Morgunblaðið - 20.12.1997, Blaðsíða 44

*' 44 LAUGARDAGUR 20. DESEMBER 1997
MORGUNBLAÐIÐ
o
sjónvarp14A5
© Sjálfvirk
stöðvaleitun
® Tengi fyrir
heyrnatól að
framan,
® 70 stöðva minni
o.fl.

stgf
24.900.-
hJönabandið
michele WEINER'DAVIS
s* ________
I
BÓKSEMIIIAIBAB^B,,
AÐ IA MH RA UTUR UFINll
OG fORHAST AREKSTRA
I samskiptum
_________LISTIR______
Æ visaga eldhuga
Illugi Guðmundur frá
Jökulsson Miðdal
BÆKUR
Ævisaga
GUÐMUNDUR FRÁ MIÐ-
DAL
eftír Illuga Jökulsson. Ormstunga,
Seltjamamesi, 1997,256 bls.
í ÁTTA köflum er hér rakin saga
Guðmundar Einarssonar frá Mið-
dal. Sagt er frá uppruna hans og
æskuárum í frjálsræði Mosfellsheið-
ar. Síðan taka við námsár og starfs-
ár í Danmörku og Þýskalandi, hjú-
skapur og sambúð með fremur
óvenjulegum hætti. Söguhetjan
kemur loks til íslands ásamt f|'öl-
skyldu sinni og við taka einkanlega
starfsöm og á stundum stormasöm
ár uns ævidag þrýtur.
Guðmundur var óvenjulega Qöl-
hæfur maður og áhugamálin mörg.
Hann fékkst við höggmyndalist,
útskurð, listmálun, ritstörf og leir-
munagerð. Hið síðastnefnda varð
lang fyrirferðarmest og aðalatvinna
hans og flölskyldunnar um langt
árabil. Af áhugamálum er að nefna
veiðimennsku, fjallaferðir og raunar
útivist yfirleitt. Og rétt er að fram
komi að Guðmundur tók ekkert
vettlingatökum. Hann gaf sig heils-
hugar að öllu sem hann fékkst við
og voru afköstin eftir því. Þá var
hann ekki maður sem fór í laun-
kofa með skoðanir sínar. Skorinorð-
ur var hann í riti, stórorður jafnvel
og óvæginn. Skoðanir hans í listum
féllu síður en svo alltaf í farveg
tískunnar og eignaðist hann því
ýmsa óvildarmenn. Ekki bætti það
úr að hann hafði dálæti á Þjóðveij-
um og var sakaður um nasisma.
Guðmundur var sannkallaður
eldhugi. Hann var jafnframt glað-
sinna maður, félagslyndur mjög,
greiðvikinn og gestrisinn og með
eindæmum vinmargur. Það gustaði
um hann hvar sem hann fór.
Það lætur að líkum að ævisaga
manns sem framangreind lýsing á
við hlýtur að vera áhugaverð lesn-
ing og raunar eftirminnileg sé sag-
an vel sögð. Og Illuga Jökulssyni
hafa ekki fatast tökin að mínum
dómi. Hann hefur skilað frá sér
ágæta velgerðri bók. Frásögn hans
er skýr og vel rituð og ályktanir
yfirvegaðar. Þess þarf og með hér
því að álitamál eru nokkur. Sem
betur fer hefur Illugi þá siðfágun
sem höfundur til að bera að honum
bregst hvergi smekk-
vísi og reynir ekki að
höfða til lágra hvata
lesandans eins og sum-
ir virðast telja gott
sölubragð.
Ævisaga þessi er
þannig samin að inn á
milli frásagna höfund-
ar er skotið köflum
annars staðar frá, úr
endurminningabókum
(t.a.m. Tryggva bróður
Guðmundar og Lydíu
konu hans), ritgerðar-
köflum og heilum rit-
gerðum Guðmundar
sjálfs, viðtalsbrotum
við vini og skyldmenni
o.fl. Margar myndir
eru af listaverkum Guðmundar, auk
margra annarra mynda.
Allt er þetta vel fléttað saman
og eðlilega, svo að úr verður góð
heild og lesandinn fær glögga mynd
af þessum svipsterka manni.
Áftast í bók er listaannáll,
myndaskrá, heimilda - og viðmæl-
endaskrá og nafnaskrá.
Bókin er hin glæsilegasta að öll-
um ytri búnaði — raunar augnayndi
— og virðist ekkert hafa verið til
sparað að gera hana vel úr garði.
Örfáar prent- eða ritvillur rakst
ég. Þá saknaði ég þess litla sendi-
bréfs sem við lesendur fáum oftast
frá höfundi og formáli nefnist. Er
það sérviska mín að vilja að höfund-
ur heilsi þannig upp á mig áður en
ég byija lestur?
Sigurjón Björnsson
Efnismikill kveðskapur
BÆKUR
Ljöð
SEPTEMBERRÓS
eftír Arna Grétar Finnsson. 88 bls.
Útg. Bókafélagið. Prentun:
Prisma/Prentbær. Hafnarfirði, 1997.
