Morgunblaðið - 12.12.1989, Blaðsíða 53

Morgunblaðið - 12.12.1989, Blaðsíða 53
MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 12. DESEMBER 1989 53 Leiðin til örbirgðar eftir Önund * Asgeirsson íslenzkt athafnalíf býr nú við verri kjör en nokkru sinni fyrr. Sótt er að fyrirtækjum landsins með tangar-. sókn stjórnvalda úr tveim áttum. Annars vegar eru eignaskattar, reyndar bæði á fyrirtækjum og ein- staklingum, sem einir sér myndu nægja til eignaupptöku á nálægt 20 árum. Hins vegar eru endalausar gengisfellingar, sem éta upp eigið fé atvinnuveganna innan frá, vegna minnkandi k'aupmáttar krónunnar. Við þessu eiga fyrirtækin engin svör, sama hve vel þau eru rekin og hve vel þau hafa komið sér fyrir. Nu hefir gamla kenningin skotið upp kollinum á ný. Menn segja: Krónan er alltof hátt skráð, og étur hver eftir öðrum, svo sem landlægt er. Getur þá einhver sagt okkur, hvers vegna innfluttar lífsnauðsynj- ar eru hér á 2-3földu verði miðað við nágrannalöndin, þótt laun séu á svipuðu róli miðað við skráð gengi. Miðað við Þýzkaland er flest hér á þreföldu verði, Bandaríkin tvöfalt. Áhrif gengisfellinga Dollar var skráður á 46 krónur í byrjun ársins, og stefnir í að hann komist í 69 krónur fyrir árslok, þ.e. 50% gengisfelling á árinu. Utflutn- ingsverð hefir við þetta hækkað um 50% og innflutningsverð erlendra vara sömuleiðis. Skuldir miðað við dollaragengi hafa hækkað á sama hátt. A tveim árum hafa fjárfesting- arlán, t.d. til sjávarútvegs eða fisk- eldis, hækkað í tvöfalda þá fjárhæð, sem stofnað var til af lántakendum, og enginn ræður við neitt. Norð- menn, sem keyptu næstum helming hlutafjár í íslandslaxi, töpuðu helm- ingi þeirrar fjárfestingar vegna gengisbreytinganna, og neituðu síðan að taka þátt í vitleysunni. Þeir fundu að íslenzkum stjórnvöld- um var ekki treystandi. Þeir draga sig því út úr og sleikja sár sín, á sama- hátt og fjöldi íslenzkra fyrir- tækja hefur orðið að gera af sömu ástæðum. Gengisfellingarnar drepa fyrirtæki landsmanna í hrönnum. Hvar ætla stjórnvöld að taka tekjur sínar, þegar fyrirtækjunum hefir verið komið á kaldan klaka og þau hætta að greiða starfsmönnum laun? Opinberum starfsmönnum fjölgaði um 400 á sl. ári. íjárlög hafa hækk-- að á þrem árum úr 43 milljörðum upp í 93 milljarða fyrir árið 1990. Menn verða að gera sér grein fyrir því að það eru gengisfellingarnar, sem stjórna verðbólgunni, þótt enda- laust sé verið að blekkja almenning með röngum upplýsingum um verð- bólgustigið. Þetta er eins og hjá Galilei: Jörðin snýst samt. minnkar á næsta ári niður í 1.000 tonn. Þau þurfa hins vegar minnst 6—8.000 tonna afla til að hafa möguleika á að komast af fjár- hagslega, og dugir kannske ekki til. Þetta umframmagn af afla og kvót- um þarf þannig að taka af öðrum skipum eða byggðalögum. Þannig „stal“ Snæfellið kvótanum frá Dalvík og Hrísey, og nýr Júlíus Geir- mundsson á ísafirði frá þrem frysti- húsum þar. Enginn spyr, hvort at- vinnuástand þessara byggðarlaga þoli þessa atvinnuskerðingu. Nýr Bessi í Súðavík, sem á veiða fyrir frystihúsið þar, er 900 tonn að stærð, sennilega þrefalt stærri en það sem bezt hentar. Hann hefir