Morgunblaðið - 20.12.1997, Blaðsíða 39

38 LAUGARDAGUR 20. DESEMBER 1997
MORGUNBLAÐIÐ
MORGUNBLAÐIÐ
LAUGARDAGUR 20. DESEMBER 1997 39
I
STOFNAÐ 1913
ÚTGEFANDI: Árvakur hf., Reykjavík.
FRAMKVÆMDASTJÓRI: Hallgrímur B. Geirsson.
RITSTJÓRAR: Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
OVISSA SEM
EYÐA VERÐUR
EKKI FER milli mála að afköst hátæknisjúkrahúsa
hafa aukizt mikið síðustu tíu, fimmtán árin - né
að umtalsverð hagræðing hefur átt sér stað í rekstri
þeirra. Starfsmönnum (stöðugildum) hefur fækkað um
8,8% á síðustu sex árum. Á sama tíma hefur sjúklingum
á hvert stöðugildi fjölgað um 11,7%. Nýting rúma hefur
aukizt úr 86,6% í 93%. Þetta hefur gerzt þrátt fyrir fjár-
vöntun, sem gert hefur sjúkrahúsunum erfitt um vik,
að ekki sé fastar að orði kveðið, að fylgja eftir örri tækni-
þróun í tækjum og búnaði.
Ekki er óeðlilegt að mismunandi áherzlur séu hjá tals-
mönnum fjármálaráðuneytis og fjárveitingavalds annars
vegar, sem eiga í harðri glímu við hallarekstur í ríkisbú-
skapnum, og talsmanna sjúkrahúsanna hins vegar, sem
árum saman hafa búið við ónógar fjárveitinar, að eigin
mati, þ.e. kostnað langt umfram tekjur, samansafnaðan
rekstrarhalla og versnandi greiðslustöðu.
Farið var í saumana á rekstrarvanda Sjúkrahúss
Reykjavíkur í fréttaskýringu hér í blaðinu í gær. Þar
kemur fram að viðvarandi fjárskortur háir spítalanum
mjög, bæði hvað varðar þjónustu við sjúklinga og við-
hald á húsnæði, sem er mjög aðkallandi. Af þessum sök-
um hefur hlaðizt upp vandi, sem verður æ erfiðari við-
fangs. Um 800 m.kr. vantar inn í rekstur þess að mati
borgarstjóra. En verst er máski sú óvissa um framtíð-
ina, sem starfsfólk og sjúklingar búa við. Uppsagnir
unglækna, sem verið hafa í fréttum, skarast við þennan
vanda, en þeir hafa lengi búið við mikið vinnuálag. Það
er mikilvægt að eyða þessari óvissu, sem búið hefur um
sig meðal starfsfólks og sjúklinga, um framtíð sjúkra-
hússins, fjárhagslegt öryggi starfseminnar, starfsöryggi
fólks og síðast en ekki sízt um framtíðarstöðu spítalans
í heilbrigðiskerfinu. Fj'ármála- og heilbrigðisyfirvöld, sem
og Reykjavíkurborg, eigandi sjúkrahússins, þurfa að
leysa vandann til frambúðar.
Nauðsyn aðhalds og hagræðingar í ríkisbúskapnum
er óumdeild. Sú nauðsyn nær ekki sízt til stærstu út-
gjaldaþátta, en þeirra á meðal er heilbrigðisþjónustan.
Og sem fyrr segir hafa stjórnir og starfsmenn hátækni-
sjúkrahúsanna þegar náð umtalsverðum árangri í aukn-
um afköstum og betri nýtingu fjármagns. Stjórnendur
þeirra telja á hinn bóginn að betur hafi mátt standa að
samráði af hálfu ráðuneyta. Verklagi hafi á stundum
verið ábótavant.
