Morgunblaðið - 17.10.1998, Side 18

!8r LAUGAKBÁGUR17.' OKTÓBER 1998 ’
LANDIÐ
MORGUNBLAÐIÐ
_
FJALLIÐ Mýrarhyrna gnæfir ylír bæinn Mýrar við Grundarfjörð. Stallarnir í íjallinu sjást vel.
Morgunblaðið/Helgi Kristjánsson
Saga af
systkinum
í sjálfheldu
Víða háttar svo til í sveitum að kindur
geta lent í sjálfheldu í fjalllendi. Oft
verður engri aðstoð við komið. Hér segir
Helgi Kristjánsson, fréttaritari Morgun-
blaðsins 1 Olafsvík, sögu af þeim systkinum
Utigöngukollu og Harðakolli og dvöl
þeirra í Mýrarhyrnu við Grundarfjörð.
RAGNAR og Leifur Ágústssynir með Útigöngukollu,
Harðakoll og lambið.
SUMARIÐ 1997 lentu all-
margar kindur í dauða-
gildnun þeim sem eru í
hamrastöllum fjallsins
Mýrarhyrnu við Grundarfjörð.
Þeirra á meðal var ærin Gletta frá
Mávahlíð með lömbin sín tvö, hrút
og gimbur, sem voru frekar síðbor-
in. Svo hagar til, að auðvelt er að
fylgjast með í sjónauka hvað kind-
unum líður þótt ógerlegt sé talið að
koma þeim til bjargar.
Hillumar í fjallinu eru allstórar
og grasi vaxnar og eru í 3^100 m
hæð. Sú skæðasta þeirra heitir
Sauðgirðingar og hefur fjöldi fjár
borið þar beinin eða hrapað fram af
hengifluginu. Hér verður reynt að
segja sögu Glettu og lamba hennar
eins og hún kom fyrir augu manna
neðan af jafnsléttu.
Gletta kemur i ljallið
Hún hafði komið bítandi austur
yfir fjöllin og fór fram Mýrarhym-
una ofanverða eftir að hún var
komin fyrir Lárdalsbotninn. Þarna
var allgóður nýgræðingur og fór
vaxandi þegar kom yfír koll fjalls-
isn og í Mýrarhymuna austan-
verða. Það var svo einn fagran
sumardag að Gletta kom auga á
hinn gimilega gróður á stallinum
Sauðgirðingum. Það þurfti ekki
annað en að hoppa dálítið niðurávið
til þess að fara niður á gróðurhill-
una. Ærin lét sig „gossa“ niður og
lömbin fylgdu á eftir. Var nú um
alllangan tíma nóg til beitar af safa-
ríkum nýgræðingi. Ekki grunaði
Glettu að dauðinn væri glottandi á
næsta leiti.
Það voru fleiri ær en Gletta sem
féllu fyrir freistingunni og lentu
niður í Sauðgirðingarnar. Fyrr en
varði voru þær orðnar á annan tug.
Lengi vel var þó næg beit, því
Sauðgirðingamar em nokkur
hundmð metrar á lengd. Þó var svo
komið í byrjun september, að búið
var að velja allt það besta. Þá fóm
kindurnar að teygja sig í gróður-
toppana sem vora á ystu brúnun-
um, Hröpuðu þær þá, ein og ein.
Leið svo fram eftir hausti.
Gletta hrapar
í nóvemberlok var mjög farið að
sneiðast um beit þar sem kindumar
vom. Þær vom þó ekki farnar að
tapa holdum neitt að ráði, því beitin
var kjammikil, sú er var. En einn
kaldan morgun, fyrir birtingu, þeg-
ar féð var komið á beit, teygði
Gletta gamla sig of langt eftir gras-
toppi á klettabrúninni. Hún missti
jafnvægið og hrapaði. Fallið var
tugir metra. Þar með var hún dauð.
Lömbin sáu ekki þegar ærin
steyptist fram af, en þegar þau
söknuðu hennar, þá trylltist
gimbrin. Hún var mikil „mömmu-
stelpa“. Hún æddi nú um klettahill-
una, jarmandi með hrússa bróður á
eftir sér. Þær fáu kindur aðrar sem
eftir vom þama virtu lömbin ekki
viðlits en héldu áfram að krafsa
gróður upp úr nýföllnum snjó. En
þá kom gimbrin auga á einstigi sem
lá upp úr Sauðgirðingunum. Hún
tók undir sig stökk og fetaði sig
upp á brúnina fyrir ofan. Hrússi
litli fylgdi á eftir. Nú vom þau laus
úr mestu sjálfheldunni en voru orð-
in móðurlaus. Hinar kindurnar í
Sauðgirðingunum veittu fór þeira
enga athygli. Þær biðu því áfram
dauða síns.
