Morgunblaðið - 22.09.1998, Blaðsíða 24

24 ÞRIÐJUDAGUR 22. SEPTEMBER 1998
MORGUNBLAÐIÐ
LISTIR
Uppbrot
í Berlín
s
I nýjasta hefti Tímarits Máls og menn-
ingar, sem kemur út í dag, birtast sex
smásögur eftir jafnmarga samtímahöf-
unda frá Berlín. Sögurnar lýsa hver á
sinn hátt ástandinu í borginni eftir fall
múrsins og segir Þröstur Helgason að
það einkennist af miklu uppbroti. Meðal
annars efnis í heftinu er grein þar sem
látið er liggja að því að ungir bókmennta-
fræðingar séu fúskarar upp til hópa.
FORSÍÐUMYND nýjasta heftis TMM er eftir berlínska myndlistar-
manninn Kirschner og heitir Konuhöfuð, Gerda.
B erlínarhöfundar
í heimsókn
VIÐ MUNUM aldrei vita
það. Það er mátulegt á
okkur. Nú verðum við að
lifa með því, í þessum al-
heimi hins ólifða. Og fyrir einstak-
linginn, aðeins fyrir hann, verður
fortíðin að risavöxnu rými og
framtíðin verður æ minni, framtíð-
in sem þó er að hefjast! Að hefjast
og ljúka í þessu meðvitundarlausa
brambolti, á þessum eilífu hlaup-
um í leit að einhverju óafturkræfu,
möguleikanum."
Þessi klausa er úr iokum einnar
af sex smásögum sem birtar eru í
nýjasta hefti Tímarits Máls og
menningar eftir berlínska sam-
tímahöfunda. Sögumar lýsa hver á
sinn hátt ástandinu í Berlín eftir
fall múrsins, eftir sameiningu
austurs og vesturs. Textinn hér að
framan er úr sögunni „Það ólifða"
eftir Volker Braun og varpar
ágætu ljósi á ákveðna óvissutil-
fmningu sem einkennir allar sög-
umar. Það er augljóst að Berlínar-
búar hafa ekki losnað við þá til-
fmningu að þeir standi á einhverj-
um mörkum eða mærum. Það era
ekki aðeins mærin milli austurs og
vesturs sem maður upplifir sterkt í
þessum sögum heldur einnig milli
fortíðar og framtíðar, milli einstak-
lings og heildar, milli þess að vera
inni og úti og ekki síst á milli vissu
og óvissu, sannleika og lygi.
Sjálfsemdarkreppa
Á mærunum virðist samsláttur-
inn vera svo mikill að enginn nær
almennilega áttum. Fólk talar í
kross þannig að hárbeitt háðsá-
deila verður að bláköldum veru-
ieika, eins og í „Ljóskusögu af möl-
inni“ eftir Stephan Krawczyk -
ekkert samþykki virðist vera um
miðunarpunkt tungumálsins.
Sama uppbrotið birtist á öðrum
sviðum. Gömul gildi hafa leyst upp
og í framhaldi telja menn nauðsyn-
legt að brjóta niður allar efnisleg-
ar minjar um þau, eins og Klaus
Sehlesinger lýsir í sögu sinni, „Til-
gangslaust að veita viðnám! Bréf
til Islands". En minnisvarðar um
hin nýju gildi rísa hratt, ofurhratt.
