Morgunblaðið - 01.05.1997, Blaðsíða 10

10 FIMMTUDAGUR 1. MAÍ 1997
MORGUNBLAÐIÐ
FRÉTTIR
Málefni lífeyrissjóðakerfisins voru til umræðu á morgunverðarfundi Verslunarráðsins
HÁLFFIMMTUGUR maður
sem hóf að greiða í líf-
eyrissjóð á almennum
markaði við stofnsetn-
ingu kerfisins árið 1970 og er kom-
inn á lífeyrisaldur nú er að fá tæp-
lega 40% hærri greiðslur í lífeyri en
hann hefði fengið ef kerfið byggðist
á aldursleiðréttri réttindaávinnslu.
Með sama hætti gætu rúm 20%
ævilífeyrisréttinda glatast ef skipt
væri um kerfi nú. Þetta kom fram
í erindi Gylfa Arnbjörnssonar, fram-
kvæmdastjóra Eignarhaldsfélags
Alþýðubankans á morgunverðar-
fundi Verslunarráðs, í gærmorgun.
Skýringin á þessu er sú að verð-
mæti iðgjalda ungs manns eru meiri
en þess sem eldri er vegna þess að
iðgjöldin ávaxtast í lengri tíma. Líf-
eyriskerfið til þessa hefur hins vegar
miðast við jafna réttindaávinnslu til
lífeyris allt aldursskeiðið. Auk Gylfa
fluttu einnig erindi á fundinum Arni
Mathiesen alþingismaður og Baldur
Guðlaugsson, formaður Samtaka
áhugafólks um lífeyrisspamað.
Steintröll
Ámi Mathiesen alþingismaður
rakti í erindi sínu þær miklu breyt-
ingar sem orðið hefðu í frelsisátt á
flestum þáttum íslensks samfélags
á undanfömum árum. Þó væri það
einn þáttur sem ekki hefði breyst
og það væru lífeyristryggingar sem
stæðu einar eftir eins og steintröll.
Lífeyrissjóðimir væru að verða slík-
ur yfirburðaaðili á fjármagnsmark-
aði að það gæti hamlað samkeppni.
Hann sagði að umræðan um lífeyris-
málin fæli í sér þrjá meginþætti. í
fyrsta lagi væm það almennar regl-
ur um starfsemi lífeyrissjóða, í öðm
lagi spumingin um valfrelsi milli
sjóða gmndvallað á samkeppni og
loks í þriðja lagi samtryggingin eða
hversu mikil forsjárhyggjan ætti að
vera. Sagðist hann vera þeirra skoð-
unar að sönnunarbyrðin hvíldi á
herðum þeirra sem ekki vildu val-
frelsi í lífeyrismálum, því valfrelsi
myndi leiða til meiri hagkvæmni í
rekstri sjóðanna. Hér væri rekstrar-
kostnaður lífeyrissjóðanna að meðal-
tali 0,28% af eignum þeirra, en í
Bretlandi og Bandaríkjunum væri
hlutfallið á bilinu 0,01% til 0,10%.
Þó rekstrarkostnaður lífeyrissjóð-
anna hefði lækkað á undanfömum
ámm hefði verulega hægt á þeirri
þróun á undanförnum árum. Þá
muni valfrelsi einnig verða til þess
að ávöxtun sjóðanna verði betri og
sjóðfélagarnir muni hafa ábyrgð og
hafa rétt til að veija eignir sínar.
Árni sagði einnig að það að skylda
menn til að vera í ákveðnum lífeyris-
sjóðum gæti verið brot á mannrétt-
indum. Þá sagði hann talsmenn líf-
eyrissjóðanna mikið hafa flaggað
skýrslu Alþjóðabankans um þriggja
stoða lífeyriskerfi, en sagði þá ekki
geta þess að Alþjóðabankinn legði
áherslu á að það ríkti fijáls sam-
keppni í þessum efnum. Sagði hann
þær mótbárur sem fram hefðu kom-
ið gegn valfrelsinu vera tæknileg
mál sem ætti að vera hægt að leysa.
Valfrelsinu væri hins vegar ekki
hægt að fórna vegna einhverra
tæknilegra forsendna.
