Morgunblaðið - 12.12.1989, Blaðsíða 12

jfóftbðSSiSÉ)®1 óe^embek:í989
List hugarflugsins
Myndlist
Bragi Ásgeirsson
Mér hefur borist í hendur bók,
er Iceland Review hefur gefið út á
ensku og hefur hlotið nafnið „Na-
ive and Fantastic Art in Iceland".
í vor er svo ráðgert, að bókin komi
út á íslenzku á vegum Almenna
bókafélagsins.
Það er Aðaisteinn Ingólfsson,
sem hefur veg og vanda af lesmáli
í bókinni og hefur valið myndir
þeirra ellefu einstaklinga, sem hafa
verið valdir til að kynna þessa hlið
íslenzkrar listar.
Náttúruböm í myndlistinni má
nefna þetta fólk, er ryður úr sér
hvers konar hugdettum nær skipu-
lagslaust, en fer þó eftir vissum
lögmálum úr sjónheimi sínum.
Þannig er bygging verkanna oftar
en ekki ákaflega lík því, sem sjá
má í verkum atvinnumálara, en þó
öllu frumstæðari, þannig að nefna
mætti þetta bamateikningar full-
orðinna.
Þessu fólki virðist hafa tekist
að varðveita bamið í sér og sína
upprunalegu kennd fyrir umhverf-
inu, en bætir svo við sjónreynslu
hinna fullorðnu.
Það er ,líka algengt, að þetta
fólk sé komið yfir miðjan aldur
þegar það hefur myndsköpun sína
og á það sameiginlegt að hafa litla
eða enga beina listræna skólun að
baki.
Það er þá að fá útrás fyrir sköp-
unarþörf sína og gerir það á svipað-
an hátt og bamið, en þó er þetta
dálítið meira en leikur og dægra-
stytting þéirra sem yngri eru, því
að hér kemur fram innri þörf til
að tjá lífsreynslu úr langri ævi, og
er þá stundum eins og skjalfesting
drauma og hugaróra. Fólki liggur
enda mikið á hjarta og segir hvers
konar sögur úr reynsluheimi sínum
á dúkunum.
Það er heilmikið atriði í allri list
að glata ekki barninu í sér, varð-
veita hinar upprunalegu og eðlis-
lægu kenndir og vera alltaf jafn
forvitinn um það, sem á vegi manns
verður, sem væri það í fyrsta skipti,
sefn maður uppgötvaði það. Hér er
í raun og veru um að ræða orkupp-
sprettu allrar sannrar listar, en
hinn menntaði listamaður bætir svo
við listrænni menntun sinni, hvers
konar tilfallandi þjálfun og
lífsreynslu. Það er ferskleikinn,
sem máli skiptir og er enda grunn-
lögmál náttúrunnar, sem er alltaf
að endumýja sig á einhvern hátt.
Að horfa á hlutina af vana og
tilfinningaleysi eða að láta mata
sig, er svo andstæðan og býður
stöðnun og dauða heim.
Horfi maður grannt á náttúruna,
uppgötvar maður fljótlega, að þar
er allt breytingum háð, ekkert er
vanabundið heldur háð lögmálum
þróunar. Þessi einföldu og mikil-
vægu atriði, sem hafa verið þekkt
um árþúsundir, vilja gleymast, þótt
hér sé um kjarna allrar menntunar
að ræða, og einkum hefur hin svo-
nefnda siðmenning náð langt í því
að kæfa og fótumtroða þessar
kenndir hjá einstaklingnum, gera
þær jafnvel skoplegar í augum
fólks.
En það er tækni- og örtölvubylt-
ing síðari ára, sem hafa lokið upp
augum margra fyrir mikilvægi
uppranalegra kennda og skapandi
lista um leið og það er fólkið sjálft
og án utanaðkomandi hvatningar,
sem á fáum árum hefur farið að
streyma á söfn og sýningar víða
um heim, ekki aðeins listasöfn held-
ur einnig fomgripasöfn og nátt-
úravísindasöfn.
Þessu spáðu örtölvufræðingar
fyrir áratug eða svo eins og ég
hefi þráfaldlega vísað til í skrifum
mínum á tímabilinu.
