Morgunblaðið - 04.09.1997, Blaðsíða 34

MORGUNBLAÐIÐ
^34 FIMMTUDAGUR 4. SEPTEMBER 1997
KENNARAR í JAPANSREISU
Einelti
verður
aldrei liðið
GREINARHÖFUNDAR, STEINUNN Ármannsdóttir og Linda Rós Michaelsdóttir, ásamt Shin-Nosuhe
Oyama og Kusahara Katsuhide forstöðumönnum menntamálaráðuneytisins í Tókyó.
Forvarnarstarfið felst
mikið til í tilsjón, segja
Linda Rós Michaels-
dóttir og Steinunn Ar-
mannsdóttir í fyrstu
grein sinni, en tilsjónin
er grundvölluð á virðingu
fyrir einstaklingnum.
SÍÐASTLIÐIÐ haust vakti at-
» hygli okkar grein í erlendu tíma-
riti um skólastarf í Japan. Þar var
meðal annars fjallað um einelti í
skólum og hvernig skólayfirvöld
hefðu tekið á þeim málum. í fram-
haldi af því öfluðum við okkur
upplýsinga um skólamál þar í landi
og skynjuðum að þar var ýmislegt
á döfínni sem við gætum lært af.
Við sóttum því um styrk til Sas-
akawa-stofnunarinnar og fleiri að-
ila til að fara til Japan og kynna
okkur þessi mál af eigin raun. Fer
hér á eftir frásögn af nokkrum
þeim þáttum sem okkur þóttu hvað
merkilegastir. Er hún byggð á við-
tölum okkar við forsvarsmenn í
japanska menntamálaráðuneytinu
og heimsóknum á fræðsluskrifstof-
ur og skóla víða um Japan.
Hvað er
einelti?
Japönsk skólayfirvöld skilgreina
einelti þannig: þegar nemanda líð-
ur illa af eftirfarandi ástæðum:
1. Stöðugri stríðni.
2. Hótunum.
3. Útilokun, það er þegar nemandi
er útilokaður frá samneyti við
aðra nemendur.
4. Líkamlegu ofbeldi.
Aðgerðir Japana
gegn einelti
Japanir líta einelti mjög alvarleg-
um augum og allt frá 1985 hafa
skólar þurft að skrá og senda
menntamálaráðuneytinu skýrslu
um eineltismál. Ef litið er til ársins
1986 voru t.d. skráð 6.560 mál í
8.000 skólum í 1.-6. bekk. Þeim
fór fækkandi næstu ár á eftir hvort
sem það var vegna þess að þeim
hafði í raun fækkað eða vegna
þess að skráningin var ófullnægj-
andi. Svo var komið árið 1993 að
skráð tilfelli voru aðeins 2.864. Þá
gerðist það árið 1992 að 14 ára
skólapiltur svipti sig lífi og það var
talið óyggjandi að ástæðan væri
einelti. Við þennan sorgaratburð
var eins og þjóðin vaknaði til vit-
undar um hve mikil alvörumál
væri hér á ferð. Gengið var til
kröftugra aðgerða gegn einelti sem
hófust með því að menntamálaráð-
herra Japans kom fram í sjónvarpi
og hvatti þjóðina til samstöðu und-
ir kjörorðinu: Einelti verður aldrei
liðið.
Nú jukust mjög skráð tilfelli sem
sýnir ef til vill best hversu ákveðn-
ir menn gengu til verks að taka á
vandanum. Ný lög voru sett til að
vinna gegn einelti og fræðsluum-
dæmin, sem eru 47, hófu hvert á
eftir öðru aðgerðir til að reyna að
sporna við þessari þró-
un. Átakið var dýrt og
kallaði á breytingar á
fjárlögum. Enginn
gerði hins vegar at-
hugasemd við þessi
auknu útgjöld þar sem
þjóðarsátt var um
verkefnið. Öllum virtist
ljóst að vellíðan nem-
enda í skóla væri for-
gangsverkefni sem
mundi skila sér út í
samfélagið þegar til
lengri tíma væri litið.
Hér var um metnaðar-
fullt átak að ræða sem
hefur ótvírætt skilað
árangri nú þegar.
