Morgunblaðið - 16.03.1996, Blaðsíða 38

38 LAUGARDAGUR 16. MARZ 1996
MORGUNBLAÐIÐ
AÐSEIMDAR GREINAR
Eru velferðarkerfi
Evrópuríkja í hættu?
FRÁ Iokum síðari heimsstyijaldar-
innar hefur sífellt hærra hlutfall af
tekjum ríkja Vestur-Evrópu, bæði
skatttekjur frá einstaklingum og fyr-
irtækjum, verið varið til velferðar-
mála. Velferðarkerfí þessara ríkja
hafa því smám saman verið að efl-
ast. Með innheimtu skatta af þegnum
sínum taka stjórnvöld á sig m.a. þær
skuldbindingar gagnvart þeim að sjá
‘hag þeirra borgið. Til að mynda hef-
ur, í flestum ríkjum Vestur-Evrópu,
verið komið upp öflugu trygginga-
kerfí þar sem greiddar eru bætur til
atvinnulausra, einstæðra foreldra og
einstaklinga og fjölskyldna, sem af
einhveijum ástæðum geta ekki séð
sér eða sínum farborða. Fólk, sem
komið er á eftirlaun, fær greiddan
ellilífeyri. Auk þess hefur almenning-
ur lítið sem ekkert þurft að leggja
út fyrir heilbrigðisþjónustu eða
menntun barna sinna heldur greiðir
það þessa þjónustu í gegnum skatta
sína. Samhliða hefur vinnudagurinn
verið að styttast, sumarfríin að lengj-
ast, konur (og í sumum ríkjum líka
feður) fá barneignarfrí og svo mætti
áfram telja.
Nú er svo komið að aimenningur
í ríkjum Vestur-Evrópu lítur velferð-
arkerfið sem hluta af borgaralegum
réttindum sínum sem ekki eigi eða
megi skerða. En nú í lok tuttugustu
aldárinnar virðist hrikta
í stoðum velferðarkerfís
flestra ríkja Evrópu og
ríkisstjórnir virðast ekki
sjá aðra leið út úr vand-
anum niðurskurðarað-
gerðir.
Almenningur
mótmælir
Franska ríkisstjórnin
hefur lagt fram sparn-
aðartillögur fyrir árið
1996. í þeim felst m.a.
að mun minni ljármun-
um á að veija til félags-
mála, heilbrigðismála
og menntamála en verið
hefur. Þessar tillögur
hafa fallið í grýttan jarðveg meðal
almennings í Frakklandi sem er tilbú-
inn að beijast með heift fyrir því
velferðarkerfí sem þeir hafa búið við
undanfarna áratugi. Allt frá því í
október sl. hefur fólk úr flestum
stéttum þjóðfélagsins þyrpst út á
götur og stræti til að mótmæla niður-
skurðaráætlunum frönsku stjórnar-
innar og höfðu þessar aðgerðir lam-
andi áhrif á þjóðfélagið.
Það eru ekki bara Frakkar sem
hafa orðið fyrir niðurskurði í velferð-
armálum. Á Ítalíu hafa eldri borgar-
ar mótmælt niðurskurðaráætlun þar-
lendrar ríkisstjórnar á
eliilífeyri. I Bretlandi
hafa verið miklar um-
ræður um stöðu velferð-
arkerfisins og sparnað-
aráætlanir ríkisstjórn-
arinnar. Niðurskurður
ríkisstyrkja til skipa-
smíða á Spáni, sem hef-
ur leitt af sér mikiar
uppsagnir í iðngreininni
og atvinnuleysi, hefuð
verið mótmælt með
ýmsum aðgerðum.
Einnig hefur niður-
skurður ríkisstyrkja til
kola- og stáiframleiðslu
í Þýskalandi verið harð-
lega mótmælt vegna
hættu á stórfelldu atvinnuleysi í
greininni. Sömu sögu er að segja um
Bandaríki Norður-Ameríku. Þar hef-
ur verið hörð barátta milli forseta
og þings um sparnað í ríkiskerfinu.
Stöðugt færri skattgreiðendur
Meginn ástæða þess að velferðar-
kerfið stendur nú á veikum stoðum
í ríkjum Evrópu og annars staðar
er að það eru stöðugt færri skatt-
greiðendur sem standa undir því og
útgjöld ríkjanna eru sífellt að auk-
ast. Fólki, sem komið er á eftirlaun,
fer stöðugt ijölgandi, m.a. vegna
þess að fólk lifir lengur nú en áður.
Árið 1960 voru um 10% af þeim sem
komnir voru yfir 60 ára yfir áttrætt,
en gert er ráð fyrir að um árið 2000
verði þeir nálægt 20% í flestum ríkj-
um Vestur-Evrópu.
