Morgunblaðið - 14.06.1994, Side 31

30 ÞRIÐJUDAGUR 14. JÚNÍ1994
MORGUNBLAÐIÐ
MORGUNBLAÐIÐ
ÞRIÐJUDAGUR 14. JÚNÍ1994 31
STOFNAÐ 1913
ÚTGEFANDI: Árvakur hf., Reykjavík.
FRAMKVÆMDASTJÓRI: Haraldur Sveinsson.
RITSTJÓRAR: Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
MORGUNBLAÐIÐ, Kringlunni 1, 103 Reykjavík. SÍMAR: Skiptiborð: 691100.
Auglýsingar: 691111. Askriftir: 691122. SÍMBRÉF: Ritstjórn 691329, frétt-
ir 691181, íþróttir 691156, sérblöð 691222, auglýsingar 691110, skrif-
stofa 681811, gjaldkeri 691115. Áskriftargjald 1.400 kr. á mánuði innan-
lands. í lausasölu 125 kr. eintakið.
ALÞÝÐUFLOKK-
URINN OG ESB
Iályktun flokksþings Alþýðuflokksins um Evrópumál segir m.a.
svo: „Þess vegna ályktar flokksþingið, að hagsmunum íslendinga
verði til frambúðar bezt borgið með því, að ísland láti á það reyna,
hvort unnt er að tryggja brýnustu þjóðarhagsmuni Islendinga við
samningaborðið. Endanleg afstaða til hugsanlegrar aðildar að ESB
verður hins vegar ekki tekin fyrr en samningsniðurstöður liggja
fyrir og hafa verið rækilega kynntar. íslenzka þjóðin mun að sjálf-
sögðu eiga síðasta orðið um það mál í almennri þjóðaratkvæða-
greiðslu.“
Forsendurnar fyrir þessari niðurstöðu Alþýðuflokksins eru allar
pólitískar, þ.e. þær snerta pólitíska hagsmuni íslendinga í samskipt-
um við aðrar þjóðir og þá sérstaklega Norðurlandaþjóðir og aðrar
Evrópuþjóðir. Flokksþingið vísar til þeirra breytinga, sem hafa orðið
frá lokum kaida stríðsins, breyttra viðhorfa innan Atlantshafsbanda-
lagsins, þverrandi mikilvægis íslands í hernaðarlegu tilliti og afstöðu
annarra Norðurlandaþjóða, sem samið hafa um aðild að ESB.
Þótt flokksþingið komist að þeirri niðurstöðu, að Islendingar eigi
að láta reyna á það, hvers konar samningum er hægt að ná við
ESB, telur það umsókn um aðild ekki tímabæra og bendir á, að fram-
undan séu viðræður við ESB um stöðu EES. Þær geti ekki hafizt í
alvöru fyrr en niðurstaða í þjóðaratkvæði bandalagsþjóða okkar í
EFTA liggi fyrir og þá fyrst komi í Ijós, hvert verði hlutskipti okkar
í samstarfi við aðrar Norðurlandaþjóðir. Ýmis önnur atriði þurfa að
liggja fyrir að mati flokksþingsins áður en ákvörðun er tekin um
umsókn um aðild fslands að ESB.
Þótt flokksþing Alþýðuflokksins hafí þannig ýmsa fyrirvara á sam-
þykkt sinni er ljóst, hvert Alþýðuflokkurinn stefnir. Það vekur hins
vegar furðu, að í ályktun flokksþingsins eru einungis raktar þær
pólitísku forsendur, sem Alþýðuflokkurinn telur liggja til grundvallar
þeirri niðurstöðu, sem flokksþingið komst að. Hins vegar er hvergi í
ályktun Alþýðuflokksins vikið einu orðið að þeim viðskiptalegu og
efnahagslegu hagsmunum, sem eru í húfi. Hvers vegna ekki? Telja
Alþýðuflokksmenn, að þeir hagsmunir komi hér ekki við sögu?!
Meginástæðan fyrir því, að allir aðrir stjórnmálaflokkar en Alþýðu-
flokkurinn telja aðild íslands að ESB ekki koma til greina að óbreytt-
um aðstæðum er auðvitað sú, að það er einfaldlega óhugsandi fyrir
okkur íslendinga að gangast undir sjávarútvegsstefnu Evrópusam-
bandsins. í ályktun flokksþings Alþýðuflokksins er á einum stað
vikið að því, sem nefnt er „hagstæðir sjávarútvegssamningar" Norð-
manna. Þeir eru ekki hagstæðari en svo, að þessa stundina a.m.k.
er yfirgnæfandi meirihluti Norðmanna andvígur aðild að ESB en
alveg sérstaklega fer ekki á milli mála, að andstaðan er mjög sterk
í Norður-Noregi, þar sem byggðirnar eiga allt undir sjávarútvegi,
nákvæmlega eins og við íslendingar.
