Morgunblaðið - 23.11.1995, Blaðsíða 28
28 FIMMTUDAGUR 23. NÓVEMBER 1995
LISTIR
MORGUNBLAÐIÐ
Að finna sig
BOKMENNTIR
Skáldsaga
HJARTASTAÐXJR
Eftir Stcinunni Sigurðardóttur. Mál
og menning. Reykjavík, 1995.371 bls.
NÚTÍMINN, tími sem kennir sig
við núið, hlýtur að vera tími sem
er heltekinn af sjálfum sér. Það
sama á við um nútímamanninn,
mann sem kennir sig við nútímann;
hann hlýtur að vera heitekinn af
sjálfum sér, uppfullur
af sjálfum sér. Þetta
hljóta að vera fullkom-
lega sjálfhverfir tímar
fullkomlega sjálf-
hverfra manna. Hug-
takið „sjálfsleit," er
einkennandi fyrir
þessa tíma en hefur
þótt eilítið banalt og
klisjukennt vegna þess
að það hefur verið
meginþema í mörgum
Hollívúddmyndum síð-
ustu áratuga þar sem
menn hafa keppst við
„að finna sjálfa sig“.
Alvarlegir rithöfundar
hafa því forðast að
nota það, engu að síð-
ur er það líka eitt meginumfjöllun-
arefni þeirra; leit mannsins að sjálf-
um sér í sundurtættum og fram-
andi heimi nútímans, leit að sjálfs-
mynd, stundum kallað mótun sjálfs-
myndar eða sköpun. Þetta eru
kannski einkum viðfangsefni mód-
emískra höfunda (en módemisminn
á rætur sínar í 19. öldinni).
Póstmódemískir höfundar hafa svo
haldið leitinni áfram en auk þess
lagt þunga áherslu á að skoða sjálfa
sig í heiminum, hin gagnvirku
tengsl sjálfsmyndar og umhverfís,
eða samfélags.
Nýjasta skáldsaga Steinunnar
Sigurðardóttur, Hjartastaður, fjall-
ar um konu sem reynir að fínna sig
í umhverfí, eða aðstæðum, sem hún
skilur ekki. Umfjöllunarefnið er
ekki nýstárlegt og frásagnarháttur-
inn ekki heldur; sagan fangar eigi
að síður athygli manns og heldur
henni vakandi til loka þrátt fyrir
allar sínar þijúhundruðogsjötíu
blaðsíður.
„Sá sem spyr ekki réttra spurn-
inga fær ekki rétt svör“ (8). Hjarta-
staður er ferðasaga og eins og ailar
slíkarí sögur ljallar hún um leit, leit
að svörum við brýnum spurningum,
leit að sannleika. Harpa hefur fund-
ið réttu spurninguna og tekst á
hendur ferð til að leita rétta svars-
ins; hún vill komast að því hver á
hana en hún telur að sér hafi ekki
verið sagt rétt til um faðerni sitt.
En hún vill einnig kom-
ast að því hver hún er,
hvaða manneskju hún
hefur að geyma, og
hver hún hefði getað
orðið. Én þetta er að-
eins annar tilgangur
ferðarinnar, hún, er
einnig farin til að
bjarga barni. Edda er
unglingsdóttir Hörpu,
vandræðabarn sem lent
hefur í vondum félags-
skap í Reykjavík;
drekkur brennivín, dóp-
ar jafnvel, skeytir ekki
um afleiðingarnar og
gefur skít í móður sína,
umvandanir hennar og
ástúð.
Ferðin liggur frá Bollagötu í
Norðurmýrinni, suður um land og
austur á firði þar sem Harpa ætlar
að leita skjóls með Eddu á ættaróð-
alinu. Það er flautuleikarinn og vin-
kona Hörpu, Heiður, sem keyrir
mæðgurnar austur á hvítum pallbíl
föður síns og eins og gefur að skilja
ber ýmislegt til tíðinda. Við sögu
koma meðai annarra strákarnir í
genginu hennar Eddu sem hundelta
þær, franskur ferðalangur sem ein
sögupersóna nær til þeirra allra,
Ambjartur frændi sem býr í Glóru
með gemsa sínum, ketti og Færey-
ingi að nafni Liggjas undir fossinum
og Bettý frænka og spákona í Út-
heimum sem býður til ættarmóts
með blandaðri þátttöku, með fólki
bæði héðan að og handan að.
