Morgunblaðið - 23.11.1995, Blaðsíða 44

44 FIMMTUDAGUR 23. NÓVEMBER 1995
MORGUNBLAÐIÐ
AÐSENDAR GREINAR
Adldas Iþróttagallar - mikið úrval
Fyrsta desember hefst sex vikrta fjölskylduhátíð jólasveinsins í
verslunum og fyrirtœkjum í Hveragerði og síðast en ekki síst
Tívolíhúsinu sem búið er að breyta í 6 þúsund m2 Jólaland!
t0ft
► Fjolbreytt skemmti-
DAGSKRÁ FYRIR ALLA
FJÖLSKYLDU NA
► LEIKÞÆTTIR Á FJÓRUM
LEIKSVIÐUM
TÍVOLÍ FRÁ ENGLANDI
► Markaðstorg
► ÍSLENSKIR JÓLASVEINAR
►- HÚSDÝRAGARÐUR
► TÓNLISTARATRIÐI
► Grýla og leppalúði
►- Stærsta JÓLATRÉ
Á ÍSLANDI
Kynnir: Mókollur
Forsala vegabréfa í
Jólaland hefst 24. nóv.
Klippið auglýsingarnar út
og safnið. Þeir sem koma
með allar 9 auglýsingarnar
í Jólaland fá viðurkenningu
frá jólasveininum Sankti
Kláusi. Nöfn þeirra fara í
pott og verða glœsilegir
vinningar dregnir iit á
Þorláksmessu.
EIMSKIP
FLUGLEIDIR
^ HB
SMiúautprtlr **w-'
/ÍJÍJ/J nOKÖLWR
5PORTHÚ5
REYKJAVÍKUR
Laugavegi 44, sími 562 2477
sem væru að þvælast á hættusvæð-
um ofbeldis eða jafnvel í heimsku
sinni ættu heima á ryskingasvæð-
um myndu þá líklega greiða meira
en góð(ir)borgarar? Iðgjöld vegna
hugsanlegs heimilisofbeldis myndu
þannig dæmast hærri á konur þar
sem ofbeldi gegn konum á sér stað
í yfir 40% tilfella inni á heimilum
og af þeim sem verða fyrir heimilis-
ofbeldi eru konur um 90%.
Þótt hugmyndin sé fáranleg
myndu há iðgjöld „vandræðafólks"
í raun spegla viðhorf stjórnvalda
og lögreglu á íslandi til ofbeldis.
Þar er vandamálið talið vera frekar
félagslegs eðlis en refsiréttarvert.
Enn er því litið á heimilisofbeldi sem
vanda „þannig“ fólks en ekki sam-
félagsins. Þetta kemur greinilega
fram í svari Þorsteins Pálssonar,
þáverandi dómsmálaráðherra, við
fyrirspurn Ingibjargar Sólrúnar
Gísladóttur um aðgerðir gegn of-
beldi (des. 1993): „Niðurstaðan er
sú að vandamálið samfara þessum
brotum er ekki refsiréttarlegs eðlis,
heldur öllu fremur félagslegs eðlis.
Þannig kemur í ljós að mál þessi
tengjast langflest misnotkun áfeng-
is, afbrýðisemi og félagslegum
vandamálum af ýmsu tagi. Flest
þessara mála teljast upplýst, þ.e.
—Ijóst er hver sakborningurinn er.
Hins vegar ganga þessi mál mjög
á tíma og fé sem lögregla hefur til
ráðstöfunar hveiju sinni og væri
betur varið í alvarlegri og brýnni
verkefni. Þá er einnig áberandi að
kærendur hafa ekki mikinn hug á
að fylgja kærum sínum eftir og
falla frá refsikröfu þegar af þeim
rennur mesti móðurinn." (Alþingist."
B, 1993.)
Geta bætur breytt viðhorfí?
Peningamir tala og peningatjón
eru almennt viðurkennd og njóta
mikillar samúðar. Þegar maður
kemur út að morgni og bölsótast
yfír beyglu á bílnum sínum, sýnir
nágranninn oftast mikla samkennd.
Ekki er endilega víst að tjónið fáist
bætt en allar leiðir eru þó án efa
kannaðar. Eins er það að mun auð-
veldara er að kæra rán en nauðg-
un. Móðum og másandi manni sem
kemur inn á lögreglustöð og til-
kynnir um að veskinu sínu hafí
verið stolið er samstundis trúað.
