Morgunblaðið - 28.01.1997, Blaðsíða 26

26 ÞRIÐJUDAGUR 28. JANÚAR 1997
SJÓNMENIMTAVETTVANGUR
MORGUNBLAÐIÐ
fflNN NAKTI
SANNLEIKUR
Það hefur margt gerstfrá síðustu vettvangs-
skrifum, segir Bragi Asgeirsson umræðan
samt verið meiri en oft áður enda tilefnin
óvenju mörg. Sjálfur segist Bragi hafa verið
upptekinn á öðrum vígstöðvum, svo sem
greinaskrif beri með sér, en þau séu ekki
hrist úr erminni, heldur kosti miklar
yfirlegur og rannsóknir.
MARMARASTYTTA af Herkúles (hluti). Rómversk eftirgerð
grískrar frummyndar frá 4. öld f. Kr.
HLUTI af deilunum sem upp
spruttu vegna sýningar Karólínar
Lárusdóttur fór fram hjá mér
vegna utanlandsfarar, sá t.d. ekki
listdóm Ólafs Gíslasonar í DV „Um
gullfót listarinnar" fyrr en athygli
mín var vakin á honum, nokkru
eftir að heim kom. Fiskaði hann
upp á blaðinu og tók ljósrit á staðn-
um. Það teljast auðvitað hárrétt
og heilbrigð stefnumörk að fylgja
eftir skoðunum sínum á opinberum
vettvangi hveijar sem þær nú eru
og vera ekki með neinar málamiðl-
anir. Og við sem tekið höfum að
okkur að viðra þær opinberlega
verðum að vera reiðubúnir til að
sætta okkur við rýni á þær ekki
síður en þolendur og meint fórn-
arlömb. En afflutningur stað-
reynda og yfirborðslegar rann-
sóknir eru annað mál, og þar sem
nafn mitt var dregið inn í skrifín
tel ég skylt að leiðrétta þennan
starfsbróður minn. Fyrir hið fyrsta
lætur Ólafur í það skína, að sam-
kvæmt skrifum mínum byggist
meint frægð listakonunnar á Eng-
landi meðal annars á einni tíma-
ritsgrein. Upplýsi, að víst birtust
veglegar greinar um Karólínu í list-
tímaritum ytra á liðnu ári, en ég
var ekki frekar að vísa til þeirra
en uppsláttarbæklings sem kemur
út mánaðarlega í London, og herm-
ir frá því sem helst er að gerast á
sýningavettvangi. Munurinn á
„víðlesnu erlendu tímariti“ og slík-
um bæklingi er allnokkur að ekki
sé meira sagt og sannfæring mín
er, að.Ólafi og félögum hefði fund-
ist nokkur uppsláttur að vegsemd-
inni í heimsborginni ættu þeir sjálf-
ir í hlut. Þá þyrfti smásjá í yfir-
stærð, og dygði engan veginn til,
að greina í skrifum mínum vand-
lætingu yfir meintu tómlæti íslend-
inga í garð Karólínu Lárusdóttur
og Guðmundar Erró. Bæði hafa
einmitt notið óvenju mikillar vel-
gengni frá upphafi og verið met-
sölufé á listamarkaði. Nema að
hann álíti fámennan hóp harðlínu-
manna og handbenda þeirra í list-
sögufræðingastétt einu réttbornu
íslendingana, en alla hina af öðru
og ókenndu þjóðerni.
Með því að athuga mál aðeins
betur, hefði Ólafur einnig fljótlega
komist að því, að myndir listakon-
unnar seldust ekki upp á 15 mínút-
um eins og æsifréttir hermdu, sem
okkur rýnunum ber síður að sporð-
renna hráum. Sjálfur kom ég á
staðinn er nokkuð var liðið á opn-
unina og var samferða starfsfólk-
inu út við lokun, sem var svo vin-
samlegt að skjóta mér heim. Þá
var ein stór mynd óseld á endavegg
niðri og þrjár litlar uppi að mig
minnir. Allar þessar myndir seldust
daginn eftir, að einni undanskil-
inni, sem var að vísu fátækari í
litbrigðum, en mun blæbrigðarík-
ari í grátónum og að mínu mati
ein hrifmesta mynd sýningarinnar.
