Morgunblaðið - 05.12.1992, Page 33

MORGUNBLXÐTÐ LAUGARDXGTJIT 5: DESEMBEK T992
33

Islands
málasamband samvinnufélaganna
því yfir í bréfi til ASÍ og við ríkis-
stjóm að ef hækkun BHMR gengi
fram teldu samtökin sig ekki eiga
annarra kosta völ en að tryggja
viðsemjendum sínum hliðstæða
launaþróun.
Hjörtur Eiríksson hafnaði því al-
gerlega að forsendur væru fyrir
slíkri hækkun nú vegna dóms
Hæstaréttar. Sagði hann að yfirlýs-
ing vinnuveitenda árið 1990 hefði
verið gefin miðað við ákeðvnar for-
sendur en þær eru ekki lengur í
gildi. „Ég verð að segja að ég átta
mig ekki á þessu, mér finnst þetta
svo iangsótt,“ sagði hann.
„Forsendur þjóðarsáttarsamn-
inganna voru þær að allt yrði látið
ganga á sama hátt yfir alla en ef
frávik yrðu þar frá yrðu þau tekin
upp til samninga á milii samnings-
aðila vinnumarkaðarins. Vinnuveit-
endasamtökin lýstu sig jákvæð um
að láta sama yfir okkar fólk ganga
og aðra,“ sagði Benedikt. „Nú hefur
Hæstirétur kveðið upp úrskurð um
að ákveðinn hópur skuli fá greiðslur
fyrir tiltekið tímabil sem ekki var
gert ráð fyrir í grundvelli samning-
anna. Ég tel þess vegna einsýnt að
við hljótum að gera kröfu til að
okkar fólk fái þær líka. Við munum
leggja það til við miðstjóm að sú
krafa verði sett fram.
Samningamir sem gerðir vora
1990 vora ekki bara venjulegir kja-
rasamningar heldur var verið að
gera þríhliða samkomulag samn-
ingsaðila vinnumarkaðarins og
stjómvalda um grandvallarbreyt-
ingar á efnahagskerfínu. Þegar ver-
ið er að gera samninga á þann hátt
hljóta allir að gera ráð fyrir að for-
sendumar haldist stöðugar en ef
eitthvað bregst í þeim efnum verður
að breyta samningunum til sam-
ræmis við það,“ sagði Benedikt.
Svanhildur Kaaber, formaður
Kennarasambands íslands, sagði að
í kjarasamningi kennara frá þessum
tíma hefði verið ákvæði um að verði
launahækkanir hjá öðram á samn-
ingstímanum verði félögum í
Kennarasambandinu tryggð hlið-
stæð hækkun. Á fundi kjararáðs
Kennarasambandsins sem haldinn
var í gær um kröfugerð sambands-
ins vegna næstu kjarasamninga v'ar
samþykkt að láta reyna á þetta
ákvæði strax eftir helgina. „Okkur
finnst sjálfsagt að láta reyna á þetta
samningsákvæði þar sem dómur
hefur fallið um að á þessum tíma
hafi orðið launabreytingar," sagði
Svanhildur.
Ögmundur sagði að Bandalag
starfsmanna ríkis og bæja hefði
ekki viljað setja ákvæði inn í kjara-
samninga þess um að BSRB-félagar
ættu kröfu til allra launahækkana
sm aðrir kynnu að fá. „Það er mót-
sagnakennt að leggja upp úr sjálf-
stæðum samningsrétti og gera um
leið kröfu um að fá sjálfkrafa það
sem aðrir semja um. Við töldum það
ekki vera rétt,“ sagði Ögmundur.
Eðlilegt að gera til-
kall til launabóta
- segir Asmundur Stefánsson
„ÉG TEK undir þau sjónarmið sem fram hafa komið af hálfu for-
seta Alþýðusambandsins að það sé eðlilegt að gera tilkall til þess
gagnvart okkar viðsemjendum að það verði greidd launabót tíl félags-
manna Alþýðusambandsins, að gengnum þessum dómi,“ sagði As-
mundur Stefánsson fyrrverandi forseti ASÍ þegar leitað var við-
bragða hans við dómi Hæstaréttar í máli félagsmanns í aðildarfélagi
BHMR gegn fjármálaráðherra. Ásmundur kvaðst ekki hafa kynnt
sér dóminn i heild og því ekki getað tjáð sig um hann í einstökum
atriðum. „Enda er til lítils að ræða einstök atriði I uppkveðnum
dómum,“ sagði hann.
