Morgunblaðið - 03.08.1989, Síða 14

mÖrGUNbLAÐIÐ- ÍÍMM-TOÖAGUE Í3. 'ÁGÖST-Íðéé
14
Uppstillingar
Myndlist
Bragi Ásgeirsson
í Kjarvalssal að Kjarvalsstöð-
um stendur yfir sumarsýning á
verkum Jóhannesar .Sveinsson-
ar Kjarvals og eru uppstillingar
þema hennar. Uppstillingar, kyrr-
alífsmyndir eða samstillingar, svo
sem athöfnin er nefnd á íslenzku,
eftir því hvað hveijum finnst við
eiga, og allt telst rétt skilgrein-
ing, byggjast á uppröðun og mál-
un dauðra og kyrrstæðra hluta.
Aðferðin hóf að þróast í núver-
andi mynd á miðöldum, einkum
síðmiðöldum og var þá iðuléga
hluti myndar eða mynda innan
myndarinnar, eins og það var
nefnt. Fékk hún svo sérheiti sitt
sem eirrangrað fyrirbæri innan
myndlistarinnar í Hollandi um
miðja sautjándu öld, „stilleven"
eða kyrra líf. Á frönsku t.d. varð
bein þýðing úr hollensku að „Vie
coye“ á átjándu öld en Diderot
nefndi aðferðina „Nature inan-
imée“ (líflaus, andvana náttúra)
og „Nature réposée“, (náttúra í
hvíldarstöðu) í skrifum sínum, en
hún fékk svo sitt endanlega nafn
í byijun síðustu aldar „nature
morta“. Málararnir segja enga
beina sögu í slíkum myndum en
í þeim felst iðulega óbein skírskot-
un til athafnar, sem hefur gerst
eða er að gerast, eða getur jafn-
vel verið eitt atriði í stærra sam-
hengi. Aðferðin festist í sessi og
var stuðst við hana í öllum lista-
skólum í Evrópu á 17. og 18. öld,
— varð svo að námsgrein í listahá-
skólum á 19. öld.
„Fölnuð blóm“.
Kjarval hefur því án nokkurs
vafa málað uppstillingar á náms-
árum sínum við fagurlistaskólann
í Kaupmannahöfn á öðrum áratug
aldarinnar, og myndirnar á þess-
ari sýningu staðfesta, að hann
hafi iðulega gripið til aðferðarinn-
ar á öllum samanlögðum ferli
sínum og að hún hefur verið hon-
um kær.
Hún átti vel við þá hlið listar
hans, sem stíla má á hrein, fijáls-
leg og sjálfsprottin listbrögð, þar
sem eðlislæg tilfinning gagnvart
viðfangsefninu fær notið sín, og
nefnist sú hlið listgáfu „artistísk"
kennd og grípa myndlistarmenn
og listrýnendur iðulega til þeirrar
skilgreiningar í ræðu og riti enda
orðið alþjóðlegt.
„Artistinn" tjáir sig í fjölbrögð-
óttum leik á myndfietinum líkt
og trúðurinn á leiksviðinu og í
báðum tilvikum eru viðkomandi í
essinu sínu og lifa sig svo algjör-
lega inn í leik sinn, að þeir geta
fullkomlega gleymt sér, svo ríka
tilfínningu hafa þeir fyrir list
sinni.
Ekki hyggst ég innleiða þetta
orð í íslenzku nema innan gæsa-
lappa, en ekki sakar enn ein lítil
skilgreining á því ókunnugum til
fróðleiks.
Á þessari öld hefur uppstilling-
in þróast á merkilegan hátt allt
frá kúbisma til fullkomlega óhlut-
lægs málverks, og þess sér stað,
að einhveiju leyti í svo til öllum
stílbrögðum og má t.d. hiklaust
álykta, að hugsunin á bak við
samklippur, „collage“ og uppröð-
unarverk, „Assemblage" sé ná-
skyld athöfninni, ef ekki bein þró-
un.
