Morgunblaðið - 05.12.1992, Blaðsíða 14

Ölit HilðMtiKiiQ .3 íÍUöAQHAOUAj,! (JlUAkUUÍUUHOM
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 5. DESEMBER 1992
Hákan Branders
Þingið í Borgá 29. mars 1809. Málverk eftir R.W. Ekman í ríkisstjórnarsalnum í stjórnarráðshúsinu i
Helsingfors. (Museiverkets bilderarkiv.)
En gömlu, sænsku lögin voru enn
í gildi. Með tilstyrk þeirra var kom-
ið á fót innlendum stjórnarstofnun-
um með innlendum embættismönn-
um. Zarinn gerði Helsingfors að
höfuðborg stórhertogadæmisins og
lét reisa tignarleg mannvirki sem
hæfðu hinu nýja hlutverki borgar-
innar. Háskólinn fluttist frá Abo
til Helsingfors og átti eftir að hafa
mjög mikil áhrif á framvinduna >
menningarlegum efnum. Ríkishug-
myndin festi rætur og þegar storm-
ar þjóðfrelsishreyfinganna geyst-
ust yfir Evrópu dafnaði hún enn
frekar. Finnskan styrkti stöðu sína
sem ritmál og menningarmiðill,
landið fékk eigin mynt, markið,
iðnvæðingin jókst hröðum skrefuip
og utanríkisverslunin sömuleiðis,
bæði við Rússland og Vestur-Evr-
ópu en efnahagsleg samskipti Finn-
lands við ríkin í vestri urðu brátt
allnáin.
Á seinni helmingi nítjándu aldar
komst regluleg skipan á setu þings-
desember skyldi gerður að þjóðhá-
tíðardegi hins fijálsa Finnlands.
En forsendurnar urðu til á þeim
sex öldum sem landið var háð Sví-
þjóð og þeirri einu öld sem það var
fullvalda ríki í sambandi við Rúss-
land. Auðvelt er að benda á sam-
svarandi þróunarskeið í sögu ís-
lands.
Á „Sænska tímabilinu", en svo
nefnast aldirnar sex næst á undan
ríkjasambandinu við Rússa, var
eystri hluti ríkisins ekki hjálenda
heldur jafnrétthár öðrum hlutum
sænska ríkisins, ásamt héruðunum
vestan við botn Helsingjaflóa.
Sænsk lög giltu í landinu og þegn-
amir höfðu sömu réttindi og skyld-
ur og aðrir undirsátar Svíakon-
ungs. Því hljóta Finnar að hafa
haft samskonar rétt og aðrir þegn-
ar, bæði á aðild að konungskjöri
þegar á miðöldum og á aðild að
þinginu, Riksdagen, þegar kom
fram á 17. og 18. öld. Við þetta
festust norrænar réttarfarshefðir
svo og veraldleg og geistleg yfir-
völd Svía í sessi í Finnlandi. Sam-
bandið við Svíþjóð hafði að sjálf-
sögðu einnig mikla áhrif á menn-
ingarsviðinu. Hins vegar hafði
eystri hluti ríkisins eigin höfðuð-
borg, Ábo, sem var borg mennta
og aðsetur stjórnvalda og kirkju-
legra yfirvalda. Málfarsleg og þjóð-
ernisleg sérkenni gerðu það að
verkum að austurhlutinn fékk sitt
eigið yfirbragð.
Það átti eftir að hafa gífurlega
þýðingu fyrir þróunina að þessi
samfélagsskipan hélst eftir að
Finnar gengu í ríkjasamband við
Rússa árið 1809, er Svíar höfðu
misst landið tiþþeirra í stríðsátök-
um ríkjanna. Á þinginu í Borgá,
sem kallað var saman af Alexander
I, meðan stríðið geisaði enn, full-
vissaði einvaldurinn landsrnenn um
það við hátíðlega athöfn í dómkirkj-
unni í Borgá, hinn 29. mars 1809,
að hvorki yrði hróflað við trúar-
brögðum þeirra né stjórnarskrá,
réttindum þeirra né fríðindum.