17% af meðaltekjum
Gylfi Arnbjörnsson, fram-
kvæmdastjóri Eignarhaldsfélag Al-
þýðubankans, sagði allt of mikið um
það að umijöllun um lífeyrissjóðina
yrði umfjöllun um fjármagnsmark-
aðinn, en ekki það hlutverk sem líf-
eyrissjóðunum sé ætlað að gegna
og hvaða kostir séu bestir fyrir þjóð-
félagið í heild í þessum efnum. Sagði
hann tryggingaákvæði lífeyrissjóða-
kerfisins hagkvæmustu leiðina til
þess hvað varðaði eftirlaun, örorku-
og makalífeyri. Meginspumingin
snerist um það hvaða réttindi væru
í boði og hvaða skipulag gerði kleift
að bjóða bestu réttindin.
Gylfi sagði að þegar almenna líf-
eyrissjóðakerfið hefði verið sett á
laggirnar 1969 hefðu eftirlaun verið
17% af meðaltekjum verkamanna.
Sú staðreynd og sá mikli munur sem
var á réttindum opinberra starfs-
manna og bankamanna annars veg-
ar og á almennum markaði hins
vegar í þessum efnum hefði verið
20% æviréttinda
gætu glatast ef
skipt væri um kerfi
Málefni lífeyrissjóðanna eru á hvers manns vörum þessa dagana.
Hjálmar Jónsson fylgdist með umræðum á morgunverðarfundi
Verslunarráðsins þar sem valfrelsi í lífeyrismálum var til umræðu.
Hvað gerist ef jöfn réttindaávinnsla m.v. aldur raskast?
A-B: Veitir sömu réttindi og C-D
C-B: 21 % æviréttinda glatast
E-D: Réttindi aukast um 39%
Aldur við greiðslu iðgjalds
20 ára~25 30 35 40 45 50 55 60 65 70
Fjölskyldubætur við fráfall
34 ára með maka og tvö börn
Barnalífeyrir — —.
60 þúsund kr.
Makalifeyrir
Skipting 12.000 kr. iðgjalds til
séreignasjóðs og samtryggingasjóðs
10 þúsund kr.------------------------
Séreign, karl Séreign, kona
SAL-sjóður
Hvað fær fólk í ellilífeyri?
100 þúsund kr. á mán.
ástæðan fyrir stofnun lífeyrissjóð-
anna. Frá upphafi hefði verið miðað
við sjóðsöfnun, en ekki gegnum-
streymiskerfi, skylduaðild, sem væri
forsenda lágmarkstryggingakostn-
aðar og samtryggingar, þ.e.a.s. sjóð-
félögum væri ekki mismunað vegna
aldurs, kynferðis, heilsufars eða
áhættu.
Gylfi bar síðan saman kerfi sem
annars vegar grundvallast á sam-
tryggingu og hins vegar á séreigna-
fyrirkomulagi. Samtryggingarsjóð-
irnir byggðu starfsemi sína á hóp-
tryggingum og hún skapaði grund-
völl að hámarksáhættudreifingu fyr-
ir hópinn. Það hefði afgerandi áhrif
á þau iðgjöld sem kerfið þyrfti á að
halda til þess að viðhalda sér. Allir
nytu sömu réttinda fyrir sama ið-
gjald óháð kynferði, aldri, áhættu í
starfi, heilsufari eða félagslegum
aðstæðum. Séreignasjóðir byðu hins
vegar upp á lífeyrissparnað sem
væri greiddur út á ákveðnum tíma
með erfðarétti, auk þess sem boðið
væri upp á tryggingar í samstarfi
við líftryggingafélög sem byggðu á
einstaklingsbundnu mati á áhættu-
líkum og réðust því réttindi fyrir
sama iðgjaldið af einstaklingsbundn-
um aðstæðum hvers og eins.
Áhættudreifingin yrði alltaf minni
þar sem þeir sem væru í áhættu
væru líklegri til að tryggja sig en
hinir. Þegar menn tryggðu sig sem
einstaklingar væri grundvallarmun-
ur á því hvort menn spiluðu brids
eða stunduðu fallhlífastökk og spurt
væri um heilbrigðisvottorð, sem ekki
væri gert í núverandi kerfi lífeyris-
sjóða með skylduaðild.
