Morgunblaðið - 22.04.1997, Blaðsíða 26

26 ÞRIÐJUDAGUR 22. APRÍL 1997
MORGUNBLAÐIÐ
ERLENT
Haughey
þáði 140
milljónir
VÍÐTÆK rannsókn á pen-
ingagreiðslum til írskra stjórn-
málamanna hófst í Dyflinni í
gær. Við það tækifæri var
Charles Haughey, fyrrverandi
forsætisráðherra Irlands, í
fyrsta sinn bendlaður við
hneykslismál, sem þegar hefur
kostað einn ráðherra embætt-
ið. Sækjandinn í málinu, Denn-
is McCullogh, sagði fyrir rann-
sóknardómara í gær, að Haug-
hey, einhver þekktasti og virt-
asti stjómmálamaður landsins
sem gegndi fjórum sinnum
embætti forsætisráðherra á
tímabilinu 1979 til 1992, hefði
á árunum 1987 til 1991 þegið
sem nemur 140 milljónum
króna frá kaupsýslumanninum
Ben Dunne, sem rekur stærstu
verzlanakeðju írlands. Michael
Lowry sagði af sér ráðherra-
dómi í fyrra þegar í ljós kom
að Dunnes hefði greitt fyrir
breytingar á húsi Lowrys.
McCullogh sagðist ekki gefa í
skyn að greiðslurnar til Haug-
heys og Lowrys hefðu verið
bundnar pólitískum greiðum.
Stundar N-
Kórea eitur-
lyfjasmygl?
HANDTAKA þriggja Norður-
Kóreumanna í Japan í liðinni
viku í sambandi við stórt eitur-
lyfjasmyglmál hefur leitt til
vísbendinga um að stjórnvöld
í hinu hijáða landi þar sem
hungursneyð er yfirvofandi
svífist einskis í tilraunum til
að verða sér úti um gjaldeyri,
að sögn heimildamanna Reut-
ers-fréttastofunnar hjá jap-
önsku leyniþjónustunni. Sjötíu
kílógramma stór sending af
amfetamíni, merkt sem hun-
ang, var gerð upptæk í n-kór-
esku skipi í japanskri höfn.
Þyrlur sækja
pílagríma
STJÓRNVÖLD í írak til-
kynntu í gær að þau myndu
senda þyrlur til að sækja píla-
gríma til landamæranna við
Sádí-Arabíu, þrátt fyrir yfir-
lýst bann Bandaríkjamann og
bandamanna þeirra við öllu
flugi Iraka á þessu svæði. I
tilkynningunni eru Banda-
ríkjamenn varaðir við því að
reyna að hindra för þyrlanna.
9. apríl sl. sendi írak flugvél
með 104 aldraða og veika píla-
gríma til Mekku og brutu með
því flugbann Sameinuðu þjóð-
anna.
Aska LSD-
„gúrús“ út í
geiminn
JARÐNESKUM leifum Tim-
othys Leary, helzta talsmanns
LSD-neyzIu og „gúrús“ hipp-
anna á 7. áratugnum, og
Genes Roddenberry, skapara
„Star Trek“, var skotið á loft
áleiðis út í geiminn í gær, um
borð í eldflaug sem einnig
flutti fyrsta vísindagervihnött
Spánveija á sporbaug um
jörðu. Eldflauginni var skotið
á loft af flugvél sem hafði flutt
hana upp í 11 km hæð.
-r
SKEMMTIFERÐASKIPIÐ Scandinavian Star. Morgunbiaðið/Heiena stefánsdóttir
Kaldrifjuð
skipaútgerð
Scandinavian
Star
Brask og von um skattafrádrátt réðu því
að ferjan Scandinavian Star var notuð til
siglinga milli Noregs og Danmerkur 1990.