— Sýningin í Kjarvalssal, stað-
festir hve ijölhæfri og uppruna-
legri listgáfu Kjarval var gæddur,
því að vissulega koma fram marg-
ar hliðar á henni á þessari sýn-
ingu.
I sumar myndanna fléttar lista-
maðurinn landslag, iðulega ævin-
týralandslagi inn í myndheildirn-
ar, ef hann þá málar ekki beint
inn í landslagsmyndir, og í öðrum
glittir í torkennilegar verur úr
„Blóm í vasa“.
„Blóm“ (Æfíng fyrir jólakort)
u.þ.b. 1950.
hugarheimi listamannsins og eru
í ætt við huldufóik og landvætti.
I slíkum myndum verður aðferðin
að skáldskap, myndrænum Ijóðum
og ákaflega lífrænum, svo að það
eru jafnvel áhöld um, hvort hægt
sé að nefna afraksturinn kyrr-
alífsmynd, því að eiginlega
sprengir listamaðurinn hugtakið
með ívafi frásagnar. í sumum
myndum kennir maður jafnvel
veðrabrigða í útfærslunni.
Og í enn öðrum myndum kenn-
ir maður bylgjutíðni, „vibration“,
svo að myndefnið er fjarri því að
vera með öllu hreyfingarlaust.
Elstu myndirnar á sýningunni
munu vera frá árinu 1916, en þá
var hanri enn við nám í Kaup-
mannahöfn, en ekki veit ég hvort
hann hafi málað þær heima hjá
sér eða í listaháskólanum, og eru
mjög í anda sígiidra uppstillinga,
og svo fylgir maður ákveðinni
þróun fram á síðari ár listferils
Kjarvals. Hér skiptast á alvara
og leikur, eftir því hvað við átti
hveiju sinni, enda var Kjarval
náttúrubarn, sem málaði sam-
kvæmt því, sem andinn bauð
hveiju sinni, en málverkið í sjálfu
sér var honum lífsnautn. Það má
næstum því fylgjast með sálar-
ástandi listamannsins á hveijum
tíma í mörgum verkanna, á stund-
um er líkast því sem hann sé frek-
ar að mála landslag en kyrralífs-
mynd, því að ljósflæðið er frekar
skylt lífrænni stemmningu utan-
dyra, en að málarinn sé að mála
eftir líflausri uppstillingu innan
dyra. Stundum hefur hann málað
litríkar glaðhlakkalegar blómak-
örfur handa kærum vinum á stór-
afmælum þeirra og eins og hiakk-
að til að afhenda þær, enda fölna
slík blóm ekki í andstöðu við það,
sem blóm allra hinna gera. Algjör
andstæða eins og t.d. myglaðar
flatkökur verða honum að mynd-
efni, enda er myglan meðal feg-
urstu litbrigða, og í myndinni
„Brauð fátæka mannsins" sér
einnig í þijú mannslíki eða „port-
rett“. Margt annað, sem á Ijörur
Kjarvals rak, varð honum að
myndefni, enda málarinn með ein-
dæmum fjölhæfur.
Annars er sýningin ekki sett
upp með beina þróun í huga frá
fyrstu til síðustu myndar og er
það miður og annað, serri telst
ekki nógu gott, er, að nafnaskrá
vantar. Að vísu var í upphafi ljós-
ritaður einblöðungur fyrir hendi
en hann kláraðist og enginn áhugi
virðist vera fyrir hendi að end-
urnýja hann.
Miðar, sem festir eru upp við
hlið mynda með nöfnum þeirra
og öðrum upplýsingum er einfald-
lega ekki fullnægjandi lausn.
Svona er einfaldlega ekki hægt
að fara að Þjóðarlistamanninum
og einkum ekki vegna þess að það
er svo auðvelt að gera hér betur
t.d. prenta sérstaka skrá með
æviágripi meistarans ásamt
greinum um hann, sem jafnan
væri, með dálitlum breytingum,
uppistaða sýningarskrár hverrar
sýningar, en skeyta svo við nafna-
skrá hennar.