Jafnframt lyfti hann Finnlandi upp
„í þjóðanna fjöld“, eins og hann
orðaði það. Gömlu, sænsku lögin
héldu áfram að gilda í landinu,
ásamt hinu gústavíanska stjórn-
skipulagi, töluvert lengur en í Sví-
þjóð, alveg fram að sjálfstæðinu
árið 1917 og í stórum dráttum fram
á okkar daga. Á fullveldistímanum
kom það fyrir hvað eftir annað,
einkum um aldamótin 1900, að
Finnar stóðu höllum fæti og urðu
að grípa til margvíslegra ráða til
að veija stjórnarskrána fyrir þeim
sem vildu ryðja rússneskum áhrif-
um braut. Lögfræðingar þess tíma
fengu æfmgu sem átti eftir að
duga landsmönnum vel í sjálfstæð-
isbaráttunni.
Sagnfræðingar líta svo á að at-
burðurinn í dómkirkjunni í Borgá
hafi haft gríðarmika þýðingu. Hann
markaði upphafið að fullveldistíma-
bilinu sem stóð í meira en heila
öld. Á þeim tíma átti sér stað þró-
un sem leiddi til sameiningar
þjóðarinnar og stofnunar finnska
ríkisins. Einvaldur Finna sat nú í
Pétursborg en ekki í Stokkhólmi.
Carl Gustav Mannerheim. Æðsti
yfirmaður herafla Finnlands
1918 og 1939-44, forseti lýðveld-
isins 1944-46, (SA-bild)
J.K. Paasikivi. Forseti lýðveldis-
ins 1946-56.
Finnar fagna 75 ára sjálfstæðis-
afmælinu heima og erlendis
Hátíðahöldin á afmælisári lýðveld-
isins hófust á þjóðhátíðardeginum
fyrir ári og hafa staðið allt þetta
ár. í Finnlandi hafa verið mörg
hundruð viðburðir I tengslum við
hátíðarárið. Sjálfstæðisafmælisins
hefur einnig verið minnst utan-
lands með ýmsum viðburðum sem
tengjast Finnlandi og bæta við
þekkingu fólks á þjóðinni, sögu
hennar, menningu og öðrum þátt-
um. Hátíðahöldin hafa tekist mjög
vel og þau hafa- reynst mikilvæg
og árangursrík kynning á landinu.
Ýmislegt hefur verið gert hér á
Islandi til að minnast afmælisins,
einkum á menningarsviðinu.
Fyrsti viðburðurinn átti sér stað
um síðustu áramót með högg-
myndasýningu Hannus Siréns í
Nýlistasafninu. I vor var síðan
kynning á lífi og verkum Edit
Södergran, bókmenntahátíðin og
Álandsdagamir þegar leið að
hausti. Hápunktamir vora opnun
hinnar stóra sýningar „Finnsk
aldamótalist" í Listasafni íslands
hinn 16. október og hin viðamikla
sýning á fínnskum glermunum í
Norræna húsinu í nóvember. Báð-
ar sýningarnar verða opnar fram
í desember og segja má að þær
myndi tignarlega umgjörð um
þjóðhátíðardaginn, hinn 6. desem-
ber. Eftir áramótin verður síðan
haldin sýning á verkum eins helsta
hönnuðar Finnlands, Kaj Franck,
einnig í Norræna húsinu. Allir
þessir viðburðir eru verðugur vitn-
isburður um hið besta í finnskri
list og hönnun.
Sama dag og sýningin í Lista-
safni íslands var opnuð, 16. októ-
ber, hélt kammersveitin Finlandia
Sinfonietta, sem þekkt er víða um
lönd, tónleika í Langholtskirkju
undir stjóm Ralf Gothoni. Á árinu
gerðist það ennfremur að gefnar
voru út á tveimur geisladiskum
upptökur á þremur sinfóníum og
fleiri hljómsveitarverkum eftir
Leevi Madetoja í flutningi Sin-
fóníuhljómsveitar íslands. Geisla-
diskarnir eru nú fáanlegir á ÍS'
landi.
Allt þetta ár hefur hver viðburð-
urinn, sem tengist Finnlandi á einn
eða annan hátt, rekið annan >
Norræna húsinu og þar gefst ung-
um og öldnum aðdáendum Tove
Jansson, sem er höfundur Múmín-
álfanna, færi á að skoðað teikning-
ar hennar þessa dagana.
