Morgunblaðið - 19.12.1996, Blaðsíða 64

64 FIMMTUDAGUR 19. DESEMBER 1996
MORGUNBLAÐIÐ
FRÉTTIR
Morgunblaðið/Golli
SAMNINGINN undirrituðu f.h. Fáks Bragi Asgeirsson, formað-
ur Fáks og Þórður H. Ólafsson, gjaldkeri, og f.h. ÍTR og Reið-
hallarinnar Óskar Bergsson og Ómar Einarsson.
Samstarf Fáks og ÍTR
réttindin úr LV. Þessi niðurstaða
er vel að merkja miðuð við þá skipt-
ingu launa í dagvinnu og eftirvinnu
sem gengið var út frá og er nálægt
því meðaltali sem er hjá ríkisstarfs-
mönnum.
Þetta dæmi sýnir eingöngu ellilíf-
eyri. Þegar jafnframt er tekið tillit
til betri makalífeyris hjá LSR en
hjá öðrum sjóðum verður niðurstað-
an sú, eins og fram kemur í greinar-
gerð með frumvarpinu, sem lagt
hefur verið fram, að í heild séu rétt-
indin nokkru betri í LSR en í flestum
öðrum sjóðum þegar miðað er við
sömu laun.
Lífeyrisréttindi og laun
opinberra starfsmanna
Þróunin hefur verið sú hér á landi
að réttindi í lífeyrismálum hafa ver-
ið samningsatriði við samninga um
kaup og kjör. Er það ekki óeðlilegt
með tilliti til þess að líta má svo á
að með ákvörðun lífeyris sé verið
að semja um hvernig ævilaunin
skiptist á milli starfsævi og eftir-
launatíma. Þó að lífeyrismál hafi
ekki lögum samkvæmt verið beint
samningsatriði milli ríkisins og
starfsmanna þess má segja að þau
hafi engu að síður mótað niðurstöð-
ur kjarasamninga. í kjarasamning-
um er ætíð verið að gera saman-
burð á kjörum og er þá litið til allra
atriða hvað varðar kjör og réttindi.
-Erfitt kann að vera að segja til um
með vissu að hve miklu leyti lífeyris-
mál hafa mótað launakjör en óhætt
er að fullyrða að svo hafi verið. Sem
dæmi má nefna að fyrir gerð kjara-
samninga 1985 var unnin ítarleg
kjarakönnun vegna háskólamennt-
aðra starfsmanna ríkisins. Einn lið-
ur í að meta mismun kjara milli rík-
isins og almenna markaðarins var
að meta mismunandi lífeyrisréttindi
og var Pétur Blöndal trygginga:
fræðingur fenginn til þess verks. í
kjarasamningum við BHMR á árinu
1985, sem ákveðnir voru með kjara-
dómi, var þessi samanburðarkönnun
eitt af aðalatriðum málsins. Þá má
nefna að í nokkrum tilvikum hefur
verið samið við almenn stéttarfélög
um störf, sem jafnframt voru launuð
skv. samningum félaga innan
BSRB. í þeim samningum hafa al-
mennu stéttarfélögin m.a. stutt
kröfur sínar um hærri laun með
mismunandi lífeyrisréttindum og
hefur verið samið um hærri launa-
taxta við þau en gilda fyrir félaga
í stéttarfélögum opinberra starfs-
manna.
í frumvarpi til laga um breyting-
ar á LSR er við það miðað að lífeyr-
^isréttindi félaga í LSR hafi verið
betri en hjá þeim sem eru í almennu
lífeyrissjóðunum og er gert ráð fyr-
ir að halda þeim réttindum þó í
nokkuð breyttri mynd sé. Það er
hægt að fullyrða með vissu að þessi
betri lífeyrisréttindi hafa komið
fram í lægri launum hjá opinberum
starfsmönnum en ella hefði verið.
Þannig má segja að aðilar hafí geng-
ið frá því sín á milli hvernig launum
væri skipt á milli starfsævinnar og
eftirlaunatímans eins og einnig hef-
ur verið gert á hinum almenna
vinnumarkaði. Með samþykkt nýrra
laga um LSR í samræmi við frum-
varpið verður þessi skipting gagn-
særri en áður var og það verður
aðgengilegra og auðveldara en áður
fyrir aðila að þessu samkomulagi
að breyta því telji þeir t.d. að æski-
legt væri að hækka launin á kostn-
að lífeyrisréttarins. Að því leyti
færast þeir nær því sem gerist á
almennum markaði þar sem þetta
hefur verið beint kjarasamningaatr-
iði lengi.