Hún seldist svo nokkrum dögum
seinna. Fyrir stóreygða og opin-
mynnta ýfir sölu frúarinnar, má
bæta við, að Karólína fékk alln-
okkrar pantanir frá einstaklingum,
án nokkurra skilyrða um útlit og
skipan myndheildanna, en trúlega
sama myndefni. Slíkar pantanir
voru eldsneyti listarinnar frá dög-
um endurreisnar og til seinnni tíma
og ég veit ekki betur en að sá
háttur sé í fullu gengi hjá skrif-
stofufólki og sýningastjórum nú-
lista, sem að auk gefa skjólstæð-
ingum sínum línuna. Verra er, að
þeir sem ekki fara eftir hinum
löggiltu og/eða sjálfskipuðu bendi-
prikum eru ekki til á landakorti
listarinnar, að þeirra mati, og hafi
þeir verið það eru þeir strikaðir út.
Þá var það í meira lagi klaufa-
legt, að gefa í skyn, að einhverjir
hafi orðið fyrir vonbrigðum og
þótt það hneyksli að listráð skyldi
ekki vera í biðröðinni og meðal
þeirra er hömstruðu verkin á þess-
um meintu 15 mínútum. Veit ekki
betur en að allir meðlimir þess
hafí mætt á staðinn daginn áður
og skoðað í dijúga stund og var
þá hvert einasta verk falt. í slíkum
tilvikum er sígild hefð fyrir því,
að æðsta listastofnun þjóðarinnar
hafi forkaupsrétt ef vill. Fór nefnd-
in svo til að funda um málið að
mönnum skildist og ríkti nokkur
bjartsýni um lyktir mála.
En þegar ekkert heyrðist í henni
fyrir opnun sýningarinnar, er vel
skiljanlegt að hinni virtu listakonu
fyndist hún lítillægð og forsmáð í
ljósi þess að safnið hefur aldrei
fest sér mynd eftir hana. Slík fram-
koma opnar fyrir allar gáttir
gremju og gerir viðkomandi að
píslarvotti.
Að ég minntist á Erró sem hlið-
stæðu, var einmitt vegna þess að
framgengi islenzkra núlistamanna
í hans garð fyrrum varð að mesta
„boomerangi" íslenzkrar myndlist-
ar frá upphafi, eins og dæmin
sanna. Eru þeir eins og aðrir borg-
arbúar nú að borga af skattfé sínu
safn yfir hann, fremd hans og
frama í útlandinu.
Á seinni helmingi sjöunda ára-
tugarins er Erró var að mála marg-
ar þekktustu lykilmyndir sínar og
allt fram á níunda áratuginn, kom
ekki til greina að myndverk hans
væru keypt til Listasafns íslands,
varðaði heimsendi, þau forsmáð
og hann lítilsvirtur. Svo langt
gekk, að er loksins voru keyptar
myndir á sýningu þeirri er Hrafn
Gunnlaugsson skipulagði í Nor-
ræna húsinu, var það í nafni ríkis-
ins, en ekki Listasafnsins (I), telj-
ast að auki langtífrá lykilmyndir.
Má þannig færa rök að því, að
þeir sem hér komu við sögu, hafi
með þröngsýni sinni púkkað vel
og rækilega í grunninn að
Errósafni, en illu heilli án hans
nafnkenndustu lykilmynda. Gerð-
ist á líkum tíma og samtök lista-
manna með skammsýni og pólitísk-
um hráskinnaleik spiluðu úr hönd-
um sér Myndlistarhúsinu að Klöm-
brum, sem varð að Kjarvalsstöð-
um.
í ljósi þessa fæ ég ekki með
nokkru móti komið auga á viskuna
í framkomu safnráðs við Karólínu
Lárusdóttur, og alls ekki með hlið-
sjón af innkaupum safnsins und-
angengin ár, hér hlýtur annað að
koma til.
