Morgunblaðið - 28.01.1997, Blaðsíða 30

30 ÞRIÐJUDAGUR 28. JANÚAR 1997
MORGUNBLAÐIÐ
MORGUNBLAÐIÐ
ÞRIÐJUDAGUR 28. JANÚAR 1997 31
iltargmiHiifrtfe
STOFNAÐ 1913
ÚTGEFANDI: Árvakur hf., Reykjavík.
FRAMKVÆMDASTJÓRI: Hallgrímur B. Geirsson.
RITSTJÓRAR: Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
SÍGANDILUKKA
ER BEZT
EF SPÁR ganga eftir eykst kaupmáttur um 3,2% á líðandi
ári og hefur þá hækkað um 12,4% á fjórum árum, 1994-
1997, sagði Davíð Oddsson forsætisráðherra efnislega í viðtali
við Morgunblaðið í fyrradag. Meðalhagvöxtur var 3,9% á ári á
sama tíma, samanborið við 2,4% í ESB-löndum, meðalverðbólga
2%, samanborið við 2,5% í ESB og meðalatvinnuleysi 4,5%,
samanborið við 11,4% í ESB.
Það er og mat forsætisráðherra, ef hyggilega verður staðið
að gerð kjarasamninga, að ná megi átta til tíu prósenta kaup-
máttarauka á næstu þremur árum. „Það myndi þýða,“ sagði
ráðherrann, „að við værum að auka kaupmáttinn á árabilinu
frá 1994 til aldamóta um tuttugu prósent". Hann lét og að því
liggja að kjarasamningar á þessum nótum myndu skapa svigrúm
til skattalækkunar, m.a. lækkunar jaðarskatta, sem og forsend-
ur fyrir lægri vöxtum. Hins vegar varaði forsætisráðherra við
vítum fortíðar, þegar mörg og meint kjarabótin hvarf í verð-
bólguhítina.
Flestum er ljóst að þjóðarsáttarsamningar árið 1990 vörðuðu
veginn upp úr efnahagslægðinni. Þeir eru hornsteinn þess árang-
urs, sem náðst hefur: Stöðugt verðlag, hagvöxtur, samkeppnis-
hæfari atvinnuvegir, minnkandi atvinnuleysi og stígandi kaup-
auki. Eðlilegt er að verkalýðshreyfingin, einn af hönnuðum þjóð-
arsáttarinnar, krefjist réttmæts hlutar í batanum. Sá hlutur
verður á hinn bóginn ekki sóttur eftir verðbólguieiðum áttunda
og að hluta til níunda áratugarins, þegar umtalsverðar krónu-
hækkanir launa brunnu jafnharðan á verðbólgubálinu, þegar
hundrað gamalkrónur skruppu saman í eina nýkrónu, þegar
verðbólgan gróf undan rekstraröryggi fyrirtækja og atvinnu-
öryggi almennings. Það er ærin ástæða til að huga vel að ábend-
ingum forsætisráðherra. Sígandi lukka er bezt.
ÚR VÖRNí SÓKN
SÚ ATHYGLISVERÐA þróun hefur átt sér stað innan Evrópu-
sambandsins á seinni árum að um leið og stefnt hefur
verið að aukinni efnahagslegri og pólitískri einsleitni aðildarríkj-
anna hafa menn vaknað í auknum mæli til meðvitundar um þau
verðmæti, sem fólgin eru í fjölbreyttri menningu Evrópubúa. í
Evrópusamstarfinu hefur markvisst verið stefnt að því að styrkja
menningarleg sérkenni þjóða og þjóðabrota og að auðvelda þeim
að rækta menningu sína og tungu.
Ein afleiðing þessa starfs er sú að lítil málsvæði hafa eflzt
og tungumál, sem talin voru í útrýmingarhættu, hafa gengið í
endurnýjun lífdaga. Hin nýja tölvu- og margmiðlunartækni hef-
ur reynzt mikilvægt tæki til að útbreiða þessi tungumál og
auka notkun þeirra, efla þekkingu á þeim og auðvelda þýðingar
af einu máli á annað. Þessi nýting tækninnar hefur verið kölluð
tungumálaverkfræði og hefur henni fleygt fram í Evrópu á
undanförnum árum.