Af lítt skiljanlegum ástæðum
hafa ýmsir snúist öndverðir við þess-
ari breytingu sem felur í að gera
heildarkjör opinberra starfsmanna
sýnilegri og umsemjanlegri. Annars
vegar er það átalið af samningsaðil-
um á almennum vinnumarkaði, sem
krefjast þess að um opinbera starfs-
menn gildi í lífeyrismálum það sama
og um þá sem þeir semja fyrir.
Telji þeir það sem í frumvarpinu
felst eftirbreytnivert ættu það að
vera hæg heimatökin fyrir þá að
semja sín á milli um aðra skiptingu
launa en nú er á milli starfsævi og
* eftirlaunatíma eins og þeir hafa
hingað til gert. Hitt verður að telj-
SKOÐUN
ast óeðlilegt og er ekki trúlegt að
þeir telji sig eiga að hafa um það
að segja og jafnvel ráða því hvemig
ríkið og starfsmenn þess semja um
kjör sín á milli. Hins vegar hafa
heyrst raddir þeirra sem telja sig
sjálfsagða dómara í því hvemig
þessum hlutum eigi að skipa og vilja
lögbinda lífeyrisrétt í samræmi við
það. Telja þeir sig geta boðið launa-
hækkun sem nemur 1-2 mánaðaðar-
launum á ári (8-16% launahækkun)
í stað þess hærra iðgjalds sem í
frumvarpinu er.
Ný lög um LSR
Þó svo að mikið af hávæmstu
upphrópunum um LSR eigi lítinn
rétt á sér standa veigamikil rök til
þess að gera breytingar á lögum
um sjóðinn. Hann var í upphafi ein-
göng^u fýrir starfsmenn ríkisins og
þó ýmis af þeim atriðum sem nefnd
hafa verið hér áður skipti ekki miklu
ef um hreinræktaðan ríkissjóð væri
að ræða em þau óviðunandi þegar
margir launagreiðendur eru aðilar
að sjóðnum. A síðustu ámm hefur
aðild annarra en ríkisins verið um
20% en vex stórlega við flutning
gmnnskólans til ríkisins. Núverandi
kerfi er ekki fært um að tryggja
það að skuldbindingar lendi á launa-
greiðendum í samræmi við þau ið-
gjöld sem þeir hafa greitt í sjóðinn.
Þá er það háð verðbólgu og hraða
launabreytinga hversu mikið af líf-
eyrisskuldbindingunum lendir á
sjóðnum og hversu mikið á launa-
greiðendunum. í mikilli verðbólgu
dafnar sjóðurinn vel en miður á þeim
tímum sem launahækkanir em minni
þannig að ekkert rökrétt samhengi
er á milli stöðu sjóðsins og þeirra
byrða sem lenda á launagreiðendum.
Af þessum ástæðum er æskilegt að
skuldbindingar séu fullnustaðar með
samtímagreiðslum.
Þá má nefna að réttindareglur
sjóðsins torvelda mjög tilflutning á
starfsmönnum milli opinberra
vinnuveitenda og gera breytingar á
verkaskiptingu erfíða. Réttindaregl-
ur eins og reglur um makalífeyri
og örorkulífeyri em mótaðar við
allt aðrar aðstæður en nú er og em
úreltar. Ýmsar framkvæmdareglur,
eins og eftirmannsreglan, em þung-
ar í framkvæmd. Tengsl á milli
raunvemlegra launa og lífeyrisrétt-
inda sem áunnust em lítil og þann-
ig mætti lengi telja.
Þetta allt og margt fleira er ærið
tilefni þess að gera á sjóðnum breyt-
ingar í veigamiklum gmndvallaratr-
iðum eins og lagt er til í því fmm-
varpi, sem nú liggur fyrir Alþingi.
Meginkjarni breytinga í því, sem
jafnframt er skilyrði fyrir lausn á
ýmsum vandamálum sjóðsins er að
byggja hann á sjóðsöfnun, þ.e. að
þeir launagreiðendur fullnusti
skuldbindingar sínar með samtíma-
greiðslu. Önnur mikilvæg breyting
er að tengja ávinnslu lífeyrisréttinda
launum á starfsævinni með því að
miða iðgjöld við öll laun. Þriðja
meginbreytingin er að færa réttindi
úr makatryggingu yfír í elli-, ör-
orku- og bamalífeyri. í fjórða lagi
er að nefna að lífeyrisréttindi em
fest með lögunum óháð vaxtastiginu
en iðgjöld breytileg. Þessar tillögur
hafa orðið ýmsum tilefni til stóryrða
og vafasamra fullyrðinga. Af því
tilefni er rétt að benda á nokkrar
staðreyndir í málinu.