Sagan er öll sögð frá sjónarhorni
-Hörpu og raunar fara átök sögunn-
ar að stærstum hluta fram í huga
hennar. Hún er ósátt við það sem
hún er og baðar sig upp úr óupp-
fylltum óskum sínum og vonum.
Oryggisleysi hennar er algjört og
endurspeglast ekki aðeins í því að
hún ræður engan veginn við ástand
dóttur sinnar heldur einnig því að
hún er stöðugt að bera sig saman
við Heiði og leita skýringa á því
hvers vegna hún hefur ekki náð
jafn langt og hún, eða að minnsta
kosti lengra en í sjúkraliðann. Ör-
yggisleysið birtist einnig í því að
hún hefur aldrei þorað að láta
skáldadrauminn rætast og yrkir ljóð
sem hún felur í botninum á óhreina-
tauskörfunni. Og það kemur fram
í því að hún leitar iðulega skýringa
á afdrifum sínum í öðrum en sjálfri
sér, og þá aðallega dóttur sinni og
látinni móður sem birtist henni
ítrekað. Öryggisleysi Hörpu fær á
sig annað ljós í lok sögunnar, í
hjartastað þar sem Harpa finnur
sig.
Frásagnarháttur Steinunnar er
glettinn og fullur af leik. Útúrdúrar
eru margir í sögunni. Frásagnar-
og sviðsetningarkaflar eru tíðum
rofnir með hugrenningum Hörpu
sem stundum vilja verða eilítið lang-
dregnar. Skáldatilburðir Hörpu
birtast líka í ljóðrænum klausum
sem gott er að sjá að eru ekki ann-
að og meira en þeir sýnast. Það er
sömuleiðis gott að sjá að samtöl
Hörpu við látna móður sina eru
ekki með hinu yfirskilvitlega
(ó)bragði sem svo mjög hefur ein-
kennt skáldsögur síðustu ára. Stíll
Steinunnar er fjörlegur; hann sveifl-
ast á milli þess að vera ljóðrænn
og glannalegur, stundum er hann
upphafinn, stundum jarðbundinn.
Hjartastaður er margbrotin og
margflókin skáldsaga en jafnframt
heilsteypt. Hún er fyndin og harm-
ræn í senn, hugljúf og spennandi.
Þessi saga vekur margar spurning-
ar en kostur hennar er sá að hún
svarar þeim ekki öllum, hún skilur
lesandann eftir í þessari skapandi
óvissu sem er svo gott að verða var
í lok bóka. Hjartastaður hlýtur að
teljast með því besta sem Steinunn
hefur sent frá sér til þessa.
Þröstur Helgason
Steinunn
Sigurðardóttir
Prinsinn 1 Mossad
Guðríður
Símonar-
dóttir gerir
víðreist
LEIKRIT Steinúnnar Jóhann-
esdóttur, Heimur Guðríðar,
síðasta héimsókn Guðríðar
Símonardóttur í kirkju Hall-
gríms, er nú sýnt í safnaðarsal
Hallgrímskirkju.
Heimur Guðríðar verður
sýndur í Saurbæ á Hvalijarð-
arströnd, sunnudagskvöldið
26. nóvember, en þar er leikrit-
ið látið gerast og í Blönduós-
kirkju mánudaginn 27. nóvem-
ber. Fyrirspurnir hafa komið
frá fleiri stöðum og er verið
að athuga hvernig hægt er að
koma þeim sýnirigum víð.
„Umbreyting-
ar Arngunnar
ARNGUNNUR Ýr sýnir smá-
verk á matstofunni A næstu
grösum, Laugavegi 20b, dag-
ana 25. nóvember til 15. des-
ember.
Nefnist sýningin „Umbreyt-
ingar“ og er um landfalsanir
að ræða. Matstofan er opin frá
kl 11.30 til 14 og 18 til 22
virka daga og 18 til 22 sunnu-
daga. Lokað á laugardögum.