Þeir sem telja að ekki hafi allar ferðir verið til fjár í
aðhaldsaðgerðum stjórnvalda í heilbrigðiskerfinu tíunda
sitt hvað máli sínu til stuðnings. Þeir benda á að til-
færsla kostnaðar, frá einu sjúkrahúsi til annars, sé ekki
sparnaður á heildina litið. Sama máli gegni um biðlista
eftir aðgerðum í heilbrigðiskerfinu. Þeir séu í bezta falli
frestun á kostnaði, safni vanda í lón, sem brýzt fram
fyrr en síðar. Biðlistarnir haldi að auki hæfu fólki leng-
ur frá störfum en vera þurfi, sem sé þjóðhagslega óhag-
kvæmt. Þeir gangi og þvert á lög, sem kveði á um rétt
fólks til aðgangs að beztu fáanlegri læknisþjónustu. Það
sé og vafasamur sparnaður að þrengja að rannsóknum
og að nýta ekki tækninýjungar, sem oftar en ekki séu
farvegir hagræðingar og batnandi heilbrigðisþjónustu.
Sjúkrahús Reykjavíkur er eign Reykjavíkurborgar en
sækir rekstrarfé sitt, eins og aðrir spítalar, að stærstum
hluta í ríkissjóð. Það hefur búið við langvarandi halla-
rekstur og versnandi greiðslustöðu og þurft að sæta
bráðabirgðalausnum, sem skammt hafa dugað. Skýringar
framkvæmdavaldsins og stjórnenda sjúkrahússins á or-
sökum vandans eru misvísandi - og sjaldan hefur einn
í öllu rétt fyrir sér þá tveir deila. Það er að sjálfsögðu
mikilvægt að grafast fyrir rætur þessa vanda en það
þarf að gera í góðri samvinnu viðkomenda. Kjarni máls-
ins er eftir sem áður sá, að óvissunni í rekstri Sjúkra-
húss Reykjavíkur - og í heilbrigðiskerfinu á heildina lit-
ið - verður að eyða. Fjárveitingavaldið, heilbrigðisráðu-
neytið og Reykjavíkurborg, sem á og rekur þennan spít-
ala, þurfa að taka á honum stóra sínum og binda enda
á þessa óviðunandi óvissu. Það er skylda þeirra við starfs-
fólk sjúkrahússins og þær tugþúsundir, sem þurfa á þjón-
ustu þess að halda.
Stjórnarfrumvarp um olíugjald og kílómetragjald í stað þungaskatts
Hagsmunaárekstrar við úthlutun úr opinberum listasjóðum
Olíuverð verði sem næst
90% af verði bensínlítra
Samkvæmt stjórnarfrumvarpi um olíu-
gjald og kílómetragjald sem lagt verður fram
á Alþingi eftir áramót verður lagt 34 kr.
gjald á hvern lítra af dísilolíu og gjaldfrjáls
olía lituð. Guðjón Guðmundsson skoðaði
frumvarpið sem stefnt er að að verði að
lögum 1. janúar 1999.
FRUMVARPIÐ, sem hefur
verið kynnt innan
stjórnarflokkanna og
verður lagt fram á Alþingi
á næstunni, felur m.a. í sér að vöru-
gjald leggist á gas- og dísilolíu,
gjaldfijáls olía, sem notuð er til
annars en aksturs skráningar-
skyldra ökutækja, verði lituð og
tekið verði upp sérstakt kílómetra-
gjald á vöruflutningabifreiðar og
eftirvagna sem eru tíu tonn eða
þyngri. í athugasemdum við frum-
varpið er talið líklegt að upptaka
litunarkerfis og kostnaður samfara
því leiði til einhverrar hækkunar á
verði olíu. Áætlað er að árleg sala
á gas- og dísilolíu sé um 200 milljón-
ir lítra og að um þriðjungur þeirrar
olíu verði ólitaður.
Frestað og frestað á ný
Hugmyndir um olíugjald eiga sér
nokkra sögu. í frumvarpinu sem
nú verður lagt fram eru lagðar til
breytingar á lögum frá 1995 um
vörugjald af olíu og svokallað
endurgreiðslukerfi sem ekki gerði
ráð fyrir litun olíu. Þar var gert ráð
fyrir að olíugjaldið yrði 38,50 kr. á
lítra. Lögin áttu að taka gildi 1.
janúar 1996. Gildistökunni var fre-
stað með lögum til 1. janúar 1998.