Allir voru kallaðir til
ábyrgðar: Skólayfir-
völd, nemendur, kenn-
arar, foreldrar, og
samfélagið í heild.
Enginn gat skorast
undan. Einelti skyldi
ekki liðið.
Orsaka leitað
Málið var krufið og
reynt að finna orsakir.
Margt kom upp í umræðunni sem
kemur kunnuglega fyrir sjónir
þeim sem vinna við skólamál. Eitt
vakti þó sérstaklega athygli okkar
og það var sú mikla umræða sem
fór fram um breyttar þjóðfélagsað-
stæður og áhyggjur Japana af
þeirri þróun. Menn bentu á að fjöl-
skyldustærð hefði farið verulega
minnkandi og þar af leiðandi lærðu
börn ekki eins og áður að taka til-
lit til annarra eins og t.d. systkina.
Það var bent á að áður hefðu börn
lifað í stórum systkinahóp. Þar
hefðu þau lært að gera upp ágrein-
ingsmál sín en nú færi slíkt upp-
gjör að mestu leyti fram innan
veggja skólans.
Reynsluheimur barna hafi að
mörgu leyti breyst í nútímasamfé-
lagi og tækifærum þeirra til að fá
útrás með eðlilegum hætti hafi
fækkað. Einnig var bent á að skól-
inn hafi ekki svarað kalli tímans
með breyttum kennsluaðferðum og
breyttu námsefni og þar með
brugðist nemendum að þessu leyti.
TÖLVUSTÓLAR
HEIMILISINS
Vandaður skrifborösstóll
TePga270hJÓIUm' | Kf 9‘950>-"
Litir: Blár, svartur,
rauður, grænn
EG &krtf*ftt(ubánáfttir
"Hrifágðð iföfWúú
Vandaóur skrifborðsstóll
með háu fjaðrandi baki
og á parket hjólum.
Teg 235
Litir: Blár, svartur,
rauður grænn.
Kr12.900,-*
Kröfur og væntingar foreldra
hafa einnig breyst vegna nýrra lífs-
hátta. Áður fyrr þótti sjálfsagt að
börn aðstoðuðu við heimilisstörf
og fengju að leika lausum hala
með vinum sínum. Þannig kynnt-
ust þau af eigin raun sínu nánasta
umhverfi.
Könnun, sem var gerð 1994,
rennir stoðum undir þessa skoðun
en þar kom m.a. fram að foreldrar
töldu að 61% barna tæki ekki þátt
í almennum heimilisstörfum, 55%
væri í litlum tengslum við um-
hverfi sitt, 41% læsi mjög lítið og
33% umgengjust sjaldan jafnaldra.
í sömu könnun voru foreldrar einn-
ig spurðir hvaða eiginleika þeir
vildu helst rækta hjá börnum sín-
um og kom þá í ljós að 84,1% töldu
mikilvægast af öllu að rækta með
þeim umhyggju fyrir öðrum. Þetta
segir að okkar mati mjög mikið
og þó mest hve japanskir foreldrar
eru meðvitaðir um vandann og til-
búnir að taka á honum.
Hvað var
til ráða
Aðgerðir menntamálaráðu-
neytisins voru tvenns konar:
1) Ráðgjafaþjónusta til að vinna
að þeim málum sem þegar voru
til staðar.
2) Að efla forvarnarstarf.
Ráðgjafaþjónusta
Til að leysa aðkallandi mál var
komið upp ráðgjafaþjónustu. Mið-
stöð hennar er í Tókýó en fræðslu-
miðstöðvar allra fræðsluumdæma
eru skyldugar að hafa slíka þjón-
ustu á sínum vegum. Ráðgjafa-
þjónustan felst m.a. í:
a) að hver skóli hafi ráðgjafa til
að leysa úr eineltimálum og fer
vinnan fram í nánu samstarfi
við nemendur, kennara og for-
eldra. Ef ekki tekst að leysa
málið innan skólans felst úr-
lausnin í því
b) að fá utanaðkomandi aðstoð,
þ.e. að fá ráðgjafa frá fræðslu-
miðstöð
c) virkari símaþjónustu, en þang-
að geta fórnarlömb og aðstand-
endur þeirra haft samband all-
an sólarhringinn.