„Það var ein meginforsenda
samningsins á sínum tíma að ef
aðrir fengju kauphækkanir um fram
það sem okkar samningur gerði ráð
fyrir yrði samningurinn tekinn til
endurskoðunar. Undir það höfðu
okkar viðsemjendur gengist sumar-
ið 1990 og þess vegna tel ég að það
sé rétt afstaða hjá Benedikt Davíðs-
syni að taka það mál upp að nýju
gagnvart okkar viðsemjendum,“
saðgi Ásmundur Stefánsson.
Dómur Hæstaréttar
hefur ekki keðju-
verkandi áhrif
— segir Einar Oddur Kristjánsson
EINAR Oddur Kristjánsson, sem var formaður Vinnuveitendasam-
bands íslands, þegar bráðabirgðalög voru sett í ágúst 1990 til að
afnema 4,5% launahækkun félaga í BHMR segir um úrskurð Hæsta-
réttar í þá veru að ríkissjóður bæti BHMR-félögum þá launahækkun
sem þeir voru sviptir í fimm mánuði, að það eina sem skipti máli í
hans augum í þessum dómi, sé að hann hafi ekki keðjuverkandi
áhrif út í launataxta í þjóðfélaginu.
„Ég skil nú ekki alveg hvað meiri-
hluti Hæstaréttar er að fara, þegar
rætt er um brot á jafnræðisreglu,
það skal fúslega viðurkennt," sagði
Einar Oddur í samtali við Morgun-
blaðið, „en það eins sem skiptir
raunverulega máli í þessum dómi,
er sú staðreynd að þarna er um dóm
að ræða, sem ekki hefur eftirköst
í för með sér, né keðjuverkandi
áhrif út í launataxta í þjóðfélaginu.
í mínum huga er það fagnaðarefni.“
AF INNLENDUM
VETTVANGI
HJÁLMAR JÓNSSON
BHMR og ríkisvaidið
Samskíptí í úlfakreppu
Morgunblaðið/RAX
Ólafur Ragnar Grímsson var fjármálaráðherra í ríkisstjórn Stein-
gríms Hermannssonar og gerði kjarasamninginn við BHMR. Mikið
mæddi á honum þegar setning bráðabirgðalaganna var undirbúin
um mitt sumar 1990, en þá er þessi mynd tekin við stjórnarráðið.
SAMSKIPTl Bandalags háskóla-
menntaðra rfldsstarfsmanna og
rfldsvaldsins eru í úlfakreppu og
svo hefur verið undanfarin ár.
Dómur Hæstaréttar í fyrradag
breytir þar engú um. Hann er
einungis enn einn áfanginn í
deilu þessara aðila sem staðið
hefur frá þvi sumarið 1990 að
rikisvaldið kvað upp úr með að
ekki væri unnt að standa við
ákvæði í kjarasamningi aðila frá
árinu áður og með setningu
bráðabirgðalaga í kjölfarið. Þeir
kjarasamningar tókust eftir
langvinna og harðvituga vinnu-
deilu. Síðan hefur ekki verið
gerður kjarasamningur og getur
varla heitið að viðræður hafí átt
sér stað. Mislitir biskupar mætast
aldrei á skákborðinu, svo gripið
sé til líkingar úr heimi skáklistar-
innar, og segja má að samskiptin
hafi borið keim af þvi síðustu ár.