Fjármálaráðherra lagði síðan fram
breytingafrumvarp á sl. vorþingi
þar sem lagt var til að tekið yrði
upp olíugjald með Iitun gjaldfrjálsr-
ar olíu. Frumvarpið hlaut ekki af-
greiðslu og efnahags- og viðskipta-
nefnd lagði fram nýtt frumvarp sem
var samþykkt sem lög frá Alþingi.
Það kvað á um enn frekari frestun
laganna frá 1995 til 1. janúar 1999.
Tvær nefndir sem fjármálaráð-
herra skipaði sl. haust hafa unnið
að undirbúningi málsins og haft
víðtækt samráð við hagsmunasam-
tök. Eftir því sem næst verður kom-
ist er töluvert fylgi innan þeirra
hópa við frumvarpið en oh'ufélögin
hafa gert athugasemdir við það
vegna þess kostnaðar sem fylgir
upptöku litunarkerfis.
Samkvæmt frumvarpinu ber olíu-
félögunum að lita olíu sem seld er
til gjaldfijálsra nota. Þau áætla að
að stofnkostnaður vegna litunar-
kerfis nemi um 400 millj-
ónum króna og rekstrar-
kostnaður þeirra aukist
samtals um 143 milljónir
króna á ári. Inni í þeirri
tölu er kostnaður vegna
geyma fyrir bændur og
verktaka, alls um 85 milljónir kr.
Tillögurnar eiga að tryggja
markaðan tekjustofn Vegagerðar-
innar án þess að raska gjaldbyrði
einstakra hópa greiðenda og miða
jafnframt að því að viðhalda tengsl-
um milli gjaldtöku og þess kostnað-
ar sem af notkun dísilknúinna öku-
tækja leiðir. Lagt er til að olíugjald
lækki úr 38,50 kr. í 34 kr.
Kíiómetragjald á þunga bíla
í ýmsum nágrannalöndum er
olíuverð að meðaltali um 80% af
Litunarkerfi
gæti leitt til
hækkunar
olíuverðs
verði bensíns. Fjármálaráðuneytið
áætlar að lítraverð á dísilolíu verði
heldur lægra en verð á bensínlítran-
um, eða nálægt 70 kr. og er þá
gengið út frá lítraverði á dísilolíu
núna.
Talið er að hætt sé við að upp-
taka olíugjalds geti leitt til þyngri
greiðslubyrði þeirra sem stunda
fólksflutninga í atvinnuskyni, eink-
um vegna þess að þessir aðilar geta
ekki innskattað virðisaukaskatt af
olíugjaldi. Af þeirri ástæðu er lagt
til að kílómetragjald leggist ekki á
fólksflutningabifreiðar.
Helmingi færri greiðendur
kílómetragjalds
Kílómetragjaldið yrði gjaldtaka
sambærileg þeirri sem tíðkast í
þungaskattskerfinu. Greiðendur
gjaldsins verða þó um helmingi
færri, eða um 5 þúsund í stað 10
þúsund í þungaskattskerfinu. Gjald-
ið verður mun lægra og álestrar-
tímabil verða færri. Kílómetragjald-
inu er ætlað að tryggja
Vegagerðinni sömu tekj-
ur og hún hafði af þunga-
skatti. Án kílómetra-
gjalds hefði þurft að
hækka olíugjaldið sem
hefði leitt til þess að
gjaldbyrði færðist að hluta til frá
eigendum stærri bifreiða yfir á þá
sem eiga minni bifreiðar. Með þess-
um hætti er reynt að tryggja að
greiðslubyrðin verði svipuð hjá
flestum hópum greiðenda í olíu-
gjaldskerfinu og þungaskatts-
kerfínu, að leigubílaeigendum und-
anskildum.
