Morgunblaðið - 19.12.1996, Blaðsíða 63

MORGUNBLAÐIÐ
SKOÐUIM
FIMMTUDAGUR 19. DESEMBER 1996 63
koma til fullnustu.
Eins og að framan greinir gr-eiddu
lífeyrissjóðirnir lífeyri að fjárhæð
samtals um 10 milljarða króna á
árinu 1995. Sú tala gæti legið ná-
lægd 11 milljörðum á árinu 1996. Á
því ári greiddi Tryggingastofnun
ríkisins um 14 miiljarða í lífeyri
þannig að lífeyrisgreiðslur í heild
hafa numið um 25 milljörðum króna.
Það má ljóst vera að séu þessar
skuldbindingar reiknaðar til allrar
framtíðar fyrir þá sem nú eru á lífí
kemur líklega út nokkuð há taia,
sem einhver kann að gera sér til
dundurs að reikna út. Þessum skuld-
bindingum er skipt milli lífeyrissjóð-
anna og almannatryggingakerfisins
og eru skuldbindingar vegna sjóðfé-
laga í LSR aðeins hluti þeirra skuld-
bindinga sem þjóðfélagið hefur
bundið sér vegna lífeyrisþega og
öryrkja. Hvort sem mönnum líkar
það betur eða verr verður þessum
skuldbindingum mætt á hveijum
tíma með því að skerða þann hluta
þjóðarframleiðslunnar sem rennur
til annarra á sama tíma. Því verður
ekki breytt með sjóðsöfnun eða
færsium í bókhaldi. Slíkt hefur að-
eins áhrif á það hvaða form er á
færslu neysluréttarins milli þeirra
sem hafa tekjur af vinnu og eignum
sínum og þeirra sem þiggja lifeyri
úr lífeyrissjóðum eða almannatrygg-
ingum.
Útreikningur á skuldbindingum
lífeyrissjóða og túlkun hans á þann
veg sem gert hefur verið að það sé
afgerandi fyrir kostnað og byrði
þjóðfélagsins í framtíðinni hvort
sjóður er nú til staðar til að mæta
þeim hefur því enga merkingu.
Skuldbindingarnar skipta hins veg-
ar máli þegar fjallað er um stöðu
einstakra sjóða, þ.e. hvort staða
þeirra sé þannig að tryggt sé að
þeir geti greitt þann lífeyri sem
þeir hafa lofað sjóðsfélögum sínum.
I því efni skiptir miklu hvort aðrar
tryggingar eru til staðar eða ekki.
Það er svo annað mál hvers vegna
kapp er lagt á að reikna út framtíð-
arskuldbindingar vegna framfærslu
aldraðra og öryrkja en láta aðrar
óskoðaðar. Ef grannt er skoðað eru
samfélagslegar skuldbindingar
bundnar í löggjöf á fleiri sviðum svo
sem í menntakerfinu, heilbrigðis-
kerfinu, félagslegri þjónustu o.s.fr.
Munurinn er e.t.v. helstur sá að
þessum skuldbindingum er ekki
haldið til haga með verðbréfum eða
öðrum slíkum pappírum. Það þýðir
hins vegar ekki að unnt sé að hlaupa
frá þeim og víst er að yrði það gert
Jólagjpfin
nennar
Fallegt sett í mörgum litum.
Indigo Blue nýkomið.
Verð kr. 2.300 settið.
Firábært úrval af undiifatnaði

verða lífeyrisskuldbindingamar
harla lítils virði. Það væri æfingar-
innar virði fyrir einhvern reikni-
meistara að einhenda sér í að reikna
út allar þær framtíðarskuldbinding-
ar sem felast í iögum. Útkoman
yrði líklega svo há að henni yrði
ekki einu sinni lýst með fasteigna-
mati og fermetrum og ætti að nægja
sem efni í hryllingssögur langt fram
á næstu öld.
Ótryggur fjárhagur LSR
Ofurskuldbinding LSR hefur leitt
til þess að stórar áhyggjur hafa
lagst á suma menn um hag og af-
komu sjóðsins. Leitt er getum að
því að þessar ofurskuldbindingar
hafi myndast án þess að nokkur
hafi tekið eftir þeim eða þá að
gleymst hafi að senda skattborgur-
unum reikninginn. Spurt er hvers
vegna hafi ekki, þrátt fyrir ákvæði
laganna um tryggingsfræðilega
rannsókn á sjóðnum, verið bætt úr
með því að hækka framlagið og
hver sé ábyrgð stjórnenda sjóðsins
í því.