Á síðasta ári fengu EFTA-ríkin, þar á meðal ísland, aðild
að menningarmálasamstarfi ESB er það varð hluti af EES-samn-
ingnum. í krafti þess hefur tekizt að koma íslenzku í hóp sautj-
án evrópskra tungumála, sem eru viðfangsefni umfangsmikillar
könnunar, sem kallast EUROMAP. í grein í sunnudagsblaði
Morgunblaðsins er sagt frá því að könnunin miði að því að safna
saman upplýsingum um stöðu þessara tungumála, og upplýsing-
um_ um þá, sem fást við tungumálaverkfræði.
Árangurinn verður að öllum líkindum sá, að íslenzk fyrirtæki
komast inn í ýmislegt samstarf og komast yfir verkfæri, sem
nýtast til að smíða íslenzka þýðendur, leiðréttingaforrit og fleira,
sem auka notagildi íslenzkunnar sem tungumáls. Með því að
nýta tölvutæknina má draga mjög úr vinnu og kostnaði við
þýðingar, sem hefur í för með sér að auðveldara verður að
nota íslenzku í margs konar alþjóðlegum samskiptum, útgáfa
margs konar fræðslu- og kennsluefnis á íslenzku verður ódýr-
ari og íslenzk margmiðlunarfyrirtæki ættu sömuleiðis greiðari
aðgang að erlendum mörkuðum.
I áðurnefndri grein er rætt við tvo menn, sem eiga ekki sízt
heiðurinn af að hafa komið íslandi inn í áðurnefnt samstarf á
sviði tungumálaverkfræði, þá Heiðar Jón Hannesson og Þorgeir
Sigurðsson. Það er næsta ótrúlegt, sem þeir upplýsa í viðtalinu;
að Evrópusambandið hafi sýnt mikinn áhuga á að hafa Island
með í samstarfinu, en enginn hafi sýnt því áhuga hérlendis
nema þeir. Hér er um svo mikilvægt mál að ræða, að full ástæða
er til að íslenzk stjórnvöld veiti því fullan stuðning og leggi
fram fé til rannsókna á móti þeim styrkjum, sem kunna að
fást frá Evrópusambandinu.
Hér á landi hefur borið á ótta við að ný margmiðlunartækni
annars vegar og aukin þátttaka í alþjóðlegu samstarfi hins veg-
ar kunni að grafa undan íslenzkunni og notagildi hennar — að
þjóðin verði tvítyngd, eða týni jafnvel niður tungumálinu. Nú
er hins vegar tækifæri til að snúa vörn í sókn og nota þetta
tvennt — nútímatækni og alþjóðlegt samstarf — til að styrkja
stöðu íslenzkunnar og þar með grundvöll íslenzkrar menningar.
MJÓLKURKVÓTI
Verðmæti kvótans
15 milljarðar kr.
VERÐ á mjólkurkvóta er
komið upp undir 150 kr.
lítrinn og hefur sjaldan
eða aldrei verið hærra.
Vitað er um kvótasölu á lægra verði,
eða niður fyrir 140 kr., en einnig eru
sögusagnir um heldur hærra verð,
eða allt að 160 kr. lítrinn. Forystu-
menn í bændastétt og mjólkuriðnaði
hafa áhyggjur af þessu háa verði,
telja það slæmt fyrir bændur og
mjólkuriðnaðinn í heild enda standi
framleiðslan ekki undir kvótakaup-
um á þessu verði. Er verðlagningin
notuð sem rök fyrir því að koma
fijálsu framsali mjólkurkvóta í
„fastari skorður". Aðrir telja að verð-
ið sé síst of hátt miðað við þau verð-
mæti sem skipti um eigendur, benda
á að verðið myndist á ftjálsum mark-
aði og eftirspurn umfram framboð
sýni að enn sjái menn sér hag í því
að kaupa mjólkurkvóta.
Miðað við að 150 kr. séu að verða
markaðsverð lítrans er heildarverð-
mæti mjólkurkvótans um 15 milljarð-
ar kr.
14 milljónir lítra skipta
um eigendur
Viðskipti með greiðslumark í mjólk
voru heimiluð aftur 1. september
1992, eftir nokkurt hlé. Á þessum
rúmum fjórum árum hafa um 14
milljónir lítra færst á milli manna,
eða tæplega 14% framleiðsluréttar-
ins. Viðskiptin hafa flest árin numið
2-3% af kvóta ársins. Þess ber að
geta að inni í þessum tölum eru yfir-
færslur þar sem verið er að sameina
rekstur á tveimur eða fleiri jörðum
eða jafnvel sameining á greiðslu-
marki sem áður var skráð í tvennu
eða þrennu lagi á jörð. Jón Viðar
Jónmundsson, nautgriparæktarráðu-
nautur Bændasamtakanna, áætlar
að draga megi 5-10% frá kvótavið-
skiptunum vegna þessa þáttar sem
ekki feli í sér peningaleg viðskipti
milli manna.
