Morgunblaðið - 22.09.1998, Blaðsíða 32

132 ÞRIÐJUDAGUR 22. SEPTEMBER 1998
MORGUNBLAÐIÐ
Um Háskól-
ann og ríkið
„Efríkið breytir ekki afstöðu sinni
klýtur fyrr eða síðar að koma að því að
Háskólinn verði að hækka skólagjöld
sín verulega en þar með væri líka
stoðunum kiþþt undan þeirri grund-
vallarhugmynd okkar að allir eigi að
hafa jafnan rétt til þess að mennta sig. “
Jk rss
A s
xl;*
rsskýrsla Háskóla
íslands er nú komin
út í þriðja sinn. í
henni er að fínna
rlit um hið
fjölbreytta starf skólans á
síðasta ári og rekstur hans. Við
lesturinn er ýmislegt sem vekur
athygli. Fyrst ber að nefna að
starfsemi skólans hefur aukist
mjög mikið á flestum sviðum
síðustu ár. Skýrasta merki þess
er mikil fjölgun nemenda.
Fimmfóldun hefur orðið á
síðustu þremur áratugum og
þótt dregið hafi úr fjölguninni
allra síðustu ár voru um tólf
hundruð fleiri
VIÐHORF
Eftir Þröst
Helgason
nemendur í
skólanum í
fyrra en árið
1989.
Nemendur voru á síðasta ári um
5.700 og brautskráðir voru 791.
I formála Páls Skúlasonar,
rektors Háskóla Islands, að
skýrslunni kemur sömuleiðis
fram að skólinn hafí á síðustu
árum þróast úr tiltölulega
einfaldri stofnun yfír í fjölþætt
íyrirtæki sem sinni ekki
eingöngu rannsóknum og
kennslu með hefðbundnum
hætti heldur einnig margs konar
fræðslu og þjónustu við hin
ýmsu svið þjóðlífsins.
Það er í ljósi þessarar
jákvæðu þróunar og þenslu
Háskólans sem mig langar til að
vekja athygli á nokkrum miður
jákvæðum staðreyndum sem
fram koma í skýrslunni.
Með auknum umsvifum
skólans hefði mátt ætla að til
þyrftu að koma auknar
fjárveitingar en því hefur ekki
verið að heilsa. A sama tíma og
íslensk ungmenni hafa verið að
átta sig betur á mikilvægi
menntunar virðist íslenska ríkið
helst halda að menntun sé
munaður sem ekki megi ýta of
mikið undir. I ársskýrslunni er
tafla sem sýnir að framlög
ríkisins til Háskólans hafa
nánast staðið í stað á síðustu sjö
árum. Önnur tafla sýnir að
nemendum hefur fjölgað jafnt
og þétt á sama tíma og að
fjárveiting á hvern nemanda
hefur lækkað umtalsvert eða úr
um það bil 380.000 niður í rétt
rúm 300.000. Þessi lækkun er
einkar háskaleg vegna þess að
þessi tala var mjög lág fyrir
miðað við það sem gerist og
gengur í nágrannalöndum
okkar. Árið 1993 voru útgjöld á
hvern nemanda hér á landi
354.000 en að meðaltali 580.000
á Norðurlöndunum, svo dæmi sé
tekið. Það var einungis í
Grikklandi, Tyrklandi og á
Spáni af OECD-ríkjunum sem
lagt var minna til þessa
málaflokks árið 1993 en á
Islandi. Bandaríkin og Sviss
skera sig úr hvað þessi útgjöld
varðar með ríflega eina milljón á
hvern nemanda.
Samanburðurinn við Bandaríkin
er ef til vill eilítið ósanngjam
vegna þess að þar eru framlög
annarra en hins opinbera mikil.
Samanburðurinn við
Norðurlöndin og Sviss er hins
vegar fyllilega sanngjarn að
þessu leyti.
Samtals námu fjárveitingar til
Háskóla Islands 1.939 milljónum
króna sem eru um það bil 1,5%
af fjárlögum. Eins og segir í
ársskýrslunni varð rekstur
skólans erfíðari en áður vegna
þeirrar þenslu sem er í
efnahagslífí landsins. I
skýrslunni segir: „Háskólinn
hefur átt erfítt með að greiða
laun sem eru sambærileg við
það sem aðrar stofnanir í
ríkiskerfinu og hinn frjálsi
vinnumarkaður greiðir fyrir vel
menntað starfsfólk. Kennarar í
lykilgreinum eins og
tölvunarfræði hafa hætt vegna
bágra launa og erfiðlega gengur
að ráða í aðrar greinar svo sem
viðskiptafræði og
sjúkraþjálfun."
Hinn knappi fjárhagur skólans
kemur fram víðar. I skýrslunni
kemur til dæmis fram að skortur
á fé hafi takmarkað
kennsluframboð í framhaldsnámi
(meistaranámi, doktorsnámi),
staðið þróun þess íyrir þrifum og
leitt til óöryggis hjá stúdentum.
Hefur sérstök fjárveiting ekki
fengist til að standa undir
kennslu í framhaldsnámi og eru
stúdentar því í flestum tilvikum
teknir inn í framhaldsnám með
fyrirvara rnn að deildin geti
haldið úti kennslu í námskeiðum.
