Morgunblaðið - 11.03.1997, Qupperneq 50

50 ÞRIÐJUDAGUR 11. MARZ 1997
AFMÆLI
MORGUNBLAÐIÐ
ÞURÍÐUR
PÁLSDÓTTIR
Á sólbjörtu síðdegi
árið 1943 eru tvær
konur í gönguferð um
bæinn í veðurblíðunni.
Hamingjukenndin sem
bærist með þeim báð-
um er undrunarbland-
in, því að þótt þær séu
mæðgur, eru þær að
uppgötva hvor aðra.
Móðirin sér dóttur sína
í fyrsta skipti sem
konu og talar við hana
eins og ein kona við
aðra. Dóttirin er sext-
án ára gömul, hefur
verið að vinna úti á
landi, en er í nokkurra daga leyfí
í bænum.
Hvorug þeirra veit á þessari
stundu að þær eru þama á vissan
hátt að mætast á þröskuldi lífsins.
Önnur er að heíja lífíð, en hin að
kveðja það. Þetta er ein af síðustu
sólskinsstundum sem Þuríður Páls-
dóttir á með móður sinni Kristínu
Norðmann.
Þennan kyrráta hamingjudag
liggur leið þeirra niður Barónsstíg-
inn og Þuríður kvartar yfir því við
móður sína hvað hún sé stór.
- „Það er fallegt að vera stór,“
segir heimskonan. „Þú vekur at-
hygli, af því að þú sést alltaf. Þess
vegna áttu að bera þig eins og
drottning.“
Nú, þegar Þuríður vinkona mín
Pálsdóttir er öllum að óvörum orð-
in sjötug, langar mig til að votta
henni virðingu mína og væntum-
þykju. Einhverra hluta vegna get
ég ekki hætt að hugsa um orð
móður hennar, af því að Þuríðar
Pálsdóttur hefur lengst af verið í
sviðsljósinu, ævinlega vakið at-
hygli og borið sig eins og drottn-
ing, hvemig sem aðstæður hafa
verið. En fyrst og síðast er hún,
og hefur alltaf verið stór. Ekki
aðeins hávaxin, heldur stór per-
sónuleiki, manneskja og listamað-
ur. Stórhuga, stórlynd og vex ekk-
ert í augum, - nema smáatriði.
En þau geta líka vaxið henni dálít-
ið mikið í augum.
Mér kemur stundum í hug lítið
atvik sem gerðist fyrir rúmum ára-
tug þegar ég var að
skrifa bók um líf henn-
ar. Eiginmaður henn-
ar, Öm Guðmundsson,
sem lést um aldur
fram fyrir nokkrum
ámm, sýndi mér það
vinarbragð, þegar
hann heyrði að ég var
að leita að vistarverum
utan Reykjavíkur, að
krefjast þess að ég
ynni í Lindarlóni, sum-
arhúsi þeirra hjóna við
ströndina á Stokks-
eyri. Það var vinar-
bragð, vegna þess, að
þetta var á þeim árstíma sem hann
naut þess mjög að vera þar sjálfur.
Ég var þarna ein fáeinar vikur,
skildi bílinn eftir í Reykjavík og
var náttúrlega ekki með síma. Síð-
ustu dagana var Þuríður með mér.
Eitt kvöldið gerði hún mikið veður
út af því að hún rakst á könguló
í húsinu, sem mér þótti varla geta
talist til tíðinda í sumarbústað.
Þegar ég var að festa svefn um
kvöldið heyrði ég skaðræðisvein
og hljóp í ofboði fram. Söngkonan
hafði uppgötvað aðra könguló á
veggnum fyrir ofan rúmið og var
gjörsamlega úr jafnvægi.
Ég þoli þetta ekki! Ég er
farin! Eg verð ekki hér í nótt!“
sagði hún æst og æddi um gólfíð.
Og hvernig hefurðu hugsað
þér að fara Þuríður mín?“ spurði
ég þurrlega. „Ætlarðu að ganga
um miðja nótt til Reykjavíkur, af
því að köngulær koma óboðnar í
sumarbústaðinn þinn?“
Ekkert varð úr næturferðinni
og við sváfum báðar ágætlega það
sem eftir lifði nætur. Næsta morg-
un sátum við og snæddum morgun-
verð, þegar ég heyrði hljóð sem
mér fannst eins og þytur í loftinu
fyrir ofan okkur. Eg vakti athygli
Þuríðar á þessu, sagðist hafa heyrt
þetta nokkrum sinnum. Líkast til
þyrfti að þétta þakið.
„- Nei, nei, þetta eru áreiðan-
lega bara mýsnar,“ sagði hún ró-
lega og hélt áfram að maula brauð-
ið sitt._
„- Áttu við að það séu mýs hér

Nýr listi fullur af
fjölskylduna fyrir sumariö.