Jöfn réttíndaávinnsla
Gylfi benti á að þegar lífeyriskerf-
ið hefði verið sett á laggimar hefði
verið ákveðið að hafa réttindaá-
vinnsluna jafna. Það væri mikilvægt
að menn áttuðu sig á þessari stað-
reynd einfaldlega vegna þess að það
væri talsverð áhætta því samfara
að gera breytingar þar á. Iðgjald
20 ára einstaklings væri að mörgu
leyti verðmætara en iðgjald 65 ára
einstaklings þó iðgjöidin í það heila
tekið tryggðu sömu réttindi yfír alla
starfsævina. Þetta skipti hins vegar
miklu máli ef farið væri milli kerfa.
Þeir sem hefðu verið 45 ára gamlir
árið 1970 þegar kerfið hefði verið
sett á laggimar væru nú að fá tæp-
lega 40% betri lífeyri úr lífeyrissjóði
vegna jafnrar réttindaávinnslu held-
ur en þeir hefðu fengið ef kerfið
hefði verið byggt upp á aldursleið-
réttu kerfi, þ.e.a.s tryggingafræði-
lega „réttu“ kerfi. Það mætti einnig
halda því fram að þeir sem hefðu
verið að koma út á vinnumarkaðinn
árið 1970 og hefðu verið að borga
í kerfið til þessa dags væru að tapa
réttindum framan af ævinni vegna
skertrar réttindaávinnlsu í saman-
burði við aldursleiðrétt kerfi.
Fimmtungur
getur tapast
„Hætta minnar kynslóðar er hins
vegar sú, ef það verða gerðar þær
breytingar á umgjörð lífeyrissjóð-
anna þannig að þessar forsendur um
jöfnu ávinnsluna raskist, þá stendur
mín kynslóð frammi fyrir því að
glata fimmtungi og allt upp undir
þriðjung af sínum lífeyrisréttindum,"
sagði Gylfi.
Hann gerði síðan samanburð á
sameignarsjóði og séreignasjóði
karlmanns annars vegar og konu
hins vegar. Miðaði hann við 120
þúsund króna mánaðarlaun fólks í
sambærilegu starfi og að keypt
væri afkomutrygging vegna örorku-
bóta og iðgjaldatrygging til að við-
halda eftirlaunarétti, auk ævi-
lífeyristryggingar sem kemur til
greiðslu eftir 80 ára aldur. Niður-
staða hans var sú að karlmaður í
séreignasjóði þyrfti að ráðstafa 45%
af iðgjaldi sínu til að kaupa framan-
greindar tryggingar. Kona þyrfti
hins vegar að ráðstafa rúmlega 70%
af sínu 12 þúsund króna iðgjaldi til
kaupa á tryggingum vegna þess að
hún væri metin áhættusamari, ann-
ars vegar vegna hærri örorkulíkinda
og einnig vegna þess að ævilíkur
kvenna væru lengri en karla. Þetta
endurspeglaðist í endurgreiðslum
þegar á lífeyrisaldur væri komið.
Karlmaður í séreignasjóði myndi
fyrstu 15 árin fá ríflega 70 þúsund
króna greiðslu á mánuði úr sjóðnum
og eftir það 50 þúsund krónur, en
ævilífeyristryggingin miðaðist við
þá upphæð. Kona myndi hins vegar
fá 47 þúsund króna greiðslu fyrstu
15 árin en eftir það 50 þúsund króna
greiðslur úr ævilífeyristryggingunni.
Félagi í sameignarsjóði innan Sam-
bands almennra lífeyrissjóða myndi
hins vegar fá í greiðslur tæplega 85
þúsund krónur á mánuði til æviloka.
Gylfi sagði að myndin yrði ekki
betri þegar maka- og fjölskyidulíf-
eyrir væri tekinn með í reikninginn.
Hann hefði ákveðið að taka það
ekki með í reiknigrunninn hvað
myndi kosta að taka slíka tryggingu
því það yrði svo dýrt að iðgjaldið
myndi ekki hrökkva til að greiða
það. Makalífeyrir félaga í séreigna-
sjóði væri þannig sú inneign sem
væri fyrir hendi í séreignasjóðnum
dreift á tíu ár eftir fráfall. Munurinn
væri verulegur enda væri það einn
af styrkleikum lífeyrissjóðakerfisins
að bjóða upp á makabætur og bama-
lífeyri til 18 ára aldurs.