Fórnarlömbum ofbeldis og nauðg-
unar í sömu erindagerðum er hins
vegar vantreyst svo ekki sé minnst
á efasemdirnar ef áverkarnir eru
ekki fyllilega sýnilegir.
Eiiia tryggingii
gegn ofbeldi, takk!
félaginu sýni að jafnrétti á enn tölu-
vert langt í land. í skýrslunni er
því fagnað að á undanförnum árum
hefur verið stofnað til samtaka sem
helga sig réttindabaráttu kvenna.
Þar hefur mest borið á aðgerðum
sem spoma gegn ofbeldi í garð
kvenna og barna. Tillagan um ríkis-
greiðslur bóta til fórnarlamba of-
beldis stendur í beinum tengslum
við þessa rannsókn og eins eru
greinileg tengsl við ráðstefnuna í
Með innheimtu ríkis-
sjóðs má styrkja varn-
aðarákvæði refsi-
réttar, segir Marín
Guðrún Hrafnsdóttir,
því brotamanni væri
gert skylt að greiða
fyrir þann skaða sem
hann ylli.
Peking. Þannig kemur frestunartil-
lagan ekki fram fyrr en ráðstefnan
er um garð gengin og ekki þarf
Iengur að óttast álitshnekki íslenska
velferðarkerfisins.
Krafa á samfélagið eða krafa
samfélagsins?
Guðmundur Ólafsson hagfræð-
ingur er á móti því að ríkið ábyrg-
ist bótagreiðslur vegna líkamstjóns.
Hann sagði í DV nýverið: „Fólk á
að geta keypt sér tryggingu fyrir
slíku en ekki að hlaupa með málið
til ríkissjóðs og krefja samfélagið
um bætur.“ (12. okt.) Guðmundur
er þama að tala til þeirra sem telja
sig geta átt von á ofbeldi! Hann
telur m.ö.o. að markaðurinn geti
séð um það að koma á einhverju
jafnvægi í ofbeldismálum. Að mkka
iðgjöld vegna hugsanlegs ofbeldis
er þá kannski tilvalin lausn? Þeir
ÞOLENDUR ofbeldis-
brota á íslandi sem kæra
verknaðinn þurfa að hafa
eftirlit með og sjá um að
krefja brotamenn um
bætur. Margoft hefur
komið í ljós að eftir að
dómur hefur fallið í máli
tjónþolenda hefur reynst
erfitt að heimta bæturn-
ar. Ástæðurnar eru
margar en tengjast flest-
ar því að engin stofnun
heldur utan um innheimt-
una og engin ákvæði hafa
ríkt um hvernig standa á
að málum þegar tjónvald-
ur neitar eða getur ekki
greitt fyrir skaðann.
Skilningur á glæpsemi ofbeldis er
einnig enn takmarkaður.
Vegna umræðunnar sem verið
hefur í þjóðfélaginu ákvað ríkissjóð-
ur loks að hlaupa undir bagga með
tjónþolum ofbeldisbrota. Samþykkt
voru lög á Alþingi um „greiðslu rík-
issjóðs á bótum til þolenda af-
brota“. Lögin voru samþykkt ein-
róma enda um augljósa réttarbót
að ræða. Nú er hins vegar komið
bakslag í réttlætiskenndina með
yfirvofandi frestun á gildistöku
þessara laga.
Opinber viðurkenning á að of-
beldi sé vandamál samfélagsins er
aðalsmerki lagasetningarinnar.
Stjórnvöld álykta að með ofbeldis-
brotum sé gengið á rétt þegnanna
um frelsi og að slíkt
sé refsivert en refsi-
vöndur gegn ofbeldi
hefur til þessa ekki
verið nægjanlega
virkur. Kærumál
dagar oft uppi og í
því liggur vandi
heimilisofbeldis öðru
fremur. Heimilisof-
beldi hefur fengið
lítið áreiti frá yfir-
völdum. Goðsögnin
um friðhelgi einka-
lífsins hefur verndað
athæfið og einnig
afneitunin sem felst
í því að heimilisof-
beldi eigi sér ekki
stað á „venjulegum" heimilum.