Um 350-400 milljónir skipta um
hendur á ári vegna kvótaviðskipt-
anna. Og reikna má með að viðskipt-
in frá því framsal var heimilað nemi
vel á annan milljarð kr.
Mest voru viðskiptin fyrsta árið,
tæplega 4'/2% af framleiðslurétti þess
árs en minnst verðlagsárið
1994-95, 1.972 þúsund
lítrar sem er innan við 2%
af framleiðsluréttinum.
Mikil viðskipti fyrsta árið
skýrast væntanlega af
uppsafnaðri þörf fyrir til-
færslu en tveimur árum seinna var
lítil eftirspurn eftir kvóta vegna þess
að bændur áttu þá fullt í fangi með
að framleiða upp í þann rétt sem
þeir höfðu fyrir og fengu gott verð
fyrir mjólk sem þeir framleiddu um-
fram kvóta.
Verðsprenging eftir áramót
Á síðasta verðlagsári, frá septem-
ber 1995 til jafnlengdar 1996, voru
viðskiptin aftur orðin lífleg og skýr-
ist það hugsanlega af því hvað menn
héldu mikið að sér höndum við kaup
á mjólkurkvóta árin tvö þar á undan.
3.352 þúsund lítrar skiptu um eig-
endur á síðasta verðlagsári sem er
3,3% af framleiðslurétti ársins.
Markaðsverðið hafði lengi verið
nálægt 100 kr. á lítrann og þótti
mörgum það hátt á sínum tíma.
Verðið fór hins vegar hækkandi á
síðasta verðlagsári og eftir áramót í
fyrra varð verðsprenging sem lyfti
verðinu upp í yfir 140 kr. í apríl
þegar sölutímabilinu lauk en bannað
er að færa framleiðslurétt milli búa
frá 20. apríl og út ágúst á hveiju
verðlagsári.
Verðið hefur haldist svipað það
sem af er þessu verðlagsári. Upplýs-
ingar eru að vísu nokkuð misvís-
andi, menn tala um kaupverð á bilinu
120-160 kr., en flestir telja að eng-
inn selji rétt núna undir 140 krónum
lítrann og 150 krónur séu að verða
algengasta verðið. Á þessu verðlags-
ári, það er að segja frá 1. septem-
ber, hafa verið seldir 1.736 þúsund
lítrar sem er 1,7% af leyfilegri fram-
leiðslu á árinu. Búist er við að mikið
eigi eftir að bætast við fram í apríl.
Mikil eftirspurn umfram framboð
á mjólkurkvóta er auðsjáanlega
ástæðan fyrir því að verðið hækk-
aði. Margir telja líka að Skagfirðing-
ar hafi undir forystu Kaupfélags
Skagfirðinga sprengt upp verðið með
yfirboðum og aðrar afurðastöðvar
og sveitarfélög sem nú eru komin inn
á þennan markað viðhaldi spennunni.
Tekjur eftir 6-7 ár
Hagur atvinnugreinarinnar og
þeirra bænda sem áfram ætla að
stunda mjólkurframleiðslu ræður af-
stöðu forystumanna bænda þegar
þeir lýsa yfir áhyggjum af háu kvóta-
verði. Telja þeir og ýmsir bændur
sem ég hef rætt við að ekki borgi
sig að kaupa kvóta á 140-150 kr.
lítrann. Þá er bent á að búvörusamn-
ingur renni út á næsta ári og kvótinn
gæti orðið verðlaus á einni nóttu.
Aðrir treysta því að kvóti verði áfram
notaður til að stjórna mjólkurfram-
leiðslunni og líta á kvótakaup sem
arðsama fjárfestingu.
Samkvæmt útreikningum Ernu
Bjarnadóttur, deildarstjóra markaðs-
og tölfræðisviðs Framleiðsluráðs
landbúnaðarsins, tekur það 6-7 ár
að fá mjólkurlítrann til að greiða
kvóta sem keyptur er á 150 kr.
Reiknast henni til að framlegð af
hveijum lítra sé nálægt 30 kr. þegar
búið er að draga frá breytilegan
kostnað og miðar svo við 8,5% vexti.
Bóndinn getur engin laun reiknað sér
af viðbótinni þessi 6-7 ár og ekki
er gert ráð fyrir neinni aukningu á
föstum kostnaði.