Þá tók Gylfi einnig dæmi af þeim
sem væru í séreignasjóðum og
keyptu sér ekki tryggingar og sagði
að þeir væru æðimargir. Þá gætu
menn fengið hærri eftirlaun í 15 ár
eða 120 þúsund krónur á mánuði,
en væm eftir það og eins ef eitthvað
bjátaði á upp á náð Almannatrygg-
ingakerfisins komnir. Hann sagði
að það væri skiljanlegt að menn
keyptu sér ekki þessar tryggingar
þar sem þær væru dýrar, en spurn-
ingin væri sú hvort samfélagið gæti
sætt sig við það að menn næðu sér
í betri eftirlaun á þeirri forsendu að
ríkið kæmi til hjálpar ef forsendur
brygðust og þeir yrðu að leita á
náðir þess af því þeir hefðu ekki
tryggt sig.
Gylfi sagði að þetta sýndi að líf-
eyrissjóðirnir tryggðu félaga sína
betur en aðrir. Ástæðurnar væru sú
mikla áhættudreifing sem skylduað-
ildin tryggði, auk þess sem rekstrar-
kostnaðurinn hefði verið mjög lágur.
Það væri nærtækara að bera saman
rekstrarkostnað lífeyrissjððanna og
annarra aðila á fjármagnsmarkaði
hér heldur en bera þá saman við líf-
eyrissjóði í Bretlandi og Bandaríkj-
unum. Það væri staðreynd að rekstr-
arkostnaður líftryggingarfélaga,
tryggingarfélaga, verðbréfasjóða og
banka hér á landi væri frá því að
vera tvöfalt og upp í það að vera
tuttugufaldur rekstrarkostnaður í
h'feyrissjóðakerfinu.
„Auðvitað em þarna ákveðnir
valkostir. Mér sýnist bara út frá
hagkvæmnis- og skynsemisrökum
og út frá því að ríkið ætli sér að
fela lífeyrissjóðum að taka þetta
hlutverk að sér þá sé það einfaldlega
skynsamlegasta og hagkvæmasta
lausnin að vera með þennan grunn-
rétt miðað við 10% iðgjaldið í al-
mennum lífeyrissjóðum, samtrygg-
ingarsjóðum sem byggja á skylduað-
ild,“ sagði Gylfí einnig.
Verður að greina á milli
markmiða og leiða
Baldur Guðlaugsson, formaður
Samtaka áhugafólks um lífeyris-
spamað, sagðist ekki ætla að halda
því fram að eitt form lífeyrissparnað-
ar væri betra öðru. Þau samtök sem
hann væri fulltrúi fyrir legðu áherslu
á að menn yrðu að hafa val. Það
hentaði mönnum misjafnlega ólíkir
kostir á þessu sviði. Það væri full
ástæða til þess að meta að verðleik-
um fmmkvæði og forgöngu samtaka
vinnumarkaðarins við það að koma
á skyldugreiðslum til lífeyrissjóða. Á
þeim tíma hefði það vafalaust verið
mjög þarft og mikilsvert. Lífeyris-
sjóðakerfið væri hins vegar ekki
markmið í sjálfu sér heldur hlyti það
að vera innihaldið, þ.e.a.s. lífeyris-
spamaðurinn sjálfur, sem máli
skipti. Leiðirnar mættu ekki fara að
verða aðalatriðið. „Það má ekki
verða uppi sú staða að einhveijir
tilteknir aðilar telji sig hafa nánast
einkarétt eða eignarrétt á einhveiju
tilteknu kerfi og hangi á því eins
og hundar á roði og táki jafnvel ríkis-
stjórnir í gíslingu. Við verðum að
greina á milli markmiðanna og
leiða," sagði Baldur.
Hann sagðist telja að það væri
ekki lengur um það ágreiningur að
það væri réttlætanlegt að gera kröf-
ur til þess að öllum væri skylt með
einhveijum hætti að leggja til hliðar
lágmarksframlag til lífeyrissparnað-
ar. Eðlilegt væri að nýjar leiðir í
þessum efnum þróuðust og kostir
kæmu fram sem fengju að njóta sín.