Morgunblaðið - 23.11.1995, Blaðsíða 32

32 FIMMTUDAGUR 23. NÓVEMBER 1995
MORGUNBLAÐIÐ
AÐSEEMDAR GREINAR
Um yfirgang
kennslu-
fræðisinna
I BLAÐAGREIN,
sem birtist í Morgun-
blaðinu fyrir stuttu
(Kemur málfræðin aft-
ur?), nefndi ég m.a. of-
urþunga uppeldis- og
kennslufræðanna, sem
einhverjir áhrifamenn í
fræðslumáiageiranum
hafa alllengi notað sem
síu eða nálarauga á
stétt framhaldsskóla-
kennara með þeim ár-
angri að hún hefur misst
álit og því miður einnig
sjálfsvirðingu.
Þessi niðurlæging
tengist því að kennara-
nám fyrir framhalds-
skóla er í mörgum iönd-
um orðið að fýsilegum kosti fyrir
ýmsa skólaskussa, sem aldrei tendr-
uðust af fegurð fræða sinna, en afla
sér vinsæida (ekki virðingar) í starfi
með óeðlilega lítilli kröfugerð um
árangur. Til að fyrirbyggja misskiln-
ing vil ég taka það strax fram, að
sjálfur þurfti ég ekki að kvarta þar
sem ég slapp vegna starfsaldurs fram
hjá þessu nálarauga, sem sett var
til höfuðs farsælum kennsluháttum
og til óþæginda fyrir suma hinna
mætustu starfsfélaga minna, fólk
sem sýnt hafði hæfni og vandvirkni,
en mátti sæta þeim afarkostum að
leggja á sig ómerkilegt og tímafrekt
erfiði eða vera viðbúið brottvikningu
úr starfi ella.
Varnaðarorð frá árinu 1987
Árið 1987 birtust tvær skýrslur,
sem menntamálaráðuneytið hafði
látið taka saman, önnur um stöðu
íslenskunnar, en hin um stöðu stærð-
fræðinnar á framhaldsskólastiginu.
Ég set hér nokkrar glefsur úr þeirri
síðamefndu. Þær sýna, hvaða vís-
bendingar lágu þá þegar fyrir um
trúverðugleik þess að ofuráhersla á
uppeidis- og kennslufræði væri
lausnarorðið á vanda framhaldsskól-
anna.
Skýrslan var unnin af dr. Benedikt
Jóhannessyni, en í henni er m.a.
þetta: „í skólum víða um landið er
enginn kennari með sérmenntun í
stærðfræði og það sem verra er, þar
hefur aldrei verið slíkur maður, og
ef svo heldur fram sem horfir mun
um fyrirsjáanlega framtíð enginn
slíkur koma til starfa." Á öðrura stað
er þetta: „Um það hvort kennurum
sé jafnframt þörf á eða styrkur að
uppeldis- og kennslufræði eru mjög
skiptar skoðanir. Það þarf þó ekki
að deila um það að kennslan er eins
og hvert annað starf, sem hollt og
gott er að menn fái leið-
beiningar og þjálfun í,
áður en á hólminn er
komið. Það er hins veg-
ar mjög vafasamt að
námið sem nú er boðið
upp á við Háskóla ís-
lands í kennslufræðum
uppfylli þær kröfur sem
til þess ætti að gera um
undirbúning fyrir
stærðfræðikennslu. “
Það er greinilegt að
Benedikt hefur í könn-
un sinni orðið var við
áhrif kennslufræði-
sinnanna á hugarfar
ráðandi skólamanna
því hann skrifar einnig
þetta: „Sú skoðun er
býsna útbreidd að menn með lang-
skóianám í raungreinum séu von-
lausir kennarar. Eg hef heyrt skóla-
stjóra halda því fram að hann myndi
heldur velja mann með kennarapróf
frá Kennaraháskólanum, en mann
Sérfræðingaveldið í
skólakerfínu stjórnast
fremur af vaidafíkn og
hagsmunapoti, segir
Jón Hafsteinn Jóns-
son, en áhuga á reisn
skólanna og árangri
nemenda.