Vera má að fortíðarþráin og hið
ramma íslenzka myndefni hafi far-
ið fyrir bijóstið á einhveijum, en
þá fylgist fólk báglega með ef það
hefur ekki tekið eftir að fortíð-
arþrá, „nostalgia“, er stór hluti af
nútímanum. Gengur svo langt að
menn hafa í flimtingum að farsæl-
asta og öruggasta framtíðin, sé
„afturhvarf til fortíðar“. Þetta er
svo alveg ný og nokkur önnur teg-
und fortíðarþrár en fyrrum, því í
fyrsta skipti í allri veraldarsögunni
er til vopnabúr sem eytt getur öllu
lífi á jörðinni mörg hundruð sinn-
um, margir atómkafbátar ásamt
eiturefnum í þúsunda tonna vís
mara á hafsbotni. Aldrei áður í
sögu mannsins dóu tugir lífvera
út dag hvem af hans völdum, né
jurtagróðri og ávöxtum sem lifað
hafa í árþúsundir ef ekki milljónir
ára útrýmt fyrir fullt og allt. Lang-
llfí nokkurra kynslóða er takmark-
að viðmið á framtíðina ef þannig
er haldið á málum, og listamenn
eiga síður að vera áróðurs- og
bandamenn eitraðs veraldarauðs,
siðleysis, tvöfalds siðgæðis, kald-
hamraðrar vinavæðingar og
blindra hagsmuna.
Dæmigerð hliðstæða fortíðar-
þrár, er að ásókn í gömul hús-
gögn, antík, hefur aldrei verið
meiri og þá öðru fremur vegna
þess að um gegnheilan við er að
ræða en ekki plast eða örþunna
viðarhimnu á spónaplötur eða tré-
líki, svo mjög sem gengið hefur
verið á eðalskógana. Þar fyrir utan
er hönnunin mun lífrænni og hand-
verkið traustara. Sjá kannski ein-
hveijir hér hliðstæðu á listavett-
vangi á dag, er handverkið er sem
örþunn himna, ytra byrði fræði-
legra umbúða, undirstaðan te-
skeiðalærdómur í stað svita og
yfirlegu fyrri kynslóða?
Það er í alla staði mjög ánægju-
legt að það skuli gerast, að listsýn-
ingar seljist upp, sem staðfestir
fyrri kenningar mínar þess efnis,
að minnkandi sala undanfarinna
ára sé engan veginn peningaskorti
að kenna. Því skal fagnað og við-
komandi samglaðst, í öllu falli er
skrifara fyrirmunað að öfundast
við þá, eins og málum er háttað í
þessu afskekkta eyríki. Öfugsnú-
inn gullfótur listarinnar er ekki
falinn í viðleitni einstaklinga á
listavettvangi, heldur miskunnar-
lausra óheilbrigðra markaðsafla í
útlandinu, sem hefur hugkvæmst
að setja tilbúnar núlistir fyrir
vagna sína. Erfiðara og erfiðara
verður að ijúfa þá múra sem þeir
hafa reist veldi sínu. Og hvaða
kröfur getum við gert í landi, þar
sem fræðsla á myndmenntir hefur
til skamms tíma verið lítil sem
engin í kennslukerfínu og íslenzk
sjónmenntasaga ekki til, jafnvel
ekki kennd í MHÍ? Öll slík sagn-
fræði eins konar einkamál kennar-
anna, og listsögufræðingar meira
á höttum eftir embættum en að
gerast virkir í opinberri umræðu,
dialogu, og ef hún er einhver virð-
ist hún lituð því að nálgast þau.
Einokun listarinnar verður stöð-
ugt meira áberandi og áróður fá-
menns hóps bendiprika og miðstýr-
ingarafla um endalok málverksins
um leið háværari. Þó lifum við
tíma, er fjölmiðlar sækja meira til
málverksins en nokkru sinni fyrr,
um það eru dagblöð og tímarit um
gervalla heimsbyggðina helst til
vitnis. Þá var strangt tekið aldrei
verðhrun á málverkamarkaðnum,
heldur spenntu óprúttnir verðbré-
fasalar, braskarar og spákaup-
menn verðið óeðlilega hátt upp á
níunda áratugnum. í mjög fáum
tilvikum er verðgildi málverka gró-
inna málara í útlandinu minna en
í upphafi níunda áratugarins, mun
fleiri margfalt meira. Undantekn-
ingin er helst hér á landi, uppgang-
urinn náði enda aldrei hingað svo
neinu nemi, en niðurtalningin var
byijuð 1987, er verðsprengingam-
ar voru í hámarki ytra og verðgildi
málverka margfaldaðist.
Það em skráð og óskráð lög-
mál, að þar sem gjaldmiðillinn er
sterkur, heilbrigð og eðlileg þróun
á sér stað á fjármagnsmarkaði,
hækkar verð málverka í hlutfalli
við verðbréf. Mun ísland eina und-
antekningin á vesturhveli jarðar
og hlýtur að spegla mjög sértæka
og umdeilanlega þróun.