Hins vegar er fullkomlega óljóst til
hvers hin nýju gildi leiða. Einna
helst að fólk stundi hið „meðvit-
undarlausa brambolt“ í endalausri
leit að einhverju sem ekki er og
verður aldrei. Schlesinger er ekki
skemmt og segir í bréfí sínu: „Og
nú sé ég yður hrista höfuðið ákaft,
nú hljómar rödd yðar í eyram mér
og ég heyri yður, með þessum ei-
lítið stranga hreim sem rödd yðar
fékk ævinlega þegar ég bar lof á
kapítalismann, bera upp spurning-
una sem öllu skiptir, spurninguna
um gæði. Stendur heima?“
Sögurnar sex lýsa miklum átök-
um og kannski má segja að í þeim
birtist geðklofi Berlínar. Ekki að-
eins hinn sögulegi geðklofi sem
skýrist af skiptingunni milli austurs
og vesturs heldur einnig og raunar
miklu frekar geðklofi sem orsakast
af því að upplifa sig á mæranum,
eins og lýst var hér að framan, og
samt í miðjunni sem höfuðborg
Þýskalands. Þessi óljósa staða hef-
ur sett borgina í ákveðna
sjálfsemdarkreppu sem birtist á
vissan hátt í hinni hröðu endur-
byggingu austurhluta borgarinnar
sem Schlesinger fjallar um. Og enn
er honum ekki hlátur í huga: „Það
sem angrar mig er ósamræmið
milli þess sem er fullyrt og þess
sem er framkvæmt," segir hann.
„Þau fagna endurbyggingu Austur-
berlínar með látum líkt og hún
stefni risaskrefum inn í næsta ár-
þúsund. En líti maður á niðurstöð-
umar íyrirfinnur maður það sama
FJÓRIR þeirra sex berlínsku
rithöfunda sem eiga smásögur í
nýjasta hefti Tímarits Máls og
menningar eru í heimsókn hér á
Islandi og með í för er forstöðu-
maður Bókmenntastofnunar
Berlínar, dr. Ulrich Janetzky.
Tilgangurinn er meðal annars
sá að kynna Islendingum þann
listræna og pólitíska suðupott
sem Berlín er, eins og hann
horfír við listamönnum, skáld-
um og hugsuðum eftir samein-
ingu þýsku ríkjanna. Þess má
geta að tveir höfundanna eru
ættaðir frá fyrrum Austur-
Þýskalandi.
og þegar gat að líta í vesturevrópsk-
um höfuðborgum fyrir tíu, fimmtán
árum.“ Þessi sjálfsemdarkreppa
kemur einnig berlega fram í reikulli
afstöðu til innflytjenda sem Michael
Wildenhain fjallar um í sögu sinni
„Brúðkaupsveislan“. Sögumar era
fullar af þessari óvissukennd og era
fyrir vikið afar áhugaverður lestur.
Auk þeiraa höfunda sem hér hef-
ur verið minnst á eiga einnig
Christa Schmidt og Richard
Wagner sögur í heftinu. Arthúr
Björgvin Bollason ritar forspjall að
sögunum.
Ferðalok kórónan á ferli
Jónasar
í tilefni af útkomu ritgerðasafns
eftir Svövu Jakobsdóttur, skáld,
Höfundamir sem hingað em
komnir eru Stephan Krawczyk,
Michael Wildenhain, Christa
Schmidt og Klaus Schlesinger.
Höfundamir munu lesa upp úr
verkum sinum í Gunnarshúsi í
kvöld og annað kvöld kl. 20.30
og á Súfistanum í bókabúð Máls
og menningar á Laugavegi 18 á
fímmtudagskvöldið kl. 20.30.
Þýðendur munu jafnframt lesa
úr verkum þeirra á íslensku. A
eftir upplestranum gefst áheyr-
endum kostur á að ræða við höf-
undana um verk þeirra, ástand-
ið í Berlín eða annað sem fólki
kann að liggja á hjarta.
um Jónas Hallgrímsson í haust
birtist viðtal við hana eftir Gerði
Kristnýju, rithöfund, í heftinu.