Þá er bent á að með sérstöku
kílómetragjaldi á þyngri vöruflutn-
ingabifreiðar sé gjaldtaka af ein-
stökum ökutækjum í meira sam-
ræmi við raunverulegan kostnað
Leifð
heildarþyngd
ökutækis, kg
Gjald á hvern
ekinn kíiómetra
10.000-
11.001-
12.001-
13.001-
14.001-
15.001
16.001
17.001
18.001-
19.001-
20.001-
21.001
22.001
23.001
24.001
25.001
26.001
27.001
28.001
29.001
30.001
11.000
12.000
13.000
14.000
15.000
16.000
17.000
18.000
19.000
20.000
21.000
22.000
23.000
24.000
25.000
26.000
27.000
28.000
29.000
30.000
og yfir
I 12,00 kr/km
I ! 2,50 kr/km
I I 13,00 kr/km
Kílómetragjald
gjaldskyldra
dísilbifreiða
Fiöldi bifreiða með
bensín- og dísilvélar
Bifreiða- Knónir Knónir
flokkur bensínvél díselvél
Fólksbílar 123.367 9.032
Hópbifr. 1 177 615
Hópbifr. II 3 681
Sendibílar 6.429 2.751
Vörubifr. 1 1.016 2.183
Vörubifr. II 17 3.571
Dráttarválar 329 10.499
SAMTALS 131.338 29.332

sem af notkun þeirra hlýst. Talið
hafi verið að þungar vöruflutninga-
bifreiðar valdi sliti á vegum sem sé
hlutfallslega mun meira en sem
svarar til meiri olíunotkunar þeirra.
Þau sjónarmið eru nú uppi innan
ESB að æskilegt sé að tengja gjald-
töku af ökutækjum til vöruflutninga
meira raunverulegum kostnaði sem
leiðir af notkun þeirra.
Gjald á hvern km er 2 kr. á vöru-
flutningabíl 10 tonn að þyngd og
fer síðan stighækkandi eftir aukinni
þyngd. Lagt er til að kílómetragjald
af gjaldskyldum eftirvögnum verði
tvöföld fjárhæð kílómetragjalds bíla
þar sem að öðrum kosti yrði gjald-
byrði létt af þeim. Þá yrði kílómetra-
gjald frá 15 kr. til 40 kr. fyrir
ýmis ökutæki sem nota mikla olíu
við aðra vinnu en akstur, t.d. krana-
og steypubifreiðar.
Umhverfissjónarmið
Þungaskattskerfíð þótti um langt
skeið óskilvirkt og undanskot á
skattinum mikil. Með lög-
um frá 1996 voru gerðar
breytingar á þungaskatts-
kerfínu, álagning var færð
til ríkisskattstjóra, sett
voru ný ákvæði um endur-
ákvörðun og áætlun
skatts, gerð var krafa um daglega
skráningu ökumanna á akstri og
kveðið á um notkun ökurita sem
þungaskattsmæla. Breytingarnar
leiddu til bættra skila á þunga-
skatti sem hafa orðið til þess að
efasemdir hafa komið fram um
nauðsyn þess að taka upp olíugjald.
í athugasemdum með frumvarpinu
segir að veigamikil rök séu þó fyrir
hendi. Með olíugjaldi ráðist gjald-
byrði ekki eingöngu af því hve mik-
ið er ekið heldur einnig af því hve
mikilli olíu ökutæki eyðir. Með þvi
að tengja gjaldtöku við olíunotkun
sé kaupum og notkun beint að nýrri
og sparneytnari ökutækjum sem
gefa frá sér minna af koltvísýringi.
Jafnframt stuðli gjaldið að því að
ökumenn hagi akstrinum þannig að
sem minnst olíunotkun verði. Þá
verði dísilknúnar bifreiðar álitlegri
kostur fyrir einstaklinga en verið
hefur. Þess má geta að í sumum
Evrópulöndum er hátt i þriðjungur
einkabílaflotans með dísilvélum en
þung greiðslubyrði og óhagræði við
greiðslu þungaskatts hérlendis hef-
ur eflaust haft sitt að segja um að
aðeins um 9 þúsund fólksbilar af
um 132.400 bíla flota er dísilknú-
inn. Dísilknúnir fólksbílar kosta
meira en sambærilegir bílar með
bensínvélum en þeir brenna mun
minna eldsneyti og því ætti fjárfest-
ingin að borga sig upp innan viss
tíma. Það ræðst þó að sjálfsögðu
af því hve notkunin er mikil.