Guðbjörn Árnason, framkvæmda-
stjóri Landssambands kúabænda,
kemst að svipaðri niðurstöðu með
annarri nálgun. Hann bendir einfald-
lega á að bóndinn fái liðiega 50 krón-
ur fyrir mjólkurlítrann þegar búið
er að draga frá sjóðagjöld og flutn-
ingskostnað að mjólkurbúi. Miðað við
að bóndinn taki lán fyrir kvótakaup-
unum þurfi hann að greiða 45 krón-
ur í afborgarnir og vexti á fyrsta ári
og hafi því aðeins um 6-7 krónur
upp í breytilegan kostnað.
Ovissa framundan
Óvissa um framtíðina er sumum
bændum einnig ofarlega í huga þeg-
ar þeir meta kvótaverð. Guðmundur
Lárusson, formaður Landssambands
kúabænda, telur að ekki sé vit í því
að kaupa kvóta á 150 kr.
lítrann vegna þeirrar
óvissu sem framundan er.
Bendir hann á að búvöru-
samningur rennur út á
næsta ári og að einnig sé
hugsanlegt að framleiðslu-
réttur verði skertur vegna aukins
innflutnings mjólkurafurða á næstu
árum. Bændur hafa skipað samn-
inganefnd og hafa viljað hefja við-
ræður um endurnýjun samningsins
en ríkið hefur ekki verið tilbúið til
að he§a þá vinnu. Þó bændur geri
ekki ráð fyrir að kvótinn verði afnum-
inn á einni nóttu telja sumir að hann
verði ekki við lýði í þessu formi lengi
eftir aldamót.
Þórólfur Gíslason, kaupfélagsstjóri
á Sauðárkróki, segir að jafnvægi sé
í framleiðslu mjólkur og neyslu og
engin ástæða til að gera miklar
breytingar á búvörusamningi þess
vegna. Samningurinn hafi skilað sínu
og stuðlað að hagræðingu í grein-
inni. Hann leggur þó áherslu á að
gerður verði samningur til lengri
tíma til þess að atvinnugreinin hafi
fastara land undir fótum.
Vill breytingar á
fyrirkomulaginu
Skiptar skoðanir hafa verið meðal
kúabænda um núverandi fyrirkomu-
lag framsals á mjólkurkvóta. Kom
það meðal annars fram á síðasta
aðalfundi Landssambands kúa-
bænda. Guðmundur Lárusson segir
að sumir milligöngumenn spenni upp
verðið og nefnir dæmi um það. Því
hafi verðið oft verið hærra en það
hefði þurft að vera. Því segist hann
hafa lagt til breytingar í þá veru að
allur laus kvóti færi í einn pott, til
dæmis hjá Framleiðsluráði landbún-
aðarins og þar gætu menn boðið í.
Eftir sem áður gætu seljendur sett
lágmarksverð. Með þessu fyrirkomu-
lagi væri einnig hægt að takmarka
kaup einstakra aðila.
Fulltrúar á síðasta aðalfundi LK
skiptust í tvær nokkurn veginn jafn-
Um 14 milljónir lítra af
mjólkurkvóta hafa færst
milli bænda á ijórum
árum. Eftirspurn um-
fram framboð hefur
spennt upp verðið og er
heildarverðmæti mjólk-
urkvótans nú 15 milljarð-
ar kr. í þessum fyrri
hluta umijöllunar Helga
Bjarnasonar kemur
fram að margir bændur
og forystumenn í mjólk-
uriðnaði telja að verðið
sé orðið alit of hátt en
aðrir telja að það geti
ekki verið öllu lægra.
ar fylkingar í afstöðunni til þessarar
tillögu, að sögn Guðmundar. Hann
leggur hins vegar áherslu á að breyt-
ingin snúist eingöngu um fyrirkomu-
lag framsals á mjólkurkvóta, enginn
vilji hætta fijálsu framsali.
Ari Teitsson, formaður Bænda-
samtakanna, leggur áherslu á að
ekki sé ástæða til að reikna með
miklum kollsteypum í nýjum búvöru-
samningi sem vonandi verði gerður
á þessu ári. Hann tekur þó undir
með Guðmundi um galla framsals-
kerfisins. Segir að vaxandi efasemda
gæti um að algerlega fijálst framsal
þar sem verð ráðist af framboði og
eftirspurn sé besta fyrirkomulagið.