Þegar brennuvargur kveikti í skipinu máttu
158 manns gjalda fyrir með lífi sínu, eins
og Sigrún Davíðsdóttir rekur hér á eftir.
blaðamannafundinum,
sem haldinn var strax
eftir brunann í Scandina-
vian Star 7. apríl 1990
sagði Ole B. Hansen, framkvæmda-
stjóri feijuútgerðarinnar, að eig-
endur feijunnar væru bandaríska
fyrirtækið SeaEscape og að útgerð-
in ætti ekki að taka við skipinu
fyrr en eftir nokkra daga. And-
rúmsloftið á fundinum varð ekki
betra þegar það rann upp fyrir við-
stöddum að Ole B. Hansen hafði
áður verið dæmdur fyrir að trassa
öryggismál í skiparekstri. Sá sem
var á leiðinni að verða eigandi
Scandinavian Star var Henrik Jo-
hansen, sem rekið hafði önnur
feijufyrirtæki. En þessar upplýs-
ingar um eiganda skipsins gleymd-
ust og dönsku rekstraraðilarnir
gerðu síðan ekkert til að benda á
þær. Heldur ekki þegar málið kom
fyrir dóm og Ole B. Hansen og
Johansen voru dæmdir í sex mán-
aða fangelsi, auk þess sem Johan-
sen missti leyfí upp á lífstíð til að
stunda skipaútgerð. Spurningin,
sem tveir blaðamenn við Jyllands-
Posten og Bergens Tidende, þeir
Erik Eisenberg og Tron Strand,
spurðu í upphafi var af hveiju aldr-
ei var grennslast fyrir um eignar-
hald skipsins og hvaða afleiðingar
það hefði haft. Þeir hafa síðan skrif-
að greinaflokk um málið.
Leitin að skattafrádrætti
Það var að þvi er virðist ósk um
að sleppa við skatt af 250 milljónum
króna, sem leiddi Henrik Johansen
á fund bandríska skipafyrirtækisins
SeaEscape. Johansen hafði rekið
feijufyrirtækið Vognmandsruten í
Danmörku og þegar hann seldi fyr-
irtækið 1989 var hagnaður hans
250 milljónir danskra króna eða um
2,75 milljarðar íslenskra króna. Til
að sleppa við skatt ákvað hann að
fjárfesta peningana í nýjum feiju-
rekstri.
Eftir að hafa skoðað skip hingað
og þangað um heiminn ákveður
hann að kaupa skipið Scandinavian
Star af SeaEscape og hefja feiju-
rekstur milli Noregs og Danmerkur
og leggja sem mest upp úr skemmt-
un um borð með skemmtisiglinga-
stæl. SeaEscape hafði tengsl við
Norðurlöndin, því á síðasta áratug
reyndu norræn skipafélög fyrir sér
með útgerð skemmtiferðaskipa í
Kyrrahafinu og þar
komu við sögu bæði hið
danska DFDS í eigu Lau-
ritzen-samsteypunnar og
stærsta feijuútgerð í
heimi, hin sænska Stena
og þá var SeaEscape
stofnað. Ætlunin mistókst, en bæði
norrænu félögin áttu áfram hlut í
bandaríska fyrirtækinu.
Samningur SeaEscape og Jo-
hansen var þannig að aliir fengu
eitthvað fyrir sinn snúð. Johansen
sá fram á skattafrádrátt og fyrir
SeaEscape lá ágóðinn í hagstæðum
kaupleigusamningi. Scandinavian
Star hafði verið í kaupleigu hjá
Stena og átti nú að fara til Johans-
ens. SeaEscape sá fram á þægileg
viðskipti, þar sem þeir keyptu skip-
ið ódýrt og seldu Johansen dýrt
nokkrum mínútum síðar. Vandinn
var bara sá að Johansen átti frá
byijun erfitt með að greiða sinn
hlut, 21,7 milljónir Bandaríkjadala.
Það hindraði þó ekki að Johansen
gerði allt klárt til að stunda feiju-
reksturinn og ná frádrættinum.
