Morgunblaðið - 05.12.1997, Síða 34

34 FÖSTUDAGUR 5. DESEMBER 1997
MORGUNBLAÐIÐ
LISTIR
Endurómur
af því
sem var
Fyrir stuttu kom út geisladiskur með söng-
lögum í flutningi Guðmundu Elíasdóttur.
Arni Matthíasson ræddi við Völu Kristjáns-
son, sem annaðist útgáfuna, og Guðmundu.
GUÐMUNDA Elíasdóttir í Róm í sumar.
SMEKKLEYSA s/m hf. sendi
fyrir skemmstu frá sér
geisladiskinn Endurómur
sem hefur að geyma safn
sönglaga í flutningi Guðmundu El-
íasdóttur. Upptökumar eru flestar
frá sjötta áratugnum, nokkrar frá
þeim fímmta, og á meðal eru lög
sem ekki hafa áður komið út, þar
á meðal nokkur sænsk lög og dönsk
sönglög eftir Carl Nielsen sem Guð-
munda söng inn á band 1948 við
undirleik Önnu Pjeturss. Undirleik-
arar eru annars helstir Fritz Weiss-
happel og Carl Billich, en Jórunn
Viðar leikur undir í einu laganna
og Magnús Blöndal Jóhannsson í
einu, sem tekið er upp í New York.
Umsjón með útgáfunni hafði Vala
Kristjánsson.
Vala Kristjánsson segir að að-
dragandinn að verkinu hafi verið
að hún sá um útgáfu á geisladisk
með safni upptakna með söng föð-
ur hennar, Einars Kristjánssonar,
fyrir Smekkleysu. „Mönnum þótti
það hafa tekist svo vel að Ásmund-
ur Jónsson hjá Smekkleysu fór
þess á leit við mig að ég setti sam-
an álíka plötu með upptökum Guð-
mundu Elíasdóttur. Eg vildi óð og
uppvæg taka það að mér því ég
þekki Guðmundu frá gamalli tíð,
við vorum á sviðinu í Þjóðleikhús-
inu í Fiðlaranum á þakinu fyrir 27
til 28 árum. Ég hef líka verið mjög
áhugasöm að draga upptökur með
gömlum íslenskum söngvurum
fram í dagsljósið og varðveita radd-
ir þeirra,“ segir Vala og bætir við
að hún sé með í huga fjölmarga
diska til viðbótar. „Þetta er mikil
vinna og verður að taka sér tíma
til að velja úr og nostra við útgáf-
una,“ segir hún.
Á Endurómi eru sönglög í flutn-
ingi Guðmundu og Vala segir að
hún hafi talið það vænlegast að
velja á diskinn með það fyrir augum
að hann væri samfelldur, en ekki
einskonar sýnisbók. Þannig hafi
hún sleppt óperuaríum og líka lög-
um þar sem Guðmunda syngur við
orgelundirleik Páþs ísólfssonar, svo
dæmi séu tekin. „Ég vildi hafa disk-
inn ljóðrænan, það er mikið af
kvöld- og vögguljóðum og með nátt-
úrustemmningu, en líka er nokkuð
af söngiögum Carls Nielsens; ég
vildi gefa sem skýrasta mynd af
því hvernig söngkona Guðmunda
var og ekki síst sem lýrísk og ljóð-
ræn söngkona. Að öðrum söngkon-
um ólöstuðum hefur hún óaðfinnan-
legan danskan framburð.
