Morgunblaðið - 16.03.1996, Blaðsíða 44

44 LAUGARDAGUR 16. MARZ 1996
MORGUNBLAÐIÐ
+ Guðrún Sig-ur-
laug Jónasdótt-
ir fæddist á Fjósum
í Laxárdal 24. ágúst
1894. Hún andaðist
á St. Fransiskus-
spítalanum í Stykk-
ishólmi 4. mars síð-
astliðinn og var því
orðin liðlega 101 og
hálfs árs gömul
þegar hún lést. For-
eldrar hennar voru
hjónin Halldóra
Guðbrandsdóttir, f.
29. sept. 1860, d. 23.
jan. 1945, og Jónas
Jóhannesson, f. 29. sept. 1866,
d. 1. ágúst 1954, en þau bjuggu
lengst eða í aldarfjórðung á
heiðarbýlinu Ljárskógaseli, en
fluttust 1924 að Sámsstöðum í
Laxárdal og bjuggu þar til árs-
ins 1932. Halldóra var dóttir
Guðbrands Guðlaugssonar
bónda í Þorgeirsstaðahlíð í
Miðdölum og konu hans Guð-
rúnar Jónsdóttur frá Ytri-
Hrafnabjörgum í Hörðudal.
Jónas var sonur Sesselju
Bjarnadóttur frá Hömrum í
Laxárdal (d. 1884) og Jóhannes-
ar Halldórssonar frá Svarfhóli
i Laxárdal, en hann fór til Vest-
urheims 1891 ásamt þremur
sonum sínum. Bróðir Guðrúnar
var Jóhannes skáld úr Kötlum,
f. 4. nóv. 1899, d. 27. apríl 1972.
Guðrún bjó með foreldrum
sínum til 1930 að hún fluttist
til Gísla Jóhannssonar bónda i
Pálsseli í Laxárdal, f. 2. júni
1875, d. 15. apríl 1961. Hjá þeim
í heimili voru fóstursynir hans
frá fyrra hjónabandi, Jóhannes
Asgeirsson og Kristján Einars-
son. Einnig fluttist til þeirra
Halldóra móðir Guðrúnar eftir
að hún og Jónas hættu búskap
og dvaldist hjá þeim það sem
Guðrún föðursystir mín er látin
í hárri elli og mig langar til að
minnast hennar nokkrum orðum.
Ævistarf hennar var orðið langt
og mikið. Búin að lifa í heila öld
og einu og hálfu ári betur. Guðrún
ólst upp með foreldrum sínum og
bróður langt fram á heiði í hjá-
leigukoti sem Miðsel hét, en var í
daglegu tali kallað Ljárskógasel
og var langt til næstu bæja. Eng-
inn nema sá sem komið hefur í
Selið getur ímyndað sér hvað þetta
hefur verið mikil einangrun, sér-
staklega þegar borið er saman við
allar þær tækninýjungar og þaeg-
indi sem við höfum yfir að ráða í
dag. Það hefur verið erfitt að draga
fram lífið á þessum árum á harð-
indavetrum og ótrúlegt að nokkrar
manneskjur skyldu hafa þetta af.
Ef við lítum svolítið nánar á ætt
Guðrúnar og uppruna, þá kemur í
ljós að afi hennar Jóhannes á
Svarfhóli og Sesselja fyrri kona
hans áttu alls 13 börn, en af þeim
komust aðeins fimm til fullorðins-
aldurs. Þau sem lifðu voru allt
drengir og fóru þrír þeirra til Vest-
urheims með föður sínum að freista
gæfunnar. Einn þeirra, Sigurbjörn,
féll í fyrri heimsstyrjöldinni 1917.
Um hina vitum við lítið. Þeir tveir
sem eftir voru á íslandi, Jónas,
faðir Guðrúnar, og Jóhannes bróð-
ir hans kusu að þreyja þorrann hér
heima í Laxárdalnum og ekki var
að miklu að hverfa. Eilíft basl á
einni leigujörðinni eftir aðra. Samt
bjó Jónas lengst af á þessu heiðar-
býli, Ljárskógaseli. Ég heyrði einu
sinni gamlan mann lýsa því hvern-
ig Jónas afi minn, pabbi Guðrúnar,
hefði þrætt heiðarnar norðan frá
Borðeyri í vonskuveðri, heim í Sel-
ið. Það var skafrenningskóf, en á
milli örlaði í bjartan stjörnuhimin-
inn og taldi sögumaður að Jónas
hefði nýtt sér afstöðu stjarnanna
eftir var ævinnar.