KVIKMYNPIR
Rcgnboginn
FÖÐURLANDSVINIRNIR
„LES PATRIOTES ★ ★ Vi
Kvikmyndahátíð Regnbogans og
Hvíta tjaldsins. Leikstjóri: Eric Roc-
hant. Aðalhlutverk: Christine Pascal,
Moshe Yvgy, Yossi Banai og Jean-
Francois Stevenin. Frakkland. 1994.
Enskttal.
FRANSKA njósnamyndin Föður-
landsvinirnir gefur athvglisverða og
kaldranalega innsýn í starfsaðferðir
ísraelsku leyniþjónustunnar, Mossad.
Sagan er sögð frá sjónarhóli ungs
ísraela sem ráðinn er til þjónustunn-
ar og er sögumaður myndarinnar.
Veruleiki rijósnasamfélagsins er tals-
vert annar hér en við fáum að sjá í
James Bond myndum. Hér eru engar
Bondstúlkur og tækjafár aðeins kald-
ur raunveruleikinn þar sem hvergi
er pláss fyrir tilfínningasemi og við-
urkenndar siðareglur í manniegum
samskiptum eru víðsfjarri. Mossad
hefur það heilaga verkefni að njósna
um óvini ísraels og engin ráð eru
nógu ómerkileg eða siðlaus til að
þeim sé ekki beitt.
Þótt fram komi talsverð ádeila á
Mossad og ísrael, sérstaklega í sögu
af amerískum hjónum sem njósna
fyrir landið og eru sett út í kuldann,
getur myndin sem best verið að lýsa
hvaða njósnastofnun í heiminum sem
er. Fyrsta verkefni unga „prinsins",
en það eru nýir njósnarar Mossad
kallaðir, er að kúga upplýsingar úr
frönskum kjarnorkueðlisfræðingi.
Eina sök hans er að vinna hjá fyrir-
tæki sem útvegar óvinaríki ísraels
gögn til kjarnorkugerðar. Hann reyn-
ist auðvelt fórnarlamb klassískra
njósnaaðferða. Því er lýst mjög ná-
kvæmlega hvemig Mossadmennirnir
gera hann að vini sínum, fá hann út
í framhjáhald og taka myndir á hótel-
herbergi og neyða hann með þeim
til samstarfs. Þetta er kannski kunn-
asta aðferð njósnara til að kúga
menn til hlýðni og hér fáum við að
sjá henni beitt í öllum smáatriðum.
Það er slík natni við hin smæstu
atriði í lýsingu á njósnastarfseminni
sem gerir myndina svo dýrmæta.
Þannig er hún er meira upplýs-
andi en spennandi undir látlausri
stjórn Eric Rochant. Hún er líka
persónusaga prinsins sem eins og
verður illt af njósnastörfunum þegar
frá liður. Moshe Yvgy leikur hann
vel og líkist mest A1 Pacino ungum.
Bandarísku leikararnir Richard
Masur og Nancy Allen fara með
mikilvæg hlutverk.
Föðurlandsvinirnir gefa svartsýna
og óvægna og óþægilega mynd af
veruleikanum á bak við njósnastofn-
anir þar sem ekkert pláss er fyrir
siðferði og tilfínningasemi. Tilgang-
urinn helgar meðalið og eins og kem-
ur fram í myndinni þurfa njósna-
stofnanir ekki að bera ábyrgð á gerð-
um sínum því ekkert æðra yfirvald
má við því að vita hvað þær gera
nákvæmlega.
Arnaldur Indriðason
Nýjar bækur
Jólasögur
eftir Guðberg
JÓLASÖGUR úr
samtímanum . eftir
Guðberg Bergsson er
komin út. Bókin hefur
að geyma sex frá-
sagnir af samskiptum
nútíma íslendinga og
Jesúbarnsins. „Þetta
eru sannarlega
óvenjulegar jólasög-
ur, ritaðar af alkunnri
gamansemi og list-
fengi höfundar,“ seg-
ir í kynningu.