enga möguleika á að veiða meira en gamli Bessi, sem var eitt farsæl- asta skip flotans. Þannig má lengi telja upp ábyrgðarlaust fjármála- bruðl, með öllu óskiljanlegt og óút- skýranlegt, Síðastliðin 3 ár hefir árleg stækk- un fiskveiðiflotans numið 5.500 tonnum, sem samsvarar 12—15 skuttogurum. Þetta gerist vegna hagsmunastreitu þeirra, sem vilja ráða yfir fiskveiðum, vinnslu og af- urðum til útflutnings. En allar for- sendur fyrir þessari aukningu vant- ar. Þörfin er að minnka veiðiflotann árlega. Það er kominn tími til að menn átti sig á því, að tími stórút- gerðar á íslandi er liðinn. Minnkandi kvótar og minnkandi skip er það, sem koma skal, annað er ekki í sam- ræmi við þarfir almennings eða þjóð- félagsins, og þá ekki heldur stjóm- málamanna, hvar í flokki sem þeir annars standa. Útgerðarmenn hafa rúið sig tiltrú almennings í landinu. Fiskveiðar og fiskvinnsla er sú und- irstaða, sem þjóðfélagið byggir á, meðan ekki hefir tekist að finna nýjar atvinnugreinar til framleiðslu útflutningsvara, sem gætu komið þess í stað. Sjávarútvegurinn er því undirstaða lífsafkomu þjóðarinnar allrar, en ekki örfárra stórútgerðar- félaga eða -manna. Í byijun þessa árs voru 21 frysti- togari á veiðum, sennilega er sú tala nú komin í 25. Ef þeir þurfa 8.000 tonna kvóta eða þorskígilda til að standa undir fjárfestingar- kostnaðinum, er það samtals 200.000 tonna kvóti á næsta ári, en fá aðeins 1.000 tonn á hvert skip, eða 25.000 tonna aflaheimildir. Þeir verða því að kaupa 175.000 tonna kvóta af öðrum útgerðarmönnum og frá öðrum fiskvinnslustöðvum í landi. Þetta er algjört stjómleysi, og tjónið ófyrirsjáanlegt. Þess er ekki að vænta, að afkoma útgerðar- innar batni við svona fyrirhyggju- leysi. Hér má því við bæta, að það em fyrst og fremst skuttogarar, sem drepa smáfiskinn, og ætti því af 1986 1987 1988 Framlegð 2, (m.kr.) 2.482 2.512 3.157 Hagnaður 700 174 *3.002 Fjármagnskostn. með afskriftum 1.782 2.338 6.159 Gjaldfærður fjármagnskostnaður hefir þannig meira en þrefaldast. Þarna er þó ekki allt sagt, því að skuldasöfnunin er ógnvænleg: Skuldir 17.718 22.612 31.170 Eigið fé 1.447 1.928 358 Fjármálaþróunin Erlendar skuldir landsins námu í byijun þessa árs 112 milljörðum, samsvarandi 448 þús. kr. á hvert mannsbam. Hækkun vegna 50% gengisfellinga ársins nemur því 56 milljörðum á þessu ári, og fer heild- arskuldin þá upp í 168 milljarða, samsvarandi 672 þús. kr. per mann. Jafngildir þetta því, að tekið væri 224 þús kr. nýtt lán á mann, næstum 20 þús. á mánuði. Mesta fjármálasukkið er í sjávar- útveginum og vegur þar þyngst fyr- irhyggjulaus og ábyrgðarlaus fjár- festing í nýjum skuttogurum. Á skömmum tíma hafa verið teknir í notkun yfir 20 fljótandi fiskverk- smiður, svonefndir frystitogarar. Hvert þessara skipa hef ir eigin kvóta ca. 1.200 tonn á þessu ári, sem Önundur Ásgeirsson „Ástandið hefír aldrei verið verra en á þessu ári. Tími karpsins er liðinn og raunhæfar lausnir verða að fínnast, og þær byggj- ast ekki á áframhald- andi gengisfellingum. Þeim fylgir aðeins at- vinnuleysi, sem er böl alls samfélagsins.