Lituð olía og refsiákvæði
Lituð olía, sem yrði undanþegin
olíugjaldi, yrði til nota á skip og
báta, til húshitunar og hitunar al-
menningssundlauga, til iðnaðar-
þarfa og nota á vinnuvélar, til nota
á dráttarvélar í landbúnaði, til raf-
orkuframleiðslu og til nota á öku-
tæki sem ætluð eru til sérstakra
nota enda sé greitt af þeim kíló-
metragjald.
Lagt er til að lagt verði á sér-
stakt olíugjald komi það í ljós við
eftirlit, sem ríkisskattstjóri annast,
að lituð olía hafi verið notuð á
ökutæki. Sérstakt olíugjald er
175.000 kr. á bíl upp að 1.000 kg
og fer síðan stighækkandi eftir
þyngd ökutækis og er hæst
1.050.000 kr. fyrir ökutæki sem
30 tonn eða þyngra.
Tekjur af þungaskatti
á þessu ári verða um
3.080 milljónir kr. þegar
endurgreiðslur og lög-
bundnar greiðslur 0,5%
tekna í ríkissjóð vegna
kostnaðar við fram-
kvæmd skattsins, samtals 60 millj-
ónir kr., hafa verið dregnar frá. Því
þyrfti olíugjald og kílómetragjald
að skila um 3.140 milljónum kr. til
að tryggja óbreyttar tekjur. Talið
er að notaðar séu um 70 milljónir
lítra af olíu á skráningarskyld öku-
tæki á ári. Miðað við það er áætlað
að tekjur af olíugjaldi geti numið
2,4-2,5 milljörðum á ári. Þá er
áætlað að tekjur af kílómetragjaldi
nemi um 700 milljónum kr. Sam-
kvæmt þessu verða heildartekjur
ríkissjóðs 3,1-3,2 milljarðar kr.
9.000 einka-
bílar af
132.000 eru
með dísilvél
ISLENSKUR menningarheimur
er lítill og það hlýtur stundum
að há honum. Þannig geta
auðveldlega orðið hagsmuna-
árekstrar þar sem sýslað er um fjár-
muni ýmiss konar sjóða, styrkveit-
ingar og slíkt. Nýlega birti Sam-
keppnisráð álit sitt þess efnis að
ekki sé eðlilegt að tveir starfsmenn
Þjóðleikhússins sitji í þriggja manna
framkvæmdastjórn leiklistarráðs ís-
lands sem úthlutar styrkjum til starf-
semi sjálfstæðra atvinnuleikhúsa.
Ástæðan er að það ríkir augljóslega
samkeppni á milli opinberu leikhús-
anna (Þjóðleikhússins, LR og LA)
og hinna sjálfstæðu. Samkeppnisráð
beinir því þeim tilmælum til mennta-
málaráðuneytisins að þeir sem geri
tillögur til ráðuneytisins um styrk-
þega skuli „ekki vera starfandi hjá
samkeppnisaðilum sjálfstæðu at-
vinnuleikhúsanna, eða eiga ein-
hverra hagsmuna að gæta gagnvart
þeim sem um styrkina sækja“.
Samkeppnisráð tók þetta mál fyr-
ir í tilefni af kvörtun Brynju Bene-
diktsdóttur leikstjóra um aðild fast-
ráðinna starfsmanna Þjóðleikhússins
og annarra starfsmanna atvinnuleik-
húsa að framkvæmdastjórn og út-
hlutun fjármagns leiklistarráðsins.