Hringdu strax í dag eftir eintaki.
Sími 565 3900 Fax 565 2015
Glæsilegt urval
vorfatnaði í verslun okkar.
Opið virka daga 9-18 og lau-
gardaga 10-14.
Bæjarhrauni 14,
í húsinu?“ spurði ég vantrúuð og
hugsaði ókát til langra daga og
nátta með þennan fjöruga félags-
skap innan seilingar.
Glaðlegur skellihlátur söngkon-
unnar fyllti sumarbústaðinn og
barst út í morgunkyrrðina:
„- Þú ert þó ekki hrædd við
mýs?“ spurði hún. „Hagamýs? Það
er varla hægt að hugsa sér fal-
legri dýr. Það er ekki eins og þetta
séu rottur, sem mér er þó ekkert
illa við,“ bætti hún við.
Þetta er Þuríður Pálsdóttir.
Það sem öðrum vex í augum,
þykir henni leikur einn. Svo getur
hún fjargviðrast yfir hlutum sem
flestum þykja lítið mál.
Þessi kona gerir alla hluti vel.
Hvort sem hún er að syngja, kenna,
halda fyrirlestra um hin ólíkustu
efni, stjóma fundum eða kórum,
eða hugsa um heimilið sitt. Ekkert
er ijær henni en yfírborðsmennska.
Hún er einlæg, heil og sterk í
hveiju sem hún gerir.
Sjálfri þykir mér kannski mest
varið í hvað hún er alltaf ný og
forvitin um lífið í víðasta skiln-
ingi. Hvað áhuginn er lifandi og
hugsunin fleyg. Á góðri stund er
enginn hlýrri og enginn skemmti-
legri. Og hún er órög við að fara
ótroðnar slóðir.
Þegar hún er að byija að fóta
sig í tilverunni innan við tvítugt,
búin að ná inntökuprófi í virtan
skóla, eftir að hafa undibrúið sig
af kappi veturinn áður, kemst hún
að raun um að hún á von á bami.
Hún veit um konur sem hafa farið
í fóstureyðingu hjá viðurkenndum
læknum, og getur valið að gera
slíkt hið sama. Faðir hennar er
þjóðþekktur og vinur hans Ragnar
í Smára hefur útvegað fjárstyrk
til námsins. Þjóðin veit að dóttir
Páls ísólfssonar er farin út til tón-
listamáms. Þuríður Pálsdóttir vel-
ur því ekki auðveldustu leiðina
þegar hún ákveður að hætta námi
og snúa heim.
Eftir að hún fer að syngja opin-
berlega, fara að heyrast raddir um
að hún þurfí að komast í fram-
haldsnám, sem hún gerir. Þó að
flestar mæður sem þess eiga kost
sendi böm sín í sveit fjóra mánuði
á ári og sjálfsagt þyki að hæfileika-
ríkir karlar fari utan til náms hvað
sem fjölskylduaðstæðum líður,
þykir engan veginn sjálfsagt að
hún fari til Ítalíu frá manni og
bami. Jafnvel þótt bæði búi í stór-
ijölskylduhúsi. Það er ekki auðvelt
fyrir fjölskyldumanneskjuna Þuríði
að fara, en hún fer samt.
Þegar hún ákveður að setjast á
skólabekk á miðjum aldri og ljúka
því sem hún var byijuð á í London
tuttugu ámm áður, tíðkast það
ekki að fullorðið fólk hefji nám
með ungu fólki. Hver og einn get-
ur sagt sér sjálfur hvemig það
hefur verið fyrir konu sem hefur
verið helsta óperusöngkona þjóðar-
innar um árabil að setjast á bekk
með byijendum. Hún gerir það
samt.
Þegar pólitískur titringur er á
þann veg hér á landi að ekki er
talið álitlegt fyrir listamenn að
vera hægri sinnaðir, gengur hún
til liðs við Sjálfstæðisflokkinn.
Þegar hún kemst á miðjan aldur
fer hún að kynna sér hvernig aldur-
inn fer með líkamsstarfsemina og
verður þekktur fyrirlesari um efni
sem þá var algjört feimnismál og
bæði konum og körlum þótti vand-
ræðalegt að væri orðað. í dag er
eins sjálfsagt að tala um breytinga-
skeið kvenna og sund og Ieikfími.
Hvar sem Þuríður Pálsdóttir fer
og hvaða hlutverki sem hún gegn-
ir, setur hún svip á umhverfi sitt.
Gerir það stærra og áhugaverðara.
Á þessum tímamótum eru henni
færðar heillaóskir og hlýjar vinar-
kveðjur.