“ en á sama tíma hækkar skuldastaða fyrirtækjanna um 13.452 milljónir, eða um meira en sjöfalda þá fjár- hæð, án þess að þetta sé nefnt einu orði. Hvað veldur? Ábyrgð endurskoðenda Síðan 1978 hefir löggiltum endur- skoðendum innan FLE verið falið með lögum að hafa eftirlit með frá- gangi ársreikninga hlutafélaga. Þeir bera því ábyrgð á reikningsskilum félaganna bæði gagnvart skattyfir- völdum og félögunum sjálfum, eða hluthöfum þeirra. Endurskoðendur hafa þannig í 10 ár samþykkt geng- isfellingastefnu stjórnvalda með uppáskrift sinni. Þeir hafa nefnt þessi reikningsskil „Góða reiknings- skilavenju". En er hún svo góð? Fyrirtæki, sem tók einnar milljón- ar dollaralán til 8 ára í árslok 1987 fékk fyrir skuldabréfið 36 milljónir króna. Ári síðar voru eftirstöðvar skuldabréfsins 7/«upphaflegrar fjár- hæðar eða 875.000 dollarar, sem þá reiknuðust á 46 kr./dollar eða 40.250 þús. kr. Ef gengið hefði ekki verið fellt af stjórnvöldum, hefðu eftirstöðvarnar verið 31.500 þús. kr. Mismunurinn er 8.750 þús. kr. Þetta er það gengistap, sem stjórnvöld hafa velt yfir á fyrirtækið á árinu 1988, og á auðvitað að gjaldfærast á rekstursreikningi, því fyrirtækið fékk aidrei þetta fé, en er skuld- bundið til að greiða það. En skatt- yfirvöld og FLE hafa annan hátt á. Skuldirnar eru einfaldlega færðar upp, og vandinn geymdur til síðari tíma. Reikningsdæmi sl. þriggja ára er þannig: Eftir næstu áramót mun Ríkis- skattstjóri úrskurða verðbólgustig ársins, væntanlega á bilinu 21—24%, þótt gengisfelling dollarans sé 50%. Spumingin er þá þessi: Munu endur- skoðendur innan FLE halda áfram að skrifa upp á 50% skuldahækkan- ir og færa upp eignir um 24% til mótvægis. Hversu mörg fyrirtæki munu falla fyrir þessum blekkingum á næsta ári? Það lengist stöðugt biðröðin. Byggðastofnun skýrir frá 1.250 milljóna vanskilum. Aðrar lánastofnanir munu fylgja á eftir. StefhaVSÍ Um langt árabil hefir Vinnuveit- endasamband íslands fylgt fram þeirri stefnu, að svara launahækk- unum í verkalýðssamningum með gengisfellingu, þ.e. með verðrýrnun krónunnar. Talsmenn VSÍ hafa trúað því lengi, að þetta komi fyrirtækjum að gagni. Á fundi í Hagfræðafélag- inu núna nýlega orðaði Þórarinn v. Þórarinsson, forstjóri VSÍ, þetta svo, að eftir næstu áramót myndu „verkalýðsfélögin fá sínar kaup- hækkanir og fyrirtækin sína gengis- Eftirstöðvar, þús. doll. Eftirstöðvar, þús. kr. Dollaragengi í árslok Gengistap í þús. kr. Vaxtatap, 12% pa. 1987 1988 1989 alls 1.000 875 750 36.000 40.250 51.750 36 46 69 - 8.750 17.250 26.000 1.050 2.070 3.120 Fyrirtæki, sem stendur í skilum með vexti og afborganir hefir þann- ig tapað samtals 29.120 þús. kr. eða yfir 80% af stofnláninu á nímum 2 áram. Hefði fyrirtækið verið í upp- byggingu og ekki haft tekjur til greiðslu afborgana og vaxta, eða haft samninga um slíka frestun, væri dæmið þannig: fellingu". Þetta er stefna VSÍ í hnot- skurn, og hún leiðir til ófarnaðar, svo sem þegar hefir komið fram. Launamismunur er allt of mikill í landinu, allt að 20-faldur. Þetta er miklu stærra bil en nokkru sinni fyrr. Hlutverk VSÍ og verkalýðs- hreyfingarinnar er að finna sann- gjarnar lausnir, sem geri verðlag Dollaralán, þús. dollara 1.000 