Hann keypti skipið tómt, leigði það
svo grískum útgerðarmanni, sem
mannaði skipið portúgalskri áhöfn
og leigði það svo feijuútgerð Jo-
hansens. Þessi viðskipti tryggðu
bæði skattafrádráttinn og ódýrt, en
ekki að sama skapi þjálfað og ör-
uggt vinnuafl.
En til að fá skattafrádráttinn
þurfti salan að vera gengin í gegn
1. apríl 1990, en það gekk ekki
eftir, svo SeaEscape fór fram á að
vera skráður eigandi þar til þeir
hefðu peningana í höndunum. Dan-
inn Niels Erik Lund, sem á sínum
tíma fór frá DFDS til að starfa i
Kyrrahafsrekstrinum, var enn
tengdur SeaEscape og stundaði eig-
in útgerð. Hann var þarna um
mánaðamótin skráður í Bahama
sem „managing owner“ fyrir
Scandinavian Star, því skipið er
skráð í Bahama eins og fleiri skipa-
fyrirtæki, sem kjósa hentifána. Þeg-
ar brennuvargur kveikti
í skipinu 7. apríl voru
peningarnir enn ekki
komnir og Lund skráður
sem rekstraraðili skips-
ins. Því var það að Ole
B. Hansen fram-
kvæmdastjóri Da-No-útgerðarinnar
gat sagt strax eftir brunann að eig-
endurnir væru SeaEscape.
Voru hinir
réttu dæmdir?
En bruninn sýndi einnig fram á
öryggisbresti. Fyrst kom nefnilega
upp bruni um kvöldið, en áhöfnin
réð niðurlögum hans. Þótt ljóst
væri að brennuvargur væri um borð
gerði Hugo Larsen skipstjóri engar
frekari ráðstafanir og þegar varg-
urinn kveikti aftur í síðar um nótt-
ina var enginn viðbúnaður, áhöfnin
réð ekki neitt við neitt og 158
manns létu lífið.
Danska lögreglan hófst handa
við að grafast fyrir um orsakir, en
nú benti Johansen og Ole B. Han-
sen ekki lengur á SeaEscape og
Niels Erik Lund og lögreglan gerði
ekkert til að fylgja því spori. Álit
lögfræðinga er að þótt erfitt sé að
sækja mál í Bandaríkjunum þá hefði
bara hótunin um að málið yrði sótt
þar líklega verið gott vopn í barátt-
unni við að fá sómasamlegar skaða-
bætur til þeirra, sem komust af,
og ættingja hinna látnu.
Að mati blaðamannanna tveggja
hafði lögreglan engin tök á að
greiða úr þeirri flækju margþjóða
skipasölu og -leigu og sjóréttar, sem
Scandinavian Star bar með sér, né
hafði hún neitt í þann her sérfróðra
lögfræðinga, sem rekstraraðildar
og tryggingafélög höfðu í bakhönd-
inni. Lögreglan gafst einfaldlega
upp og valdi auðveldu leiðina með
að sækja bara til saka þá Johansen
og Hansen og skipstjórann, sem auk
þess fékk mildan dóm svo hann
gæti aðstoðað við að koma lögum
yfir hina tvo. Sú aðferð þekkist
annars ekki í dönsku
réttarkerfi, þótt hún
tíðkist í mafíuréttarhöld-
um í Bandaríkjunum.
I dómi í Sjó- og versl-
unarréttinum 1992 var
skipstjórinn dæmdur í
sextíu daga fangelsi og Hansen og
Johansen í fjörutíu daga fangelsi.
Sekt skipstjórans var meiri sam-
kvæmt þágildandi lögum, því hann
átti að bera ábyrgð á að öryggis
væri gætt um borð, en þeir Hansen
og Johansen báru ekki þá ábyrgð.