Hjálmar H. Ragnarsson, forseti
Bandalags íslenskra listamanna, tel-
ur að niðurstaða samkeppnisráðs
gefi ótvírætt tilefni til að athuga
hvernig þessum málum er háttað í
öðrum listgreinum. „Ég held að þetta
sé víðast hvar í lagi en það er samt
sem áður nauðsynlegt að endurskoða
val manna í þessar úthlutunarnefnd-
ir. Mér sýnist að það þurfi ekki síst
að skoða þetta með tilliti til aðildar
opinberra listastofnana að þessum
nefndum. Það þarf að fara í gegnum
þetta lið fyrir lið með hliðsjón af
niðurstöðu Samkeppnisráðs."
Úthlutunarvald fært
til fagfólks
Með lögum um listamannalaun frá
1991 var úthlutunarvaldið fært frá
pólitískt skipuðum nefndum til fag-
fólks á hveiju sviði en eins og sjá
má hafa orðið til ný vandamál í kjöl-
far þessa, vandamál sem fyrst og
fremst má rekja til þess hversu lítill
íslenskur menningarheimur er. Þessa
vanda hefur gætt innan fleiri greina
en leiklistarinnar og er ætlunin að
skoða nokkur dæmi þess hér.
Samkvæmt fyrrnefndum lögum
um listamannalaun veitir Alþingi
árlega starfslaun til listamanna úr
fjórum sjóðum: Launasjóði rithöf-
unda, Launasjóði myndlistarmanna,
Tónskáldasjóði og Listasjóði. Þrír
fyrstnefndu sjóðirnir eru sérgreindir
sjóðir en listasjóður er almennur
sjóður sem sinnir einkum öðrum list-
greinum en þeim sem falla undir
sérgreindu sjóðina, til dæmis leiklist-
inni. Þriggja manna stjórn lista-
mannalauna hefur yfirumsjón með
sjóðunum en hana skipa Baldvin
Tryggvason, fyrrverandi sparisjóðs-
stjóri, Lára Margrét Ragnarsdóttir
alþingismaður og Sigurður Stein-
þórsson háskólakennari. Stjórnin er
skipuð af menntamálaráðherra til
þriggja ára í senn, einum samkvæmt
tilnefningu Bandalags íslenskra
listamanna, einum tilnefndum af
Háskóla íslands, en af Listaháskóla
íslands þegar stofnaður verður, og
loks einum án tilnefningar. Vara-
menn eru skipaðir með sama hætti.
Stjórn listamannalauna úthlutar fé
úr Listasjóði. Þriðjungur þessa fjár
er varið til stuðnings leikhópum og
hefur stjórn listamannalauna falið
framkvæmdastjórn leiklistarráðs að
fjalla um þann hluta. Sérstakar út-
hlutunarnefndir veita hins vegar fé
úr hveijum hinna sérgreindu sjóða.
Þessar úthlutunarnefndir eru skipað-
ar árlega af menntamálaráðherra
samkvæmt tillögum Rithöfundasam-
bands íslands, Sambands íslenskra
myndlistarmanna og Tónskáldafé-
lags íslands. Ákvörðun úthlutunar-
nefndanna er endanleg og verður
ekki áfrýjað.
Séu úthlutunarnefndir þessara
sjóða skoðaðar má ljóst vera að í
sumum tilfellum getur verið um
hagsmunaárekstra að ræða eins og
í tilfelli leiklistarráðs íslands.
Smæðin háir
íslensku
menningarlífi
Álit samkeppnisráðs þess efnis að ekki sé eðlilegt
að tveir starfsmenn Þjóðleikhússins sitji í þriggja
manna framkvæmdastjórn leiklistarráðs íslands sem
úthlutar styrkjum til starfsemi sjálfstæðra atvinnu-
leikhúsa gefur tilefni til að kanna hvort hliðstæður
sé að fínna í úthlutunum úr öðrum opinberum sjóð-
um. Þröstur Helgason skoðaði tiihögun við úthlut-
un úr nokkrum listasjóðum.
