Morgunblaðið - 22.04.1997, Blaðsíða 31

MORGUNBLAÐIÐ
LISTIR
ÞRIÐJUDAGUR 22. APRÍL 1997 31
Skyldu menn blóta
á laun, ef vildu
Fyrir jólin kom út í Ósló bókin Blote kan
ein gjere om det berre skjeri loynd eftir
Gunhild Kværness. Þar kemst hún að ann-
arri niðurstöðu um tengsl íslenskra og
norskra laga en fræðimenn hafa gert hingað
til. Kjartan Arnason kannaði þetta mál.
Vorvaka
Emblu
FÉLAGIÐ Embla í Stykkis-
hólmi heldur sína árlegu vor-
vöku síðasta vetrardag, 23.
apríl.
Vakan, sem ber yfirskriftina
„Vor við sæinn“, er tileinkuð
sjónum og sjómennsku og
hefst í Stykkishólmskirkju kl.
20.30 með söng karla úr kór
kirkjunnar og munu þeir
syngja sjómannalög frá ýms-
um áttum. Þóra Einarsdóttir,
sópran og Bjarni Jónsson, ten-
ór, syngja við undirleik Jónasar
Ingimundarsonar píanóleikara.
I safnaðarheimilinu verður
m.a. sýndur fatnaður frá Egg-
ert feldskera og bornir fram
sjávarréttir í boði sjávarút-
vegsfyrirtækja í Stykkishólmi.
Á sumardaginn fyrsta verð-
ur opnuð sýning kl. 14 í Norska
húsinu þar sem sýnd verða sjó-
klæði frá ýmsum tímum, mun-
ir unnir úr fiskroði, fiskbeini,
skeljum, selskinni o.fl. eftir
fjölmarga listamenn.
Heiðursgestur vorvökunnar
er Lúðvík Kristjánsson rithöf-
undur og munu Emblukonur
flytja efni eftir hann á vorvök-
unni.
Sýningin verður opin föstudag
frá kl. 17-19, laugardag og
sunnudag 14-18.
„Græn
sveifla“ í
íslensku
óperunni
FYRSTU opinberu tónleikar
Léttsveitar Kvennakórs
Reykjavíkur verða haldnir
þriðjudaginn 22. apríl kl. 20.
Yfirskrift tónleikanna er
„Græn sveifla".
Léttsveitin sem er skipuð
rúmlega 100 konum er yngri
systir Kvennakórs Reykjavík-
ur. Sveitin hefur starfað frá
hausti 1996 undir stjórn Jó-
hönnu V. Þórhallsdóttur söng-
konu við undirleik Aðalheiðar
Þorsteinsdóttur píanóleikara
sem ennfremur útsetur mörg
lög kórsins.
Til liðs við sig hefur Létt-
sveitin fengið hljómsveitina
Rússíbana og Wilmu Young
fiðluleikara, ásamt steppdans-
aranum Ásgeiri Bragasyni og
er næsta víst að kórkonur
munu einnig dansa írskan
dans, segir í kynningu.
Skagfirska
söngsveitin
með vortón-
leika
VORTÓNLEIKAR Skagfirsku
söngsveitarinnar í Reykjavík
verður í Langholtskirkju
fimmtudaginn 24. apríl og
laugardaginn 26. apríl, og hefj-
ast kl. 17.
Flutt verða verk eftir ís-
lenska höfunda og erlenda höf-
unda. Einsöngvarar með kórn-
um koma úr röðum kórfélaga
og eru þeir Svanhildur Svein-
björnsdóttir, Guðmundur Sig-
urðsson, Kristín R. Sigurðar-
dóttir, Jóhann Fr. Valdimars-
son og Reynir Þórsson. Stjórn-
andi er Björgvin Þ. Valdimars-
son og undirleikari Vilhelmína
Ólafsdóttir, píanóleikari.
Föstudaginn 2. maí verður
kórinn með tónleika í Siglu-
ijarðarkirkju.
SAMKVÆMT frásögn Ara fróða
var Úlfljótur gerður út til Noregs
að sækja íslendingum lög, og á
hann að hafa snúið aftur með
Gulaþingslögin norsku, sem orðið
hafi stofninn í lögum þeim sem
Alþingi var reist á árið 930 á Þing-
völlum. Frá dögum Ara hefur það
löngum verið hald manna að á
þennan veg hafi böndin legið milli
íslenskra og norskra laga. Þótt
undarlegt megi virðast hefur ná-
kvæmur samanburður á megininn-
taki íslensku laganna í Grágás og
Gulaþingslaga ekki verið gerður
fyrr en nýlega þegar Gunhild
Kværness tók þetta efni fyrir í
lokaritgerð sinni til embættisprófs
í norsku frá Oslóarháskóla.