Sá sem svona spyr þekkir auðsjá-
anlega ekki nógu vel lög um LSR
né sögu hans og virðist m.a. ekki
gera sér grein fyrir að til eru lífey-
ristryggingar og lífeyrissjóðir, sem
ekki byggja á sjóðsöfnun heldur á
gegnumstreymi eða á blöndu af
þessu tvennu. Slíkir sjóðir eru víða
til og veigamikil rök standa til þess
að slíkt fyrirkomulag sé hagkvæmt
og geti átt vel við þegar um er að
ræða sjóði, sem opinberir aðilar
tryggja starfsmenn sína í. Kjarni
málsins er einfaldlega sá að LSR
er ekki og hefur aldrei verið söfnun-
arsjóður. Ekkert ákvæði laga hans
bendir til þess að nokkurn tíma
hafi verið gert ráð fyrir að LSR
hefði á hveijum tíma í fórum sínum
sjóði til að standa undir öllum fram-
tíðarskuldbindingum. Slíkt hefði
ekki verið hagkvæmt fyrir ríkissjóð
og ekki sparað skattborgurum
nokkurn hlut.
Það er nóg með að ekki sé gert
ráð fyrir því í lögum að LSR safni
digrum sjóðum heldur hafa stjórn-
völd nokkru sinnum á síðari árum
beinlínis gert ráðstafanir í þeim til-
gangi að koma í veg fyrir of mikla
sjóðssöfnun hjá LSR. Verðtrygging
útlána varð almenn um 1980. Það
og sú staðreynd að ábyrgð launa-
greiðenda á lífeyrishækkunum var
sjóðnum mjög hagstæð í mikilli
verðbólgn leiddi til þess að mikill
vöxtur var fyrirsjáanlegur á eignum
LSR. Til að draga úr þeim vexti var
lögum um sjóðinn breytt og tekjur
hans skertar um vexti og verðbætur
af 30% og síðar 40% af íjárfesting-
um sjóðsins. Þessi skerðing hefur
hingað til lækkað tekjur sjóðsins og
eignir um rúmlega 7 milljarða
króna. Þessu til viðbótar voru tekjur
sjóðsins skertar um nokkur hundruð
milljónir króna á árunum 1989 og
1990 með því að lögbundnar tekjur
hans skv. lögum voru skertar með
ákvæðum í fjárlögum. Þetta var
gert þótt fullljóst væri að eignir
sjóðsins voru lægri en skuldbinding-
ar hans. Það var einfaidlega litið
svo á að sjóðnum nægði að standa
undir lífeyrisgreiðslum með tekjum
sínum á sama tíma en ekki talið
hagkvæmt að safna fé í sjóðinn á
sama tíma og halli var á ríkissjóði.
Tryggingafræðilegar athuganir
hafa oft verið gerðar á LSR. Úttekt
var gerð á stöðu sjóðsins í árslok
1978 af Guðjóni Hansen trygginga-
fræðingi. Jón Erlingur Þorláksson
tryggingafræðingur gerði á árunum
1983 til 1986 athugun á ýmsum
þáttum í starfsemi sjóðsins og heild-
arúttekt á stöðu hans í árslok 1989
og 1992. Á grundvelli þeirra úttekta
voru skuldbindingar og staða sjóðs-
ins framreiknuð árlega þau ár sem
úttekt var ekki gerð. Talnakönnun
hf. gerði úttekt á stöðu sjóðsins
miðað við árslok 1995. Ekki hefur
því skort á tryggingafræðilegar at-
huganir og í þeim hefur staða sjóðs-
ins komið fram, m.a. mismunur
áfallinna skuldbindinga og eigna
sjóðsins. Þessum upplýsingum hefur
verið skilmerkilega komið á fram-
færi við fjármálaráðuneytið svo og
bankaeftirlit Seðlabankans hin síð-
ari ár. Ástæðan til að stjórn sjóðsins
hefur ekki gert tillögu um að hækka
iðgjöldin til sjóðsins er einfaldlega
sú að lög sjóðsins gera alis ekki ráð
fyrir að eign sjóðsins standi undir
skuldbindingum heldur að lífeyris-
greiðslur séu fjármagnaðar með
tekjum sjóðsins á hveijum tíma, þ.e.
iðgjöldum til sjóðsins, verðtryggingu
launagreiðenda og vaxtatekjum.
Stjórnin hefur fylgst grannt með
þróun þessara stærða með það fyrir
augum að gera tillögur um ráðstaf-
anir væri hætta á að gengið yrði á
eignir sjóðsins, sem hafa farið vax-
andi ár frá ári. Á árinu 1995 voru
lífeyrisgreiðslur eins og fram hefur
komið um 2,9 milljarðar króna. Ið-
gjöld, framlög og vaxtatekJur að
frádreginni lögbundinni skerðingu á
þeim voru um 3,6 milljarðar króna
eða 700 m.kr hærri en lífeyris-
greiðslurnar. Þrátt fyrir það gerði
stjórnin þá tillögu til fjármálaráðu-
neytisins í framhaldi af síðustu út-
tekt að fallið yrði frá núverandi
skerðingu á vaxtatekjum sjóðsins.
Þannig myndi staða hans styrkjast
og dregið yrði úr hættu á að skuld-
bindingar annarra launagreiðenda
en ríkissjóðs lentu á honum. Þá til-
lögu er að finna í því frumvarpi sem
liggur fyrir Alþingi.