Þrýstingur Sameinuðu
þjóðanna
Fjórða ráðstefna Sameinuðu
þjóðanna sem tók fyrir málefni
kvenna sérstaklega var haldin í
Peking fyrir skömmu. Þar voru
ágreiningsefni mörg því nú átti að
gera áætlun ráðstefnunnar þannig
úr garði að hún skilaði sér í aðgerð-
um til handa konum um allan heim.
Af þessu tilefni var skýrsla um rétt-
indi og stöðu kvenna á íslandi tek-
in saman og gefín út af Utanríkis-
ráðuneytinu. Skýrslan staðfesti þá
almennu vissu að lagalega virðast
íslenskar konur jafnsettar körlum
en raunveruleg staða þeirra í sam-
Marín Guðrún
Hrafnsdóttir
Með ríkisafskiptum af ofbeldi
verða kærumálin afmarkaðri og við-
urkenndari en þau hafa verið til
þessa. Þegar kæra fer að verða
eðlilegur eftirmáli ofbeldis en ekki
undantekning, eins og raunin er í
dag, gerist það af sjálfu sér að við-
urkenning samfélagsins fæst. Eins
geta „refsiútgjöld“ sem ríkið inn-
heimtir af brotamönnum og breytt
sönnunarbyrði stuðlað að viðhorfs-
breytingu.
Með innheimtu ríkissjóðs mætti
styrkja varnaðarákvæði refsiréttar
því brotamanni væri gert skylt að
greiða fyrir þann skaða sem hann
ylli. Með því mætti e.t.v. koma í
veg fyrir að stöðumælasekt leiddi
af sér barsmíðar á maka þegar
heim kæmi. Það væri bannað, og
einstaklingurinn myndi vita að við
því lægju „refsiútgjöld“ (og/eða
frekari refsing) á sama hátt og ef
viðkomandi borgar ekki stöðumæla-
sektina. Auðvitað er þetta einföldun
á alvarlegum verknaði en afskipti
ríkissjóðs eru forsendan fyrir
breyttu hugarfari fólks gagnvart
ofbeldi og þá sérstaklega því sem
fer fram „innan friðhelgi heimilis-
ins“.
Ekki til peningar til að
framfylgja lögum
Lögin sem kváðu á um að ríkið
tækist á hendur að greiða og inn-
heimta bótagreiðslur vegna ofbeld-
isbrota áttu að taka gildi 1. janúar
1996 en jafnframt áttu þau að vera
afturvirk og ná til tjóna af völdum
ofbeldis allt frá upphafi árs 1993.
Dómsmálaráðuneytið óskaði eftir
því að gildistökunni yrði frestað
vegna sparnaðaraðgerða í ráðu-
neytinu. Alþingi hefur ekki tekið
málið til umræðu en ljóst er að öll-
um framkvæmdum hefur verið
frestað og er nú öruggt að ekki
tekst að gera nauðsynlegar ráðstaf-
•anir fyrir 1. janúar næstkomandi.
Lagasetningin um bótagreiðslur
er af sömu ætt og meðlagsgreiðsl-
ur. Það eru alltaf einhveijir sem eru
ekki borgunarmenn og þá kemur
til kasta ríkissjóðs að greiða mis-
muninn. Þegar ríkissjóður sér um
að innheimta bótakröfu af brota-
manni er minni hætta á að kærur
dagi uppi í kerfinu eða séu dregnar
til baka og eins geta slík „refsiút-
gjöld“ verið mönnum víti til varnað-
ar.
Það liggur í hlutarins eðli að eft-
ir nauðgun eða annars konar alvar-
lega kynferðis- og ofbeldisbeitingu
er erfitt eða ómögulegt fyrir fórnar-
lambið að leita réttar síns með hefð-
bundnum hætti, þ.e. eins og um
venjulega skuldheimtu væri að
ræða. Hefðbundnar bótakröfur
hljóta að hafa í för með sér frekari
auðmýkingu og því fylgir minnstur
sársauki fyrir brotaþola að fá
greiddar bætur frá ríkinu.
Höfundur er bókmenntafræðing-
ur og nemi í HÍ.
ISLENSK
VARA
- INNLEND
ATVINNA'
íslensktTsí já takk
<§)
SAMTOK
IÐNAÐARINS