í ritgerðinni, sem uppá íslensku
heitir Skyldu menn blóta á laun,
ef vildu og var gefin út af norska
Rannsóknaráðinu á síðasta ári, ber
höfundurinn saman „kristinna
laga þætti“ lögbókanna, þ.e. þann
þátt sem kveður á um framkvæmd
kristninnar. Markmið samanburð-
TONLIST
Norræna húsið
ÞJÓÐLAGATÓNLEIKAR
Þjóðleg tóiilist frá Mið-Svíþjóð. Tríó-
ið Vendelkrákoma (Annika Ekstav &
Cajsa Ekstav, lyklahörpur og söng-
ur; Mickael Naslund, gitar og söng-
ur. Föstudaginn 18. apríl kl. 20.30.
FRAMANDFÍKN þessarar ey-
þjóðar er undarlega misskipt.
Menn gína við gospel og afrískum
bumbuslætti úr fjarlægum heims-
álfum, en láta sér ekki detta í
hug, að jafnáhugaverð alþýðutón-
list geti legið rétt handan við hey-
garðshornið í þeim löndum sem
við „berum okkur helzt saman
við“. Svo var a.m.k. að sjá af frem-
ur klénni aðsókn á laugardags-
kvöldið var, þegar sænska Vand-
ilskráku-tríóið frá Upplöndum
kom fram í Norræna húsinu.
Nema þjóðlagaáhangendur hafi
allir verið úti að skemmta sér;
föstudagskvöld þykja sem kunn-
ugt er ekki heppileg til tónleika-
halds - nema þá í öldurhúsum.
Þar misstu þeir af miklu. Leikur
og söngur þeirra Ekstav-systra og
Naslunds voru nefnilega af þeim
gæðaflokki, að hefðu þau verið
íslenzk og stigið á stokk meðan
skammvinn þjóðlagavakningin
reið yfir hér á landi á árunum
kringum 1970, hefðu þau lagt
landið að fótum sér á einni nóttu.
Ekki þó svo að skilja, að tónlist
þeirra þremenninga væri af þeirri
sórtinni sem tranar sér fram. Oðru
arins var að meta að hve miklu
leyti íslendingar sóttu sér fyrir-
myndir að lögum til Noregs.
Ekki bein áhrif
Gunhild Kværness kemst að
þeirri niðurstöðu í ritgerðinni að
ekki sé ástæða til að ætla að áhrif
norskra laga séu meiri hér en eðli-
legt geti talist út frá hugmyndum
sem þá lágu í tímanum - um bein
áhrif sé ekki að ræða. Kristinna
laga þáttur Grágásar er afar sjálf-
stæður, segir Gunhild, en síðari
rannsóknir gætu e.t.v. leitt í ljós
að Islendingar hefðu sótt sér fyrir-
myndir til laga annarra landa en
Noregs. Kværness sér nægar
ástæður til að álykta að þessi þátt-
ur laganna sé fyrst og fremst
sprottinn úr þeirri menningu sem
hér hafði mótast frá landnámi, og
var í ýmsum atriðum búinn að
skapa sér sérstöðu.
íslenska samfélagið virðist hafa
litið stöðu kvenna öðrum augum
en systursamfélagið austanhafs. í
nær. Þetta var tónlist sem lék á
nótum áreynslulausrar fágunar og
íbyggni, en geislaði um leið af
kyrrlátri fegurð, hrífandi gleði og
seiðmagnaðri danssveiflu beint frá
rótum norrænnar þjóðarvitundar.
Hér fór sérkennilegt tímahylki
aftan úr öldum; rödd horfinnar
alþýðu, sem snart djúpan streng
hjá hveijum hlustanda, þótt ekki
væri borin á borð sem annað og
meira en dægradvöl.
Nú verður að vísu að virða þjóð-
lagaliði voru til vorkunnar, að
sambandið við sænska arfleifð er
ekki upp á marga fiska; e.t.v. er
hún sú grein sem minnst ber á í
sttjálum útvarpsþáttum um
skandinavíska tónlist, auk þess
sem heimsóknir af því tagi sem
hér um ræðir eru í meira lagi fá-
séðar. Mörgum kann því ekki hafa
þótt taka að spila í því happ-
drætti sem það óneitanlega er að
mæta á tónleika lítt kunnra lista-
manna, og verður undirritaður að
játa, að það kom honum sjálfum
á óvart hve söngurinn var hreinn,
spilamennskan liðug, jafnvægið
fullkomið og útsetningar smekk-
legar. Menn máttu vita - þeir sem
enn eru ekki ofurseldir engilsax-
neskum tónmenntum - að mörg
leynist perlan í sænskum þjóðlaga-
sjóði, ekki bara lög eins og Ut i
vár hage og alþýðulögin léttjöss-
uðu á rómaðri hljómplötu Jans
heitins Johanssons, Jazz pá
svenska. í þessu tilviki var yfir-
gnæfandi meirihluti dagskrár
gjörsamlega ókunnur íslenzkum
áheyrendum, en það skipti engu,
kafla um hjónaband og samlíf
hjóna er í norsku lögunum ein-
göngu talað til karla varðandi
ábyrgð og skyldur í kristilegu
hjónabandi. Grágás lítur aftur á
móti á konuna sem geranda til
jafns við karlinn, einsog fram kem-
ur í orðunum „ef kona leggz med
manne...“ Frumkvæði og ábyrgð
kvenna og karla eru m.ö.o. lögð
að jöfnu í íslensku lögunum.