Þessi tegund eðlislægðar sköp-
unarþarfar hefur
verið nefnd Na-
iv-list og hugtak-
ið verið útlagt
næf-list á
íslenzku og mun,
að ég best veit,
enginn annar en
Kristján heitinn
Eldjárn fyrram
forseti vera að
baki þeirrar skil-
greiningar.
Satt að segja
er það gott, þegar
í tungunni festist
orð, sem er jafn
líkt hinni uppr-
unalegu og al-
þjóðlegu skil-
greiningu í stað
þess að búa til
gjörólíkt nýyrði,
sem getur allt eins þýtt margt ann-
að og er nærtækasta dæmið orðs-
krípið „nytjalist" fyrir norræna orð-
ið „bragskunst", þótt við eigum
orðið að brúka í forn-íslenzku og
væri því nærtækara að nota orðið
brúkslist, sem er fullkomin og al-
tæk skilgreining á hugtakinu.
Sums staðar hafa slíkir verið
nefndir sunnudagsmálarar og þá
allt annarri og gildari merkingu en
við leggjum í það hugtak og hafa
þeir sumir náð svo langt á síðari
tímum að verða með virtustu lista-
mönnum þjóða sinna undir þessu
heiti, svo sem í Júgóslayíu.
Listamennirnir sem kynntir eru
í þessari bók eru líka margir hveij-
ir nafnkenndir fyrir iðju sína hér á
landi og hefur verið vel tekið af
lis'trýnum blaðanna, er sýningar
hafa verið haldnar á verkum þeirra
og ekki fengið minni umfjöllun en
atvinnumálarar.
Er hér um að ræða þau Sölva
Helgason, ísleif Konráðsson, Karl
Einarsson Dunganon, Ólöfu Grímu
Þorláksdóttur, Stefán frá Möðru-
dal, Eggert Magnússon, Þórð
Valdimarsson, Sigurlaugu Jónas-
dóttur, Kristin Ástgeirsson, Gunn-
ar Guðmundsson og Guðmund
Ófeigsson.
Grannt skoðað' mætti vafalítið
finna miklu fleiri, er stunda slíka
iðju á landinu eða eru gæddir þess-
ari náðargáfu en ekki fengið nauð-
synlega uppörvun. Einn slíkan upp-
lagðan næfista hitti ég t.d. á Nes-
kaupstað fyrir rúmum 20 áram,
er ég kenndi á námskeiði þar.
En flestir þeir, áem í bókinni
era, teljast til hinna nafnkenndu í
listgreininni og því er valið eðli-
legt, en gaman væri að fiska eftir
meiru af slíku í framtíðinni og sjá
hvað kæmi í ljós.
Bókin er i sama broti og aðrar
listaverkabækur Iceland Review og
fer vel í hendi. Prentun er ágæt
en þá hlið hafa ítalir annast og
mér sýnist litgreining mynda góð,
en hef hér engan beinan saman-
burð við frammyndirnar.
Væri það engin afleit hugmynd
að efna til sýningar á verkunum í
þókinni um leið og íslenzka útgáfan
kemur út í vor, svo að menn geti
hér gert samanburð og haft að
auki fróðleik og ánægju af.
Stutt kynning er á hveijum lista-
manni og telst það hin mesta fram-
för í útgáfu listaverkabóka hér á
landi, því að gott er að vera laus
við einhæfa ættfræði og fræðilega
leiðsögn á hverri síðu, sem era
séreinkenni á útgáfu listaverka-
bóka hérlendis.
Formálinn er og af hóflegri lengd
og felur í sér ýmsar almennar upp-
lýsingar um eðli og þróun hugar-
flugsmálverksins.
Sem sagt gott.
Suðrænir straumar
í núlistahúsinu á Skólavörðustíg
4 sýnir um þessar mundir og fram
til 14. desember Einar Garibaldi
Eiríksson nokkur myndverk sem
hann hefur útfært á Italíu.,
Einar er við nám við Brera-
fagurlistaskólann í Mílanó, og
munu þetta verk sem hann hefur
unnið þar.
Nú á dögum, sem raunar einnig
áður, vinna nemendur í ftjálsum
framhaldsdeildum listaháskóla al-
veg sjálfstætt, en fá reglulega
gagnrýni og umtal um myndirnar.