Árið 1943 fluttust
þau neðar í dalinn
að Lambastöðum
og þar bjuggu þau
ásamt Kristjáni
Einarssyni og fjöl-
skyldu hans þar til
Gísli lést 1961.
Dóttir Guðrúnar og
Gísla er Ása Guð-
björg, f. 9. okt.
1933. Hennar mað-
ur var Gunnlaugur
Hannesson bóndi á
Litla-Vatnshomi í
Haukadal, f. 19.
nóv. 1921, d. 25. júlí 1975. Flutt-
ist Ása að Litla-Vatnshomi
1965. Eignuðust þau sex börn:
Fyrsta barnið fæddist and-
vana. Hin em öll á lífi og er
Guðrún Gísla elst, búsett í
Reykjavík. Maður hennar er
Þorsteinn Sævarsson og eiga
þau einn son. Stefán, búsettur
í Hafnarfirði. Kona hans er
Rakel Ólafsdóttir og eiga þau
tvo syni. Ingileif Helga, Jó-
hannes Bjarni og Halldór Jón-
as eru öll búsett á Hornstöðum.
Guðrún bjó áfram á Lamba-
stöðum til 1968 en flytur þá til
Ásu dóttur sinnar og tengda-
sonar að Litla-Vatnshorni í
Haukadal og var Guðrún með
þeim í heimili, ásamt Stefaníu
móður Gunnlaugs þar til Gunn-
laugur féll frá fyrir aldur fram
og hélt Ása þá áfram búskap
á Litla-Vatnshorni ásamt
gömlu konunum og börnum
sínum, sumum kornungum þar
til hún flyst að Hornstöðum í
Laxárdal með móður sína og
börnin, en þá var Stefanía lát-
*n-.
Útför Guðrúnar fer fram frá
Hjarðarholtskirlqu í dag og
hefst athöfnin klukkan 14.
til þess að komast til síns heima.
Ég man fyrst eftir Guðrúnu
frænku minni þegar hún var í Páls-
seli og ég var lítill strákur og kom
þangað í heimsókn með foreldrum
mínum. Þetta var lítill torfbær eins
og þeir gerðust á 19. öldinni, með
dimmum og löngum göngum sem
Iágu í vinkil og svo hoppaði maður
upp á baðstofuskörina þar sem allt
fór fram, talað saman, eldað, borð-
að og sofíð. Rúmstæðin voru sitt
til hvorrar handar og þá var oft
þröng á þingi þegar gestir komu.
En Guðrún kunni ráð við öllu og
alltaf var eins og ekkert væri sjálf-
sagðara en að taka við þeim sem
að garði bar. Það var hlýtt að koma
inn í baðstofuna til hennar Gunnu
frænku í Pálsseli, amma mín Hall-
dóra að pijóna sokka á rúminu sínu
og Gunna að bjástra við pottana
eða sækja tað í eldinn. Þegar leið
að kveldi komu Gísli, Stjáni og Jói
úr heyskapnum, en Óli Þorsteins,
Ása og ég lékum okkur við heimaln-
inginn úti á hlaði. Stundum fórum
við pabbi niður að Sólheimafossi til
að veiða silung í soðið og þá var
nú gaman að lifa.
Guðrún var einstaklega myndar-
leg kona á sínum yngri árum, há,
spengileg og fríð sýnum. Ég hef
það líka fyrir satt að hún hafí verið
sérstaklega góð hannyrðakona og
móðir mín sagði mér að það hefðu
verið þær Guðrún, sem hefðu saum-
að fommannabúninginn á föður
minn fyrir Alþingishátíðina 1930,
en hann er nú geymdur á fjóð-
minjasafni íslands. Þessi búningur
er sérstakur að því leyti að Tryggvi
Magnússon málari teiknaði út-
saumsmynstrið eftir fyrirmyndum
frá Þjóðminjasafninu og bróðir
Stefáns frá Hvítadal smíðaði silfrið
sem hann var skreyttur með.
Guðrún var sterk kona bæði and-
lega og líkamlega enda sýndi aldur-
MINNINGAR
inn að henni var ekki físjað saman.
Á miðjum aldri varð hún fyrir því
eins og margir aðrir á þessum tíma
að veikjast af berklum og það var
búist við því að hún þyrfti að vera
í gifsi í langan tíma. Hún var sjúkl-
ingur á Vífílstöðum nokkra hríð og
þangað kom ég að heimsækja hana.