Að vísu liggur lítill og mjór
kynningarbæklingur í ferðaskrif-
stofubroti frammi, með fróðlegum
formála eftir Eirík Þorláksson list-
sögufræðing, en það telst bara
ekki nóg þegar Kjarval á í hlut.
En sýningin sjálf er ijölþætt
og skemmtileg og væri æskilegt
að sem flestir rötuðu á hana.
II

Fyrirmyndardreng-
urinn reynir að botna
Erlendar bækur
Jóhanna Kristjónsdóttír
Knut Faldbakken: Bad Boy
Útg. Gyldendal Norsk forlag
1988
Mikael Hoff hefur alltaf verið
„góði drengurinn," samviskusamur,
skyldurækinn og vænn. Að eigin
dómi var hann sérstaklega ljúfur
eiginmaður og elskulegur faðir.
Móður sinni hefur hann reynst eftir-
látur sonur. Sömuleiðis hefur hann
verið trúr réttum hugmyndum og
ekki vikið út frá neinu í sínu hvers-
dagslífi. Á sínum tíma fórnaði hann
starfsframa sínum og gerðist einn
af „mjúku“ karlmönnunum.
Nú er hann rétt fertugur og líf
hans virðist vera í rúst. Hjónaband-
ið fór út um þúfur, þrátt fyrir mýkt
hans og hugsunarsemi. Sonur hans
þolir hann ekki. Sambýliskonan
Stella er að gefast upp á honum.
Hann hefur að sönnu gefið út eina
bók, og hún fékk ágæta dóma. En
maður „étur ekki góða gagnrýni"
segir Mikael. Fjárhagsvandræðin
ætla hann lifandi að drepa og hann
fæst við alls konar störf sem hann
ræður ekki við, hefur gefið frá sér
skriftir að mestu. Hann er sem sagt
í þann veginn að hrynja manneskju-
Kápusíða
lega. Hann efast um sjálfan sig og
gildi sitt, þar sem honum mistekst
flest, að eigin dómi. Hann glímir
við getuleysi í rúminu og það endar
með því að sambýliskonan stingur
upp á að þau hætti þessu bagsi um
hríð og sjái svo til.
Samtímis því að hrunið vofir yfir
hans ytri tilveru, sjálfsvirðingin er
farin veg allrar veraldar, byijar
hann að gæla við nýtt Iífsform. Þar
er hann miðdepillinn, glæsilegur og
djarfur og allir lúta hans vilja, allt
hefur hann á valdi sínu. Meira að
segja konurnar þyrpast að honum
og þá vantar nú ekki aldeilis karl-
mennskuna.
En þótt Mikael telji sér trú um
að þetta nýja líf sé bæði spennandi
og fullt af öllum ævintýrum, sem
hann hefur fram til þessa farið á
mis við, vegna þess hann var alltaf
að reyna að vera góði drengurinn
— gengur þetta ekki til lengdar.
Einkum reynast það tengslin við
móður hans sem hann getur ekki
hoggið á, enda vafasamt að hann
vilji það. Togstreitan í honum vegna
tilfinninganna til. móðurinnar er
kannski það sem höfundur nær
hvað bestum tökum á að koma til
skila í sögunni.
Undanfarin ár hafa verið skrifað-
ar margar bækur á Vesturlöndum,
þar sem farið hefur verið misjafn-
lega djúpt í saumana á því, hvernig
konum á þessum aldri er innan-
bijósts, rakin glíma þeirra við karl-
manninn og umhverfíð, hugarangur
þeirra vegna aldurs og ég veit ekki
hvað. Það hefur verið margt ágætt.
En þessi bók Bad Boy sem er skrif-
uð af karlmanni og um karlmann
er verulega nýstárleg um margt.
Þó ekki væri nema til þess að kon-
ur skildu karlmenn ívið betur og
áttuðu sig á að þeir heyja iíka sína
baráttu.