ÁRNI GRÉTAR Finnsson sendir
frá sér þriðju kvæðabókina. Hin
fyrsta, Leikur að orðum, kom út
fyrir hálfum öðrum áratug, Skiptir
það máli sjö árum síðar, og nú
Septemberrós. Fremst er Ijóð sem
kalla má tileinkun. Mitt hjarta
heitir það. Skáldið skyggnir ævina
í svipsýn og lýsir tilfinningum þeim
sem liðinn tími framkallar í hug-
skotinu. Að öðru leyti verður ekki
sagt að Ámi Grétar flíki því sem
innst í sefa býr. Hann er fremur
skáld hins útleitna: skoðunar og
íhugunar. Með reynsluna að baki
virðir hann fyrir sér straumiðu líð-
andinnar þar sem hvert tilvik er í
senn nýtt en samt með nokkrum
hætti liður í óstöðvandi endurtekn-
ingu. Með örlítið sposku æðsru-
leysi - stundum dálítilli kaldhæðni
- bendir hann á andstæðurnar og
mótsagnirnar sem einatt takast á
í dagfari voru. I kvæðinu Adam
og Eva minnir hann t.d. á þá bein-
Glæsilegur nærfatnaður
Laugavegi 4, sími 551 4473
hörðu staðreynd að
hefði ráðum siðferðis-
postula ætíð verið hlítt
út í æsar »þá hefðu
þeir sjálfír aldrei á
jörðu fæðst.«
Það er annars fjöld-
inn, nafnlaust sam-
ferðafólkið á lífsleið-
inni - með öðrum orð-
um lífið í allri sinni
fjölbreytni - sem
verður skáldinu tíðast
að yrkisefni. Ámi
Grétar er hagorður
vel, lætur rímið hvergi
ráða ferðinni; notar
það þess í stað til að
skapa hnyttin og
stundum óvænt hugmyndasam-
bönd. Í þá veru er til að mynda
staka sem skáldið nefnir Undarlegt
fyrirbæri og er svohljóðandi:
Ástin er undarlegt fyrirbæri,
engin þekkir hún landamæri,
hættulegri en hnífur og skæri,
heldur ekki bama meðfæri.
í Septemberrós em reyndar
fleiri ljóð sem minna á fjölbreyti-
leik ástalífsins, svo sem Eitt
sinn..., Ég þrái orð..., Andvarp
piparsveinsins og Frúin á fjórðu
hæð. Hið síðast talda felur í sér
raðkvæm lífsannindi sem dregin
eru saman í eins konar lokaniður-
stöðu í síðasta erindinu.
Mest reynir þó á hagmælsku og
smekkvísi Árna Grétars þegar
hann bindur í ljóð hugleiðingar um
málefni sem verða annars að telj-
ast með öllu óskáldleg. í Þotuliðið
talar hann til kynslóðarinnar sem
hefur fáar spurnir af fortíðinni og
býr við fullkomnar allsnægtir en
hefur ekki hugmynd um hvað það
hefur kostað að afla þeirra; hefur
þar af leiðandi gleymt »hve gott
það er að geta hlakkað til.« í Stóri
bróðir (ESB) kryfur Ámi Grétar
hið óskáldlegasta af öllu óskáld-
legu, Evrópusambandið sjálft, þar
sem skriffinnskan hefur tekið sér
konungsvald og forsprakkarnir
mæla manngildi sitt
eftir því »hve víða þeir
bönnin setji.« Hvort
Áma Grétari hefur
tekist að gera úr efn-
inu lífvænlegan skáld-
skap? Úr því verður
tíminn að skera. En
vel sleppur hann frá
glímunni við risann,
ekki verður annað
sagt. Og líkast til er
hugvekjan bæði holl
og tímabær.
Þótt Árni Grétar
víki oft að hinu
rangsnúna og frum-
stæða verður hann
tæpast talinn til
ádeiluskálda. Hann er alla jafna
áhorfandinn, skoðandinn, skil-
greinandinn eins og fyrr segir.
Og heiti bókarinnar? September
er mánuður þroska og uppskem
en jafnframt tími þverrandi birtu
og skemmri daga. Og það leiðir
hugann að lífsins kortleika og þar
með að fánýti heimsins hégóma.
Septemberrós heitir sem sé bókin.
Og sömu yfirskrift velur Árni Grét-
ar stuttu erindi sem býr þó yfir
ærinni lífspeki:
September og enn þá springur út
ein stök rós, þó farið sé að hríma,
rétt eins og hún þá bera flestir blóm,
en bara oft á röngum stað og tíma.
Kvæði þau, sem hér hefur verið
drepið á, má skoða sem heppileg
sýnishorn þótt ekki gefi þau tæm-
andi hugmynd um allt efnisval
Árna Grétars. Kveðskapur hans
er í senn þróttmikill, auðskilinn og
efnismikill. Þótt ágætt og mikils
metið skáld slægi því fram fyrir
hálfri öld að hið hefðbundna ljóð-
form væri nú loksins dautt verður
ekki betur séð - með þessa ágætu
bók í höndum - en það lifí enn
góðu lífí, þrátt fyrir allt! Hitt er
meira en sennilegt að Árni Grétar
hefði betur verið nokkru fyrr á
ferð með bækur sínar.
Erlendur Jónsson
Árni Grétar
Finnsson