Ég er þess fullviss að þjóðin
getur átt von á að sjá hana í enn
einu hlutverkinu ef eitthvað nýtt
vekti áhuga hennar á næstu árum.
Aldur er enginn fyrirstaða fyrir
fólk sem æskan hefur aldrei vikið
frá.
Jónína Michaelsdóttir.
ARNI
GUNNLAUGSSON
Lífsbrautarganga er
mæld á tímans kvarða
í áranna röð og þegar
sjö tugir ára eru að
baki er talið við hæfí
að líta yfir farinn veg
og raða upp minninga-
brotum sem eftir
standa líkt og væru
þau vörður við vegar-
brún. í dag er Árni
Gunnlaugsson, einn
fjölvirkasti athafna-
maður í Hafnarfírði á
liðnum Ijórum áratug-
um, sjötugur. Þar sem
svo hefur ráðist að ég
hef á liðnum rúmum tveim áratug-
um átt því láni að fagna að hafa
átt einstæð samskipti við afmælis-
barnið á vináttu- og drengskapar-
velli er mér ljúft að festa á blað í
knöppu máli staðfestingu á framan-
sögðu um athafnamann.
Árni er sonur Gunnlaugs Stef-
ánssonar kaupmanns og útgerðar-
manns að Austurgötu 25 í Hafnar-
fírði. Foreldrar hans voru Stefán
Sigurðsson trésmiður í Hafnarfirði,
en hann var fóstursonur Ásgeirs
Einarssonar bónda og alþingis-
manns að Þingeyrum í Húnavatns-
sýslu, og kona hans Sólveig Gunn-
laugsdóttir frá Sviðholti á Álfta-
nesi, en amma hennar var Sólveig
hálfsystir Björns yfírkennara á
Bessastöðum og nafnfrægs stærð-
og stjömufræðings. - Móðir Árna
var Snjólaug Guðrún Árnadóttir
húsfrú á sama stað. Foreldrar henn-
ar voru Ámi Björnsson prófastur
að Görðum á Álftanesi og kona
hans Líney Siguijónsdóttir frá
Laxamýri, prestsfrú að Görðum.
Hún var systir Jóhanns skálds í
Kaupmannahöfn. Amma þeirra var
Snjólaug Baldvinsdóttir húsfreyja
að Krossum á Árskógsströnd en
faðir hennar var séra Baldvin Þor-
steinsson að Upsum í Svarfaðardal
og var föðurbróðir Jónasar „lista-
skáldsins góða“.
Ámi óx upp á rausnar- og menn-
ingarheimili ásamt systkinum sín-
um, Stefáni og Sigurlaugu og Sig-
uijónu uppeldissystur Jóhannes-
dóttur frænku frá Laxamýri. Áma
var ungum ákvörðuð menntabraut
en hann vann frá unglingsárum sem
hjólreiðasendill og við afgreiðslu-
störf í verslun föður síns á summm.
Hann lauk stúdentsprófí frá
Menntaskólanum í Reykjavík 1947
og varð cand. juris frá Háskóla ís-
lands 1953. Ami stundaði fram-
haldsnám erlendis 1955-6, einkum
í skaðabótarétti. Hann öðlaðist rétt-
indi sem héraðsdómslögmaður 1955
og hæstaréttarlögmaður 1963. Ámi
hefur starfrækt eigin málflutnings-
stofu og fasteignasölu í Hafnarfírði
frá 1953. Hann gegndi margvísleg-
um trúnaðarstörfum í félags- og
bæjarmálum og í framhaldi af því
varð hann fmmkvöðull að stofnun
Félags óháðra borgara í Hafnar-
firði, formaður þess frá upphafi og
bæjarfulltrúi óháðra 1966-1982.
Hann var forseti bæjarstjómar
1966-68, sat í bæjarráði í fjögur
kjörtímabil og var formaður þess í
13 ár. Ámi kvæntist 1957 Maríu
hjúkrunarfræðingi, dóttur Alberts
Stolpmann verksmiðjueiganda í
Flötenstein í Þýskalandi og konu
hans Maríu, fædd Schnase hús-
freyju, síðast í Köln. Sonur þeirra
er Ámi Stefán, verslunareigandi í
Hafnarfírði.
Rekstrammsvif Árna jukust
n\jög 1966 og réð hann þá til sín
lögfræðing sem fulltrúa. Annaðist
hann öll lögfræðileg störf, einkum
innheimtur. Hann hefur þá sér-
menntaðan bókara, nafna sinn og
frænda, svo og skrifstofustúlku.
Það er því ljóst að Árni hafði um
þessar mundir allgott svigrúm til
þess að takast á við opinbert við-
fangsefni sem vinir hans höfðu fyr-
ir skömmu vakið athygli hans á.