Þótt samningamenn Norðmanna hafi gengið mjög langt í því að
fullyrða, að Norðmenn þurfi ekkert að óttast í sambandi við sjávarút-
vegshagsmuni sína er alveg ljóst, hvað sem öðru líður, að formleg
yfirráð yfir norskum fiskimiðum færast að nokkrum árum liðnum
til Brussel.
Það er gersamlega útilokað, að íslendingar muni nokkru sinni
fallast á, að yfirráð yfir íslenzkum fiskimiðum verði færð til Bruss-
el, jafnvel þótt embættismenn og stjórnmálamenn segðu, að það
væri einungis að forminu til, eins og haldið hefur verið fram í Nor-
egi. Þetta er meginástæðan fyrir því, að aðrir stjórnmálaflokkar en
Alþýðuflokkur hafa talið, að aðild að ESB komi ekki til greina og
þetta er meginástæðan fyrir því, að Morgunblaðið telur, að aðild
að ESB að óbreyttri sjávarútvegsstefnu Evrópusambandsins sé
óhugsandi.
Að þessu grundvallarvandamáli er ekki vikið einu orði í ályktun
flokksþings Alþýðuflokksins. Hvers vegna ekki? Væntanlega ætlast
Alþýðuflokksmenn ekki til að íslenzka þjóðin ræði þetta mál í alvöru
á þeim forsendum einum, að við kunnum að einangrast frá öðrum
Norðurlandaþjóðum, að samstarfið innan NATO sé að breytast o.s.frv.
Þar að auki eru þær pólitísku röksemdir, sem Alþýðuflokkurinn
telur upp í ályktun sinni að verulegu leyti tilbúnar. Tengsl okkar
við aðrar Norðurlandaþjóðir eru djúpstæðari en svo, að við munum
einangrast frá þeim, þótt þær verði innan ESB en við utan. Hernað-
arlegt mikilvægi íslands verður jafn þýðingarmikið og áður, ef þróun-
, in í Rússlandi verður á verri veg, sem vel getur orðið og raúnar lík-
legra en hitt, því miður. Staða okkar innan Atlantshafsbandalagsins
skiptir eftir sem áður máli.
Kjarni málsins er þó sá, að við hljótum að taka afstöðu til ESB
fyrst og fremst út frá viðskiptalegum og efnahagslegum forsendum
en ekki út frá almennum pólitískum forsendum, sem þar að auki
eru mjög umdeilanlegar. Við höfum tryggt hagsmuni okkar með
þátttöku í EES. Enginn ráðherra hefur útskýrt það jafn skilmerki-
lega fyrir þjóðinni og Jón Baldvin Hannibalsson, utanríkisráðherra,
að EES-samningurinn standi fyrir sínu og tryggi okkar hagsmuni,
þótt önnur aðildarríki EES gangi í ESB. Þegar þessar staðreyndir
eru hafðar í huga, er erfitt að skilja, hvers vegna Alþýðuflokknum
er svo mjög í mun að koma aðild 'að- ESB •& dagskrá. 4 • * - * - ■ •■
Morgunblaðið var yfirleitt
12 síður á árinu 1944,
nema hvað gefið var út
hátíðarblað 17. júní, 32
síður. Þá hafði blaðið tekið upp þá
föstu niðurröðun, að erlendar fréttir
voru á forsíðu, en innlendar á bak-
síðu og hefur því verið haldið síðan.
Það yfirskyggir allar erlendar fréttir
að stytjöld er háð úti í Evrópu.
Bandamenn hafa gert innrás á Ítalíu
og í júníbyijun er greint frá því að
nú dragi til úrslita í bardögum sunn-
an við Róm.
í leiðara Morgunblaðsins 1. júní
er fjallað um úrslitin í þjóðarat-
kvæðagreiðslunni hér um sambands-
slit og nýja stjórnarskrá fyrir lýð-
veldið. Með sambandsslitum greiddu
atkvæði 70.536 og voru þau sam-
þykkt með 98,65 af hundraði
greiddra atkvæða. 96,35 af hundraði
greiddu atkvæði með nýju stjórnar-
skránni. Þátttakan varð meiri en
dæmi voru um í kosningum og segir
í leiðaranum að ekki sé vitað um
aðra eins þátttöku í neinu lýðfijálsu
landi.