Lífeyrisréttur og iðgjald
í hinu nýja kerfi
Því er haldið fram af sumum að
verið sé að stórauka lífeyrisrétt
starfsmanna og auka kostnað ríkis-
ins með hinu nýja kerfi. Það er
rangt. Fmmvarpið er miðað við það
að sá lífeyrisréttur sem borinn er
af launagreiðanda verði óbreyttur,
þ.e. að kostnaður launagreiðandans
verði óbreyttur. Eina breytingin er
sú að starfsmaðurinn fær réttindi
fyrir það aukna framlag sem hann
greiðir til sjóðsins. Samkvæmt
fmmvarpinu og á grundvelli út-
reikninga færustu sérfræðinga em
réttindin talin samsvara 15,5% ið-
gjaldi af heildarlaunum. Þar af
koma um 1,5% sem aukið framlag
launþeganna, sem lækkar laun
þeirra að sama marki. Kostnaður
launagreiðandanna er óbreyttur frá
því sem er í núverandi kerfi.
Meginbreytingin er sú að með
hinu nýja kerfi em áhrif þess gerð
sýnileg bæði fyrir þá sem í því eru
og fyrir þá sem utan þess standa.
Þar með er auðvelt að leggja mat
á gildi þess og það verður auðvelt
fyrir þá sem fara með forsvar fyrir
þá sem í kerfínu em, þ.e. stéttarfé-
lög opinberra starfsmanna og ríkið
að semja um breytingar á því, t.d.
að draga úr réttindum, lækka þann-
ig iðgjaldið og hækka launin. Það
er hins vegar óeðlilegt og ekki í
samræmi við það sem viðgengst hjá
öðmm launþegum að hlutast sé til
um breytingu á þessum kjömm með
lagaboði að ekki sé talað um að
fela öðmm en ríkinu og stéttarfélög-
um starfsmanna þess að taka
ákvarðanir um kjaramál þeirra.
Það má að sjálfsögðu lengi um
það deila hver sé eðlilegur lífeyris-
réttur. Hér á undan er gerð nokkur
grein fyrir hver lífeyrisréttur LSR
er nú. Með frumvarpinu er verið að
breyta þessum réttindum hvað form
varðar en ekki verið að auka hann
á kostnað ríkisins. Hvort sá réttur
sem um er að ræða er óhóflegur
eða ekki vísast til þess sem áður
hefur komið fram. Þá má í því sam-
bandi geta þess að í nágrannalönd-
um okkar eins og Danmörku, sem
hafa svipuð lífeyriskerfí og hér, er
iðgjaldaþörfin talin liggja á biíinu
15-20%. í áætlunum um breytingar
á sænska lífeyriskerfinu, sem eins
og tillögur fmmvarpsins er byggt á
lífeyri sem hlutfalli af meðallaunum
yfír ævina, er reiknað með að ið-
gjaldaþörfín verði 19,5%.
Frumvarpið um LSR víkur frá
þeirri reglu sem er ráðandi í almenn-
um lífeyrissjóðum hér á landi í því
að iðgjaldið er fastbundið en lífeyris-
réttindin em háð ávöxtun sjóðsins
en ekki öfugt. í þessu efni eins og
svo mörgu öðm hefur hvort fyrir-
komulagið nokkuð sér til ágætis og
hvoragt er án galla. Því fyrirkomu-
lagi sem valið var má færa til tekna
að það samrýmist á ýmsan hátt
betur þeim sjónarmiðum sem liggja
til gmndvallar lögbundinni skyldu-
tryggingu lífeyrisréttinda. Megin-
forsenda hennar er að tryggja beri
þeim sem komnir em fram yfír þann
aldur að þeir afli sér viðurværis með
launaðri vinnu einhveija lágmarks-
framfærslu. Eðlilega tekur það lág-
mark mið af þeim launa- og lífskjör-
um sem eru til staðar á hveijum
tíma. Til þess að tryggja það er ein-
faldast að réttindin séu miðuð við
laun á hveijum tíma eða eins og
fmmvarpið gerir ráð fyrir meðal-
launin á starfsævinni. Ráði vextir
réttindunum að of miklu marki get-
ur það leitt til vemlegs misgengis
á milli launakjara og lífeyris.
Þó að ávöxtun skipti ekki máli
fyrir lífeyrisréttindin verður það
stórt hagsmunamál fyrir launa-
greiðendur og sjóðfélaga að ná sem
bestri ávöxtun á sjóðnum í þeim til-
gangi að halda iðgjaldinu eins lágu
og unnt er. Hátt iðgjald eykur út-
gjöld launagreiðenda og kemur sér
illa fyrir sjóðfélaga í kjarabaráttu
þeirra. Ávöxtun á sjóði LSR hefur
verið góð á undanförnum ámm og
sambærileg við það sem gerist hjá
öðrum lífeyrissjóðum, einkum m.t.t.
