Morgunblaðið - 19.12.1996, Blaðsíða 47

MORGUNBLAÐIÐ
FIMMTUDAGUR 19. DESEMBER 1996 47
!
I
1
I
I
í
I
i
l
(
(
(
(
(
(
(
(
(
Á FIMMTUGSAFMÆLINU. Hermann og Vigdís ásamt
Steingrími, syni sínum, og dótturinni Pálínu.
VEIÐIFÉLAGARNIR Skúli Guðjónsson, Hermann Jónasson og Valtýr Blöndal að loknum góðum degi
í Laxá í Leirársveit. Myndina tók Steingrímur Hermannsson, líklega 1954.
Framsókn ætti ekki að koma nærri
bæjunum, en Jónas frá Hriflu sýndi
í verki að honum væri ekki markað-
ur bás meira en svona og svona,
svo vitnað sé í Leirulækjar-Fúsa.
Til liðs við sig fékk hann m.a. Her-
mann Jónassson og Eystein Jóns-
son. Þeir voru að vísu komnir til
sögu fyrir 1934, en þá var steinin-
um kastað. Stjórn hinna vinnandi
stétta var sett á laggirnar, en Al-
þýðuflokkurinn veitti henni braut-
argengi. Þriðji maður í stjóm var
Haraldur Guðmundsson, en næstu
árin minnti Alþýðuflokkurinn
stundum á það, að Framsókn hefði
farið yfír landamærin, þótt erfitt
væri um vik, þar sem tveir helstu
bæjarraalar Framsóknar sátu í rík-
isstjórni nni.
Þeir Hermann og Eysteinn voru
báðir ungir að ámm, þegar þeir
urðu ráðherrar. Það þótti óvenjuleg-
ur glæsibragur yfir ráðherravali
Framsóknarflokksins. Fjármálaráð-
herrann vantaði þrjú ár í þrítugt,
en sjálfur forsætisráðherra var að-
eins þijátíu og átta ára. Færi stjórn-
in vel úr hendi var þetta snjöll ráð-
stöfun og ekki ólík sumum hug-
myndum Jónasar frá Hriflu. En
skipun stjórnarinnar var ekki hug-
mynd hans. Framsóknarflokkurinn
var neyddur til að halda Jónasi frá
Hriflu utan við stjórnina. Forysta
Alþýðuflokksins var ákveðin í því
að hann skyldi fá að gjalda fyrir
að gefa ekki Alþýðuflokknum eftir
bæina. Það var látin heita ástæðan,
en var í raun dugnaður Jónasar frá
Hriflu og málafylgja hans. Þegar
fara átti að mynda stjórn hinna
vinnandi stétta, leit Héðinn Valdi-
marsson svo á, að koma yrði í veg
fyrir að Jónas tæki sæti í stjórn-
inni. Hann gerði uppkast að harð-
orðu bréfí til Jónasar, þar sem hann
er sakaður um óbilgirni og frekju
og bar uppkastið undir aðra for-
ustumenn í flokknum. Þeim leist
vel á bréfið, en Vilmundur Jónsson,
landlæknir, tók það síðan og lag-
færði. Þegar Jónas fékk bréfið í
hendur sá hann strax að ekki var
nauðsynlegt að efna til óvinafagn-
aðar út af setu í ríkisstjórn, því
bæjarradíkalana hans skyldu þeir
fá í staðinn.
í raun hafði röð tilviljana hrund-
ið Hermanni Jónassyni í æðsta stól
metorða í landinu. Hann var vel
vaxinn til þeirra hluta sem biðu
hans. Þeir voru það raunar allir
þrír ráðherrarnir. Hermann hafði
eins og áður segir unnið í vegavinnu
sem ungur skólapiltur. Fyrirsjáan-
legur halli var bæði á utanríkis-
versluninni og ríkisrekstrinum.
Kreppan var í algleymingi, en
þyngst hafði hún verið í skauti árin
á undan. Samt sá ríkisstjórnin sér
fært að hækka kaup í vegavinnu.
Þannig byijaði stjórn hinna vinn-
andi stétta, en innan fárra ára
horfðist hún í augu við enn meiri
vanda. Utanríkisviðskipti okkar
voru mikil og hagkvæm við Þýska-
land. Eftir því sem nær dró styijald-
arátökum tók fyrir viðskiptin þang-
að. Ofan í þessa örðugleika neitaði
Hermann þýska flugfélaginu Luft-
hansa um lendingaraðstöðu hér á
landi, sem kunnugt er. Einhvern-
tímann hefði einhver kinkað kolli
við slíku boði á tímum mikilla við-
skiptahagsmuna.