Svava segist skoða tengsl skáld-
skapar Jónasar við hið forna
skáldskaparmál „sem, samkvæmt
eðli sínu, felur í sér bæði hug-
myndafræði og fagurfræði Eddu-
kvæða“. Tengslin telur Svava vera
augljós. Orð hennar um Jónas era
hnýsileg: „Hugsanlega brúar
Jónas bilið milli miðalda og 19. ald-
ar. Það er rannsóknarefni út af
fyrir sig sem þarf að kanna betur
en ég tel að hann noti sömu innri
formgerð og þá sem við þekkjum
úr Islendingasögum. Mér virðist
líka að draga megi þá ályktun að
Jónas hafi frá upphafi litið á yrk-
ingar sínar sem samfelldan og
stigmagnandi feril sem héldist í
hendur við æviskeið hans og lífs-
sýn um leið og hin fagurfræðilegu
og listrænu tök verða æ flóknari
og fullkomnari. Ferðalok eru kór-
ónan á þessum ferli Jónasar, sjálf-
ur lífsróðurinn."
Með puttana í nefinu?
Kristján B. Jónasson, bók-
menntafræðingur, skrifar mikla
orðkynngisgrein um bókmennta-
gagnrýni. Greinina hefur hann á
því að gera góðlátlegt grín að
stallbræðram og -systrum sínum í
bókmenntafræðingastétt sem ný-
skriðin út úr háskóla hella sér út í
gagnrýnina með nýjustu kenning-
ar um ,jöðrun“ og „afmiðjun" og
„dauða höfunda" að vopni en
springa svo fljótlega á limminu og
gera sér gömlu tuggurnar að
góðu. Ástæðan er, ef marka má
langt mál Kristjáns um torræð
tákn á fornum súlum, sú að fræða-
hetjumar ungu hafa ekki lagt
nægilega mikla stund á námið og
því ekki náð fullu valdi á flóknum
kenningunum, þau hafi í raun að-
eins kunnað að orða þær en ekki
skilið þær. Þessi yfirborðsþekking
hafi hins vegar alveg nægt til að
koma þeim í þægilega stöðu í ís-
lenska menningarheiminum, þau
hafí orðið „kennivöld sem ætluð
var gegndarlaus viska“. Þegar þau
svo skynja hættuna á því að einn
góðan veðurdag verði þau nöppuð
og vanþekking þeirra opinberuð
gefa þau kenningaþulurnar upp á
bátinn og taka í staðinn upp gamla
standarda. Úngir bókmenntafræð-
ingar eru með öðrum orðum bévít-
ans fúskarar upp til hópa, að mati
Kristjáns.
Hvort sem eitthvað er til í þessu
eða ekki þá er hún ekki fögur
myndin sem Kristján dregur upp
af lífinu í gamla skólanum sínum
vestur á Melum. Hvemig er það
eiginlega? Sitja þar allir með putt-
ana í nefinu núorðið?
Meginefni greinar Kristjáns er
að skilgreina og skýra sjö lykil-
hugtök bókmenntagagnrýninnar,
það er að segja gömlu standar-
dana. Þessir sjö lyklar era samúð,
vel skrifað, liggur vel, gott plott,
dýpt, heldur manni og engu ofauk-
ið. Greining Kristjáns er bæði vel
skrifuð og djúp, eins og hans er
von og vísa.
I heftinu eru einnig birtir tveir
þrælskemmtilegir fyrirlestrar um
póstmódernisma sem fluttir voru
fyrr á árinu. Þorsteinn Gylfason,
heimspekingur, fjallar um greina-
flokk Kristjáns Kristjánssonar um
tíðaranda í aldarlok í Lesbók
Morgunblaðsins síðastliðið haust.
Og Sigríður Þorgeirsdóttir, heim-
spekingur, fjallar um póstmódern-
ismann sem heimspekilegt hugtak.
Hér er einnig birt ávarp Péturs
Gunnarssonar, rithöfundar, á mál-
þingi Sósíalistafélagsins í tilefni af
150 ára afmæli Kommúnista-
ávarpsins.
Ljóð í heftinu eiga Steinunn Sig-
urðardóttir, Tua Forsström, Andri
Snær Magnason, Hafþór Ragnars-
son, Eysteinn Björnsson og Eh'sa-
bet Arnardóttir. Að vanda era og
birtir ritdómar um nýútkomnar
bækur.