„Það er Háskólanum mikið
kappsmál," segir í beinu
framhaldi í skýrslunni, „að efla
framhaldsnám tengt
rannsóknum en erlendis eru
stúdentar í framhaldsnámi
iðulega burðarás í
rannsóknarstarfi við háskólana.
Þekkingin sem stúdentar í
framhaldsnámi afla með námi og
rannsóknum nýtist bæði
Háskólanum og þjóðfélaginu í
heild.“
Fleira mætti nefna sem
varpar ljósi á fálæti hins
opinbera gagnvart Háskólanum,
til dæmis lélegur aðbúnaður
Landsbókasafns íslands -
Háskólabókasafns en sökum
naumra fjárveitinga neyddist
það til að draga úr bóka- og
tímaritakaupum á síðasta ári um
allt að 30%. Ekki þarf að hafa
mörg orð um að gott bókasafn
er ein mikilvægasta stoð góðs
háskóla. Einnig mætti nefna
lágar fjárveitingar til
grunnrannsókna sem dæmi um
þetta fálæti. Um þessi dæmi
þarf svo sem ekki að hafa mörg
orð. Hér þarf að verða
hugarfarsbreyting. Það þarf að
opna augu ráðamanna fyrir
mikilvægi þess að halda úti
góðum háskóla en skilningur á
því virðist hafa farið þverrandi á
síðustu árum. Ef ríkið breytir
ekki afstöðu sinni hlýtur fyrr
eða síðar að koma að því að
Háskólinn verði að hækka
skólagjöld sín verulega en þar
með væri líka stoðunum kippt
undan þeirri
grundvallarhugmynd okkar að
allir eigi að hafa jafnan rétt til
þess að mennta sig.
AÐSENDAR GREINAR
SKÝRINGARMYND um hugsanleg tengsl djúpkarfa og úthafskarfa
við Island og í Grænlandshafi. Spurningarmerkin tákna að óvissa ríki
um tengsl viðkomandi stofna.
Karfastofnar
við ísland
Á UNDANFÖRNUM
dögum og vikum hefur
því verið haldið fram op-
inberlega að karfastofn-
inn sé að hrynja vegna
stjórnlausra veiða út-
lendinga og afskipta-
leysis stjórnvalda og til
að kóróna vitleysuna
skrái íslenskir skip-
stjórnarmenn karfaafl-
ann ranglega til teg-
unda. Vegna þessa telur
Hafrannsóknastofnunin
að eftirfarandi skýringa
sé þörf.
Karfaveiði á
íslandsmiðum
Við Island eru stundaðar veiðar á
þremur tegundum karfa, þ.e. gull-
karfa (Sebastes marinus), djúpkarfa
og úthafskarfa. Talið er að tvær teg-
undanna (gullkarfí og djúpkarfi,
sem veiðist dýpra í landgrunnskant-
inum) tilheyri stofnum sem ná allt
frá Austur-Grænlandi að Færeyj-
um. Utan landgrunnsins veiðist út-
hafskarfi sem hefur sama vísinda-
heiti og djúpkarfi (Sebastes
mentella), en er talinn sérstakur
stofn (jafnvel fleiri en einn stofn).
Það er samdóma álit allra sem fást
við rannsóknir og veiðar á karfa að
gullkarfa- og djúpkarfastofnum á ís-
landsmiðum hafí hrakað mjög á und-
anfórnum árum.
Úthafskarfaveiðarnar
Veiðar á úthafskarfa djúpt suð-
vestur af íslandi hófust árið 1982 en
Islendingar byrjuðu veiðar úr þess-
um stofni árið 1989. Veiði Islendinga
jókst úr tæpum 4 þús. tonnum árið
1989 í rúm 53 þús. tonn árið 1994, en
hefur síðan verið á bilinu 40-60 þús.
tonn. Áætlað er að heildarafli allra
þjóða á árinu 1997 hafí verið að
minnsta kosti 120 þús. tonn, saman-
borið við um 177 þús. tonn árið áður.
Áætlað er að frá því
veiðar hófust fyrir 16
árum hafi veiðst rúm-
lega 1,4 milljónir tonna
af úthafskarfa.
Bergmálsaðferðir
hafa verið notaðar til að
mæla stærð út-
hafskarfastofnsins nið-
ur að u.þ.b. 500 metra
dýpi. Stofnstærðin á
þessu dýpisbili er um
þessar mundir um eða
yfir tvær milljónir
tonna. Neðar tekur við
lag af öðrum fiskum og
hryggleysingjum sem
gerir það að verkum að
ekki er hægt að grerna
karfalóðningar frá öðrum. Út-
hafskarfastofninn er því talinn í
góðu ástandi
Djúpkarfi á slóðum
úthafskarfa?