Þegar við vorum síðan að róta í
upptökum uppi í útvarpi fundum
við upptökur eins og Betlikerling-
una, lag eftir Sigvalda Kaldalóns
við texta eftir Gest Pálsson, frábær-
lega dramatískt lag, og líka Söng
bláu nunnanna eftir Pál ísólfsson,
sem sungið var beint inn á band
og því ekkert suð á því, tekið upp
1956. Flestar upptökurnar eru frá
sjötta áratugnum, en einstaka frá
því á fimmta áratugnum. Þetta eru
vitanlega gamlar upptökur, en Þór-
ir Steingrímsson í útvarpinu hreins-
aði þær eins og hægt var. Diskurinn
heitir Endurómur og segir eiginlega
allt; endurómur af því sem var. Við
komum til dyranna eins og við erum
klædd og gefum ekkert annað í
skyn. Ég heyri aftur á móti ekki
lengur suð og brak í upptökum sem
þessum, ég heyri bara gæði raddar-
innar og þegar ég er til dæmis að
hlusta á Fjodor Sjalapín eða Aksel
Schiotz heyri ég ekki brak og bresti;
ég er bara fegin og þakklát fyrir
að þetta sé til.“
Mikil vinna að velja og hafna
Á disknum eru rúmar 76 mínútur
af tónlist og Vala segir að það hafi
verið mikil vinna að velja og hafna
og að raða á diskinn þannig að sem
mest kæmist fyrir. „Ég vildi líka
leggja áherslu á að kynna dönsku
sönglögin, því fæst hafa áður kom-
ið út. Þannig er á disknum 31 lag,
21 hefur ekki áður verið gefið út,
en tíu komu út á hæggengri plötu
fyrir mörgum árum. Enn er tölu-
vert óútgefið af upptökum Guð-
mundu, þar á meðal sálmaupptökur
úr Dómkirkjunni, óperuupptökur og
töluvert af barnalögum, svo eitt-
hvað sé talið. Það er þó geymt til
seinni tíma útgáfu.“
Vala segist hafa mikið gaman
af vinnunni við þessa útgáfu og að
vonandi verði framhald á. „Það eru
svo margir okkar gömlu söngvara
sem ekki eru til í aðgengilegri út-
gáfu og óþijótandi verkefni fram-
undan. Það er aðdáunarvert af
Smekkleysu að ráðast í útgáfu sem
þessa þar sem óvissa er um hvort
platan selst að neinu ráði. En ef
efnið um listamanninn er látið ryk-
falla 10 til 20 ár til viðbótar verður
geisladiskurinn að vera myndarleg
og aðlaðandi heimild um listamann-
inn. Þetta er minn smekkur sem
endurspeglast á disknum, ég valdi
þesa leið og hafði til þess fijálsar
hendur."
„Ég er í
kvikmyndabransanum“
Guðmunda Elíasdóttir segist
hafa tekið þátt í að velja lög með
Völu, „eða réttara sagt Vala valdi
fyrst, mörgum sinnum, og svo fór-
um við yfir þetta saman og kom-
umst að þessari niðurstöðu. Það var
dálítill vandi að velja því það var
úr svo miklu að velja. Það eru nokk-
uð mörg lög sem ég hefði gjarnan
viljað hafa á disknum, en komust
ekki fyrir en ég vona að það verði
framhald á þessari vinnu, þetta var
mjög ánægjulegt.“
Guðmunda segir að mörg lag-
anna hafi hún heyrt öðru hvoru í
gegnum árin, en sum þeirra, eins
og til að mynda dönsku lögin og
sænsku þjóðlögin, hafi hún aldrei
heyrt. „Það var mjög skrýtið og
gaman að heyra í sjálfri sér eftir
öll þessi ár.“
Vala Kristjánsson hafði orð á því
að Guðmunda hefði náð dönskum
framburði betur en aðrar söngkonur
islenskar og Guðmunda svarar því
til að hún hafi komið til Danmerkur
nokkru eftir fermingu og ekki heim
aftur til íslands fyrr en eftir stríð.
„Ég fékk því alla mína menntun
þar og þetta kom því sjálfkrafa;
þegar maður er svo ungur og bara
með Dönum. Það var enginn Islend-
ingur þarna sem ég umgekkst nema
Haraldur Sigurðsson píanóleikari
og prófessor.“
Guðmunda segir að margir hafi
hringt í hana og spurt um óperuar-
íurnar, „en Vala fór þessa leið og
mér fannst það mjög viturlegt af
henni, því að það er kannski von
um að komið geti annar diskur, sem
væri vissulega gaman. Þetta er
náttúrulega gamalt og slitið en mér
fínnst hafa tekist furðu vel að
hreinsa það.“
Guðmunda segist hafa í miklu
að snúast nú um stundir, „ég er í
kvikmyndabransanum," segir hún
og kímir og bætir við að það sé
gaman og lærdómsríkt, en hún leik-
ur í tveimur kvikmyndum, einni sem
ísfilm er að gera og annarri sem
Hrafn Gunnlaugsson er með í smíð-
um. „Ég kann afskaplega vel við
þennan tjáningarmáta, þetta er
skemmtileg vinna sem tekur mikið
á þolinmæðina," segir hún en hana
bar fyrir augu sjónvarpsáhorfenda
fyrir stuttu í fyrsta sunnudagsleik-
riti Sjónvarpsins.