Norsku lögin kveða skýrt á um
bann við fjölkvæni, en sveigjan-
leiki þeirra íslensku er hér meiri:
íslenskur karl mátti vel eiga eina
konu á íslandi og aðra í Noregi.
Ekki eru nefndir kvenkostir ann-
arra landa.
Hjónasængin ótryggur
griðastaður
Beri nútímamenn ugg í bijósti
gagnvart hinu alskyggna auga
yfirvalda, mega þeir þakka fyrir
að ástandið hefur þó heldur skán-
að frá miðöldum, þegar vakað var
yfír hverri hræringu þegnanna,
innan heimilis sem utan, jafnvel
hjónasængin var ótryggur griða-
staður. Gefnar voru forskriftir að
því hvað eta mætti og hvenær,
hvernig haga bæri skírn og greftr-
un, og í þvílíkum atriðum eru ís-
lensku lögin mun nákvæmari og
strangari. írskra áhrifa gætir
sumstaðar í Grágás, t.d. í heitum
messudaga, en slík áhrif eru ekki
greinanleg í Noregi.
Lögin gáfu aukinheldur fyrir-
mæli um hvenær fólk mætti sam-
því í flutningi Vandilkrákna varð
nánast hvert lag að litlum gim-
steini.
Sjálfsagt hefur obbinn tilheyrt
íjómanum. Fjölbreytni laganna
var alltjent mikil, og sum lumuðu
á reisn og óvæntri formrænni
framvindu, sem hefðu getað kallað
fram innblásna sinfóníska út-
færslu hjá Brahms og Dvorák.
Sérstaklega átti það við nærri því
epíska drykkjuvísu frá Álvdalen
(2. aukalag), þar sem skilja mátti
af kynningum, að dalbúar mæli
svo forna mállýzku að nálgist ís-
lenzku að óskiljanleika. Lagið var
dórískt í AABB-formi, tilkomu-
mikill „frásagnar-mars“ með eftir-
væntingarvekjandi dvölum milli
formeininga; kímið og spennandi
í senn, enda þótt textainnihaldið
einast í holdinu; til dæmis var
bannað að elskast á þriðjudögum,
fimmtudögum og laugardögum og
þegar helgi var mest, s.s. í níu
vikur á lönguföstu. Sektir fyrir
barnsburð níu mánuðum eftir það
gátu numið allt að tíu kúgildum.
I þessum efnum voru íslendingar
manna refsiglaðastir. Var strang-
leiki og umburðarleysi íslensks
miðaldasamfélags e.t.v. meira og
víðtækara en við höfum gjarna
viljað trúa til þessa, jafnvel enn
meira en hjá næstu nágrönnum
okkar? mætti spyija. Það er þekkt
að því smærri sem samfélögin eru,
þeim mun stangari séu reglurnar
fyrir þegna þeirra; vera kann að
hluta skýringarinnar sé þar að
finna.
Gunhild Kværness dvaldi hér á
landi í tvo mánuði 1994 að rann-
sóknum sínum við Árnastofnun,
en á síðasta áratug var hún hér
við nám og störf og bjó þá í
Reykjavík um tveggja ára skeið.
hæfi sig í sjálfu sér ekki upp úr
fimmtíu senta glasinu.
Of langt mál væri að tilgreina
fleiri dæmi. Hvert lag hafði sinn
sjarma, og óþvingað látleysi flytj-
enda var slíkt, að hlustendur
gleymdu stað og stund. Slíkt ger-
ist sjaldan, jafnvel þegar sú „dýra
list“ gömlu meistaranna á í hlut,
og ekki nema skiljanlegt að hafi
komið fleirum en undirrituðum í
opna skjöldu, sem hættir til að
leggja alþýðuskemmtan að jöfnu
við groddaskap, drykkjuraus og
neðanbeltiskerskni - og sjálfsagt
af gefnum tilefnum.
Hér var dæmi um hið gagn-
stæða, sem sannfærði mann um
að margt er það í koti karls sem
kóngs er ekki í ranni.
Ríkarður Ö. Pálsson
Þú dýra
alþýðulist
Morgunblaðið/Kristinn
SÆNSKA þjóðlagatríóið Vendelkrákorna