Flestir séu sammála um að það geri
ættliðaskipti mjög erfið. Hann vísar
til þess að Norðmenn hafi sett sér
MEÐ úthlutun greiðslumarks
tryggir ríkisvaldið bændum
ákveðinn markað fyrir mjólkina
og mánaðarlegar beingreiðslur úr
ríkissjóði. Viðskipti með greiðslu-
markið byggjast á því að þessi
aðgangur að markaðnum sé pen-
inga virði. Þegar einstakir bænd-
ur eru farnir að fá tugi milljóna
við sölu á réttindum sem ríkið
hefur látið þeim endurgjaldslaust
í té kemur umræða um auðlinda-
skatt/veiðigjald í sjávarútvegi
upp í hugann. Er ekki sanngjarnt
að ríkið selji kvótann til þess að
sameiginlegur sjóður landsmanna
fái einhvern hluta söluandvirðis-
ins í sinn hlut?
Ari Teitsson, formaður Bænda-
samtaka íslands, lítur svo á að
markaðsaðgangur greiðslumarks-
hafa i mjólk sé ekki auðlind með
sama hætti og námur. Frekar sé
hægt að líkja fiskveiðum við auð-
lindasókn en mjólkurframleiðslu.
Auk þess bendir hann á að mark-
aðurinn greiði ekki nema naumt
kostnaðarverð fyrir mjólkina svo
ekki sé hægt að tala um mikil
verðmæti í því sambandi.
Landgreifi á Svalbarði
Þótt kúabúum fækki ört er
varia hægt að tala um að kvótinn
sé að safnast á hendur fárra land-
greifa. Tilfærsla kvótans hefur
ákveðnar reglur um það hveijir megi
kaupa lausan mjólkurkvóta og á
hvaða verði þegar þeir heimiluðu
framsal.
Eini möguleikinn
Þrátt fyrir útreikninga um að ekki
fáist tekjur af kvótakaupum fyrr en
eftir nokkur ár og menn geri sér
grein fyrir áhættunni hefur verið
mikil eftirspurn eftir mjólkurkvóta.
Það sýnir að einhveijir geta keypt
hann á þessu verði. Aðstæður eru
misjafnar og menn stilla dæminu líka
upp á mismunandi hátt. Maður sem
ekki telur fræðilegan möguleika á
því að kvótakaup borgi sig líkir kaup-
unum við örvæntingu. „Bændur hafa
verið fastir frá 1986 og ekki getað
aukið tekjur sínar. Þeir eru sprungn-
frekar orðið til að jafna stærð
búanna. Samherji mjólkurfram-
leiðslunnar er Svalbarð í Eyjafirði
með 350 þúsund lítra greiðslu-
mark. Orfá önnur bú eru með
yfir 300 þúsund lítra framleiðslu.
Bjarni Hólmgrímsson á Sval-
barði segist hafa ákveðið að
stækka búið í þeirri von að synir
hans kæmu inn í búreksturinn.
Það hefði gengið eftir með annan
soninn en hinn hefði farið í há-
skólanám og því meiri óvissa með
hann. Bjarni fór út í það að byggja
við fjósið og kaupa kvóta. „Það
sama gildir í búskap og öðrum
rekstri. Þegar kyrrstaða ríkir er
stutt í hnignun en þegar reynt er
að halda í horfinu og helst að
gera betur er bjart framundan,"
segir Bjarni. Bjarni segist ekki
stækka meira, búið sé komið að
þeim mörkum að það þurfi að fá
aðkeypt vinnuafl.
Ari Teitsson segir að á meðan
kvótinn er tengdur bújörðum sé
ekki hætta á að hann safnist á
ir, vilja koma málunum aftur á hreyf-
ingu, og þá er þetta eini möguleik-
inn,“ segir hann.
í þeim útreikningum um óhag-
kvæmni kvótakaupa sem greint er
frá hér að ofan er gert ráð fyrir því
að menn taki lán fyrir kaupunum og
greiði markaðsvexti. Dæmin kæmu
betur út ef reiknaðir væru lægri vext-
ir, eins og dæmi eru um í þessum
viðskiptum. Þá geta menn haft
skattalegt hagræði af kvótakaupum
og sumir líta á kvótakaup sem fjár-
festingu en ekki aukin útgjöld.
Góð fjárfesting
Jón Kjartansson, bóndi á Stóra-
Kroppi í Borgarfirði, telur að kvóta-
kaup séu skynsamleg, að minnsta
kosti fyrir þá framleiðendur sem
fárra hendur. „Ekki er til staðar
sama stærðarhagkvæmni í land-
búnaði og sjávarútvegi. Og á með-
an framleiðslan er ekki arðbærari
en svo að ekki er hægt að stunda
hana öðruvísi en sem fjölskyldu-
einingu verða aldrei til mjög stór
bú,“ segpr hann.