Til viðbótar við kvikmyndaleik-
inn kennir Guðmunda lítilræði að
eigin sögn, er með kirkjukórinn
í Kristskirkju og segir það indæla
vinnu og skemmtilega. „Mér
finnst að ef maður ætlar að kenna
söng verði maður að hafa gaman
af því. Þó það sé mikið púl er það
gaman og óskaplega gefandi.
Ekki bara röddin sem maður er
að vinna með, heldur manneskjan
sjálf.“
Réttlæti Lumets
KVIKMYNDIR
Sambíóin, Álfabakka
„NIGHT FALLS ON MAN-
HATTAN" ★ ★'/2
Leikstjóm og handrit: Sidney Lum-
et Byggt á skáldsögu Roberts Dal-
eys „Tainted Evidence“. Kvikmynda-
taka: David Warkin. Aðalhlutverk:
Andy Garcia, Ian Holm, Ron Leib-
man, Richard Dreyfuss, James Gand-
olfini, Shiek Mahmud-Bey og Lena
Olin. 114 mín. Bandarisk. Paramount
Pictures/Spelling Films. 1997.
SIDNEY Lumet er afkastamikill
leikstjóri sem hefur á löngum ferli
gert þó nokkrar ansi góðar kvik-
myndir. „The Pawnbroker", „Dog
Day Afternoon", „Network" og
„The Verdict" standa upp úr en
margar fleiri væri hægt að telja til
(þijár síðastnefndu myndirnar voru
notaðar í kynningarbút fyrir „Night
Falls on Manhattan" til að minna
bíógesti á hver Lumet er). Á síð-
ustu árum hefur hann ekki þótt
brillera neitt sérstaklega þótt hann
hafi gert ágætismyndir eins og
„Running on Empty".
„Night Falls on Manhattan" er
alvarleg kvikmynd um bandaríska
dómskerfið, spillingu, heiðarleika
og mútuþægni meðal embættis-
manna. Aðalpersónan er ungur lög-
fræðingur, Sean Casey (Andy Garc-
ia), sem fær óvænt tækifæri ferils
síns þegar honum er úthlutað máli
gegn illræmdum dópsala (Shiek
Mahmud-Bey) sem tókst næstum
að murka lífið úr rannsóknarlög-
reglumanninum Liam Casey (Ian
Holm), föður Seans, þegar átti að
handtaka hann. Það er aðalsak-
sóknari New York, Morgenstem
(Ron Leibman), sem fær Casey
málið í hendur af því að hann sér
það sem góða auglýsingu fyrir rétt-
arkerfið og sjálfan sig. Fleiri per-
sónur flækjast í málið, starfsfélagi
Liams, Joey Allagretto (James Gan-
dolfini), lögfræðingurinn sem ver
dópsalann (Richard Dreyfuss), og
aðstoðarkona hans, Peggy Lind-
strom (Lena Olin), sem Casey fellur
fyrir.
Þrátt fyrir allar þessar persónur
og ýmiss konar tengsl þeirra á milli
er söguflétta myndarinnar sáraein-
föld. Atburðarásin er fyrirsjáanleg
og stundum eins og henni sé raðað
eftir númerum. Samt er „Night
Falls on Manhattan" ekki leiðinleg
kvikmynd, einfaldleiki hennar er
frekar styrkur. Gallinn er bara sá
að það er eins og Lumet sé svo
mikið niðri fyrir að segja þessa
dæmisögu að hann gleymir á köfl-
um að glæða hana nauðsynlegu lífi.