Töldu þeir að brýnt væri að kanna
gmndvöll fyrir stofnun samtaka
óháðra landsmálaflokkum er störf-
uðu að bæjarmálum.
Þar með fór Árni að
kynna hugmynd þessa
ýmsum mönnum úr öll-
um flokkum stjórnmála
og fékk hún fádæma-
góðar undirtektir.
Þegar bæjarstjórn-
arkosningarnar 1966
fóm í hönd var svo
komið að Hafnarfjarð-
arbær hafði glatað
lánstrausti vegna
skulda. Ekki má þó
gleymast að bæjarfé-
lag Hafnarfjarðar varð
auðugt á stríðsáranum
vegna bæjarútgerðar. Réttsýnir
stjórnendur nýttu m.a. ágóðann til
byggingar Sólvangs og Bæjarbíós.
En nú hafði bakslag í bæjarrekstri
gengið svo nærri framkvæmdaþörf-
um í ört vaxandi bæ að til óheilla
horfði og stóðu stjómendur ráð-
þrota.
Á marsdögum 1966 berst inn um
bréfalúgur Hafnfirðinga fundarboð:
„Stofnfundur Félags óháðra borgara
í Hafnarfírði verður haldinn í Góð-
templarahúsinu sunnudaginn 27.
marz kl. 4. e.h.“ í meðfylgjandi
greinargerð er m.a. eftirfarandi:
„Nokkrir áhugamenn í Hafnarfirði
um bæjarmálefni hafa bundist fast-
mælum um að beita sér fyrir stofn-
un félagsskapar, sem beri heitið
Félag óháðra borgara. Áformað er
jafnframt að félagið standi að nýju
framboði í næstu bæjarstjórnarkosn-
ingum í Hafnarfirði, sem verði alveg
óháð og óbundið stjómmálafl.“
Bæjarbúar brugðust vel við og
mættu á þriðja hundrað manna til
hins boðaða fundar. Félagið var
stofnað og kjörin var þriggja manna
stjórn sem færi með málefni þess.
Blað þess var stofnað og nefnt
„Borgarinn“. Heilsaði hann lesend-
um 19. apríl 1966 og birti á baks-
íðu velvalda átján frambjóðendur
H-listans. Var Ámi þar í öðm sæti.
Ekki er auðið að nefna nöfn hinna
virku í fylkingarbijósti utan fmm-
heijans.
Bæjarstjórnarkosningar fóm
fram 22. maí 1966 og hlaut H-list-
inn 988 atkvæði og 3 menn kjörna.
Óháðir mynda samstarf með sjálf-
stæðismönnum og Árni er kosinn
forseti bæjarstjómar. Hann nær
samstöðu á bæjarstjómarfundi um
að Kristinn Ó. Guðmundsspn hrl.
verði ráðinn bæjarstjóri. Ámi er
málshefjandi á fundi 28. júni um
að hið alvarlega ástand í vatnsmál-
um bæjarins verði tekið til meðferð-
ar. Árni nýtir sér sterka stöðu í
bæjarráði og beinir hugum manna
að hættuástandi vegna lausaskulda
og leggur áherslu á heilbrigðan fjár-
málagmndvöll. Bæjarstjómin er
samvirk, utan ágreinings um bæjar-
útgerð, og er sammála um bæjar-
stjóra.
Við lok kjörtímabilsins 1970 seg-
ir á forsíðu „Borgarans" að þátt-
taka óháðra í stjórn bæjarins hafí
borið gifturíkan árangur og það
undirstrikað í 12 liðum. Ámi segir
þar að mikilvægasti árangurinn sé
endurreisn fjárhagsins. I bæjar-
stjórnarkosningum 31. maí 1970
var Árni í fyrsta sæti flokks óháðra
borgara sem fékk 1019 atkvæði og
2 menn kjöma. Nýr bæjarstjómar-
meirihluti samanstendur nú af
Flokki óháðra borgara, Alþýðu-
flokki og Framsóknarflokki. Bæjar-
stjóri er endurráðinn. Við bæjar-
stjórnarkosningar 26. maí 1974 má
lesa í „Borgaranum“: „Farsæld og
gæfa hefur fylgt ábyrgri forustu
Öháðra borgara við_ stjórn bæjarins
s.l. 8 ár.“ Þá var Ámi í öðru sæti
flokksins sem óx að 100 atkvæðum
og fékk tvo menn kjöma.
Nú bregður svo við að óháðir
semja um meirihlutasamstarf við
sjálfstæðismenn á grundvellí mála
og samstöðu um endurkjör bæjar-
stjóra. Er nú sýnt að óháðir em
komnir til þess að vera því þeir verða
í meirihlutastjóm bæjarins til ársins
1986, í fimm stjómartímabil (20
«
i
5
I
c
í
i
i
<
i
(
I
(
<
I