Það er eftirtektarvert að Morgun-
blaðið tekur eina síðu af 12 undir
framhaldssögur og birtir í júnímán-
uði „í leit að lífshamingju" eftir W.
Somerset Maugham. Skrýtludálkur-
inn „Með morgunkaffinu“ var fastur
liður, einnig fímm mínútna kross-
gáta. Skemmtanalífið er með sínar
föstu auglýsingar; bíóin þijú í
Reykjavík sýna öll bandarískar
myndir, en Fjalakötturinn auglýsir
revíuna „Allt í lagi lagsi“.
Annan dag júnímánaðar segir í
blaðinu frá tillögum Gunnars Thor-
oddsens þess efnis að Tjörnin eigi
að vera bæjarprýði. Tillaga Gunnars
í bæjarstjórn var svohljóðandi:
„Bæjarstjórn álítur, að Tjörnin
skuli ekki tæmd, nje vatni hleypt úr
henni svo nokkuru nemi, án þess að
sjerstök brýn nauðsyn krefji að dómi
bæjarráðs og þá um sem skemstan
tíma hverju sinni." Og ennfremur:
„Bæjarstjórn ályktar að fela Bæjar-
ráði að láta fara fram athugun á
möguleikum til og kostnaði við að
hreinsa Tjörnina, dýpka hana og
steypa bakka hennar og botn að ein-
hverju eða öllu Ieyti.“
Tillögur Gunnars Thoroddsen voru
samþykktar.
Farið er að huga að hátíðahöldun-
um á Þingvöllum og talið að hægt
sé að flytja 18-20 þúsund manns
til Þingvalla 16. og 17. júní. Fólk
sem á tjöld er hvatt til að fara aust-
ur fyrri daginn. í þessari umijöllun
segir: „Hjer í bænum eru nú sem
stendur taldir 1140 einkabílar. Er
gert ráð fyrir að þeir verði flestir í
gangi og einkabílaeigendur eru
hvattir til að flytja eins mikið af
fólki til og frá ÞingvöIIum og frek-
ast er unnt. Er talið ef allir verða í
gangi, muni einkabílar geta flutt um
3.700 manns í ferð. “
Bílastæði var ákveðið á Leirunum,
en auk einkabílanna áttu rútubílar
að vera í förum; fjórar ferðir farnar
þann 16. júní.
Af fiskveiðunum var það að frétta,
að afli var mikill, en útgerðarkostn-
aður „gífurlcgur" og margir bátar
með taparekstur. Heildarafli lands-
manna frá nýári til aprílloka var
tæpar 118 þúsund smálestir. Úr heil-
brigðisgeiranum er sú dapurlega
frétt 3. júní, að fólki með smitandi
berkla fjölgaði á árinu 1943. Á þess-
um punkti lýstu Þjóðveijar yfir því
að þeir ætluðu sér ekki að beijast
um Róm og þóttu það góðar fréttir.
Jafnframt er sagt að fjöldi blaða-
manna bíði nú innrásar bandamanna
á meginland Evrópu sem allir virðast
vita að sé á næstu grösum. En aust-
ur í Kína, á svæði þar sem nú er
mestur efnahagsuppgangur j veröld-
inni, voru Japanar gera lokahríð að
kínverska hernum.
í menningarlífi höfuðstaðarins er
það að gerast í júníbyijun að Leikfé-
lag Reykjavíkur frumsýnir í Iðnó
leikrit Björnstjerne Björnsons: Paul
Lange og Thora Parsberg. Leikstjóri
var Gerd Grieg, eiginkona norska
skáldsins Nordals Griegs. Að vanda
skrifar Sigurður Grímsson leikdóm
og ræður öllum til að sjá þessa glæsi-
legu leiksýningu. Leikfélagið var líka
með Pétur Gaut í takinu í sámvinnu
við Tónlistarfélagið.
Á aðalfundi Eimskipa kom fram
að afkoilian í'trið áður hafði verið4
+
JUNIMANUÐUR 1944ÁSÍÐUM MORGUNBLAÐSINS
Hjer sýndi
mmm.