Stærsti mínus myndarinnar er
Andy Garcia. Hann hefur sáralitla
dínamík sem lögfræðingurinn ungi
sem rýkur skyndilega upp metorða-
stigann og verður að horfast í augu
við það að dómskerfið getur klikkað
og stundum þarf að beita vafasöm-
um málamiðlunum til þess að loka
glæpamenn inni. Garcia er samt
ekki alveg vonlaus. Hann á góða
spretti inn á milli og leikarahópur-
inn í kringum hann gerir mikið til
að lyfta myndinni upp. Ron Leib-
man fer á kostum sem pólitíski ref-
urinn Morgenstern, og Richard
Dreyfuss er einnig góður sem hinn
eldklári Vigoda sem hefur réttlætis-
hugsjón en kann líka að spila á
kerfið.
„Night Falls on Manhattan" er
skrifuð fyrir hóp karlleikara og
hefði mátt klippa eina kvenhlut-
verkið út úr myndinni, það er svo
kauðslegt. Hin kynþokkafulla og
greindarlega Lena Olin fær úr litlu
að moða sem vel gefinn lögfræðing-
„Hlauptu
af þér
hornin“
ÞÓRA Sigurþórsdóttir leirlist-
arkona opnar sýningu í Gull-
smiðju Hansínu Jens, Lauga-
vegi 20b, laugardaginn 6. des-
ember.
Þóra útskrifaðist frá leirlist-
ardeild MHÍ árið 1989 og hef-
ur undanfarin sjö ár rekið eig-
in vinnustofu og gallerí í Ála-
fossi í Mosfellsbæ. Hún hefur
haldið fjölda einkasýniga og
tekið þátt í samsýningum.
Þóra vinnur bæði nytjahluti
og skúlptúra úr leir og öðrum
efnum, t.d. hrosshári.
Á þessari sýningu notar hún
kindahorn, en yfirskrift sýn-
ingarinnar er Hlauptu af þér
hornin. Hún er opin á verslun-
artíma.
Bjarni Þór
sýnir í Gall-
eríi Horninu
BJARNI Þór Bjamason opnar
einkasýningu í Gallerí Horninu,
Hafnarstræti 15, laugardaginn
6. desember kl. 15-17.
Á sýningunni eru 30 ein-
þrykksverk, öll unnin á þessu
ári. Bjarni Þór stundaði mynd-
listarnám á árunum 1975-80.
Hann hefur haldið átta einka-
sýningar auk samsýninga. Á
dögunum var afhjúpuð högg-
mynd eftir hann í Borgarnesi.
Bjarni Þór er bæjarlistamaður
Akraness 1997.
Sýningin verður opin alla dag
kl. 11 23.30 og stendur til 23.
desember.
„Gnægtar-
borðið“
í Listakoti
JÓLASÝNING Gallerís Lista-
kots er að þessu sinni útfærsla
14 listakvenna að „gnægtar-
borði“. Leikið er að samspili
allra þátta sem prýða uppdekk-
að borð og umhverfí þess. Lis-
takonumar hafa t.d. unnið í
textíl, grafík, keramík og gler.
Sýningin „stendur fram yfir
þann tíma sem landsmenn em
sjálfir að setja upp eigin
gnægtarborð hátíðanan og er
því hægt að koma við og fá
hugmyndir og innblástur áður
en tekið er á móti gestum,“
segir í kynningu.
Listakot er opið á opnunar-
tíma fyrirtækja við Laugaveg-
inn.
ur af góðum ættum. Það eina sem
hún fær að gera í myndinni er að
gefa Sean egg í morgunmat og
hughreysta kappann eins og hún
hafí hlustað of mikið á „Stand by
Your Man“.
Þrátt fyrir vankantana er „Night
Falls on Manhattan" sæmilegasta
hugleiðing um réttlætiskerfi sem
byggist á pólítískum kosningum og
þar sem peningar leika stórt hlut-
verk í því að ákvarða hvað er rétt-
læti. Hún fjallar um málefni sem
Lumet hefur tekið fyrir áður, eins
og spilltar löggur og menn sem vilja
beijast fyrir réttlæti, og hann hefur
jafnvel gert þeim betri skil en mynd-
in er eigi að síður ágætis pæling.
Lumet nær líka að sýna hliðar á
New York sem eru vanalega ekki
á hvíta tjaldinu. Hann dregur upp
mynd af hrárri og grárri borg, þar
sem aðallitirnir eru brúnn og appel-
sínugulur. Þetta er mynd af borg-
inni sem fer nær raunveruleikanum
en flestar Hollywood-myndir.
Anna Sveinbjarnardóttir