Hermann Jónasson var forsætis-
ráðherra samfleytt frá 1934 til
1942. Þrátt fyrir kreppu og síðan
ófrið og þrátt fyrir hernám landsins
var aldrei farið út í neinar vanhugs-
aðar aðgerðir. Réttur lands og þjóð-
ar sat alltaf í fyrirrúmi og var átta-
viti sem stýra bar eftir. Á ýmsu
gekk í samstarfi við Alþýðuflokk-
inn, sem vildi koma þjóðnýtingar-
áformum í framkvæmd. Af því til-
efni flutti Hermann ræðu á þingi,
þar sem hann tók fram, að þjóðnýt-
ing (togaraflotans) væri svo önd-
verð stefnumiðum Framsóknar-
flokksins, að um hana yrði ekki
samið. Menn réðu því svo hvort
stjórnarsamstarfið stæði áfram eða
ekki. íjóðnýtingarmálið bar á góma
þegar stjórnarslit voru í aðsigi, en
Ný sending
Samkvæmisdragtir frá KS
Dömu- og herrasloppar frá Yves Saint Laurent
Skólavörðustíg 4a,
sími 551 3069
Blab allra landsmanna!
- kjarni málsins!
Alþýðuflokkurinn taldi sig þá hafa
að mörgu að hyggja í samstarfinu
við Framsókn. Eitt var Iög um al-
mannatryggingar. Vilmundur og
fleiri toppkratar vildu feta í fótspor
grannþjóða og settu í stjórnarsamn-
ing 1934, að koma skyldi á al-
mannatryggingum. Framsóknar-
menn féllust á þetta, en samstarfs-
flokknum fannst þeir hvorki nógu
áhugasamir um málið eða nógu
fljótir að koma því fram á þingi.
En tryggingalögin komu, svo þetta
jafnaðist.
Seint á árinu 1936 töldu Alþýðu-
flokksmenn sig sjá merki þess að
Jónas frá Hriflu væri með ýmsu
móti að reyna að kúga Alþýðuflokk-
inn. Þetta var á viðkvæmum tíma
fyrir flokkinn. Kommúnistar höfðu
klofið hann 1930 og talið hann
ófeijandi, en allt í einu var komin
skipun að austan um að hefja skyldi
samstarf við Alþýðuflokka. Þetta
var aðfarinn að því að ná Héðni
Valdimarssyni úr flokknum. Á hinn
bóginn fannst Jónasi frá Hriflu, að
tími væri til kominn fyrir hann,
þ.e. Jónas, að taka við stjórnar-
taumunum. Hann ræddi þessi mái
ekki við Hermann Jónasson því
hann hefði eflaust á stundinni látið
þingfiokkinn kjósa næsta hugsan-
legt forsætisráðherraefni flokksins
við stjórnarmyndunina 1937. Hins
vegar ræddi Jónas persónulegan
vanda sinn við Eystein, sem sagði
sem var að hann, Jónas, myndi
ekki ná kosningu til embættis for-
sætisráðherra í þingflokknum gegn
sitjandi forsætisráðherra. Endir
þessarar deilu varð svo á flokks-
þingi Framsóknar 1944, þegar Jón-
as var felldur frá formennsku en
Hermann kjörinn formaður. Hafði
þá sársaukafull brýna staðið lengi
og stóð í nokkurn tíma til viðbótar
eins og sjá má á skrifum Jónasar.
En hin raunverulegu stjórnarslit
stöfuðu af því, að stjórnarflokkarn-
ir voru búnir með hina umsömdu
dagskrá stjórnarsamstarfsins, og
hvor fyrir sig undirbjó margvísleg-
an málatilbúnað, sem féll ekki að
samstarfinu. Má vera að Jónas frá
Hriflu hafi á sinn hátt flýtt fyrir
kosningum og myndun nýrrar
stjórnar. Þær hreyfðu hins vegar
ekki við stöðu bæjarradíkalanna
tveggja, sem voru nú orðnir sjálfs
sín húsbændur og höfðu í raun ver-
ið það einnig frá fystu árum sam-
starfsins við Alþýðuflokkinn.
Það eina sem ekki hafði tekist
að afgreiða af þeim málum, sem
stjórnarsamkomulag hafði verið
gert um 1934, var stofnun við-
skipta- og utanríkisráðuneytis.
Stjórn hinna vinnandi stétta hafði.
samt sem áður verið óvenju ötul
við að fylgja málum eftir samkvæmt
málefnasamingi. Eitt af ►
Einmitt núna
er þörf fyrir
þessa bók!
„Spurningin er: Erum
við að gera rétt?“ Efnið
í þessari bók leyfír
manni að hugsa upp á
nýtt. Það er óvægið, en
samt fallegt og hvetur
mann til að horfa á lífið
á þann hátt, að maður
skilur eftir sig kærleik í
öllu, þ.e. lífinu sjálfu.“
Þórhattur Guðmttndsson,
miðitt.
„Bókin er sérstök,
öðruvísi en bækur, sem
hér hafa verið gefnar út
um andleg efni á síðustu
árum. Hún fjallar um
samstarf við englana.
Þessi englabók er
stórkostlegt tilboð
mannkyni til handa
vegna væntanlegra
þrenginga.“
Úlfur Ragnarssoti,
Leknir.
Bókf sem gerir kröfur
til þín... um ábyrgð.
LEIÐARLJ*S ehf.
Leiðandi útgáfa á sjálfræktunarejni
Dreifingarsími 567 3240
„Okkar markmið er...
að hjálpaþér að ná þinu!“