Hjálmar H. Ingibjörg Bryndís
Ragnarsson Haraldsdóttir Jónsdóttir
Árni
Harðarson
Rithöfundasamband íslands
Rithöfundasamband íslands hefur
haft þá reglu að velja eingöngu fólk
utan sambandsins í úthlutunamefnd-
ina, að sögn Ingibjargar Haraldsdótt-
ur, formanns þess. I nefndinni sitja
nú Gunnlaugur Ástgeirsson bók-
menntafræðingur, Sigríður Th. Er-
lendsdóttir sagnfræðingur, og Sig-
urður G. Tómasson útvarpsmaður.
Með þessu segir Ingibjörg sambandið
telja sig koma í veg fyrir alvarlega
hagsmunaárekstra.
„Það hefur þó verið rætt um það
hér að það gæti verið óæskilegt að
stjórn sambandsins veldi nefndar-
mennina þijá og sækti síðan kannski
um starfslaun í sjóðinn sjálf. Þar með
gæti verið kominn upp hagsmuna-
árekstur."
Vegna þessa lét Rithöfundarsam-
bandið kanna hvort þessi tilhögun á
vali í nefndina samrýmdist stjóm-
sýslulögum og að áliti lögmanns sam-
bandsins gerir hún það.
Að sögn Ingibjargar verður hins
vegar alltaf erfitt að koma algjörlega
í veg fyrir að fólk geti séð einhver
hagsmunatengsl við úthlutun úr
sjóðnum. „Til þess að fyrirbyggja slíkt
alveg þyrftum við sem sitjum í stjórn
og veljum í úthlutunamefndina að
neita okkur um að sækja um starfs-
laun. Einnig væri hægt að fara þá
leið að láta aðalfund kjósa í úthlutun-
Þorfinnur
Ómarsson
arnefnd en það væri nánast ómögu-
legt í framkvæmd. Þetta er því afar
flókið mál.“
Samband íslenskra
myndlistarmanna
Hjá Sambandi íslenskra myndlist-
armanna hefur sú regla gilt að til-
nefna tvo myndlistarmenn og einn
listfræðing í úthlutunamefndina, að
sögn Bryndísar Jónsdóttur, formanns
sambandsins. „Einnig hefur það verið
haft að venju að skipta um fólk í
nefndinni árlega, enda hefur þetta
verið mikil vinna. Niðurstöður nefnd-
anna hafa líka iðulega verið mjög
umdeildar því að þörfin er mikil en
fáir geta fengið úthlutað.“
Bryndís segir að hér geti vissulega
komið upp hagsmunaárekstrar þar
sem starfandi myndlistarmenn sitji í
úthlutunarnefnd sem fjalli um styrki
til myndlistarmanna. „En útskipti-
reglan á að koma í veg fyrir eins-
leitni í úthlutunum enda var það í
fyrsta skipti í vor sem listamenn
fengu framlengingu á starfslaunum,
sem tíðkast hins vegar mjög í rithöf-
undastétt svo dæmi sé tekið. Þessar
endurúthlutanir í vor voru gagnrýnd-
ar mjög af myndlistarmönnum. Ánn-
ars verðum við bara að treysta því
að fólk vinni þetta nefndarstarf af
heiðarleika og samviskusemi. Það
verður aldrei alveg komið í veg fyrir
hagsmunaárekstra."
Tónskáldafélag íslands
Tónskáldafélag íslands hefur haft
þann háttinn á að velja í úthlutunar-
nefndina tvo tónlistarflytjendur og
einn fulltrúa tónskálda, að sögn Áma
Harðarsonar, formanns félagsins. í
nefndinni sitja nú Rut Magnússon
söngkona, Bernharður Wilkinsson
flautuleikari og Þorkell Sigurbjöms-
son tónskáld.