Breytingin er sú, að viðkomandi
halda slíkum verkum mun meira
fram en áður og sýna gjarnan á
meðan að á námi stendur og þá
jafnvel í viðurkenndum listhúsum.
Að vissu marki er þetta viður-
kenning á listaskólunum og því sem
þar fer fram, enda er þá gert ráð
fyrir að það hafi samhljóm með
alþjóðlega listamarkaðinum.
Vaknar þá sú spuming ósjálfrátt
hjá mörgum hvort alþjóðlegi lista-
markaðurinn sé þá ekki orðinn
akademískur!
Þannig er þetta önnur sýningin,
sem Einar Garibaldi heldur hér í
borg á meðan hann er við nám í
Mílanó, en fyrri sýningin var í
Nýlistasafninu í marz á sl. ári.
Það má sjá ýmis áhrif frá ítölsk-
um nýbylgjumáluram í þessum fáu
verkum sem Iitla, notalega sýning-
arhúsið rúmar, en þó er jafnframt
eitthvað af Einari Garibalda sjálf-
um í þeim flestum, eins og við
þekkjum hann sem fylgdust með
honum í MHI.
I samræmi við tíðarandann má
ekkert vera alveg fullgert og frá-
gengið, heldur skal eitthvað vanta
í myndbyggingu og útfærslu, vera
hálft en ekki heilt, eins og til að
skoðandanum veitist svigrúm til
að beita eigin hugarflugi.
En þá er einmitt spurningin
hvort það beri ekki vott um karl-
mennsku og áræði og storka tíðar-
andanum og ofurvaldi listamark-
aðsins og miðstýringu listaskóla,
valdi, sem verður meira með ári
hveiju, þótt stórlyndir listamenn
geri hér uppreisn reglulega.
Sennilega þurfa listaskólanem-
endur mjög að varast að falla fyrir
einhveijum kenningum og gera
þær að trúarbrögðum sínum, því
'•mm
Samvirk framn-
ing’ föndurs
Æðra stig föndurs nefna fræð-
ingar það.
Um er að ræða nafnalaus og
ónúmeruð verk, sem unnin eru í
pappír, alls konar formanir og
einna skyldastar rýmislist. Form,
sem mögulegt er að koma fyrir um
alla veggi vegna léttleika efnisins
og hafa að auki eins konar sogskál-
ar til áherslu, sem era líkastar fest-
ingum á flötinn, en eru kannski
sjónblekking til áherslu og gera
leikinn trúverðugari.
Á stundum rninna verkin mann
á eitthvað úr lífríkinu, sjónum eða
jörðinni og jafnvel á iðnað nútí-
mans og þrælhugsaða hönnun.
Listaspíran og gerandinn er ung
myndlistarkona, Svava Björnsdótt-
ir að nafni, sem hefur lokið námi
við fagurlistaskólann í Miinchen
og hafði hinn þekkta myndhöggv-
ara Eduardo Paolozzi að lærimeist-
ara. En áður hafði hún verið í tvö
ár við nám í listaskóla í París og
síðan lokið BA-prófi í íslenzku og
frönsku við háskólann hér.
Þetta er heilmikið nám, sem lauk
með diplomi og verðlaunum og er
athyglisvert, að hún tók sveig
framhjá hérlendum listaskólum.
Virðist ekki einu sinni hafa tyllt
þar tá, sem kannski er alis ekkert
verra, því að fjölbreyttar námsleið-
ir teljast aðal skólakerfanna að
mínu mati.
Svo virðist sem að listaskólar
nútímans séu um sumt allt frá-
bragðnir því, sem þeir vora í mína
tíð og nemendur þá einnig. Stöðugt
er það meira áberandi, að nemend-
ur þeirra fara að sýna á alþjóðleg-
um sýningum rétt sloppnir úr skóla
og jafnvel fyrr, en í gamla daga
að þá daprast þeim um leið sýn á
ágæti alls annars í listum.
Mér þykir sem að hugmyndin
beri ósjaldan útfærsluna yfirliði í
myndum hins unga listamanns og
þá einkum í smámyndunum.