Nánast útilokað er fyrir ungt
fólk að koma inn í mjólkurfram-
leiðsluna þegar kvótinn er seldur
á 150 kr. lítrinn. Menn hafa sýni-
lega lítið eða ekkert út úr fram-
leiðslunni í nokkur ár. Á síðustu
árum er raunverulega aðeins eitt
dæmi um bónda sem byijað hefur
frá grunni með því að kaupa sér
kvóta og jörð. Það er Jón Kjart-
ansson á Stóra-Kroppi í Borgar-
firði.
Bent er á að hátt kvótaverð
torveldar einnig ættliðaskipti á
jörðum. Verðmæti jarðarinnar er
orðið sýnilegt og bóndanum sem
er að hætta er þá varla stætt á
öðru gagnvart öðrum börnum sín-
um en að meta verðmæti kvótans.
hafi vannýtt hús, ræktun og tæki.
„Brúttóveltan eykst með sama fasta-
kostnaði. Mikil offjárfesting er í
tækjum og aðstöðu og það er brýn-
asta verkefni bænda að fá meiri tekj-
ur af búrekstrinum,“ segir Jón. Þar
við bætist að hann lítur á mjólkur-
kvótann sem fjárfestingu og hluta
af verðgildi jarðarinnar.
Áður en Jón gerðist kúabóndi vann
hann í mörg ár við verðbréfavið-
skipti í svissneskum bönkum, meðal
annars sem framkvæmdastjóri í
verðbréfadeild elsta bankans þar í
landi. Það er ef til vill vegna þess
bakgrunns sem hann lítur kvóta-
kaupin nokkuð öðrum augum en
margir af talsmönnum bænda. „Ég
tel að kvótinn sé hagkvæm fjárfest-
ing. Það hefur sýnt sig með hækkun
Lífsbjörgin seld
Að síðustu má tengja kvótakerfi
í landbúnaði og sjávarútvegi með
því að vísa til umræðunnar um að
einstaklingar séu að selja lífsbjörg-
ina frá sjávarplássum með sölu
aflaheimilda og stinga peningun-
um í eigin vasa. Auðvelt er að
benda á slíka þróun i mjólkurfram-
leiðslunni. Þannig hafa þrír bænd-
ur í Vestur-Barðastrandarsýslu
selt eða ákveðið að selja mjólkur-
kvóta sinn. Með því fer 250 þúsund
lítra kvóti úr sýslunni eða um
fjórðungur framleiðslunnar.
„Þetta er miklu meira áfall en
þegar Guðbjörgin var seld frá
Isafirði," segir íbúi á svæðinu og
bætir því við að þetta sé aðeins
byijunin því fleiri fylgi vafalaust
á eftir. Svipaða þróun má sjá á
norðanverðum Vestfjörðum en það
hérað er ekki eins háð búvöru-
framleiðslu.
„Það er skiljanlegt að menn
hafi áhyggjur af þessu, þetta er
spurning um líf og dauða byggð-
arlaganna," segir Ari Teitsson.
Segir hann málið snúast um
byggða- og landbúnaðarstefnu og
hver viyi greiða kostnaðinn af hin-
um dreifðu byggðum. „Það togast
þarna á hagsmunir, annars vegar
verð á búvörum og hins vegar
byggðasjónarmið,“ segir hann.
verðgildis hans,“ segir Jón. Hann
segir að vissulega fylgi áhætta þess-
um viðskiptum en trúir því að verð-
gildi kvótans muni halda áfram að
hækka. Byggir hann mat sitt meðal
annars á því að langt sé komið með
að kaupa upp kvóta smáframleiðenda
og því megi búast við að framboðið
minnki og verðið fari að hækka aft-
ur. „Það er hins vegar grundvallarat-
riði að markaðsöflin fái að ráða og
að ekki verði settar skorður við fram-
sali kvótans.“
Hann segir að gott jafnvægi sé í
mjólkurframleiðslunni og hefur trú á
því að kvótakerfi verði áfram notað
til að stýra henni. Allar tilraunir til
að koma þessari grein út úr kvóta-
kerfi muni hafa alvarlegar afleiðing-
ar í för með sér.
