint er svo mikið víst að það
tengist ekki aðeins magni heldur
líka gæðum að ógleymdri sjálfs-
mynd og sjálfsvirðingu þjóðar; og
þá einnig mati þjóðar á sögu sinni.
Og þjóð, sem rækir ekki minning
þeirra sem hafa fórnað sér með
viðlíka hætti og Jón Eiríksson,
þarf áreiðanlega að hyggja að því
hvar hún stendur.
Sem heild bera Sagnir merki
um talsverða »grósku« eins og
segir í innganginum. Söguritarinn
verður, ekki síður en skáldið, að
blása lífsanda í verk sitt ef það á
að 'rísa undir nafni. Að öðrum
kosti verður það naumast við
menningu kennt. Höfundar Sagna
gera sér það yfirhöfuð ljóst. Þeir
hafa unnið mikið og unnið vel.
Sum skrifin markast að sönnu af
dálítið ungæðislegri afstöðu til
verkefnisins. íslendingar fyrri alda
voru ekki meiri kvenhatarar og
illmenni en við sem nú lifum. Það
var örbirgðin sem reið þeim á slig
auk þess sem hugmyndaheimur
þeirra var allt annar en okkar og
ætti síst að þurfa að minna sagn-
fræðinga á svo einföld sannindi.
Myndir og skynjamr
Bókmenntir
Jóhann Hjálmarsson
Sigurlaugur Elíasson: BLÝ-
LYSI. Kápa og myndir: Höfund-
ur. Norðan/Niður 1989.
Það er áberandi í Blýlýsi að leik-
ur og uppfinningasemi, jafnvel
tiktúrur, eru höfundi að skapi.
Þessi fyrirbrigði eru ekki óþekkt
úr fyrri bókum höfundar, en virð-
ast nú ágerast.
Vissulega er Sigurlaugur Elías-
son einn þeirra höfunda sem ekki
vilja fara troðnar slóðir og það er
alltaf lofsvert að brydda upp á
einhveiju nýju. En ég býst ekki
við að ljóð eins og Koparlituð plast-
skot, Ó morgungyðja og Nafnlaust
eigi beina leið að venjulegum le-
sanda. Sama má líka segja um
Ijóðaflokkinn Indíánavetur og ljóð-
in í þriðja hluta bókarinnar. Þetta
eru þó síður en svo metnaðarláus
ljóð og búa yfir einhveiju draum-
og martraðarkenndu. Ljóð Sigur-
laugs eru reyndar merkilegt sam-
bland hversdagsmynda og óljósra
skynjana.
Sigurlaugur getur líka ort hisp-
urslaus og glaðbeitt ljóð eins og
Sigurlaugur Elíasson
Gósenland og ekki síst ljóðið
skemmtilega um Langanes sem
kallast Langnese:
Mínus 19
norðaustræn ró í sinni
Langaneshunangið sigur
tijákvoðukennt i Kákasusteið
sem óx ofar skýjum
allt með láréttara móti á Langanesi
skarfakál og nælonþang
endalausar drumbafjörur
skeiðardumpið trilluskellir í stillunni
svartsjávað og boðar og flesjar líða hjá
aldrei komið þar utankorts
en í nóttleysunni
fyrir fjórum árum lagði kunningi minn upp
á litla Suzuki jeppanum sínum
siðluðu á fyrsta gír út allt nes
yst út á landsenda
bara þeir tveir
jú og Prins Albert
það var 40 pípu ferð aðra leiðina
Myndir úr bernsku með fjöru
og þjóðtní eru síendurteknar í
Blýlýsi og Ijá bókinni ákveðinn
heildarsvip. Sum ljóðanna eru
næstum því frásagnir, svipmyndir
ekki íjarrijiví að vera samþjappað-
ur prósi (Ur lífi, Hnoða o.fl.). Fyr-
ir kemur að ljóðin verða eintóna,
orð sem safnast á blöð. En frum-
leg og stundum óvenjuleg mynd-
beiting kemur í veg fyrir að text-
inn verði skýrslugerð þótt höfund-
urinn hafi slíka tilhneigingu.
í Blýlýsi eru margar glöggar
athuganir, smámyndir úr stærri
heimi sem vekja eftirtekt. Lengri
ljóðin gjalda þess aftur á móti að
höfundurinn teflir fram of mörg-
um samstæðum og ósamstæðum
myndum og fyrir það dregur úr
snerpu. Það hvarflar að lesanda
að orðin séu bara orðanna vegna,
en þegar best lætur er auðvelt að
hrífast með.