Fyrir alla sem höfði geta haldið
LEIKLIST
L e i k li ó p u r i n ii
Augnablik
DIMMALIMM
Sjónleikur unninn upp úr sögu
Muggs. Leikstjóri: Alda Arnardótt-
ir. Leikarar: Harpa Arnardóttir,
Ólafur Guðmundsson og Þorsteinn
Bachmann. Tónlist: Atli Heimir
Sveinsson. Flytjendur tónlistar:
Guðrún Birgisdóttir, flauta, Peter
Máté, pianó. Leikmynd og búning-
ar: Björg Vilhjálmsdóttir. Lýsing:
Geir Magnússon og Jóhann
Pálmason.
Iðnó 20. september
Sú uppfærsla á Dimmalimm
sem frumsýnd var um helgina í
Iðnó er aukin og bætt útgáfa á
fyrri sýningu leikhópsins Augna-
blik, sem hópurinn ferðaðist með
um landið fyrir sex árum, svo og
stuttri uppfærslu sem sýnd var í
Gerðubergi í fyrra í tengslum við
barnabókasýningu. Sýningin er
unnin upp úr samnefndri barna-
sögu eftir listmálarann Guðmund
Thorsteinsson, öðru nafni Mugg.
Það er leikhópurinn allur sem er
skrifaður fyrir leikgerðinni. Hér
er spunnið framan við ævintýri
Muggs og ýmsu aukið inn í sög-
una, en meginþráðurinn er hins
vegar sá sami og í bókinni.
Hér er um afskaplega fallega
og skemmtilega uppfærslu að
ræða og haldast þar í hendur fal-
leg og vel útfærð leikmynd Bjark-
ar Vilhjálmsdóttur; skemmtilegir
búningar hennar, sem taka mið af
myndum Muggs; fögur tónlist
Atla Heimis Sveinssonar og
skemmtilegur leikur þeirra
Hörpu Arnardóttur, Olafs Guð-
mundssonar og Þorsteins Bach-
manns.
Sérstaklega er skemmtilegt
gervi svansins og útfærsla þess og
vöktu bæði gervið og svanahljóðin
ómælda ánægju áhorfenda. Sam-
skipti svansins og Dimmalimm
voru hápunktur sýningarinnar og
var samleikur þeirra tveggja afar
skemmtilegur. Harpa Arnardóttir
var barnsleg og indæl
Dimmalimm og var gaman að sjá
hvað hún fór vel með smáatriði í
túlkun, eins og til að mynda þegar
Dimmalimm kvefast! Olafur Guð-
mundsson túlkaði prinsinn á kóm-
ískum nótum og snilldarlega lék
hann (með handleggnum) hinn
langa, hvíta svanaháls. Þorsteinn
Bachmann var hæfilega grimmd-
arlegur í hlutverki nornarinnar,
ekki grimmari en svo að hann gat
fengið hina ungu áhorfendur í lið
með sér við að breyta prinsinum í
svan.
Tónlist Atla Heimis er stór hluti
sýningarinnar og er hún flutt af
þeim Peter Máté (píanó) og Guð-
rúnu Birgisdóttur (flauta). Tónlist-
in er ekki aðeins í bakgrunni, held-
ur eru þau Peter og Guðrán á svið-
inu alla sýninguna og taka þátt í
framvindu leiksins jafnframt því
sem þau leika á sín hljóðfæri.
Það er Alda Ai-nardóttir sem er
leikstjóri sýningarinnar og hefur
henni tekist, í góðri samvinnu við
aðra í leikhópnum, að skapa á
sviðinu skemmtilegt, litríkt ævin-
týri sem ætti að geta heillað
flesta, jafnt þá yngri sem þá eldri.
Þessi sýning er tilvalin skemmtun
fyrir fjölskylduna - eftir sýningu
er bömunum gefið brauð til að
gefa fuglunum á Tjörninni - og ég
mæli með henni fyrir alla sem
höfði geta haldið.
Soffía Auður Birgisdóttir