Mér fannst hún hafa breyst. Hún
var ekki lengur grönn en hafði fitn-
að og það eitt veit ég að aldrei
þurfti hún að fara í gifsið. Berklarn-
ir bara hurfu, hvað svo sem því
hefur valdið.
Guðrún var einstaklega gestrisin
kona eins og Dalamenn eru al-
mennt. Ég man sérstaklega eftir
einni heimsókn að Lambastöðum
er ég kom þangað með tveimur vin-
um mínum. Við vorum í sumarfríi
og það var tekið á móti okkur eins
og höfðingjum, þótt við værum rétt
komnir af unglingsaldri.
Ferðirnar að Litla-Vatnshorni
og seinna að Hornstöðum urðu
fleiri eftir því sem samgöngurnar
urðu betri og bílarnir komu til
skjalanna. Þar var oft komið við
og spjallað við Guðrúnu og heimil-
isfólkið og þáðar góðgerðir. Guð-
rún hafði alveg ótrúlega gott minni
sem virtist endast nánast til ævi-
loka. Gilti einu hvort það var ætt-
fræði eða liðin tíð, alls staðar virt-
ist hún með á nótunum. Guðrún
dvaldist á heimili Ásu dóttur sinnar
þar til nokkrum dögum áður en
hún lést.
Ég vil að lokum fyrir hönd móð-
ur minnar og fjölskyldu hennar
þakka Guðrúnu fyrir samfylgdina
og órofa tryggð alla tíð.
Dylur nú fymdin þá heiði sem ól
bemskunnar lifgrös - og fal hennar tán
mjúkur var vanginn á lambinu þínu
systir mín góða í dali.
Kofamir veðrast nú óðum í svörðinn
heima - og landið er frá okkur tekið:
göfugt á svipinn var folaldið þitt
systir mín góða í dali.
Fár veit hvað angrar að síðustu mest
þann sem er horfínn í veraldarstrið:
stór vora aupn í kálfinum þínum
systir mín góða í dali.
Alit eins og golan í haustlaufi víðis
minningin skijáfar í gulnuðum blöðum:
veistu að ég heyri þitt fótatak enn
systir mín góða í dali?
(Jóhannes úr Kötlum.)
Svanur Jóhannesson.
Hádegis§allið heima
horfið er fyrir lönp.
Leggst ég í mjúkan mosann
maður þreyttur af gönp.
Undan myrkrinu mjakast
mosans deyjandi slikja.
Oræfi á alla vep
um mig þegjandi lykja.
Sál mín, útlagans andi,
einskis væntir né biður.
Tár mitt, hart eins og haglið,
hrýtur í mosann niður.
(Jóhannes úr Kötlum.)
Mig langar að minnast elsku
Gunnu ömmu minnar, eða þeirrar
einu sem ég hafði af að segja. Ég
var svo lánsöm að hún var í tvíbýli
með foreldrum mínum, en Gísli
maður hennar ól pabba minn upp,
en Gísli var þá búinn að missa fyrri
konu sína.
Þeim fækkar nú óðum sem unnu
að mótekju og þurrkuðu tað og
hreyktu til eldsneytis eins og hún
gerði, og það alla tíð til ársins 1968,
en þá flutti hún frá Lambastöðum
að Litla-Vatnshorni til Ásu dóttur
sinnar og Lauga manns hennar, en
þá voru þau búin að stofna saman
bú._
Ég man hana fyrst þegar verið
var að blása hana eftir að hún kom
frá Vífílsstöðum, þar sem hún var
á annað ár, víst mikið veik, en Gísli,
Ása og Jóhannes bróðir hennar báðu
heitt til Guðs um bata henni til handa
og fleiri vinir og kunningjar.
Svo man ég eftir þegar Jóhannes
bróðir hennar úr Kötlum og Jói
Ásgeirs komu í heimsókn. Þá var
nú kátt í kotinu, bæði hjá henni og
GUÐRUN
SIGURLAUG
JÓNASDÓTTIR
okkur krökkunum og Jóhannes
bróðir hennar stríddi henni þá svo
oft með því að hún væri bfldótt, en
hún gekk oftast með klút um höfuð-
ið og komu þá litaskil þegar hún
tók hann af sér.
Hún Gunna amma mín gekk að
öllum verkum, sló með orfí og ljá,
rakaði, batt í sátur eins og karlmað-
ur, stakk út úr fjárhúsum og hirti
búpening eins og þurfti.