RASIN HAFIN
mmm
* i. :
ÍSIAND LYHVELDI
þjóðin, að
í henni býr
menning
Heimsstyrjöldin og stofnun Lýðveldisins ís-
lands voru mál málanna í Morgunblaðinu í
júní 1994. Gísli Signrðsson bregður upp svip-
myndum af fréttum og þjóðfélagsumræðunni
ájpessum tíma.
bamdamenn ganga á land
I NOSÐUR-FRAKKLANDI
Svciim iijomssMH kjorinn
ívrsli iorseti islands
wi

BASMAMKSV WfoV ISNBASINAÍ MO&<ít?N.
. NwSw-Fr&Winxi .>; Krto hwsrriw v*n# *»»•
.<< >. t.,oJ , ec »»«r
vol» HUitxQ Oft bHir l.I »
IhU míM !)>.!» hMKUBMQX fl>Oí«v I to***0*W#>.
licctvSw.'rr >»U* ixrt K
bv.:l:<> I <■?<<»>>:■<:■> U-fxbiSHm Sti !í><> Unc.Ul-
.«<■.» ÍK»» ! x<a>:« > !<■•«•:• 'V. V/Í ÞxUw.Sti t>f_
Py,>?.< «<;<'•<:»;C-> K.«>:::■>»':(> VW.HlK!
..í <•:•::(;«>:: VCT-.t !:<:>* Uc-fviW-tV-o ■<"» ■> !:<■ - í N<->ó:«
KiáikicíxU 4bN!sð i'-fi*.U*
nm.wt iTKUR vw 'mmJöHN.
Jvvckwirt frífctMix, wn< !víf<> fcsí U»xí<-», M* ««»•
Ví kfctó vxi ■•«{.»■.> WSa hm !**«***.
<« rtíkw !:»>» sýr »ð '\<««>: j 'ywtimiU#*.
fv:»> !<•«» <r iili'Htfe ;> l>xt><kU !»> ..\>'x> .<>.->r
jr ><xi. ncúcio ii'N t.'x»<fc.<,fxv»> K«'» Lo»>;«S » boxf «*> <A> li«.<f<
þw >■.<(» uiA l<«í>>í:i.
initiúsarkort
'v!r:?i)unblaðsins
, r.
• O
•: : Jt
'j .V.. i , -»
/ '"'o'
o'úT «... - , - %

, <♦>,««.''"y > >' , v.;,»
Pif-f.GÍUM -'ú

«,:«>4x< V< »>< M»ww >«•<•> ♦ M< :
wítór Þingíundurinn
að Lögbergi
17. júní
hÉsífeái-
<ir« á |jís«-
Irililiiá §í;iip
psjíiíhp
FORSÍÐA Morgunblaðsins 6. júní, 1944: Innrásin FORSÍÐA Morgunblaðsins 19. júní 1944: Sagt frá
í Norður-Frakkland yfirskyggir allar aðrar fréttir. Lýðveldisstofnuninni.
FRÉTTAÞYRSTIR lesendur lesa nýjustu fréttirnar framan við Austurstræti 8
góð; félagið hafði grætt á leiguskip-
Om rúmar 18 milljónir króna, en
eitthvað hafði sú velgengni farið
fyrir bijóstið á sumum. I leiðara
Morgunblaðsins 4. júní segir svo af
því tilefni: „Ætla mnætti, að þessi
góða afkoma Einskipafjelagsins
væri fagnaðarefni allra lands-
manna. Ef marka má skrif sumra
blaða að undanförnu, er svo að sjá
sem þau telji að hjer hafi skeð þjóð-
arógæfa og beri ríkisvaldinu því að
skerast í leikinn og sjá til þess, að
Einskipafélagið skili ríkissjóði öllum
gróðanum. “
Smáfrétt þertnan sama dag grein-
ir frá því að Ármann Snævarr hafi
tekið hæsta embættispróf í lögfræði,
sem tekið hafði verið við Háskólann.
Sá sem áður átti hæsta prófið var
Ólafur Jóhannesson. Eins og flestir
vita varð Ármann síðar háskólarekt-
or, en Ólafur forsætisráðherru.
Innrás bandamanna á
meginlandið
Það er líkt og logn á undan stormi
þann 5. - mynd birtist af skriðdrek-
um sem bíða innrásarinnar. En í
blaðinu þann 6. júní notar Morgun-
blaðið sitt stærsta letur á forsíðuna:
„Innrás hafin - Bandamenn ganga
á land í Norður-Frakklandi“. Þar
segir einnig að Hitler hafi sjálfur
tekið við yfirstjórn þýzka hersins.