Getur ekki orðið lægra
Ólafur Björnsson, lögmaður á Sel-
fossi, hefur selt töluvert af bújörðum
og mjólkurkvóta. Hann gagnrýnir
forystumenn bænda fyrir að reyna
að tala kvótaverðið niður. „Markaðs-
verðið hlýtur að ráðast af framboði
og eftirspurn og hvað menn sem eiga
peninga eru tilbúnir að leggja í
þetta,“ segir hann. Ólafur og fleiri
viðmælendur benda á að þeir kúa-
bændur sem reka bú sín með hagn-
aði og greiða tekjuskatt geti haft
verulegt skattalegt hagræði af því
að kaupa mjólkurkvóta. Kvótinn er
færður til eignar og afskrifaður á
fimm árum. Maður sem kaupir 10
þúsund lítra kvóta fyrir 1,5 milljónir
kr. fær því 300 þúsund kr. frádrátt
frá tekjum búsins á ári. „Það kæmi
mér ekki á óvart að kvótakaupin
skiluðu betri ávöxtun en hlutabréf í
Eimskip,“ segir Ólafur.
Hann bendir á að menn geti keypt
kvóta að ákveðnu marki og fengið
beingreiðslur frá ríkinu án þess að
auka framleiðsluna. Menn þurfa ekki
að framleiða nema 80% af kvótanum
til að halda þeim hluta beingreiðsln-
anna sem ekki er framleiðslutengd-
ur, um 14 kr. á lítrann. Kúabóndi
sem framleiðir 100 þúsund lítra á
ári og bætir við sig 10 þúsund lítrum
þarf ekki að framleiða viðbótina en
sá hluti beingreiðslanna sem hann
fær samsvarar 9-10% ávöxtun fjár-
festingarinnar. „Það eru
þessi þættir sem ráða
kvótaverðinu og gera það
að verkum að það getur
ekki farið neðar,“ segir
Ólafur.
Lögmaðurinn telur ekki
mikla hættu á að kvótinn verði afnum-
inn á einni nóttu. „Og hann verður
ekki afnuminn bótalaust. Þeir sem
hafa keypt sér kvóta munu krefjast
skaðabóta," segir Ólafur og vísar til
hæstaréttardóms þar sem talað er um
mjólkurkvóta sem eignar- og atvinnu-
réttindi. Hann óttast heldur ekki
breytingar á framsali. „Það er ekki
hægt að stýra þessu með handafli.
Við höfum vítin til að varast úr lamba-
kjötsframleiðslunni þar sem öll þróun
hefur verið stöðvuð með banni við
framsali kvóta. Ég tel þetta mark-
leysu og að enginn hafí umboð til að
banna mönnum að selja eigur sínar
nema bætur komi fýrir,“ segir hann.
Fylgir hlutur í MBF?
Ólafur nefnir fleiri atriði. Telur
hann ýmis rök fyrir því að með kvót-
anum fylgi eignarréttindi í mjólkur-
vinnslufyrirtækjum bænda. „Sunn-
lenskur bóndi sem kaupir 100 þúsund
lítra mjólkurkvóta af bónda á svæði
Mjólkurbús Flóamanna er væntan-
lega jafnframt að kaupa hlut í Mjólk-
urbúinu.“ Bendir Ólafur á að fram
fari umræða um arðgreiðslur úr
Mjólkurbúi Flóamanna og jafnvel að
breyta því í hlutafélag. Segir hann
að ef arður verði greiddur út sam-
kvæmt framleiðslu séu menn að
kaupa sér hlut í arðgreiðslum með
því að kaupa mjólkurkvóta. „Ef menn
eru að selja hlut í Mjólkurbúinu og
Mjólkursamsölunni í Reykjavík þegar
þeir selja kvótann, þá er núverandi
markaðsverð á mjólkurkvóta allt of
lágt,“ segir Ólafur Björnsson.
Birgir Guðmundsson, mjólkurbús-
stjóri á Selfossi, segir að Mjólkurbú
Flóamanna sé samvinnufélag og
eignaraðild manna fari eftir lögum
um samvinnufélög. Menn eigi
ákveðna stofnsjóðsinneign og beri
ábyrgð sem því nemur. Og ef félag-
inu yrði slitið fengju menn eigið fé
félagsins sem er umfram stofnsjóð
greitt út í hlutfalli við stofnsjóðsinn-
eign sína. „Annars lítum við fremur
á mjólkursamlögin sem eign samtíð-
arinnar, verkfæri sem bændur nota
til að koma vöru sinni í verð. Ég lít
svo á að þegar menn eru að kaupa
sér mjólkurkvóta séu þeir að kaupa
sér aðgang að markaði en ekki hlut
í fyrirtæki," segir Birgir.
