Morgunblaðið - 03.08.1989, Qupperneq 18

18
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 3. ÁGÚST 1989
SÆGDR OGKODDAR
í miklu úrrali
Umboðsmenn:
Reykjavík og nágrenni
• Fatabúðin, Reykjavík
• Saumalist, Reykjavík
• Smáfólk, Reykjavík
• Verið, Reykjavík
• Vatnsrúm hf., Reykjavík
• Hjartað, Seltjarnarnesi
• Saumasporið hf., Kópavogi
• KF Hafnfirðinga, Hafnarfirði
• KF Miðvangur, Hafnarfirði
Vesturland
• Verslunin Vík, Ólafsvík
• KF Saurbæinga, Búðardal
Vestfirðir
• Ástubúð, Pateksfirði
• Félagskaup, Flateyri
• KF Dýrfirðinga, Þingeyri
• Versl. Gunnars Sigurðss.,
Þingeyri
• Baðstofan, ísafirði
• Einar Guðfinnsson hf.,
Bolungarvík
Norðurland
• KF Strandamanna, Norðúrfirði
• KF V-Húnvetninga,
Hvammstanga
• KF Húnvetninga, Blönduósi
• Gestur Fanndal, Siglufirði
• Raftækjavinnustofan, Ólafsfirði
• Augsýn, Akureyri
• Akurvík, Akureyri
• Vatnsrúm hf., Akureyri
• KF N-Þingeyinga, Kópaskeri
Austurland
• KF Héraðsbúa, Egilsstöðum
• Verslunin EYCO, Egilsstöðum
• KF Stöðfirðinga, Stöðvarfirði
• KF Breiðdalsvík, Breiðdalsvík
• KF Djúpavogi, Djúpavogi
• KASK, Höfn
Suðurland
• Ársól, Garði
• Verslunin Alda, Sandgerði
• Versl. Draumaland, Keflavík
• Versl. Palóma, Grindavík
• KF Árnesinga, Selfossi
• KF Rangæinga, Hvolsvelli
• KF Rangæinga, Hellu
• Kjarni hf., Vestmannaeyjum
• Mozart verslun, j.
Vestmannaeyjum
Stærsta gjöf
Islandssögunnar
eftir Gísla Jón
Krisijánsson
Á síðustu árum hefur umræðan
um skynsamlega nýtingu sjávar-
fangs tekið heillavænlega stefnu.
Menn hafa áttað sig á því að auð-
lindir hafsins eru takmarkaðar.
Vegna efnahagslegs mikilvægis
auðlinda hafsins gera menn sér nú
grein fyrir því að miklu skiptir að
skynsamlega sé staðið að nýtingu
þeirra.
Nokkuð iangt er síðan fiskifræð-
ingar þjóðarinnar fóru að vara við
óskynsamlegri sókn í fiskistofna
vegna hættu á ofveiði. Til marks
um hve snemma menn fóru að birta
rit hér á íslandi um nýtingu fiski-
stofna má nefna þýðingu Áma Frið-
rikssonar á ritsmíðum E.S. Russels
er hann kallaði ARÐRÁN FISKI-
MIÐANNA og gefin var út árið
1944. í fyrsta erindi Russels um
nýtingu fiskistofnanna segir hann:
„í þeim fimm fyrirlestrum, sem
ráðgert er að ég flytji, hef ég hugs-
að mér að fjalla um það, hver áhrif
fiskveiðarnar hafa á fiskmagnið í
sjónum. Það viðfangsefni er ákaf-
lega mikilvægt. í sjónum eigum við
mikið forðabúr, sem við getum sótt
í eftir vild. En hvernig getum við
hagnýtt okkur þessi auðæfi sem
best, svo við fáum eins mikinn og
stöðugan afrakstur og unnt er, án
þess að eyða orku til ónýtis? Er
hætta á að fiskurinn í sjónum sé
að ganga til þurrðar? Hvernig er
varið sambandinu á milli sóknar og
aflamagns?“
Fiskifræðingarnir sem upphaf-
lega voru°tortryggðir mjög hafa nú
a.m.k. að mestu komið í veg fyrir
ofveiði helstu nytjastofna í hafinu
í kringum landið. Þetta tókst þeim
m.a. með því að benda á samband
sóknar og aflamagns með rann-
sóknum. Þetta var mikill sigur í
baráttunni fyrir skynsamlegri nýt-
ingu fiskistofnanna. Þó var þetta
aðeins áfangasigur því ýmsu er
ábótavant í dag við nýtingu auðlind-
arinnar eins og flestir viðurkenna.
Með þessu er átt við að kostnaður
við veiðarnar í heild sé mun meiri
en hann þyrfti að vera og að af-
rakstur nytjastofnanna í aflamagni
sé minni en hann þyrfti að vera.
Fiskihagfræðin
Hagfræðin fjallar um það atferli
mannsins sem stafar af því að hann
skortir tiltekin gæði þ.e. efnahags-
leg gæði. Þessi skortur á gæðum
leiðir til þess að hinn tiltekni þáttur
sem skortur er á fær í flestum til-
fellum verð enda sé hann í eigu
einhvers/einhverra sem geti ráð-
stafað honum. Verðið ræðst síðan
m.a. af vali á möguleikum þeirra
þátta sem koma í veg fyrir skort
þ.e. ijölda, framboði og eftirspurn.
Fiskihagfræðin er grein innan
hagfræðinnar. Sérstaða hennar er
m.a. í því fólgin að þáttur sá sem
skortur er á þ.e. fiskurinn í hafinu
hefur ekki haft neitt verð þegar
hann hefur synt um í sjónum.