Innrásarkort Morgunblaðsins tekur
stóran hluta af síðunni. Rétt fyrir
hádegi er gefið út
aukablað með síð-
ustu fréttum af inn-
rásinni sem 4.000
skip hafa tekið þátt
í og réð Montgo-
mery hershöfðingi
fyrir innrásarhern-
um, en yfirstjórnin
var í höndum Eis-
enhowers yfirhershöfðingja og sagði
m.a. svo í dagskipun frá honum:
„Hermenn, sjóliðar og fiugmenn
innrásarhers bandamanna: Þjer eruð
nú í þann veginn að leggja út í hina
mikiu herferð, sem vjer höfum verið
að búa oss undir marga undanfarna
mánuði. Augu alls heimsins hvíla á
yður. Vonir og bænir friðelskandi
fólks hvar sem er fyigja yður. “
Það er að vonum að fréttir af
gangi innrásarinnar yfirskyggi flest
annað í fréttaflutningi blaðsins
næstu daga. Eins og venjulega skrif-
ar Víkveiji „Úr daglega lífinu“ og
segir svo um aukablaðið: „Það var
ekki iengi að fljúga fiskisagan, eftir
að aukabiað Morgunbiaðsins var
komið út á götuna með innrásar-
fregnirnar. Fólkið þyrptist á af-
greiðsluna til að ná sér í blað og
blaðasalarnir höfðu nóg að gera.
'Allsstaðar í Austurstræti rriátti iíta
fólk með Morgunblaðið, það voru
jafnt ungir sem gamlir. Sendisveinar
stöðvuðu hjólhestana sína og lásu
innrásarfregnir, verzlunarstúikur
komu þjótandi út úr búðunum.
Virðulegir bankastjórar og embætt-
ismenn gátu ekki beðið eftir að kom-
ast inn á skrifstofurnar sínar, en
hölluðu sér upp að húsvegg og iásu
blaðið. “
Þann 7. júní eru strendur Norm-
andí taldar vera á valdi banda-
manna. En Víkveiji tékur upp mál
í tilefni komandi hátíðar sem raunar
hefur komizt á dagsksrá aftur ekki
fyrir margt löngu. Hann segir: „Áður
hefur verið bent á það hjer í dálkun-
um, að þegar iýðveldið verði stofnað,
verði kórónur ailar að hverfa úr
skjaidarmerkjum, innsigium, ein-
kennisbúningahnöppum embættis-
manna o.s.frv. Víða eru kórónum-
erki, t.d. á Aiþingishúsinu, dómkirkj-
unni og víða annarsstaðar."
En í grein 8. júní um skiptingu
heimsins að stríðinu loknu segir höf-
undurinn, George Renner:
„í stað þess að stofnað verði
bandalag þjóðanna, þar sem stór-
veldin og smáríkin starfi saman á
jafnréttisgrundvelli, eru líkur til að
vjer fáum eftir stríðið að búa í heimi,
sem stjórnað verði af fjórum yfirríkj-
um - Bandaríkjunum, brezka heims-
veidinu, Sovétríkjasambandinu og
Kína - sem hvert um sig ráði yfir
ákveðnu hagsmunasvæði. “
Þann 8. júní kemur
fram í frétt að Eis-
enhower sé ánægð-
ur með gang inn-
rásarinnar, en
Churchill varar við
of mikilli bjartsýni.
Borgin Caen er enn
á valdi Þjóðveija
þann 10. en borgir
norðan við Róm falla hver af ann-
arri í hendur bandamanna. Og nú
er birt dagskrá þjóðhátíðarhaldanna
á Þingvöllum og í Reykjavík.
Maður rekur upp dálítið stór augu
þegar flett er Morgunblaðinu þann
10. júní 1944. Þar er verið að viðra
mál, sem flestir halda að hafi fyrst
verið gert fyrir tiltölulega fáum
árum, nefnilega bandaríki Evrópu.
Sá heitir Richard Coudenhove-Kal-
ergi sem greinina skrifar. Tilefnið
er augljóst: „Endalok hildarleiksins
í Evrópu nálgast." Og höfundurinn
virðist glöggskyggn:
„ Vegna vandræðafálms Bretlands
og Bandaríkjanna um skipan mál-
anna í Evrópu, getur Stalín farið
sínu fram - og hann veit nákvæm-
lega hvað hann vill. Blöð hans hafa
ráðist heiftarlega á sjerhveija hug-
mynd um stofnun einhvers konar
ríkjabandaiags Evrópuþjóðanna. -
Aftur á móti eru Rússar reiðubúnir
að efia þjóðernisiegan ágreining miiii
ríkjanna og hafa þá samthnis lagt
undirstöðuna að Sovétbandaiagi, þar
sem þessi ríki geti ieitað hæiis. “
Þann 13. júní eru bandamenn
konrnir 25 km inn í Frakkland og
barizt er á samfelldrl 95 km víglínu.