Loks er sláandi dæmi um and-
varaleysi og litla opinbera umræðu
á myndlistarvettvangi, að þegar
mikilvægustu stöður listageirans
eru lausar, fer öll spennan fram
undir yfirborðinu. Hjá hvíslurun-
um, moldvörpunum, undirróðurs-
öflunum, símafíklunum, kaffi- og
öldurhúsaliðinu. Hafi birst staf-
krókur í dagblöðunum eða sam-
ræða farið fram á opinberum vett-
vangi hefur það farið fram hjá
skrifara. Undarlega er líka staðið
að þeim mikilvægu embættisveit-
ingum, því menn hafa einn (1)
mánuð til umþóttunar, og hvað
Listasafn ASÍ varðar hálfan (1/2)
mánuð!
í auglýsingu frá menntamála-
ráðinu sem birtist í blaðinu á gaml-
ársdag, er kveðið á um sérfræði-
lega og staðgóða þekkingu á
myndlist og rekstri listasafna og
er ekki alveg klárt hvaða skilning-
ur er lagður á böggulinn.
Sérfræðingarnir á íslenzka
myndlist eru ekki margir, því allir
listsögufræðingar okkar sækja
menntun sína í afmarkaða þætti
erlendrar sjónlistasögu hvort held-
ur myndlist eða hönnun. Má vera
borðleggjandi að þekking margra
miðaldra málara, að ekki sé talað
um eldri kynslóðir, sé hér mun
umfangsmeiri og blóðríkari titluð-
um sérfræðingum. Hins vegar
væri það alveg nýtt ef almennri
listsögumenntun, sem er mikil og
merkileg fræðigrein, fylgdi einnig
gráða í rekstri listasafna, sem
einnig er afmörkuð fræðigrein
„museumlogi" = safnafræði.
Þá ber þess að geta, að listasöfn-
in okkar eru fá og afar vanmegn-
andi og ekki þekkir skrifari nokk-
urn mann er persónulega reynslu
hefur af innviðum markverðra
listasafna í útlöndum.
Með þessum ákvæðum er í raun,
og alveg að ósekju, verið að hygla
þeim sem einhveija reynslu hafa
aflað sér á mjög frumstæðum og
óburðugum vettvangi, sem er í
eðli sínu meira umstang kringum
sýningar en sjálfur rekstur stofn-
ananna, „adminstration". Um leið
er verið að minnka möguleika
þeirra sem lítillar eða engrar
reynslu hafa aflað sér, þótt þeir
kunni að vera mun betur menntað-
ir í sjálfum fræðunum, fullir metn-
aðar og brennandi af löngun til
svipmikilla athafna.
Sú þróun hefur orðið ytra, eink-
um í Bandaríkjunum þar sem söfn
eru hvað best rekin, og má vera
umdeilanieg í mörgum tilvikum,
að leitað er út fyrir raðir sérfræð-
inga. Þannig eru viðskiptafræðing-
ar, jafnvel hagfræðingar eða viður-
kenndir dugnaðarforkar í almenn-
um rekstri stofnana, teknir fram
fýrir slíka er svo er komið. Hins
vegar eru svo sérfræðingar ráðnir
að söfnunum, eftir menntun þeirra
í fræðunum, ritstörfum og skrifum
á opinberum vettvangi, svo og öðr-
um störfum er skara listir.
Hér koma til stórauknar kröfur
um hagkvæmni í rekstri, tekju-
aukningu, umsvif á vettvanginum,
að söfnin laði að sér fólk og séu
virkari um hlutlæga fræðslu. Þjóð-
Iistasöfn eru nefnilega ekki reist
utan um tilfallandi og afmarkaðar
skoðanir sérfræðinga, heldur til að
miðla sem mestum fróðleik á breið-
um grundvelli.
Nærtækt og frægt dæmi um
stöðu sem veitt var vegna meintrar
yfirburðaþekkingar í fræðunum,
sem reyndist svo ekki standast
þegar forvitnir fóru í saumana á
þeim, er Anna Castberg. Út á að-
laðandi framkomu, útlit, meinta
menntun og athafnasemi í útland-
inu var hún ráðin forstöðumaður
núlistasafnsins Arkarinnar í Ishöj.
Hún var látin fjúka, en hvellurinn
bergmálar ennþá og matrónan í
felum, var nr. 29 varðandi mann
ársins I Danmörku, enda skopskyn-
ið í lagi hjá frændum vorum.