með MS-gráðu í stærðfræði. Að vísu
er fráleitt að némendur úr KHÍ hafi
nægilega þjálfun í stærðfræði til
þess að kenna hana í framhaldsskól-
um, en hitt er þó alvarlegra að skóla-
menn skuli í aivöru halda því fram
að menntun í stærðfræði sé beinlín-
is skaðleg þeim sem ætli að kenna
greinina. Það hve margir héldu
þessu fram bendir þó til þess að
þjálfun til kennslu hafi verið van-
rækt — innan við helmingur þeirra
sem kenna stærðfræði í framhalds-
skólum hefur lokið uppeldis- og
kennslufræði. Yfirleitt virtist anda
köldu í garð þessara fræða. Þeir
kennarar, sem sáu sig tilneydda að
taka þessi námskeið, töluðu flestir
um það með lítilli tilhlökkun, og
hinir sem lokið höfðu náminu töldu
það ekki hafa gert þá að betri kenn-
urum. Þetta var ekki einróma áiit,
en allir kvörtuðu undan því að tengsl
Jón Hafsteinn
Jónsson
vantaði við stærðfræði- eða raun-
greinakennsiu.“
Síðasta afrek
kennslufræðisinna
Síðan þessar skýrslur voru unnar
hafa ýmsir ráðherrar ríkt og nefndir
starfað, en svo er að sjá að einstreng-
ingslegustu „kennslufræðisinnarnir"
hafí nú endanlega náð völdum í ráðu-
neytinu. Þetta staðfestir eftirfarandi
saga.
Fyrir rúmum fimm árum sótti
ungur maður með doktorsgráðu í
stærðfræði frá einum af virtustu
háskólum heims um kennslustarf við
framhaldsskóla á höfuðborgarsvæð-
inu. Hann var fullur áhuga á að
auka veg íslenska framhaldsskólans,
en hafði ekki sótt námskeið í uþpeld-
is- og kennslufræðum og varð af
þeim sökum að sætta sig við að vera
ráðinn sem leiðbeinandi (þ.e. á skert-
um launum og án atvinnuöryggis),
en hafði þó yfírstjórn stærðfræði-
kennslunnar með höndum. Þessi
ráðningarskipan er síðan framlengd
um eitt ár í senn, meðan ekki sækir
um starfíð BA- eða BS-fólk með
uppeldis- og kennslufræðistimpil.
Síðan hann kom að umræddum skóla
hefur árangur nemendanna þar tekið
stakkaskiptum og nú vekur þessi
skóli athygii fyrir betri árangur í
stærðfræðigreinum, en víðast annars
staðar sést. Þessa verður t.d. vart í
HI svo og í úrslitum landskeppninnar
í stærðfræði, sem nú er haldin í októ-
ber ár hvert. Síðastliðið vor sótti
skólastjóri skólans til menntamála-
ráðuneytisins um það, að umræddur
kennari fengi fastráðningu og rök-
studdi beiðni sína ítarlega. Svar
ráðuneytisins lét ekki á sér standa.
Krafan um uppeldis- og kennslu-
fræðistimpilinn er ófrávíkjanleg.
Lái mér hver sem vill þótt ég
væni sérfræðingaveldið í skólakerf-
inu um að stjómast fremur af valda-
fíkn og hagsmunapoti, en áhuga á
reisn skólanna og árangri nemend-
anna. Heyrt hef ég að í Ameríku sé
ekki tekið mark á menntagráðum
nema ijóst sé frá hvaða háskóla þær
eru, en þar í landi er hægt að fínna
háskóla með allan gæða- og kröfu-
stigann.
Það BA-fólk, sem var u.þ.b. eitt
ár að sækja sér master-gráðu til
Ameríku, hefur tæpast sótt hana í
mikils metinn (kröfuharðan) háskóla,
en ég hef grun um að hérlendis sé
ekki mikið hugað að því, þegar línur
eru lagðar fyrir framhaldsskólastig-
ið.
Ég gerði mér nokkrar vonir um
betri tíð, þegar nýr menntamálaráð-
herra, Ólafur G. Einarsson, gerði sig
líklegan til að tjóðra sprækustu íjör-
kálfa menntakerfísins í upphafi ráð-
herraferils síns, en hann hafði nú
ekki dug til að ljúka því, blessaður.
Ég hafði stundum orð á því við mis-
jafnar undirtektir, að hann Sighvatur
hefði betur orðið yfirmaður okkar.
Þeir, nýskólaálfamir, hefðu varla
skotið honum skelk í bringu.
Höfundur er fyrrv. menntaskóla-
kennari.
Krafan um há-
marksafrakstur
„HÁMARKSAF-
RAKSTUR" er hugtak
sem kalla má ríkjandi
í efnahagslífí Vestur-
landa, ekki síst vegna
hinnar miklu sam-
keppni frá láglauna-
löndum. Nútíma tækni
gerir það að verkum að
framleiðslan leitar
þangað sem hún er
hagkvæmust og eina
svar iðnríkjanna til að
standast samkeppni frá
láglaunalöndunum er
að tæknivæðast sem
mest og losa sig við
hlutfallslega dýrt
vinnuafl.
Þetta hefur leitt til atvinnuleysis.