Af innlendum fréttum þann dag er
sú sérkennilegust sem segir að vegna
hátíðahaldanna í vændum þurfi ríkið
á Hótel Borg að halda, en þetta var
vegna deilu hótelhaldara við hljóm-
listarmenn, eins og rakið er í „Fróð-
leiksmolum um lýðveldishátiðna" í
blaðinu. Vegna deilunnar var flutt á
Alþingi frumvarp „um leigunám veit-
ingasala o.fl. á Hótel Borg í Reykja-
vík til veizlufagnaðar á lýðveldishá-
tíðinni". Flutpingsmenn .eru Ásgeir
Ásgeirsson, Ólafur Thors, Eysteinn
Jónsson og Einar Olgeirsson.
Þremur dögum fyrir hátíðina er
farið að hitna í kolunum; 50 íslend-
ingar sæmdir fálkaorðunni og árnað-
aróskir berast frá bandarískum þing-
mönnum vegna lýðveldisstofnunar-
innar. Laun forseta íslands eru
ákveðin 50 þúsund krónur á ári, leig-
unámið á Borginni er lögfest og fyrst
nú, 8 dögum eftir innrásina í Norm-
andí, birtist fyrsta myndin af sérbún-
um jeppum að ösla á land.
Á þessum dögum er Finnlands-
stríðið ekki til lykta leitt og 15. júni
segir í frétt, að stórorrustur geisi á
Kiijálaeiði, en Finnar beijast hraust-
lega og hafa hrundið áhlaupum
Rússa.
Þann 15. júní segir Morgunblaðið
frá því, að komnar séu fram tillögur
um baðstað og skemmtistað Reyk-
víkinga við suðurenda Tjarnarinnar.
Höfundur þeirra er Gísli Halldórsson
verkfræðingur. Þar gerir Gísli ráð
fyrir „höll“ með nýtízku veitingastað
og stærsta og fullkomnasta gistihúsi
landsins með gufuböðum, vatnsböð-
um og ljósböðum, en utan dyra yrði
náttúruieg baðströnd.
ísland lýðveldi
Föstudagurinn 16. júní rennur upp
og hátíðin er að ganga í garð. Kveðj-
ur hafa borizt frá Roosvelt Banda-
ríkjaforseta og tilkynnt er um þjóð-
hátíðarblað Morgunblaðsins og Isa-
foldar. 1.500 tjaldstæðum er úthlut-
að á Þingvöllum, en 6.000 manns
verða flutt með leigubílum þann 17.
til Þingvalla.
Síðasta daginn sem ísland er kon-
ungsríki skrifar Jakob Gíslason verk-
fræðingur um framtíð raforkunotk-
unar á Islandi. Bendir hann á að á
tímabilinu frá 1918 til 1944 hafi
Sogið og Laxá verið virkjaðar, en
nú á árinu 1944 muni rafafl væntan-
lega aukast um 50% með stækkun
Sogsvirkjunar.
Leiðarinn þennan dag íjallar utn
sögulegan fund á Alþingi: „í dag
verður höggvið á síðustu leifarnar
af vaidi erlendra stjórnvalda í ís-
lenzkum málum. Og á mörgun taka
Fánahylling Fjall-
konunnar féll niður
vegna slagviðris
Laun forseta ís-
lands 50 þúsund
krónur á ári
Islendingar upp nýtt stjórnarform,
lýðveldi í stað konungsstjórnar.“
Menntaskólinn útskrifaði 67 stúd-
enta þann 16. júní og Morgunblaðið
birtir nöfn þeirra. Margir hafa síðar
orðið þjóðkunnir menn; þarna eru
t.d. Geir Hallgrímsson og Erna
Finnsdóttir, síðar kona Geirs, Björn
Tryggvason, Knútur Hallsson, Niels
P. Sigurðsson, Sveinn Ásgeirsson,
Thor Vilhjálmsson, Þórir Kr. Þórðar-
son, Gunnlaugur Snædal, Haraldur
Sveinsson, Páll Bergþórsson, Skúli
H. Norðdahl og .Tryggvi Þorsteins-
son, svo einhveijir séu nefndir.