Gunna amma mín var kærleiks-
rík og hafði læknishendur bæði fyr-
ir menn og málleysingja. Ég veit
með vissu að hún tók á móti þrem-
ur börnum sem öll eru á lífi og eiga
börn og barnabörn. Hún var kona
sem vann sín störf með hægð og
án gums. Hún var kona stálminnug
allt fram á það síðasta, vel gefin
og vel lesin.
Þegar amma _ flutti að Litla-
Vatnshomi var Ása búin að eiga
eitt bam sem dó í fæðingu, en böm
Ásu em fimm á lífí, öll fæddust þau
með stuttu millibili. Svo það geta
nú allir séð að hún var lengi í hlut-
verki uppalandans og ekki síst eftir
að Ása missti manninn sinn þegar
yngsta bamið var í vöggu, en þá
vom ömmumar sterkari en nokkm
sinni fyrr við að hjálpa til, sem
þeim tókst svo yndislega vel. Þær
bökuðu og ptjónuðu, en nú em
pijónarnir hennar þagnaðir, en þeir
gengu fram yfir síðastliðin áramót.
Fjölskyldan flutti inn að Hom-
stöðum árið 1984 og þar var elsku
amma síðustu ár ævi sinnar, en
tæpa viku var hún á sjúkrahúsinu
í Stykkishólmi.
Hún var ekki munaðarkona, en
eitt veitti hún sér og það var að fá
sér kom í nefíð og eftir að hún flutti
að Litla-Vatnshomi mun hún hafa
fengið sér staup af sérrí áður en
hún fór að sofa. Þegar ég var á
ferðinni fyrir vestan var eins sjálf-
sagt að koma til Gunnu og Ásu eins
og að koma til pabba og mömmu.
Og nú er þessi góða kona farin
yfír til Guðs. Nú þegar jörð fer að
gróa og blóm að lifna veit ég líka
að hún tekur á móti sól og sumri
þama uppi.
Ég get víst aldrei þakkað eins
og vert væri henni elsku ömmu
fyrir allt sem hún kenndi mér og
það ætla ég að reyna að varðveita.
Ég og fjölskylda mín biðjum góð-
an Guð að varðveita hana og styrkja
Ásu, börnin og barnabömin hennar
og okkur öllum styrk í sorg og sökn-
uði.
Blessuð sé minning þín, elsku
Gunna amma. Við kveðjum þig með
þessum orðum:
Þökk fyrir langa trú og tryggð
og tár og strit og raun.
Þökk fyrir langa dáð og dyggð
og Drottinn sé þín laun.
Kristín og fjölskylda.
Ég heimsótti þessa gömlu vin-
konu mína á Hornstöðum í Laxár-
dal í fyrrasumar þegar hún var
nýorðin hundrað og eins árs göm-
ul. Ég ætlaði að fara að segja henni
hvað ég væri orðinn gamall, en þá
greip hún fram í fyrir mér og sagði:
„Þú þarft nú ekki að segja mér
neitt um það, Ragnar minn. Ég
stóð á tvítugu þegar ég hjálpaði
mömmu að taka á móti þér þegar
þú fæddist í Ljárskógaseli. Nú er
ég hundrað og eins, og þá hlýtur
þú að vera áttatíu og eins.“
í Ljárskógaseli var tvíbýli, en
aðeins einn lítill torfbær sem báðar
fjölskyldumar bjuggu í. Þama var
oft þröngt í búi og mikil fátækt.
Foreldrar Guðrúnar áttu aðeins tvö
böm, en hjá þeim ólust líka upp
tvær stúlkur, Jensína og Friðmey.
Ég var elstur minna systkina sem
fæddust í Selinu, en alls urðum við
sex systkinin, svo þama vom krakk-
ar á ýmsum aldri. Baðstofur vom
tvær, en við krakkamir vomm báðum
megin eins og það væri eitt heimili.
Þar var aldrei nein úlfúð, hvorki
meðal bama né fullorðinna. Þessi bær
var langt frammi á Gaflfellsheiði, um
tveggja tíma gangur til næsta bæj-
ar. Það gátu liðið margar vikur án
þess að gest bæri að garði.
Ég leit alltaf á Gunnu sem stóm
systur og foreldrar hennar, Jónas
og Halldóra, vom líka eins og for-
eldrar mínir. f
Þama voru miklar vetrarhörkur
og í hríðum var erfitt að rata á flatri
víðáttu heiðarinnar. Eitt sinn er
Jónas var í kaupstaðarferð með einn
reiðingshest í taumi skall á hann
stórhríð nokkuð fram á heiðinni.