Þegar á árinu 1994 varð ljóst var
að „úthafskarfaveiðarnar" væru að
þróast á þann hátt að veitt væri á
Unnið er hörðum hönd-
um við öflun og úr-
vinnslu gagna, segir
Þorsteinn Sigurðsson,
sem gera eiga okkur
kleift að stjórna karfa-
veiðum með markviss-
um hætti.
mun meira dýpi en vitað var að út-
hafskarfinn héldi sig á. Þessi þróun
varð bæði vegna betri veiðitækni og
þekkingar á útbreiðslu stærri og
verðmætari karfa sem finnst neðan
við 500 metra dýpi í Grænlandshafi
og flokkaður var í fyrstu sem út-
HERJR ÞÚ KYNNT ÞÉR...
ARBONNE
INTERNATIONAL
Jurtasnyrtivörur
án ilmefna
fyrir húð og hár.
Útsölustaðir um land allt.
Þorsteinn
Sigurðsson
Brúðhjón
Allur borðbiínaður - Glæsileg gjaíavara - Brúðhjdnalistar
/iOóen^x^L.) verslunin
Langavegi 52, s. 562 4244.
hafskarfi. Nú er hins vegar talið að
þarna sé á ferðinni djúpkarfi og nú
byggist „úthafskarfaveiðarnar" því í
raun á djúpkarfa sem hugsanlega
gæti verið af sama stofni og sá karfi
sem veiddur er hér við land.
Þegar þessi þróun varð ljós var
settur á laggirnar samstarfshópur
um eflingu karfarannsókna, sem í
eiga sæti starfsmenn Hafrann-
sóknastofnunarinnar annars vegar
og hins vegar fulltrúar útgerða og
sjómanna sem sérþekkingu og
reynslu hafa af karfaveiðum. Mark-
mið er að afla nákvæmari upplýs-
inga um úthafskarfaveiðarnar, m.a.
með ítarlegri afladagbókum og hald-
betri ugplýsingum um samsetningu
aflans. I framhaldi af þessu hafa nú
verið greindir á annan tug þúsunda
fiska á Hafrannsóknastofnuninni.
Þessi samvinna hefur gengið afar
vel á allan hátt og meðal annars
vegna þeirra gagna, sem þannig hef-
ur verið aflað, er nú hægt að skipta
aflanum milli stofna/stofnhluta og
svæða. Auk þess hafa verið farnir
sérstakir leiðangrar til að kanna út-
breiðslusvæði karfa neðan 500
metra dýpis. Verða niðurstöður leið-
angurs frá í vor m.a. kynntar í
næstu viku á vettvangi Alþjóðahaf-
rannsóknaráðsins, ICES.
Auk ofangreinds samstarfshóps
var árið 1995 sett á stað umfangs-
mikið rannsóknaverkefni, að hluta
styrkt af hagsmunaaðilum og
RANNIS, þar sem reyna á með
erfðafræðilegum aðferðum að kanna
tengsl hinna ýmsu karfastofna í
Grænlandshafi og við ísland. Senn
líður að því að erfðafræðirannsókn-
irnar fari að geta varpað einhverju
ljósi á tengsl þeirra karfastofna sem
Islendingar og aðrar þjóðir stunda
nú veiðar úr suður í hafi.
Á meðfylgjandi mynd er sýnt á
táknrænan hátt við hvaða vandamál
er að etja varðandi aðgi'einingu djúp-
karfa og úthafskarfa. Sjómenn telja
sig geta greint á milli úthafskarfa og
djúpkarfa, gera það eftir bestu getu
og er aflinn færður í veiðidagbækur í
samræmi við það. Greiningin er að
mestu byggð á þáttum eins og tíðni
sníkjudýra og afleiðingum hennar
(kýli í holdi), stærð fisksins og lit.
Slíkar aðferðir eru þó ekki einhlítar
til þess að greina með vissu milli fisk-
stofna, því umhverfisaðstæður geta
haft áhrif á slíka hluti. Sjómenn telja
sig hins vegar ekki geta greint djúp-
karfann við landgrunnið frá því sem
kalla má djúpkarfann í úthafinu.
Af þessum sökum hefur Hafrann-
sóknastofnunin á sínum vegum sér-
þjálfaða starfsmenn sem greina sýni
úr afla fiskiskipanna. Stundum eru
niðm'stöður samhljóða afladagbók-
um, en stundum aðrar. Það er því
ekkert undarlegt við það að karfinn
skipti um nafn eftir að hann er kom-
inn á land. Enn síður hefur það á
nokkurn hátt verið leyndarmál Haf-
rannsóknastofnunarinnar, stjórn-
valda, sjómanna og útgerða.
Lokaorð
Því fer fjarri að íslensk stjórn-
völd, útvegsmenn, sjómenn og Haf-
rannsóknastofnunin láti reka á reið-
anum um ástand karfastofna á Is-
landsmiðum og í hafinu hér suður af.
Þvert á móti vinna þessir aðilar
hörðum höndum við öflun þeirra
gagna sem nauðsynleg eru til þess
að leysa þær gátur sem þarf og gera
okkur kleift að stjórna veiðum með
markvissum hætti.
Höfundur er fískifræðingur.
Sérpantanir
á húsgögnum
þurfa að berast fyrir
25. september vegna
jólasendinga
Mörkinni 3. sími 588 0640
Opið mánud.-föstud. frá kl. 12-18