17. júní rennur upp
Morgunblaðið fagnar hátíðinni
með sérstöku þjóðhátíðarblaði; þar
er mynd af Jóni Sigurðssyni á for-
síðu og Gísli Sveinsson, forseti sam-
einaðs Alþingis, skrifar grein um
hann. Bjarni Benediktsson skrifar
langar greinar um sjálfstæðisbarátt-
una í hundrað ár, þjóðfundinn og
stöðulögin, stjórnarskrárbaráttuna,
uppkastið 1908 og ringulreið flokka
og loks er grein eftir Bjarna sem
ber yfirskriftina; Síðasti áfanginn.
Ólafur Thors skrifar um stefnu
Sjálfstæðisflokksins á þessum tíma-
mótum, og Jón Kjartansson ritstjóri
um stórvirkustu framleiðslutækin,
nefnilega nýjustu togarana.
Til minningar um einokunina á
18. öld er birt til-
skipun „Hans kon-
unglega majestets“
og um þessa sé-
stöku ijötra skrifar
dr. Oddur Guðjóns-
son. í sama blaði
er einnig hátíð-
arljóð Tómasar
Guðmundsonar;
„Út vil jeg - heim“ og kvæði Huldu:
„Hugsað vestur.“ Jón alþingismaður
á Reynistað skrifar um framtíð land-
búnaðarins og búsældarleg er mynd-
in sem fylgir með af Klemens á Sám-
stöðum að slá kornakur sem tekur
hestunum í miðjar síður.
Geir G. Zoéga vegamálastjóri
skrifar um vegamálin í framtíðinni
og birtir teikningu af gömlu Ötfusár-
brúnni og nýrri steinsteyptri brú við
hlið hennar. Það er kannski dálítið
fyndið að við nýju brúna er á teikn-
ingunni gert ráð fyrir krappri beygju,
en þesskonar beygjur við brýr nefndi
þjóðkunnur bílstjóri, Ólafur Ketils-
son, Geirsbeygjur.
Mánudagur 18. júní: „ísland lýð-
veldi“ stendur á forsíðu Morgun-
blaðsins með stórtíðindaletri. Sagt
er frá hátíðahöldunum, „en rigning-
in var til trafala“ og það var vægt
til orða tekið. Úrfellið var slíkt að
mikill vöxtur varð í Öxará, líkt og
í vorleysingum. En það hafði ekki
áhrif á aðalatriði dagskrárinnar:
Fund í sameinuðu Alþingi sem Gísli
Sveinsson setti og kjör Sveins
Björnssonar til forsetaembættis.
Sum smærri atriði varð að fella nið-
ur vegna slagviðris; þar á meðal
fánahyllingu Ejallkonunnar. En Páli
ísólfssyni tókst vel upp með þjóðkór-
inn, „svo öll brekkan söng“.
Leiðari Morgun-
blaðsins þennan ......
dag er um „Morg-
un lýðveldisins“ og
segir þar m.a.:
„Þökk sje fólkinu
fyrir þann glæsi-
brag, sem það setti
á lýðveldishátíðina
á Þingvöllum og
einnig hjer í Reykjavík. ÖII fram-
koma þess var aðdáunarverð. Hjer
sýndi þjóðin, að í henni býr menn-
ing, sem samboðin er hinu íslenska
lýðveldi. “
Morgunblaðið er að moða úr há-
tíðaræðunum frameftir næstu viku,
en smám saman fær blaðið á sig
svip hvunndagsins. Guðmundur Ág-
ústsson frá Hróarsholti vinnur Grett-
isbeltið og telja sumir að hann hafi
verið glæsilegstur glímumanna á öld-
inni. Bandamenn eru enn að berjast
við Cherburg á Ermarsundsströnd
Frakklands.
Á sólstöðunum skrifar Víkveiji um
„Hneykslið á Þingvöllum" og segir
þar m.a.: „Iláværastar eru óánægju-
raddirnar út afþví, sem almenningur
kailar „hneykslið á Þingvöllum". Ali-
ir vita hvað átt er við með því. Það
kom ekki fyrir nema eitt a tvik, sem
kalla mætti því nafni á hátíðinni. “
Hið nýstofnaða lýð-
veldi hefur ger-
breytt hugarfarinu
Víkverji heldur áfram að tala um
„hneykslið“, en ekki verður séð af
greininni í hveiju það fólst.