Ennfremur segir
að þessi nýja bók
Guðbergs eigi óefað
eftir að koma lesend-
Guðbergur
Bergsson
um á óvart; yrkisefnið megi kall- kostar kr.
ast óvenjulegt, þótt
vissulega sé það enn
sem oftar íslenskur
samtími sem sögurnar
spretta upp úr.
„Guðbergur hlífir
nútíma íslendingum í
engu þegar hann lýsir
siðum og venjum okk-
ar í sínu sérstæða og
skoplega ljósi.“
Utgefandi er For-
lagið, Jólasögur úr
samtímanum er 103
bls., prentuð í Prent-
smiðjunni Odda hf.
Margrét E. Laxness
hannaði kápu. Bókin
1.980.
Þrettánda skáld-
saga Birgittu
ANDLIT öfundar eftir
Birgittu H. Halldórs-
dóttur er komin út.
Sagan fjallar um
Jóhönnu, unga stúlku
sem búsett er í
Reykjavík. Hún er
gædd dulrænum
hæfíleikum, fjar-
skyggni, sem gert
hefur henni lífið leitt
en hún telur sig hafa
losnað við.
Dag einn sér hún
sýn. Hún bjargar barni frá
Birgitta H.
Halldórsdóttir
drukknun og fyrr en varir er hún Verð 2.480 kr.
flækt í atburðarás,
þar sem hún fær. engu
ráðið. Lífi hennar er
stefnt í hættu. Jó-
hanna kynnist nýju
fólki og um leið kemur
ástin inn í líf hennar.
„Þessi þrettánda
skáldsaga Birgittu er
spennandi saga um
afbrot og ástir. Enn á
ný kemur Birgitta
skemmtilega á óvart,“
segir í kynningu.
Utgefandi er Skjaldborg hf.
Yfirlitsrit
um bókmenntir
GEFIÐ hefur verið út
yfirlitsrit um íslenskar
bókmenntir á fyrri
hluta þessarar aldar:
Bók aldarinnar - ís-
lenskar bókmenntir
1901-1950 eftir
Bjarka Bjarnason.
Bókin er skrifuð í
„fréttastíl“ og birt er í
réttri tímaröð ýmislegt
það sem varðar íslensk-
ar bókmenntir á fyrri
hluta aldarinnar, svo
sem ritdómar, auglýs-
ingar, frásagnir af
menningar- og bók-
Bjarki
Bjarnason
menntaviðburðum, ritdeilur, tilkynn-
ingar um útgáfu nýrra bóka o.s.frv.
Við upphaf hvers árs
gefur höfundur „stutt
yfirlit yfír helstu bók-
menntaviðburði þess
árs“.
„Bók þessi gefur les-
endum glögga mynd af
íslenskri bókmennta-
sögu á fyrra helmingi
20. aldar - og mun t.d.
nýtast vel skólafólki við
ritgerðasmíð," segir í
kynningu.'
Útgefandi er Iðnú
bókaútgáfa. Bókin er
362 bls., umbrot annað-
ist Haukur Már Har-
aldsson og Gylfí Reykdal hannaði
kápu. Prentstofa Iðnú prentaði.
Ævisaga Erlings
grasalæknis
BOKIN Erlingur
grasalæknir eftir Giss-
ur Ó. Erlingsson segir
frá lífí og starfí manns
sem hér á landi átti
drýgri þátt en flestir
aðrir þessarar aldar
menn í því að end-
urvekja notkun líf-
grasa og önnur úr-
ræði, sem kynslóðirnar
hafa þróað frá aldaöðli
til græðslu mannlegra
meina, eins og stendur
í kynningu.
I henni pr rakin í
Erlingur
Filippusson
stórum dráttum ævi-
saga Erlings, drepið á
harða lífsbaráttu í
Skaftafellssýslum á
uppvaxtarárum hans
og viðureign fólksins
við óblíð náttúruöfl.
Síðan víkur sögunni
til Austurlands og
loks til Reykjavíkur
sem varð aðal starfs-
vettvangur Erlings
Filippussonar.
Utgefandi er
Skjaldborg. Verð
2.980.