Umframréttindi opinberra
starfsmanna
I umræðu um lífeyrismál opin-
berra starfsmanna er algengt að
heyra fullyrðingar um umframrétt-
indi þeirra á þessu sviði og nauðsyn
þess að þau verði skert. Ekki er því
að neita að lífeyristrygging op-
inberra starfsmanna hefur verið
betri en yfirleitt hefur þekkst hjá
öðrum starfsstéttum. Það eitt á hins
vegar ekki að geta verið réttlæting
fyrir því að réttindin beri að skerða.
Slíkt hlyti að byggjast á því að rétt-
indin væru í sjálfu sér of mikil.
Lífeyristrygging annarra laun-
þega hefur farið batnandi á undan-
förnum árum. Stofnun sjóðanna á
sínum tíma og upptaka skylduaðild-
ar 1974 var mikið framfaraspor.
Það varð þó ekki fyrr en með verð-
tryggingu fjárskuldbindinga að hag-
ur þeirra fór að dafna og þeir urðu
einhvers virði sem lífeyrissjóðir. Með
vexti sjóðanna dró mjög úr þeim
mismun sem var á lífeyristryggingu
opinberra starfsmanna og annarra
launþega. Síðasti áfanginn í að
minnka það bil var það að greiða
iðgjald af öllum launum. Eftir þá
breytingu má segja að ekki sé veru-
Tafla IV
Taka lífeyris frá 65 ára aldri:
Lífeyrissjóður verslunarmanna
LSR
Taka lífeyris frá 68 ára aldri:
Lífeyrissjóður verslunannanna
LSR
Taka lífeyris frá 70 ára aldri:
Lífeyrissjóður verslunarmanna
LSR
83.657 kr./mán
93.839 kr./mán upp í 101.129 við 80 ár
114.505 kr./mán
95.254 kr./mán upp í 109.556 við 80 ár
137.281 kr./mán
109.571 kr./mán upp í 115.174 við 80 ár
legur munur á ellilífeyrisréttindum
sjóðfélaganna, þó önnur réttindi,
þ.e. makaréttur og örorkulífeyris-
réttur sé misjafn. ;
Hér að framan var gerð grein
fyrir ellilífeyrisrétti LSR eins og þau
eru nú. Fróðlegt er að bera þau i
réttindi saman við það sem gerist ■
hjá öðrum sjóðum. Slíkt er ekki
auðgert en hér á eftir er tekið dæmi
af manni með dæmigerð laun hjá j
ríkinu og metið hver lífeyrir hans I
yrði í hvoru tilviki um sig ætti hann
þess kost að velja á milli þess að
vera í LSR eða í Lífeyrissjóði versl- I
unarmanna.
í samanburðinum er miðað er j
reiknað með að byijunarlaun í dag-
vinnu séu tæplega 75.000 kr. sem
hækki í tæplega 106.800 á starfs-
tímanum. Áuk einstaklingsbundnu
og starfstengdu hækkananna er ;
reiknað með að laun hækki um 0,5% j
á hveiju ári umfram verðlagsbreyt- ;
ingar og verði dagvinnulaun því 133 '
- 137 þús. kr. við starfslok, eftir ■ (
því hvenær taka lífeyris hefst. Mið- ]
að er við að til viðbótar við dag-
vinnulaun séu aðrar launagreiðslur j i
50%, sem er svipað og verið hefur ,
að jafnaði hjá ríkinu mörg undanfar- \ j
in ár. i
Gert er ráð fyrir að iðgjöld til LV
séu 10% af heildarlaunum, þ.e. 4%
frá launþega og 6% frá launagreið-
anda. Iðgjöld til LSR eru reiknuð
10% af dagvinnulaunum í 32 ár, þar
af 4% frá launþega. Réttindi eru
reiknuð eftir reglum hvors sjóðs um
sig. Stig hjá LV gefur 1,8% viðmið-
unarlauna og hjá LSR reiknast rétt-
indin 2% lokalauna í dagvinnu fyrir
hvert ár að 32 en 1% eftir það þar
til rétti til töku á lífeyri er náð og
2% á ári eftir það sé starfi haldið
áfram. Miðað er við starfsmann,
sem hefur starf við upphaf 25 ald-
ursárs og er lífeyrisrétturinn reikn-
aður miðaða við þijá kosti fyrir töku ’
lífeyris, þ.e. að taka lífeyris verði
við 65 ára aldur, 68 ára aldur eðá i?
70 ára aldur. /
Sé lífeyrir reiknaður samkvæmt |
þessum forsendum verður niður- \
staðan eins og sjá má í Töflu IV.
Fyrir þennan mann eru lífeyris-
réttindi hjá LSR nokkru hærri en
hjá LV sé miðað við 65 ára aldur
en við 68 ára aldur og við 70 ára
aldur snýst dæmið við. Þegar tillit
er tekið til þess að meðalaldur þeirra
sem fara á lífeyri hjá LSR er um
68 ára má reikna með að í reynd
séu ellilífeyrisréttindin sem LSR
veitir að jafnaði eitthvað minni en
SJÁ NÆSTU SÍÐU