Kjarasamningur eftir sex
vikna verkfall
Kjarasamningurinn var gerður
upp úr miðjum maí vorið 1989 eftir
sex vikna verkfall flestra aðildarfé-
laga BHMR og mikil átök í tengsl-
um við það. Meðal annars lá kennsla
niðri í framhaldsskólum þennan
tíma og þjónusta sjúkrahúsa og-
ýmissa rannsóknastofnana á vegum
ríkisins raskaðist verulega. Með
samningnum náðist fram sú megin-
krafa háskólamenntaðra ríkis-
starfsmanna að samræma kjör
þeirra þeim kjörum sem háskóla-
menntaðir menn í sambærilegum
störfum hefðu á almennum vinnu-
markaði. Sett var á fót nefnd, raun-
ar fleiri en ein, til að komast að
niðurstöðu um hveiju munaði í kjör-
um og átti að jafna þau í áföngum
á samningstímanum. Hækkunin
átti að nema einum til þremur
launaflokkum í hvert skipti, en 3%
bil er á milli launaflokka. Nefndin,
sem hafði rúmt ár eða til 1. júlí
1990 til að skila af sér, komst ekki
að niðurstöðu og átti þá samkvæmt
ákvæðum samningsins laun að
hækka um einn og hálfan launa-
flokk eða 4,5% frá þeim tíma að
telja. Samningurinn gilti til loka árs
1994 eða í rúmlega fimm ár, sem
er óvenjulangur gildistími á íslensk-
an mælikvarða, og samkvæmt 15.
grein hans var eftir 30. nóvember
1989 hægt að krefjast samsvarandi
launabreytinga ogyrðu á launakjör-
um annarra hópa eftir þann tíma
umfram ákvæði samningsins. Þetta
ákvæði tryggði háskólamönnum
sömu launaþróun og yrði almennt
í landinu á gildistíma samningsins,
auk þeirrar sérstöku leiðréttingar
sem hann fól í sér.
Þjóðarsáttin setti strik í
reikninginn
í millitíðinni eða í ársbyijun 1990
tókust víðtækir kjarasamningar á
vinnumarkaði sem náðu til lang-
flestra hópa í þjóðfélaginu og gengu
manna á milli undir nafninu þjóðar-
sáttin. Þar var kveðið á um tiltekna
launaþróun fram á haust 1991 og
mikil áhersla lögð á að hið sama
ætti yfir alla að ganga. Raunar er
það ein af forsendum samningsins
og fyrir lá krafa verkalýðshreyfíng-
arinnar um sömu hækkanir til sinna
félagsmanna og félagar í BHMR
myndu fá og jákvæðar undirtektir
vinnuveitenda við þeirri kröfu.
Margir forsvarsmenn í fslensku
þjóðlífi höfðu og sagt allt frá gerð
samningsins við BHMR að aldrei
gengi upp að gera kjarasamning
sem heimilaði einum hóp hækkanir
umfram alla aðra. Við þessar að-
stæður taldi ríkisstjórn Steingríms
Hermannssonar, sem hafði gert
samninginn við háskólamenn árið
áður, að ekki væri hægt að efna
samninginn og frestaði einhliða eins
og hálfs launaflokks hækkuninni til
félaga f BHMR, þar sem einsýnt
væri að annars hlytust af víxlhækk-
anir launa og óðaverðbólga í kjöl-
farið. Var vísað til 1. greinar samn-
ingsins þar sem meðal annars segir
að standa skuli að umræddum
breytingum, þ.e. jöfnun kjara há-
skólamanna, með þeim hætti að
ekki valdi röskun á hinu almenna
launakerfi í landinu.
Félagsdómur úrskurðar
BHMRí vil
BHMR sætti sig ekki við einhliða
ákvörðun ríkisins og taldi það skuld-
bundið til að greiða umrædda launa-
hækkun. Það vísaði ágreiningnum
til Félagsdóms, sem kvað samhljóða
upp dóm háskólamönnum í vil og
að þeim bæri eins og hálfs launa-
flokks hækkun frá 1. júlí. Skýrir
Félagsdómur ákvæði 1. greinar sem
áður var vísað til þannig að leita
verði samkomulags við hinn aðilann
um það hvemig bregðast skuli við
í slíku tilfelli. Ekki verði fallist á
að það heimili einhliða frestun
greiðslna enda hafi ekki verið leitt
með óyggjandi hætti í ljós að afleið-
ingar samningsins verði aðrar en
sjá heföi mátt fyrir við gerð hans.
Dómurinn gekk 23. júlí og varð
uppi fótur og fit í kjölfarið, þar sem
ljóst þótti að þjóðarsáttarsamning-
arnir væru í voða en þeir höfðu það
að meginmarkmiði að ná tökum á
verðbólgunni. Næstu tíu dagana
reyndi ríkisstjórnin að finna lausn
á málinu, sem lauk með setningu
bráðabirgðalaga í byijun ágúst-
mánaðar. Viðræður hófust við
BHMR, þar sem þeim var gert til-
boð um að efndum tiltekinna
ákvæða samningsins yrði frestað
þar til eftir 15. september 1991,
en þá rann þjóðarsáttin sitt skeið.