Umræða hefur verið um að Mjólk-
urbú Flóamanna greiddi út arð eða
yfirverð á inr.lagða mjólk. Birgir seg-
ir að með búvörulögunum 1986 hafí
verið skorið á afkomutengingu
bænda og afurðastöðva. Síðan hafi
verið litið svo á að með því að greiða
það verð sem verðlagsnefnd ákveður
og á réttum tíma væri búið að gera
að fullu upp við bóndann. „Við vorum
ekki fyllilega sáttir við þetta og höf-
um verið að velta því fyrir okkur
hvort það myndi styrkja tengslin við
bændur að vera með einhvers konar
afkomutengingu. Það myndi veita
ákveðið aðhald," segir mjólkurbús-
stjórinn. Hann segir að vissulega
væri sunnlenskur kúabóndi sem
keypti sér fullvirðisrétt að kaupa sér
aðgang að þessum arðgreiðslum ef
þær yrðu í formi yfirverðs á innlagða
mjólk. Það væri hins vegar ekki búið
að ákveða hvort arðurinn yrði greidd-
ur út á stofnsjóðseign eða fram-
leiðslu, eða blöndu af hvorutveggja.
Halda að sér höndum
Staðan á kvótamarkaðnum er óljós
um þessar mundir. Sumir við-
mælendur telja að framboð og eftir-
spurn sé að nálgast jafnvægi. Það
er til dæmis mat Magnúsar Leopolds-
sonar fasteignasala sem selur mikið
af bújörðum. Hann segir að eftir-
spurn sé heldur meiri en framboð en
þó nálægt jafnvægi og telur að verð-
ið sé komið í hámark.
Jón Viðar Jónmundsson hjá
Bændasamtökunum segir það tilfinn-
ingu sína af samskiptum við kúa-
bændur að mun fleiri séu að velta
því fyrir sér en áður að selja mjólk-
urkvóta. Þeir haldi hins vegar að sér
höndum, af einhverjum ástæðum sem
hann segist ekki þekkja.
Jón Viðar nefnir það sem
hugsanlega skýringu að
menn vilji bíða fram í febr-
úar eða mars í von um að
verðið stígi þegar líður á
sölutímabilið, eins og gerð-
ist á síðasta ári.
Þeir sem telja að verðið muni frem-
ur fara lækkandi en hækkandi benda
á að á meðan kvótaverðið sé svona
hátt sé hagkvæmara að selja kvótann
en framleiða mjólkina og það hljóti
að auka framboðið. Einnig sé líklegt
að þeir menn sem ákveðið hafa að
hætta en haldið að sér höndum með
sölu í von um hærra verð, bjóði rétt
sinn til sölu til þess að missa þó
ekki af möguleikanum á að gera sér
verðmæti úr kvótanum og brenna
inni með verðlausan kvóta ef gerðar
yrðu breytingar á búvörusamningi.
Þá séu Skagfirðingar að verða mett-
ir og hafi slakað á klónni. Á undan-
förnum árum hefur veðrátta og hey-
skapur í helstu framleiðsluhéruðum
mjólkur haft áhrif á kvótaverð. Menn
spá í það hvaða verð þeir fá fyrir
mjólk umfram kvóta. Ef skortur er
á mjólk, eins og gerðist fyrir tveimur
árum, fá allir að fullu greitt fyrir
umframmjólkina og þá fínnst mönn-
um ekki knýjandi að kaupa kvóta.
Enn spenna á markaðnum
Aðrir telja að eftirspurnarspenna
sé á markaðnum, eins og fram kem-
ur hjá Ólafi Björnssyni og Jóni Kjart-
anssyni hér að framan. Á meðan svo
sé haldist verðið og jafnvel hækki,
sérstaklega þegar haft sé í huga
vanmat á þeim verðmætum sem
skipta um eigendur við kvótakaup.
Miðað við að enn sé eftirspum
meiri en framboð á mjólkurkvóta
hlýtur verða að álykta sem svo út
frá lögmálum frjáls markaðar að
verð kvótans sé fremur of lágt en
hátt. Lægra verð hlyti að minnka
framboð kvótans en hærra verð gerði
það eftirsóknarverðara að selja og
kæmi á jafnvægi á markaðnum.
Tekur 6-7 ár
að greiða
kvótakaup
Ókeypis úthlut
un verðmæta
Kvótinn ekki
afnuminn
bótalaust