1.000 1.000 '( Fjárhæð í þús. kr. 36.000 46.000 69.000 Gengistap 10.000 23.000 33.000 Vaxtatap, 12% pa. 1.200 2.760 3.960 Gengistapið og þarafleiðandi vaxtatap nemur þá 36.960 þús kr. eða rúmlega öllu stofnláninu. Þetta er væntanlega það, sem henti ís- landslax. Það voru íslenzk stjórn- völd, sem gerðu út af við þetta fyrir- tæki með gengisfellingarstefnunni, sem er afleiðing óreiðunnar í sjávar- útveginum. Og svo er þetta allt sam- an byggt á þeim misskilningi, að þetta sé gert sjávarútveginum til gagns. Þetta á við öll fyrirtæki, en útvegsfyrirtæki fara kannske verst út úr dæminu, því að þar eru skuld- irnar mestar. Og svo skrifa endur- skoðendur upp á, Við tölum ekki um það. Það skiptir ekki máli, segja þeir á Spaugstofunni. « hérlendis sambærilegt við önnur nágrannalönd. Fyrr kemst ekki jafn- vægi á. Hráskinnsleikurinn verðui að hætta. Forsætisráðherrann hefit þegar spáð ríkisgjaldþroti, enda öll- um ljóst, að núverandi fjármála- stefnu verður að breyta. Ástandið hefir aldrei verið verra en á þessu ári. Tími karpsins er liðinn og raun- hæfar lausnir verða að finnast, og þær byggjast ekki á áframhaldandi gengisfellingum. Þeim fylgir aðeins átvinnuleysi, sem er böl alls sam- félagsins. Höfundur er viðskiptafrædingur. þeim sökum einum að minnka sókn- ina hjá þeim. Enginn veit, hversu miklu af kóði er fleygt fyrir borð af skuttogurum árlega. Aíkoma Byggðastofnun birti í ágústlok tölur um rekstur 83 útvegsfyrir- tækja á árunum 1986—1988. Þar kemur fram aukning fjármagns- kostnaðar, sem er afleiðing óstjórn- arinnar í þessum málum: Heildarskuldir hafa þannig hækk- að um 13.452 milljónir, eða um 162 milljónir á hvert fyrirtæki á þrem árum að meðaltali. Dæmið er svipað og hjá íslandslaxi, næstum tvöföldun skulda, og þar með óviðráðanlegur fjármagnskostnaður. Þetta er afleið- ing gengisfellingar. Útvegsmenn býsnast út af tapi á eigin fé, sem nam á tímabilinu 1805 milljónum, hugsar fyrir öllu Verö frá i., kr. 7.840,- BRHUn Enn eitt snjallt tæki frá Braun — brauö- rist meö hitaskynjara sem þýöir jafna ristun eftir þinum smekk. Verö frá kr. 3.480, Verð frá kr. 4.389,- cBorgartúni 20 og Kringlunni
Blaðsíða 1
Blaðsíða 2
Blaðsíða 3
Blaðsíða 4
Blaðsíða 5
Blaðsíða 6
Blaðsíða 7
Blaðsíða 8
Blaðsíða 9
Blaðsíða 10
Blaðsíða 11
Blaðsíða 12
Blaðsíða 13
Blaðsíða 14
Blaðsíða 15
Blaðsíða 16
Blaðsíða 17
Blaðsíða 18
Blaðsíða 19
Blaðsíða 20
Blaðsíða 21
Blaðsíða 22
Blaðsíða 23
Blaðsíða 24
Blaðsíða 25
Blaðsíða 26
Blaðsíða 27
Blaðsíða 28
Blaðsíða 29
Blaðsíða 30
Blaðsíða 31
Blaðsíða 32
Blaðsíða 33
Blaðsíða 34
Blaðsíða 35
Blaðsíða 36
Blaðsíða 37
Blaðsíða 38
Blaðsíða 39
Blaðsíða 40
Blaðsíða 41
Blaðsíða 42
Blaðsíða 43
Blaðsíða 44
Blaðsíða 45
Blaðsíða 46
Blaðsíða 47
Blaðsíða 48
Blaðsíða 49
Blaðsíða 50
Blaðsíða 51
Blaðsíða 52
Blaðsíða 53
Blaðsíða 54
Blaðsíða 55
Blaðsíða 56
Blaðsíða 57
Blaðsíða 58
Blaðsíða 59
Blaðsíða 60
Blaðsíða 61
Blaðsíða 62
Blaðsíða 63
Blaðsíða 64
Blaðsíða 65
Blaðsíða 66
Blaðsíða 67
Blaðsíða 68
Blaðsíða 69
Blaðsíða 70
Blaðsíða 71
Blaðsíða 72
Blaðsíða 73
Blaðsíða 74
Blaðsíða 75
Blaðsíða 76

x

Morgunblaðið

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.