Atvinnuleysi virðist vera orðið
landlægt í ríkjum Evrópu. Atvinnu-
Auglýst eftir
þingrnönnum
Sigurrós
Þorgrímsdóttir
Styrkja þarf stoðir
velferðarkerfisins,
segir Sigurrós Þor-
grímsdóttir, með því
að treysta efnahags-
lega undirstöður í
samfélaginu.
leysi í ríkjum Evrópusambandsins er
nú að meðaltali um 10% og stöðugt
þarf að veija hærri fjárhæðum í
bætur til atvinnulausra. Atvinnuleys-
ið hefur ekki aðeins áhrif á fjárhags-
stöðu ríkis og einstaklinga heldur
hefur það einnig marga félagslega
fylgikvilla. Ungt fólk hefur verið
hvatt til að fara í lengra nám svo
það komi seinna út á vinnumarkaðinn
en það hefur aftur á móti leitt af sér
aukin útgjöld til menntamála.
Skattar nærri 50%
Mikill þrýstingur er nú á leiðtoga
Vestur-Evrópuríkja að ná niður halla
í ríkisfjármálum. Ástæðán er ekki
aðeins vegna efnahagshagsástands-
ins heima fyrir heldur einnig vegna
þess að þau ríki sem ætla að taka
þátt í sameiginlegri Evrópumynt árið
1999 verða að vera búin að uppfylla
ákveðin efnahagsleg skilyrði árið
1997. í því felst m.a. að halli á fjár-
lögum í hlutfalli við verga landfram-
leiðslu skal ekki vera hærri en 3%
og skuldir þjóðarbúsins mega ekki
fara yfír 60% af vergri landsfram-
leiðsiu.
Nærri ógjörningur er fyrir þessi
ríki að hækka skatta svo einhveiju
nemi því beinir og óbeinir skattar í
flestum ríkjum Evrópu eru þegar
farnir að nálgast 50%. Eina úrræðið,
sem virðist vera í augsýn til að upp-
fylla þessi skilyrði, er því niðurskurð-
ur og hagræðing. En almenningur
sem hefur búið við öflugt velferðar-
Reykjavíkur
Til hvers er
SÁ stórfelldi niður-
skurður sem ríkisstjórn-
in boðar á flestum svið-
um þjóðfélagsmála
þessa dagana fer ekki
fram hjá neinum.
Aðhaldssemi, spam-
aður og ráðdeild í fjár-
málum er nauðsynleg
og ekkert nema gott um
það að segja.
í þessum niðurskurð-
aráformum vekur það
sérstaka athygli að ver-
ið er að ræða verulegan
niðurskurð á flárfram-
lögum til vegamála.
Þetta væri ekki í frá-
sögur færandi ef hér
væri um að ræða almennan ogjafn-
an niðurskurð til vegamála sem kæmi
jafnt niður á öllum landsmönnum.
Því miður er það ekki svo.
Samgönguráðherra héfur nú boð-
að og lagt til að ijármagn til vega-
framkvæmda á Reykjavíkursvæðinu
skuli skorið niður um tæpan einn
milljarð'. Þetta er niðurskurður á
framkvæmdafé til Reykjavíkursvæð-
isins um 36% þegar aðrir landshlutar
þurfa aðeins að þola um 17% niður-
skurð.
Nú er atvinnuástandið víða á land-
inu slæmt og síst betra hér í Reykja-
vík en annars staðar. Það væri því
fróðlegt að vita hvers vegna sam-
göngumálaráðherra telur það rétt-
lætanlegt að skera niður fram-
kvæmdafé tii vegamála til Reykja-
víkur um 36% en aðeins 17% til ann-
arra landshluta. Reykjavík má þola
helmingi meiri niðurskurð en aðrir.
Skyldi þetta hafa eitthvað með það
að gera að samgöngumálaráðherra
er ekki þingmaður Reykjavíkur held-
ur þingmaður annars kjördæmis, eða
skyldi þetta vera út af því að sam-
göngumáiaráðherra er sjálfstæðis-
maður en nú er Reykjavíkurlistinn
við vöid í Reykjavík?
Getur það verið að Reykjavík eigi
ekki neina þingmenn á Álþingi sem
telja það vera hlutverk sitt að standa
vörð um hagsmuni kjördæmisins?
Nei, það getur ekki verið, eða hvað?
Það kemur nefniléga
æ oftar í ljós að þing-
menn Reykjavíkur telja
sig fyrst og fremst vera
þingmenn landsins í
heild og ekki þurfa að
sinna Reykjavík sér-
staklega, meðan þing-
menn annarra kjör-
dæma sinna og standa
fyrst og fremst vörð um
hagsmuni síns eigin
kjördæmis en síðan
landsins í heild.
Það gefur líka auga
leið að þess vegna er
landinu skipt í kjördæmi
til að þingmenn geti
skipt með sér verkum,
hver gætt hagsmuna síns kjördæmis
og sinnt því sérstaklega.