Árni segir að það hafi iðulega tek-
ið langan tíma að manna nefndina
enda hafi verið lögð mikil áhersla á
að finna í hana fólk sem ekki á hags-
muna að gæta. „Þetta kerfí hefur
gefíst afskaplega vel og ekki hafa
komið upp nein vandamál." A
Ámi hefur sjálfur ekki sótt um
starfslaun til sjóðsins vegna stöðu
sinnar sem formanns félagsins. „Ég
hef viljað komast hjá hugsanlegum
hagsmunatengslum eða grunsemdum
um slíkt.“
Kvikmyndasjóður íslands
Alþingi veitir einnig árlega fé á
fjárlögum til Kvikmyndasjóðs, Menn-
ingarsjóðs útvarpsstöðva, Bók-
menntakynningarsjóðs, Þýðinga-
sjóðs, Bamamenningarsjóðs, Menn-
ingarsjóðs félagsheimila, Listskreyt-
ingasjóðs opinberra bygginga og Rit-
höfundasjóðs íslands. Ekki verða út-
hlutunarreglur allra þessara sjóða .
skoðaðar sérstaklega en ýmist em
það pólitískt skipaðar stjómir eða
nefndir sem úthluta úr þeim eða sér-
stakar úthlutunamefndir skipaðar
fagfólki.
Síðamefnda leiðin hefur, svo dæmi
sé tekið, verið farin í Kvikmyndasjóði.
í reglugerð um úthlutanir úr sjóðnum
er, að sögn Þorfínns Ómarssonar,
framkvæmdastjóra sjóðsins, skýrt
kveðið á um að viðkomandi megi ekki
hafa neinna hagsmuna að gæta við
úthlutanir. Sömuleiðis mega þeir sem
velja í nefndina ekki eiga neinna hags- ■ ■
muna að gæta enda hafa þeir sem
það hefur átt við vikið úr stjóminni
þegar valið hefur verið í nefndina.
„Þetta er hins vegar töluvert flókn-
ara mál,“ heldur Þorfínnur áfram,
„því það em afskaplega fáir sem em
hæfir til að gegna nefndarstarfínu en
hafa ekki nein tengsl inn í þennan
geira. Þetta er afskaplega lítill heimur
og því hljóta að koma upp spumingar
um hagsmunatengsl við úthlutun
styrkja."
Reyna að forðast
hagsmunaárekstra
Hjálmar H. Ragnarsson, forseti
Bandalags íslenskra listamanna, segir
að mikið hafi verið rætt um hags-
munaárekstra í hinu nýja úthlutunar-
kerfi á meðal listamanna. „Og ég get
fullyrt að stjómir félaganna em að
reyna að forðast slika árekstra, menn
em sér mjög meðvitandi um þetta
vandamál.“
Hjálmar segist hafa viljað veija
þetta fyrirkomulag. „Hitt kerfíð var
svo hræðilegt, það er þegar pólitík-
usamir sáu um að úthluta úr þessum
sjóðum. Almennt séð er kerfíð sem
nú er notað miklu betra og yfirleitt
em listamenn ánægðir með það. Það
heyrast hins vegar alltaf einhvetjar
óánægjuraddir sem hafa beinst að því
að það sé einhver úrvalshópur sem fær
meira en aðrir. Ég tel reyndar að það
sé ágætt, þetta kerfi á að styrkja þá
sem em óumdeilanlega bestir til þess
að skapa stærri verk.“
Hjálmar segir að smæð samfélags-
ins geri það að verkum að það sé
mjög erfítt að fá fólk í úthlutun-
amefndir. „Það em frændatengsl,
menn eiga böm sem hugsanlega sækja
um og svo framvegis. Menn vilja líka
forðast að vera kenndir við hugsanlega
hagsmunaárekstra og svo em þetta
óvinsæl og að auki illa launuð störf."
Ljóst má vera af þessari samantekt
að í sumum tilfellum geta komið upp
hagsmunaárekstrar við úthlutun úr .
opinbemm sjóðum til listamanna og
listastarfsemi. Jafnframt má ljóst vera
að listamenn innan tiltekinna greina
em sér meðvitandi um þennan vanda
og hafa reynt að spyma við fótum.
Niðurstaða samkeppnisráðs hlýtur
hins vegar að gefa fulla ástæðu til
að kanna hvort víðar sé pottur brotinn
en hjá leikhúsráði.