Þessi þjónusta er annaðhvort á
vegum eða í tengslum við fræðslu-
miðstöðvarnar. Mikil áhersla er
lögð á það að mál séu leyst að
fullu en ekki aðeins á yfirborðinu.
Forvarnarstarf
Forvarnarstarfið felst mikið til
í tilsjón sem er grundvölluð á virð-
ingu fyrir einstaklingnum. Hún
felst í samstarfi milli nemenda og
kennara, sérstaklega umsjónar-
■-----------■
SLIM-LINE
dömubuxur
frá gardeur
Qhrntv
tískuverslun
_ V/Nesveg, Seltj., s. 561 1680 bJ
kennara í öllu skólastarfi. Til-
gangur hennar er að styrkja sjálf-
símynd nemandans og auðga líf
hans í skólaumhverfinu. Hún á
ekki að takmarkast við það að
leysa hegðunarvandamál fárra
barna heldur er henni ætlað að
þróa og efla frumkvæði og sjálf-
stæði allra nemenda og auka virð-
ingu þeirra fyrir öðrum einstakl-
ingum. Til þess að þjálfa kennara
í tilsjón hafa fræðslumiðstöðvar
boðið þeim námskeið og mennta-
málaráðuneytið hefur lagt til leið-
beinendur og námsefni.
Menntamálaráðuneytið leggur
áherslu á eftirfarandi þætti:
1) Að hvetja til menntunar sem
virðir hvern nemanda sem ein-
stakling.
2) Að hjálpa kennurum að auka
hæfni sína til að umgangast
nemendur.
3) Að koma á námsráðgjöf við
alla skóla og,
4) að hvetja skóla, fjölskyldur og
allt samfélagið til að vinna sam-
an að lausn vandamála.
Þessum markmiðum hefur m.a.
verið reynt að ná með að auka til
muna markvissa siðfræðikennslu í
skólum í öllum aldurshópum. Einn-
ig hefur verið stóraukin kennsla í
mannlegum samskiptum og við að
leysa dagleg viðfangsefni. Þá hefur
umhverfisfræðsla verið efld og
mikil áhersla verið lögð á að gera
nemendur meðvitaða um ábyrgð
sína í samfélaginu. Jafnframt er
farið með nemendur í skipulögð
ferðalög út í náttúruna til að efla
tilfinningu þeirra fyrir umhverfi
sínu.
Að lokum
í ferð okkar heimsóttum við
skóla víðsvegar í Japan. Alls stað-
ar þar sem við komum var hægt
að finna fyrir áhyggjum skólafólks
vegna eineltimála og mikill áhugi
var að taka á þeim og reyna að
uppræta þau. Enn er talsvert um
sjálfsvíg barna og unglinga sem
rekja má til vanlíðunar í skólanum
en þeimn fer þó fækkandi. í öllum
þeim skólum sem við heimsóttum
hafði verið komið upp ráðgjafa-
þjónustu og var látið vel af henni.
Töldu menn almennan vilja meðal
nemenda, foreldra og starfsfólks
skóla að líða ekki einelti og gefast
aldrei upp í baráttunni.
Hér á landi er þetta vandamál
því miður allútbreitt og mikið starf
hefur farið fram innan skólanna
og á vegum skólayfirvalda til að
taka á því. Það er að okkar mati
ómetanlegt að fá tækifæri til að
sjá hvað aðrar þjóðir eru að gera
í þessum málum og bera saman
við okkar reynslu. Það getur hjálp-
að við að varpa Ijósi á hvar við
erum á réttri leið og hvar við get-
um gert betur. Mesta aðdáun okk-
ar vöktu samræmdar og markviss-
ar aðgerðir Japana í eineltimálum,
sem virðast hafa skilað umtals-
verðum árangri. Það væri óneitan-
lega ánægjulegt ef íslenska þjóðin
bæri gæfu til að taka á þessum
málum af sömu elju og Japanir og
átta sig á því að þetta vandamál
leysist ekki nema með samræmd-
um aðgerðum, sameiginlegri
ábyrgð og þátttöku allra.
Lindn Rós er kennnri.
Steinunn er skólastjóri