Það er mjög mikilvægt fyrir Reyk-
víkinga að þessi stórfelldu niður-
skurðaráform ríkisstjórnarinnar
verði ekki að veruleika. Það er bæði
Þingmenn Reykja-
víkur, segir Gunnar
Levý Gissurarson,
telja sig fyrst og
fremst vera þingmenn
landsins í heild.
mikilvægt vegna mikilla hagsmuna
í atvinnumálum á svæðinu og einnig
hvað varðar áframhaldandi uppbygg-
ingu höfuðborgarsvæðisins í heild.
Það er því full ástæða til að bæði
borgarfulitrúar Reykjavíkurlistans
og Sjálfstæðisflokksins taki nú hönd-
um saman og þrýsti duglega á þing-
merui sína, sem eru kjörnir af Reyk-
víkingum til að standa vörð um hags-
muni kjördæmisins, og láti ekki nið-
urskurðaráform ríkisstjómarinnar
bitna mun harðar á Reykvíkingum
en öðrum landsmönnum.
Höfundur er varaborgarfulltrúi
Reykja víkurlistans.
Gunnar Levý
Gissurarson
Yinnueftirlitið?
ATHUGASEMDIR
frá Sigurði T. Sigurðs-
syni, formanni Verka-
mannafélagsins Hlífar,
vegna viðtals við Guð-
mund Eiríksson, um-
dæmisstjóra í Vinnu-
eftirliti ríkisins, í
Morgunblaðinu
mars sl.
Ég mótmæli
í fyrrgreindu viðtali
lætur Guðmundur í það
skína að allt sé í besta
lagi með^ mengunar-
varnir hjá íslenska álfé-
laginu hf. Ég vil f.h.
verkamanna sem vinna
hjá ÍSAL mótmæla þessu og villandi
tilsvörum Guðmundar. I svörum sín-
um fer Guðmundur á skjön við þann
veruleika sem verkamenn í kerskál-
um ÍSAL búa við og það er með ólík-
indum að starfsmaður Vinnueftirlits
ríkisins skuli leyfa sér slíkt. Hverra
hagsmuna skyldi Guðmundur vera
að gæta í -þessu viðtali og hvers
vegna segir hann ekki rétt frá? Ef
Guðmundur hefði gert meira af því
að tala við verkamennina sem vinna
t.d. í kerskálum og hlustað á það sem
þeir hafa að segja, þá væri hann
upplýstari um hvernig hið raunveru-
lega ástand er.
Skortur á siðferði
Guðmundur segir að hann geti
ekki annað séð en mengunarmæling-
arnar hafi verið í góðum farvegi.
Þessi orð Guðmundar mótmæla
sér sjáif, því það er á móti öllu sið-
ferði og eðlilegum vinnubrögðum að
mengunarmælingar séu fram-
kvæmdar af fyrirtækinu sjálfu og
síðan komi starfsmenn Vinnueftirlits
ríkisins eins og gestir sem fyrirtækið
matar á heimatilbúnum upplýsing-
um. Með þessum vinnubrögðum er
Vinnueftirlitið að gefa ÍSAL nokkurn
veginn fijálsar hendur með niður-
stöðu mengunarmæl-
inga. Þetta viðurkennir
Guðmundur í viðtaiinu
með því að segja: „Við
höfum farið suður eftir,
skoðað búnaðinn og að-
ferðafræðina. Undir
okkur hafa verið bornar
allar niðurstöður fyrir
birtingu og við höfum
skrifað undir niðurstöð-
urnar.“
Handahófskennd
vinnubrögð
Haft er eftir Guð-
mundi „að ijöldi mæl-
inga, haustmælingar og
mælingar í einstökum
hlutum áiversins, ætti að vera næg-
ur. Hins vegar væri spurning hvort
mæiingarnar ættu að ná til fleiri loft-
Ég fer fram á að starfs-
menn Vinnueftirlits rík-
isins sinni hlutverkum
sínum eins og lög gera
ráð fyrir, segir Signrð-
ur T. Sigurðsson, en
séu ekki með fullyrðing-
ar í fjölmiðlum sem
kasta rýrð á réttlátar
kröfur verkafólks.
tegunda. Áhersla hefur verið lögð á
ryk- og flúormælingar“.
Það er álit Verkamannafélagsins
Hlífar og verkamanna hjá ÍSAL að
ekki hafi verið staðið rétt að fyrr-
greindum mælingum, þær hafi verið
handahófskenndar og hefðu átt að
ná til fleiri lofttegunda.
12.
Sigurður T.
Sigurðsson
kerfi mun ekki gefa það eftir baráttu-
laust.