Það taldi BHMR ekki ásættanlegt,
enda sagði formaður BHMR að
samtökin hefðu ekki lagt það í vana
sinn að semja um kauplækkun eins
og fælist í tilboði ríkisstjórnarinnar.
Bráðabirgðalögin ollu
erfiðleikum í
Alþýðubandalaginu
Ríkisstjórn Steingríms Her-
mannssonar var samstjórn þriggja
flokka, Framsóknarflokks, Álþýðu-
flokks og Alþýðubandalags. Setn-
ing bráðabirgðalaga olli miklum
deilum í síðastnefnda flokknum og
kom fljótt fram að tveir þingmenn
flokksins myndu ekki styðja setn-
ingu bráðabirgðalaganna, Geir
Gunnarsson og Hjörleifur Gutt-
ormsson. Þar með var ljóst að meiri-
hluti fyrir bráðabirgðalögunum var
tæpur á Alþingi ef stjómarandstað-
an stæði einhuga gegn þeim.
í lögunum eru launahækkanir
þjóðarsáttarsamninganna lögboðn-
ar til 15. september 1991. Þau taka
einungis til gildandi lqarasamninga
en ekki til þeirra sem lausir eru og
5. og 15. grein kjarasamninga
BHMR eru numdar úr gildi, þar sem;
kveðið er á um launaflokkahækkan-
ir til að jafna kjör háskólamanna
annars vegar og hins vegar greinin
sem tryggir BHMR sömu hækkanir
og verða hjá öðrum.
Lögin ollu miklum deilum í ís-
lensku þjóðlífi. Hart var deilt um
málið margsinnis á Alþingi, einkum
við umræður um framvarp til laga
um staðfestingu bráðabirgðalag-
anna, og mikil blaðaskrif urðu um
málið. Stjómarandstaðan, Sjálf-
stæðisflokkur og Kvennalisti, var
andvíg setningu laganna. Þing-
flokkur Sjálfstæðisflokksins sam-
þykkti að greiða atkvæði gegn
bráðabirgðalögunum og var fyrir
vikið gagnrýndur af forsvarsmönn-
um vinnuveitenda. í áliti 2. minni-
hluta Fjárhags- og viðskiptanefnd-
ar, sem Sjálfstæðisflokkurinn
myndaði, sagði meðal annars að
sjálfstæðismenn hefðu margsinnis
lýst yfir stuðningi við meginmark-
mið þjóðarsáttar. En ólögmætar
aðgerðir, bráðabirgðalög á dóms-
niðurstöðu og siðlaus framkoma
ríkisstjómarinnar gagnvart við-
semjendum sínum geti aldrei orðið
hluti þjóðarsáttar. A slíkum aðgerð-
um geti Sjálfstæðisflokkurinn ekki
tekið ábyrgð. Það gildi einu þó slík
afstaða gegn lögleysu og óréttlæti
kunni að kosta óvinsældir um
stundarsakir.
í áliti meirihluta nefndarinnar
sem ríkisstjómarflokkamir mynd“
uðu sagði að brýna nauðsyn hefði
borðið til að setja lögin til að koma
í veg fyrir víxlhækkanir verðlags
og launa. í kjölfarið hefði fylgt
óðaverðbólga og óáran.
Við afgreiðslu málsins sátu fjórir
þingmenn Sjálfstæðisflokksins hjá,
þrátt fyrir samþykkt þingflokksins
og Hjörleifur Guttormsson sat einn-
ig hjá við atkvæðagreiðsluna.
Nýir almennir kjarasamningar
voru gerðir í vor meira en hálfu ári
eftir að bráðabirgðalögin runnu sitt
skeið. Aðildarfélög BHMR hafa
staðið utan þessara samninga og'
einungis fáeinir viðræðufundir átt
sér stað milli Félags íslenskra nátt-
úrufræðinga og ríkisvaldsins. Þær
viðræður hafa engum árangri skilað
og ekkert er í sjónmáli enn sem
komið er sem brúað getur það bil
sem er á milli aðila eftir það sem
á undan er gengrð.