Og þegar harðnað hefur á dalnum
og fyrirtækin gripið til spamaðarað-
gerða með uppsögnum og betri nýt-
ingu vinnuafls, hafa þau eðlilega
reynt að viðhalda þeim hámarksaf-
rakstri, þegar birt hefur til að nýju
og fremur kosið að umbuna því
starfsfólki sem gengið hefur í gegn-
um þrengingatímann með þeim en
að ráða aftur það fólk sem sagt var
upp störfum. Atvinnuleysið verður
því viðvarandi.
Við stöndum sem sagt frammi
fyrir því vegna kröfunnar um há-
marksafrakstur að vilja fremur
borga fólki fyrir að gera ekki neitt
heldur en að ráða það í vinnu.
Edward de Bono, sem væntanleg-
ur er hingað ti! lands til fyrirlestrar-
halds, heldur því fram að atvinnu-
leysi nútímans mætti minnka um-
talsvert ef krafan um hámarksaf-
rakstur fengi minna vægi.
De Bono fann, sem kunnugt er,
upp hugtakið „lateral thinking", en
í því felst að menn losi sig undan
vanabundinni hugsun sinni og beiti
hugkvæmni á viðfangsefni sín, og
hefur hann skrifað á fimmta tug
bóka um nauðsyn þess að stjórnend-
ur fyrirtækja, stjórnmálamenn og
sérfræðingar margs konar temji sér
þann hugsunarhátt við úrlausn
vandamáia að skoða viðfangsefnið
frá ólíkum. og „óvæntum“ sjónar-
hornum.
Edward de Bono heldur því fram
að krafan um hámarksafrakstur eigi
alls ekki við í margskonar þjónustu-
starfsemi. Hann sækir dæmi til Jap-
ans og bendir á að þar í landi sé
atvinnulífið rekið samkvæmt ströng-
ustu kröfu um hámarksafrakstur,
en ýmis þjónusta ríkisins sé hins
vegar svo óarðbær að það yrði ekki
liðið á Vesturiöndum. Japanar líti
svo á að það sé rétt að kosta nokkru
til að veita atvinnulífinu sem besta
þjónustu; „óarðbær" þjónusta ríkis-
ins verður þannig einn liðurinn í að
kalla fram hámarksaf-
rakstur þar sem það
varðar mestu „þjóð-
hagslega", þ.e. í at-
vinnulífinu og ekki síst
útflutningsatvinnu-
vegunum. Og um leið
nýtist vinnuaflið betur
og atvinnuleysi verður
minna en ella væri.
Enda þótt nú séu
uppi miklar efasemdir
um það hvorttveggja að
„efnahagsundrið“ í As-
íulöndum sé viðvarandi
og að það sé heppilegt
til viðmiðunar fyrir
vestræn hagkerfi, sam-
anber skrif Pauls Krug-
mans og fleiri, sýnist de Bono hafa
nokkuð til síns máls í þessum til-
tekna samanburði.
í fyrsta lagi hættir okkur til að
vanmeta mikilvægi þjónustu sem
ríkið getur veitt atvinnuvegunum.
Hér á landi hefur t.d. dugleysi stjórn-
valda við sparnað og aðhald innan
*
Jakob F. Asgeirsson
heldur því fram að ýmis
„óarðbær“ þjónusta á
vegum ríkisins geti ver-
ið „þjóðhagslega“ hag-
kvæm með því að hún
gagnist atvinnulífínu og
dragi úr atvinnuleysi.
ríkisgeirans verið mætt með því að
láta atvinnulífið borga í síauknum
mæli fyrir þá þjónustu sem ríkið
veitir. Og stórlega hefur verið dreg-
ið úr þeirri þjónustu ríkisins sem
ekki þykir stætt á því að taka gjald
fyrir. Afleiðmgin er sú að ríkið er
orðið að einu allsheijar eftirlits- og
reglugerðarbákni, sem ekki einvörð-
ungu er óhæfilega dýrt í rekstri
heldur oft og tíðum þrándur í götu
framsækins atvinnulífs. Það er því
orðið aðkallandi að stjórnvöld snúi
við blaðinu og geri ríkið að virkara
þjónustuafli í þágu atvinnuveganna
í stað þess að vera dragbítur á þeim.
í öðru lagi er margvísleg þjón-
ustustarfsemi ríkisins þannig vaxin
að það verður beinlínis að sjá til
þess að krafan um hámarksafrakst-
ur verði ekki öðrum kröfum yfír-
sterkari — eða a.m.k. gæta þess að
krafan um hámarksafrakstur sé ekki
tekin með í reikninginn fyrr en
markmið og gæði þjónustunnar hafa
Jakob F.