Það er dálítið skondið við þessa
sýningu, að gerandinn hugsar heim
í vali myndefna, eins og það er
einnig fjarska skondið er listnemar
hér heima hugsa hins vegar stíft
til útlandsins.
Aðalatriðið er þó að hugsa um
það sem næst manni er hveiju
sinni, en glata aldrei baminu í sér
né hughrifum frá heimaslóðum
hvar sem maður er staddur í veröld-
inni.
Einari Garibalda er þannig alveg
óhætt að líta út um gluggann á
vinnustofu sinni á Brera-listaskól-
anum, eða heimili sínu í Mílanó,
en hins vegar má það koma fram,
að ýmis minni að heiman er með
því athyglisverðara á sýningunni.
Athygli mín beindist að myndum
eins og „Heimleið" (1), „Árarnót"
(2), „Svartnætti" (4) og „Gul jörð-
in“ (5), en í þeim öllum þótti ég
kenna mestra myndrænna eiginda
og um leið heilmikið af gerandan-
um sjálfum.
fannst manni maður þá einmitt
vei-a að hefja átökin við listina.
Nutímalisthúsin virðast og standa
slíkum opin svo og alþjóðlegar
listamiðstöðvar, svo að ekki er
grunlaust um að þar séu einhver
tengsl á milli.
Þá vilja listaháskólar helst fá
nemendur óspillta af öðrum listahá-
skólum (!) svo þeir geti mótað þá
eftir eigin höfði, sem er vafalítið
að þeirra dómi heilbrigðasta ferlið
í öllum listaskólum og sennilega í
heiminum um leið . .. þeir í Munch-
en voru þá þegar sannfærðir um,
að þeirra skóli væri sá albesti í
öllu Þýskalandi, þegra ég stundaði
þar nám fyrir þrem áratugum, og
allir, sem komu þangað, vora í
fyrstu meðhöndlaðir sem byijend-
ur, hversu langt þeir annars voru
komnir.
Sjálfur flakkaði ég á milli lista-
skóla og notaði þá sem vinnustaði
og til að víkka sjóndeildarhringinn,
saknaði þeirra allra, er ég fór, og
var að vísu alls staðar aufúsugest-
ur, en vildi einungis hafa þann
háttinn á. Fyrir mig var þettg lær-
dómsríkara, en hvort það sé far-
sælla veit ég ekki og er vafalítið
að stórum hluta einstaklingsbund-
ið.
— Hin nafnlausu pappírsverk
Svövu Björnsdóttur urðu mér fyrst
og fremst tilefni hugleiðinga og þá
hvorki bókmenntalegra, heimspeki-
legra né tengdust þær nokkurri
tegund goðafræði, eins og ýmissa
þeirra er fjalla um slíka list í hinum
mörgu bókum, er liggja frammi hjá
gæslukonunni.
Upptökin liggja í pappírsverk-
stæði listaskólans í Munchen og
þeim tilraunum, sem þar fara fram.
Þetta virkar sem hópefli eða sam-
virkur framningur afmarkaðra at-
hafna í listinni.
En ég var einungis að hugsa um
formin í sjálfu sér og listrænan
menntunargrundvöll nútímans,
gerði mig jafnvel sekan um að
hugsa til verka Monets í Marmott-
an-safninu í París. Fáránlegur
samanburður, en um verk Monets
gæti ég skrifað Ijóð, gæti skrifað
heilu bækurnar, vegna þess að út-
geislan náttúrannar og lífsins er
svo mikil, að það gerir mann upp-
numinn.
En slík nútímaverk eins og hjá
Svövu Björnsdóttur, með öllum
sínum hugmyndagrandvelli, eru
mér um sumt framandi og koma
mér í opna skjöldu. Þau eru þó
mörg vel gerð og óaðfinnanlega
útfærð, en samt fann ég til ein-
hverrar tómleikatilfinningar , hið
innra með mér.
Hin innri ratsjá var einhvern-
veginn ekki alveg virk og þó fortek
ég alls ekki að hér kunni að vera
um dijúga list að ræða og vinnu-
brögðin taka af öll tvímæli um að
hér sé um gáfaða og metnaðar-
gjarna listakonu að ræða.