Þegar kom að dómi Hæstaréttar
1993 var litið öðruvísi á málið. Öll-
um á óvart hlutu tvímenningarnir
sex mánaða fangelsisdóm, auk þess
sem Johansen var dæmdur frá rétti
til að stunda skipaútgerð. Hansen
kom sér til Spánar og afplánaði
aldrei dóminn, en það gerði Johans-
en, sem enn stundar viðskipti og
býr bæði í Danmörku og á Spáni.
Dómurinn kom á óvart, því sam-
kvæmt lögum, sem giltu þegar slys-
ið varð báru þeir Hansen og Johan-
sen ekki þá ábyrgð, sem þeir voru
síðan dæmdir í Hæstarétti fyrir að
hafa ekki sinnt. Lögunum hafði
verið breytt eftir slysið og ýmsir
lögfræðingar álíta að dómurinn
hafi því ekki verið eðlilegur og beri
fremur merki um hefndarhug. En
spurningin er hvort ekki hefði átt
að dæma fleiri og af hveiju hlut
Niels Erik Lunds hafa aldrei verið
gerð skil, fyrst hann stóð á pappírn-
um sem framkvæmdaaðili skipsins.
Lund hefur aldrei verið yfirheyrður
og segir sjálfur að nafn hans hafi
bara verið notað.
Ljósfælin tengsl
og hentifánar
En spurningin er líka af hveiju
Johansen gerði engar tilraunir til
að draga athygli dómara að banda-
rísku tengslunum. í greinum blaða-
mannanna tveggja kemur fram Jo-
hansen hélt áfram að stunda við-
skipti við SeaEscape. Niels Erik
Lund kom áfram við sögu og við-
skiptin náðu alls til fimm skipa, svo
Scandinavian Star var ekki einasti
tengiliðurinn. Eftir slysið átti Jo-
hansen Scandinavian Star og lét
gera það upp. Málað var yfir hluta
af nafninu, skipið hét nú Candi og
það skip keypti SeaEscape og seldi
áfram sem Regal Voyager. Trygg-
ingarféð gekk til SeaEscape, ekki
Johansens. Viðskipti Johansens
með öll skipin fimm eru hluti af
stóru skattadæmi, sem gekk út á
að skjóta 250 milljónum undan fyr-
ir fullt og allt. En Johansen ætlaði
ekki að bíða þess að salan gengi í
gegn, heldur í raun að fá skattafrá-
dráttinn áður en salan var gengin
í gegn og þess vegna lá svo mikið
á að koma skipinu í rekstur 1990
að enginn mátti vera að því að sinna
öryggi skipsins og þjálfa áhöfnina,
enda hentifáni notaður. Líklega
greiddi Johansen ekki 1990 af því
hann hafði peningana ekki hand-
bæra og gat hann vísast heldur
ekki fengið lán.
Þegar bruninn varð 1990 átti Jo-
hansen um tvo kosti að velja. Annar
var að upplýsa allt um bandarísku
viðskiptin og missa þá væntanlega
allan skattafrádráttinn
og kannski meira til. Hitt
var að taka skellinn og
dóm, sem engum datt í
hug að yrði jafnharður
og raun varð á í Hæsta-
rétti og engum datt held-
ur í hug að leiddi til þess að hann
missti rétt til að stunda útgerð.
Fyrir aðstandendur og þá sem
komust af er sárt að sjá að málið
hefur aldrei verið almennilega upp-
lýst. Frank Jensen, dómsmálaráð-
herra Dana, sagði í janúar að málið
væri afgreitt, en hefur nú ljáð máls
að hugsanlega þurfi að athuga fleiri
atriði. Og í Noregi hafa vaknað
vantraustsraddir á dönsku rann-
sókn málsins. Skrif Eisenbergs og
Strands sýna að sagan um Scand-
inavian Star er tæpast á enda.
Norðmenn
gagnrýna
danska
rannsókn
Sagan um
Scandinavian
Star tæpast
á enda