íslenska velferðarkerfið
Við Islendingar höfum, eins og
aðrir Evrópubúar, ekki farið varhluta
af þessari umræðu. Hér á landi hefur
mikið verið rætt um sparnaðarhug-
myndir ríkisstjórnarinnar í heilbrigð-
ismálum. Lagðar voru fram hug-
myndir um innritunargjald á sjúkra-
hús, sjúklingar greiddu fyrir mat
sinn, hagræðingartillögur o.fl. í þá
átt. Þó svo að fæstar þessar tillögur
hafi náð fram að ganga telja ráða-
menn að nauðsynlegt sé að stokka
upp kerfið og reyna að ná fram
sparnaði með hagræðingu og sam-
einingu.
Stórframkvæmdir eins og t.d.
stækkun álversins, göng undir Hval-
fjörð og virkjunarframkvæmdir hafa
örvandi áhrif á aðrar atvinnugreinar
eins og þjónustu og verslun. Sam-
hliða er gert ráð fyrir að hagvöxtur
muni aukast sem hefur jákvæð áhrif
á afkomu fyrirtækja í heild sem ættu
þá að hafa bolmagn til að greiða
hærri laun og bæta við sig starfs-
fólki. Þetta hefði í för með sér aukin
atvinnutækifæri og fækkun atvinnu-
lausra hér á landi á næstu misserum.
Ef þessar jákvæðu breytingar ganga
eftir, koma auknar tekjur inn í ríkis-
kassann sem nýttar verða tii að
greiða niður halla ríkissjóðs og einn-
ig væri þá hægt að greiða meira til
samneyslu. Þrátt fyrir að nú virðist
vera bjart framundan í efnahagsmál-
um er nauðsynlegt að leita áfram
allra leiða til að styrkja stoðir velferð-
arkerfisins, hvort sem það er með
uppstokkun og hagræðingu eða nið-
urskurði. Það er mun heillavænlegra
að gera þessar breytingarnar smátt
og smátt á meðan efnahagsástandið
er það gott að ekki þarf að fara út
í róttækar aðgerðir eins og til að
mynda er verið að gera í Frakklandi.
Höfundur er stjórnmálafræðing-
ur.
í fyrsta lagi hafa mælingarnar
ekki farið nógu skipulega fram til að
sýna mismun á mengun, miðað við
ýmiss konar veðurskilyrði og árstíma.
I öðru lagi er Vinnueftirlit ríkisins
einungis umsagnaraðili á sýni sem
ÍSAL tekur og hefur þar af leiðandi
aðeins umsögn og fullyrðingar ÍSAL
til að fara eftir, í stað þess að óvil-
haljur aðili framkvæmi mælingarnar.
í þriðja iagi ættu starfsmenn VER
að hlusta betur á hvað verkamenn,
sem búnir eru að vinna í álverinu
áratugum saman, hafa að segja um
mengunina í stað þess að snúast til
varnar fyrir ÍSAL þegar farið er fram
á eðlilegar breytingar.
I fjórða lagi hafa verkamenn í
kerskálum ítrekað krafist þess að
óhlutdrægur aðili sjái um mengunar-
mælingar í fyrirtækinu og að trúnað-
armönnum verkalýðsfélaganna sé
gefinn kostur á að fylgjast með þeim.
Núverandi fyrirkomulag, að fyrir-
tækið hafi á sinni hendi mengunar-
mælingar hjá sjálfu sér, er óviðun-
andi og verður að leggjast af.
í fímmta lagi er hér einungis ver-
ið að tala um mengun í kerskála, en
það eru fleiri vinnustaðir hjá ÍSAL,
svo sem steypuskáli, skautsmiðja
o.fl., sem þyrftu nánari athugunar
við og mun komið að því síðar.
Rangar fullyrðingar
Guðmundur lætur hafa eftir sér
„að starfsmenn ynnu t.a.m. ekki
lengur meira og minna á gólfinu við
opin kerin, heldur fyrst og fremst
úr loftræstum tækjurn".
Ef ég vissi ekki betur mundi ég
halda að hér talaði blaðafulltrúi ÍSAL
en ékki starfsmaður Vinnueftirlits
ríkisins. Ég spyr: Af hveiju fullyrðir
maðurinn þetta? Veit hann ekki að
það eru einungis 3-4 skautskiptar
og skautbrúarlyftarar á hverri vakt,
sem vinna í loftræstum tækjum. All-
ir aðrir starfsmenn kerskála vinna á
gólfínu í menguninni eins og áður.
Eg fer fram á að starfsmenn Vinnu-
eftirlits ríkisins sinni hlutverkum sín-
um eins og lög gera ráð fyrir, en séu
ekki með fuliyrðingar í fjölmiðlum
sem kasta rýrð á réttlátar kröfur
verkafólks um mannsæmandi vinnu-
umhverfi.
Höfundur er formaður Verka-
numnafclagsins Hlífar.