Hann fann ekki bæinn og varð að
snúa við undan veðrinu. Þá hrapaði
hann og hesturinn niður í árgljúfur |
og undir morgun fann hann annan i
bæ og komst ekki lengra. Þá átti
Jónas fé sitt úti í bylnum og Gunna t
sem var þá á fermingaraldri fór út
í óveðrið að leita ánna. Henni tókst
að bjarga um helmingi ánna í hús,
hitt hrakti undan veðrinu og týnd-
ist. Jóhannes bróðir hennar segir
svo í löngu kvæði sem hann orti
um karl föður þeirra:
Mér er ungfrúin skyld, en ég efast um það j
að íslenska konu ég finni
sem legði út í hæpnari hildarleik
en hún gerði þetta sinni. (
Guðrún Jónasdóttir var lengi
bústýra hjá Gísla Jóhannssyni i
Pálsseli og síðar á Lambastöðum.
Þau eignuðust eina dóttur, Ásu, sem
nú er bóndi á Homstöðum í Laxár-
dal. Þar hefur Guðrún dvalist und-
anfarin ár. Þegar ég kom til hennar
síðastliðið sumar var hún farin að
tapa nokkuð heyrn, en hafði alltaf
fótaferð. Síðasta árið gat hún ekki
hlustað á útvarp og þótti það slæmt.
Henni þótti vænt um að sjá mig,
faðmaði mig innilega og sagði:
„Þetta verður nú síðasta sinn sem
við sjáumst, Ragnar minn.“ Það fór
líka svo. En hún lifir í vitund minni
og mun gera það meðan ég tóri.
Kærar þakkir fyrir rúmlega áttatíu
ára kynni.
Ragnar Þorsteinsson.
Með mikilli virðingu og hlýju
hugsa ég til elsku Guðrúnar ömmu
minnar þegar þessar linur eru skrif-
aðar. Hversu dugleg og atorkusöm
hún var alla sína tíð, vildi öllum vel
og gaf svo mikið af sér. Ég hugsa
til þess í dag hversu sérstakt það
var að alast upp með báðar ömm-
umar heima, Guðrúnu ömmu og
Stefaníu ömmu. Þær deildu saman
herbergi heima og skiptu verkum
milli sín. Ég man að amma Guðrún
sá um aðalrétt og bakstur en amma
Stefanía sá um eftirrétt og upp-
vask. Þær unnu mjög skipulega og
vel saman enda man ég alltaf eftir
þeim sem beztu vinkonum.
Þú áttir þrek og hafðir verk að vinna
og varst þér sjálfri hlífðarlaus og hörð.
Þú vaktir yfir velferð þama þinna.
Þú vildir rækta þeirra ættaijörð.
Frá æsku varstu gædd þeim góða anda,
sem gefur þjóðum ást til sinna landa
og eykur þeirra afl og trú,
En það er eðli mjúkra móðurhanda,
að miðla gjöfum - eins og þú.
Amma vildi alltaf að maður hefði
eitthvað fyrir stafni því nóg var af
verkefnum að taka og ekki vildi hún
hafa okkur systkinin aðgerðarlaus.
Vildi hún að verkin yrðu vel unnin
og kláruð eins og henni einni var
lagið. Enda hafði hún alla sína tíð
unnið þau verk sem þurfti að gera
hvort sem það voru karl- eða kven-
mannsverk og fyllist ég stolti þegar
ég hugsa til þess hversu mikill vinnu-
þjarkur hún var. Gaman var að fylgj-
ast með þegar gestir komu heim að
Litla-Vatnshorni í Haukadal, því oft
og iðulega bárust í tal ættir manna,
þá virtist aldrei vera komið að tóm-
um kofunum því hún var þeim gáf-
um gædd að geta rakið ættir manna
fram og til baka án þess að líta í
bók, svo stálminnug var hún og allt
til síðasta dags. Man ég eftir því
að hún tók í nefíð og sagði hún mér
frá því að um tvítugsaldur hefði
aðgerð á nefkirtlunum mistekist og
tók hún í nefíð upp frá því, og hin
seinni ár fannst henni gott að fá sér
sherrytár fyrir svefninn en sparlega
fór hún með það.
Vorið 1984 fluttum við frá Litla-
Vatnshorni að Hornstöðum í Lax-
árdal. Þar hélt hún áfram að sinna
sínum verkum og ekki er langt síðan
hún hætti að geta gert heimilisverk-
in. En haustið 1988 verður hún fyr-
ir því að fótbijóta sig og eftir það