Ástæða þess að fiskurinn hefur
ekki haft neitt verð er sú að áður
fyrr átti enginn fiskinn í sjónum
og hver sem er mátti því stunda
sjósókn án nokkurs gjalds.
í dag hafa menn aftur á móti
áttað sig á því að fiskurinn í hafinu
er takmörkuð auðlind og í fram-
haidi á því gert eignarkröfur til
auðlinda ákveðinna hafsvæða sbr.
útfærslu íslensku efnahagslögsög-
unnar i 200 mílur. Með þessum
aðgerðum fá þessi efnahagslegu
gæði, fiskurinn í hafinu, verð. Þeim
er sjósókn stunda er núna gefið
eftir að greiða verðið því eigendurn-
ir fara ekki fram á greiðslu. Með
því að koma í veg fyrir frjálsa verð-
myndun á réttinum tii fiskveiða er
komið í veg fyrir að veiðarnar séu
stundaðar með sem hagkvæmust-
um hætti. Með frjálsri verðmyndun
veldust hæfustu útgerðarfyrirtækin
úr, því þau gætu borgað hæst verð
fyrir tímabundinn rétt til nýtingar
á auðlindinni og jafnframt skilað
eigendum sínum viðunandi arði.
Um þetta fjallar fiskihagfræðin.
í framhaldi af þessu vakna
nokkrar spurningar eins og hver á
fiskinn í sjónum? Hvernig ætlar
sá sem á fiskinn í sjónum að ráð-
stafa þessari auðlind? Og hver á
að greiða hverjum verð fyrir að
fá að veiða fiskinn og selja hann?
íslendingar eru aimennt á þeirri
skqðun að fiskistofnarnir í kringum
landið séu sameign þjóðarinnar.
Þeir eru einnig á þeirri skoðun að
kostnaðurinn við fiskveiðarnar sé
of mikill. Fiskifræðingar og aðrir
vísindamenn hafa líka bent okkur
á að kostnaður við veiðar sé mun
meiri en hann þyrfti að vera. Þeir
telja m.a. að fiskiskipaflotinn sé að
minnsta kosti þriðjungi of stór ef
miðað er við mögulega afraksturs-
getu fiskistofnanna. Þá hafa þeir
bent á mögulegar leiðir til að ráð-
stafa réttinum til fiskveiða með það
í huga að nýta fiskistofnana með
sem hagkvæmustum hætti. Þeir
hafa sem sagt bent á það að við
þyrftum að taka upp ný vinnubrögð
í sjávarútvegi.
Fiskvinnslan
Því skyldi nú fiskvinnslan hafa
af því áhyggjur að útgerðin sem
heild sé stunduð með óhagkvæmpm
hætti eða kannski réttara sagt með
mun minni hagkvæmni en vera
þarf? Jú, fiskvinnslan er aðalvið-
skiptavinur útgerðarinnar og sé
útgerðin ekki eins hagkvæm og hún
getur vel verið í heiid þá er það
fiskvinnslan sem verður að bórga
þann kostnað með hærra fiskverði.
Því fiskverðið verður a.m.k. að
nægja fyrir kostnaði útgerðarinnar
sé litið til lengri tíma. Með öðrum
orðum þá minnkar möguleg arðsemi
í sjávarútveginum sé kostnaður út-
Gísli Jón Kristjánsson
„Með frjálsri verð-
myndun veldust hæf-
ustu útgerðarfyrirtæk-
in úr, því þau gætu
borgað hæst verð fyrir
tímabundinn rétt til
nýtingar á auðlindinni
og jaíhframt skilað eig-
endum sínum viðunandi
arði.“
gerðarinnar meiri en vera þarf.
Útgerðin *
Hagsmunasamtök útgerðar-
manna og sjómanna hafa lýst yfir
andstöðu við tillögur um breytingar
á fyrirkomulagi við nýtingu fiski-
stofnanna hvað varðar söluna á
veiðileyfum til útgerðarinnar. Ein
þessara hagsmunasamtaka er
Landsamband íslenskra útgerðar-
manna, LIU. Forsvarsmenn sam-
bandsins hafa verið sammála því
að fiskiskipastóllinn sé of stór og
hafa vísað á stjórnvöld sem frum-
kvæðisaðila um fækkun fiskiskipa.
Þeir hafa verið andvígir því að gjald
væri tekið af útgerðarfyrirtækjum
fyrir að fá að veiða og selja fiskinn
í sjónum, þ.e. andvígir gjaldi fyrir
veiðileyfi. Þeir eru því andvígir því
að eigendur auðlindarinnar,
íslenska þjóðin, geri þá kröfu að
hún skili henni mun meiri arði með
þessum hætti en hún gerir nú. Þeir
eru á móti fyrirkomulagi er hefði í
för með sér fijálsa verðmyndun á
veiðileyfum.
Þessi afstaða LÍJJ er nokkuð ein-
kennileg því sambandið hefur verið
talsma'ður frjálsrar verðmyndunar
á öðrum sviðum sbr. fiskverð til
fiskvinnslunnar. Því virðist LÍÚ
vera hlynnt markaðsfyrirkomulagi
á sumum sviðum en tilskipanafyrir-
BÓMULLARTJÖ
3ja manna, 6,6 kg.
kr. 7.890,-
3ja manna, 7,2 kg.
kr. 8.980,-
4ra manna, 8,9 kg.
kr. 9.990,-
L D

Pöu
BORGARTUNI 26,
SÍMI62 22 62.