þess að ávöxtunarheimildir sjóðsins
hafa verið takmarkaðar. Með
breyttum lögum má búast við að
enn meiri áhersla verði lögð á góða
ávöxtun um leið og heimildir til
ávöxtunar verða auknar og bættar.
Lokaorð
Ekki leikur vafi á um það að fyrir-
liggjandi frumvarp um breytingar á
lögum um LSR er mikið framfara-
spor og mun, ef það verður sam-
þykkt, verða opinbemm launagreið-
endum, sem aðild vilja eiga að sjóðn-
um, og starfsmönnum þeirra til
hagsbóta. Frumvarpið felur ekki í
sér aukinn lífeyrisrétt og aukinn
kostnað launagreiðenda. Það lagar
lífeyriskerfí opinberra starfsmanna
að nútímanum, gerir réttindamál
þeirra gagnsærri, skýtur traustum
fótum undir fjármögnun lífeyrisrétt-
inda og leysir fjölda framkvæmda-
atriða, sem til staðar hafa verið.
Höfundur er hagfræðingur og
formaður stjórnar Lífeyrissjóðs
starfsmanna ríkisins.
UNDIRRITAÐUR hefur verið
samstarfssamningur milli Hesta-
mannafélagsins Fáks og íþrótta-
og tómstundaráðs Reykjavíkur
varðandi rekstur Reiðhallarinnar.
Reksturinn verður frá og með 1.
janúar 1997 sjálfstæður og óháður
rekstri ÍTR og Fáks.
Skipuð hefur verið rekstrar-
stjórn yfír rekstri Reiðhallarinnar
og er formaður hennar Óskar
ÁRLEGA veitir átakið Öryggi
barna - okkar ábyrgð viðurkenn-
ingar vegna framúrskarandi fram-
lags til slysavarna barna. Tilgang-
urinn með veitingu viðurkenning-
anna er að hvetja til þess að vel-
ferð og vemd bama séu virt og
stuðla að öruggu umhverfí barna.
í framkvæmdastjóm átaksins sitja
fulltrúar frá Rauða krossi íslands,
Landlæknisembættinu, Foreldra-
samtökunum, Neytendasam-
tökunum og Umferðarráði.
„Slys á börnum á íslandi em
hlutfallslega mun algengari hér á
landi en í nágrannalöndum okkar
og segja má að slysin séu stórt
heilbrigðisvandamál. Kostnaður
vegna slysa og afleiðinga þeirra
er gífurlegur. Fjölmörg samtök og
stofnanir starfa markvisst að
GÍTARINN ehf., Laugavegi
45a, hefur opnað nýja verslun
með gjafavörur svo sem bindi,
eyrnalokka, könnur, boli, úr,
Bergsson. Aðirir í stjóm em Ómar
Einarsson frá íþrótta- og tóm-
stundaráði, Þórður Ólafsson og
Hjötur Bergstað frá Fáki. Hlut-
verk stjórnar verður að annast
allan almennan rekstur, fram-
kvæmir og markaðsmál fyrir Reið-
höllina. Framkvæmdastjóri Fáks,
Þórður Hilmarsson, verður jafn-
framt framkvæmdastjóri Reiðhall-
arinnar.
slysavörnum bama og að því að
minnka slysatíðni. Reynt er að ná
til foreldra með ýmiskonar
fræðslu, myndböndum og bækl-
ingum.
En betur má ef duga skal.
Framkvæmdastjóm átaksins hef-
ur það markmið að fækka slysum
á börnum og skorar á stjórnvöld
að gera það sem í þeirra valdi
stendur til að auka varnir gegn
barnaslysum á íslandi. Það er þörf
fyrir úrbætur og það strax. Það
hefur sýnt sig og sannað að með
öflugum forvörnum er hægt að
draga verulega úr slysum og koma
í veg fyrir þjáningu og örkuml
þeirra barna sem slasast,“ segir í
fréttatilkynningu frá átakinu Ör-
yggi barna - okkar ábyrgð.
spiladósir, sokka, axlabönd,
vettlinga, belti o.fl. Gítarinn
verður áfram á sama stað með
úrval hljóðfæra á lága verðinu.
Eflum slysavarnir
barna - fækkum
barnaslysum
Morgunblaðið/Golli
ANTON Kröyer, eigandi og Guðmundur Sigurjónsson, verslun-
arstjóri. Á myndina vantar Gísla Siguijónsson, afgreiðslumann.
Ný gjafarvöruverslun