Ástæða er til að nefna nokkur
atriði í viðbót sem einnig tengjast
afmælisárinu og hafa mikla þýð-
ingu fyrir samskipti íslands og
Finnlands: Fyrsti fínnski skólinn
á íslandi hóf starfsemi sína í upp-
hafi árs. Nemendurnir voru fimmt-
án talsins. Þar fór fram, bæði á
vor- og haustönn, stuðnings-
eftir Hákan Branders
sendiherra Finnlands
á íslandi
„Á þessu ári eru liðin 75 ár
síðan Finnland hlaut sjálf-
stæði. Megi þetta hátíðarár
vekja okkur til umhugsunar
um hvernig Finnum hefur tek-
ist að efla með sér þróttmikla
þjóðarvitund, hvernig þeim
hefur tekist að skapa skilyrði
fyrir sjálfstæðri tilveru þjóðar-
innar, hvernig þeir hafa barist
fyrir og öðlast sjálfstæði og
hvemig þeim hefur tekist að
varðveita sjálfstæðið."
(Úr nýársræðu Mauno Koi-
visto, Finnlandsforseta, 1. jan-
úar 1992)
Hér á eftir verður gerð
í stuttu máli grein
fyrir þeim tímabilum
í sögu þjóðarinnar og
nokkrum öðrum at-
riðum er forsetinn vék að í ræðu
sinni.
Svæði það er nú á dögum nefn-
ist Finnland hefur frá alda öðli leg-
ið á mörkum vestur- og austur-
hluta Evrópu. Átök valdhafa í
austri og vestri hafa með örlagarík-
um hætti sett mark sitt á sögu
landsins og á ýmsan hátt mótað
þá þróun sem leiddi til þess að
finnska þjóðin varð til. Á miðöldum
lágu þessi mörk milli helstu stór-
velda þess tíma, Miklagarðs og
Rómarríkis, milli grísku rétttrúnað-
arkirkjunnar og rómversk kaþólsku
kirkjunnar. Síðar voru mörkin
dregin milli Rússlands annars veg-
ar og stórveldanna Svíþjóðar,
Frakklands og þýsku ríkjanna hins
vegar.
Þessi átök hafa bakað íbúum
Finnlands ófrið og eyðileggingu
alveg fram á vora daga. I hvert
skipti er stórveldin skiptu upp
Austur-Evrópu í samræmi við
hagsmuni sína, var Finnland eitt
af peðunum á borðinu. Þannig var
það í Napóleonsstríðunum. Við frið-
arsamningana í Tilsit gaf Napóleon
Alexander I, Rússlandskeisara,
fijálsar hendur til að taka Finnland
af Svíum. Næsta röskun á högum
Finna varð eftir fyrri heimsstyijöld-
ina en þá töldu bæði Þjóðveijar og
Rússar sig eiga hagsmuna að gæta
á þessu svæði. Árið 1939 var Finn-
land innlimað í áhrifasvæði Ráð-
stjómarríkjanna ásamt baltnesku
löndunum og fleiri svæðum, sam-
kvæmt sáttmála Hitlers og Stalíns.
Þessir atburðir mörkuðu sum af
mikilvægustu umskiptunum í sögu
landsins. Afleiðingar þeirra voru
örlagaþrungnar og þjóðin mátti
þola mikið harðræði. En þeir voru
einnig mikilsverðir áfangar á leið
hennar til sjálfstæðis og sameining-
ar. Mikið reyndi á þol og þor
finnsku þjóðarinnar. Lega landsins,
mitt á milli ólíkra heima, olli því
að straumar bárust frá ýmsum átt-
um sem auðguðu hugarheim Finna
og settu mark sitt á menningu
þeirra.
Hinn 6. desember 1917 lýsti
þingið einróma yfir sjálfstæði
landsins en í raun og veru var Finn-
land þá þegar „tilbúið" sem ríki
og sjálfstæðið hafði þegar náð
þroska. Segja má að yfirlýsingin
hafi aðeins verið formleg staðfest-
ing á afar löngu þroskaferli.
Samkvæmt þeim skilningi var
það sögulega rétt ákvörðun að 6.
Nokkrir þankar
vegna 75 ára sjálfstæðis
Finnlands