Ásgeirsson
Spurning til íslenskra fjölmiðla
UM ÞESSAR mundir er mikil
„gróska“ í sjónvarpsmálum.
Stofnaðar eru sjónvarpsstöðvar
og félög til að reka þær, og bera
fyrirtaekin hvert öðru þjóðlegra
nafn. íslenska útvarpsfélagið og
íslenska sjónvarpið. Þetta. er
blómlegur atvinnuvegur. Meira
að segja svo blómlegur að alþjóð-
legur banki treystir sér til þess
að fjárfesta í honum. Og segir frá
því í fréttum hversu fagmannlega
var að viðskiptunum staðið. Is-
lendingarnir standa hinum er-
lendu viðskiptajöfrum varla nokk-
uð að baki. Og fjármagnshafarnir
láta til leiðast að kaupa hlut í
íslensku fyrirtæki. íslenska út-
varpsfélagið, sem þarna var fjár-
magnað, rekur nú tvær sjónvarps-
rásir, aðra „harða“ að sögn dag-
skrárstjórans, sem stoltur kynnir
hina nýju íslensku sjónvarpsrás,
hina mjúka væntanlega. Og svo
birtist auglýsing um
hina nýju „hörðu“
dagskrá, og viti
menn. Ekki eitt ein-
asta íslenskt atriði er
á þessari dagskrá „ís-
lenska" útvarpsfé-
lagsins. Næsta dag
birtist auglýsing frá
Stöð þrjú. Ekki er
tekið fram hvort sú
dagskrá er hörð eða
mjúk og ókunnugir
eiga erfitt með að
átta sig á þessum
greinarmun, en allt
er þetta efni á ensku.
Og hver skyldi
hagnast á þessu eða framleiða
þetta efni sem í boði er? Það skyldi
þó ekki vera að einhverjir af þeim
erlendu fjámagnshöfum sem
keyptu hlut í sjónvarpsfélaginu
eigi þar fjárhlut. Ef svo er, er
eðlilegt að þeir láti sig
ekki muna um að
kaupa svo sem einn
söluturn, og þótt þeir
væru tveir eða þrír,
til að greiða efninu
leið inn á hinn þorstl-
áta íslenska markað.
Vonandi eru grun-
semdir eins og þessar
ástæðulausar, og von-
andi geta sjónvarps-
stöðvarnar, þegar
þeim vex fiskur um
hrygg, boðið innlent
efni. En hvað sem því
líður væri fróðlegt ef
einhverjir af fjölmiðl-
um okkar tækju að sér að leita
svara við spurningum sem vakna
í þessu sambandi og upplýsa al-
menning.
Upphaflega var fitjað upp á
þessu greinarkorni sextánda nóv-
Vonandi geta sjón-
varpsstöðvamar nýju,
segir Kristján Arna-
son, boðið innlent efni.
ember 1995, en það er afmælis-
dagur Jónasar Hallgrímssonar.
Tilviljun réð því að greinin var
skrifuð þennan dag. Að kvöldi
þessa sama dags var það í fréttum
að ríkisstjórnin hefði, að tillögu
Björns Bjamasonar menntamála-
ráðherra, ákveðið að afmælisdag-
ur Jónasar Hallgrímssonar skyldi
vera opinber dagur íslenskrar
tungu. Hér er hrint í framkvæmd
hugmynd sem á sér nokkra sögu.
Baldur Jónsson, þáverandi for-
maður Islenskrar málnefndar, gat
hennar í ávarpi á hátíðarsamkomu
Kristján
Árnason
í Þjóðleikhúsinu 1. desember 1985,
en hún hafði áður verið rædd í
málnefndinni. Meðal þeirra dag-
setninga sem talað var um var
einmitt afmælisdagur Jónasar
Hallgrímssonar. (Aðrar dagsetn-
ingar sem nefndar hafa verið eru
1. desember, 22. nóvember, sem
er afmælisdagur Rasmusar Krist-
jáns Rasks, og sumardagurinn
fyrsti.) Framtak Björns Bjarna-
sonar og ríkisstjórnarinnar ber að
þakka af heilum hug, og vonandi
eflist íslensk menning og tunga
við árleg hátíðarhöld sem þessi.
íslensk málnefnd mun leggja mál-
efninu lið eftir megni.
Það hlýtur þó að vera nokkurt
umhugsunarefni, að á fyrsta degi
íslenskrar tungu hóf Sýn útsend-
ingu sinnar „hörðu“ dagskrár og
heilsíðuauglýsing birtist í Morgun-
blaðinu um enn einn „valkostinn“
í sama anda frá Stöð 3.
Höfundur er formaður íslenskrar
málnefndar og prófessor í ís-
lenskri málfræði við Háskóla /s-
lands.