„Morgungjöf lýðveldisins“ segir
Morgunblaðið 21. júní að sé bygging
Þjóðminjasafns og hefur þriggja
milljóna króna fjárveiting verið
samþykkt með samhljóða atkvæðum
þingmanna. Um leið stendur yfir.
mesta sjóorrusta styijaldarinnar á
Kyrrahafi, skammt frá Filipseyjum.
Degi seinna er sérkennileg heil-
síðu grein um „eiginkonu landráða-
manns“, nefnilega Maríu Quisling.
Þar kemur fram að hún var fædd í
Rússlandi og að það var Friðþjófur
Nansen, sem kynnti hana fyrir
Norðmanninum, sem átti eftir að
verða illræmdur svikari í föðurlandi
sínu.
Félag íslenzkra myndlistarmanna
hefur efnt til samsýningar á lýðveld-
ishátíðinni. „Orri“, sem mun vera
dulnefni Jóns Þorleifssonar málara,
skrifar um sýninguna 23. júní. 28
listamenn sýna 74 málverk, þar á
meðal eru myndir eftir Júlíönu
Sveinsdóttur og Jón Stefánsson sem
bæði dvöldu þá í Danmörku. Orri
telur aðeins upp málarana og hvað
þeir sýna, en leggur ekki dóm á sýn-
inguna.
Laugardaginn 24. júní er frétt um
að Rússar séu komnir í stórsókn hjá
Vitebsk, þar sem Chagall ólst upp.
En hjá Cherburg
hefur bandamönn-
um ekki enn tekizt
að ijúfa varnarlínu
Þjóðveja. Háskól-
inn byijar bygg-
ingu • íþróttahúss,
en forsetinn heldur
gína fyrstu veizlu á
Bessastöðum.
Morgunblaðið er enn í hátíðaskapi
25. júní; í Reykjavíkurbréfi eru at-
burðir lýðveldishátíðarinnar rifjaðir
upp og í leiðara er talað um breytt
hugarfar:
„Það fer vart hjá því að menn
hafi veitt því eftirtekt, að hið ný-
stofnaða lýðveldi hefur gerbreytt
hugarfari fólksins. Aldrei hefur ís-
lenska þjóðin verið eins vel mótuð
til samheldni og samstarfs og raun
varð á vikurnar meðan verið var að
stofna lýðveldið. Og aldrei hefir
sundurlyndi og flokkadrættir átt eins
lítil ítök í huga þjóðarinnar og nú,
eftir að lýðveldið var stofnað. “
Eitthvað átti það eftir að breyt-
ast. Þann 27. júní má sjá að látinn
er Guðmundur Friðjónsson skáld á
Sandi, tæpra 75 ára. Þann dag skrif-
ar Jón alþingismaður á Akri langt
mál um fjármál og horfur, en í þýddri
grein eftir Forrest Davis er því velt
fyrir sér, hvað hafi raunverulega
gerst á ráðstefnunni í Teheran, þar
sem þeir hittust Stalín, Roosevelt og
Churchill.
Kaupmannahafnarbúar gera upp-
reisn, stendur á forsíðu þann 28.
júní og kemur fram að 7 Danir hafi
fallið en 50 særst í götubardögum.
Á korti af Norður-Frakkalndi þann
29. kemur fram hvað bandamenn
hafa í rauninni náð litlu landi á 23
dögum. En síðasta
—————— dag mánaðarins
segir í frétt frá
Siglufirði að síldin
sé komin. Drepið
er á að enn standi
í Menntaskólanum
sögusýning sem-
mmmmammmmma sett var upp i til-
efni lýðveldishá-
tíðarinnar, en svo er að sjá að hún
hafi eitthvað farið fyrir ofan garð
og neðan og eru nú allir hvattir til
að sjá hana. Síðasta erlenda frétt
Morgunblaðsins í þessum júnímán-
uði er um uggvænlegt leynivopn
Þjóðveija. Það er svifspréngja Þjóð-
verja, sem lítur út eins og flugvél
og er stýrt með sjálfvirkum átta-
vita. Samt er stýringin ekki betri
en svo, að þegar sprengjan er kom-
in af stað, getur hún ekki breytt,
um stefnu.
Auglýsingarnar finnst manni núna
að séu ósköp ókræsilegar, en þær
eru alltaf börn síns tíma. Sumar eru
skondnar eins og ein, þar sem aug-
lýst er eftir lifandi gelti, sem hvarf
af vörubíl. Maður sér göltinn fyrir
sér, hlaupandi um göturnar og
kannski hefur hann hlaupið á fjöll.’
Hver endalok galtarins urðu er eitt
af því sem óupplýst er um árið 1944.