Ekki höfðu lömbin lengi verið á
betri haga þegar þau tóku bata-
kipp, enda voru nú um sinn góð
veður. Þá gerðist það í einni tungl-
fyllingunni að framhvatimar losn-
uðu úr læðingi svo að gimbrin
beiddi. Hrússi gerði eins og eðlið
bauð. I heila tvo sólarhringa sinntu
þau varla öðm en þessari nýju upp-
götvun. Samband þeirra og tengsl
vom nú orðin órjúfanleg.
Að lifa af vetur
Tíðarfarið var fremur gott og
snjóa festi ekki að ráði. Það voru
þó nokkrar umhleypingar með
bleytu og éljum á víxl. En lömbin
fundu sér skjól. Þau komust líka
upp á lag með að fara fyrir
fjallsöxlina eftir því hvernig vindur
blés. Skammdegið leið vandræða-
lítið og beitin var ennþá nokkuð
kjarngóð. Einu lífverurnar sem
þau urðu vör við þessar vikurnar
voru hrafnar og refir sem sóttu í
hræ kindanna sem áður vom félag-
ar þeirra í Sauðgirðingunum en
vora nú fallnar eða hrapaðar. Vest-
an við fjallsöxina höfðu þau sólskin
stund úr degi þegar bjart var í
veðri.
En nú var beitin að léttast,
einmitt þegar gimbrin þarfnaðist
meira fóðurs vegna þess að hún var
lambfull. Oft var líka erfitt að ná til
jarðar vegna snjóa og ísingar enda
vom þau í 3-400 m hæð og veðra-
samt þar uppi. Þau voru því orðin
fremur kviðh'til og farin að þynnast
á bakið. Því var dýrmætt fyrir þau
að geta fært sig vel til eftir veðri.
Dagarnir lengdust og þrátt fyrir
allt fór nú að ganga betur.
Nýtt líf fæðist á fjallinu
Nú var komið fram undir páska
sem vom um 10. apríl. Það vom
góð veður og þörf á. í dymbilvik-
unni vildi hún vera meira ein, enda
tók hún þá sóttina og bar. Þetta var
erfiður burður fyrir hana því hún
var ekki þroskamikil eins og gefur
að skilja. En snjóhvítur hrútur
fæddist, nauðalíkur foreldram sín-
um, enda afkvæmi tvíburasystkina.
Lambið brölti strax á fætur og
komst á spenann. Veðrið var gott
þegar gimbrin bar og lambið var
orðið vel sprækt þegar páskahretið
kom. Þá gerði kaldan byl og varð
alsnjóa á fjallinu. Lífið nýja var
hinsvegar harðgert og hrússi litli
lék sér í snjónum. Hann fékk næga
mjólk og umhýggju þó móðirinn
væri hvorki stór né holdug.
Hretin liðu hjá og vorið gekk í
garð. Beitin var orðin mjög léleg en
bót var í máli að það varð vel heitt á
fjallinu þegar sólin skein. Það var
greinilegt að kindurnar myndu lifa
af ásamt nýja lambinu. Allan vetur-
inn höfðu menn fylgst með þeim á
fjallinu dag frá degi með sjónauka.
Þeir höfðu meira að segja getað séð
lambið leika sér. Það var þó allt
ófært til að nálgast þær. Það varð
að bíða lengur fram á vorið. Það
þurfti líka að sæta lagi með hvar
þær væm, því við styggð færu þær
líklega aftur niður í stallana til að
forðast mennina. Brátt var þó
skipulagður leiðangur.
Tvær ferðir misheppnast
Dag einn í lok maí virtust kind-
urnar liggja vel við höggi. Gerður
var út leiðangur fjögurra manna.
Þeir vom Olafur á Mýrum, Leifur í
Mávahlíð og svo tveir menn frá
Morgunblaðinu, blaðamaður og
ljósmyndari. Vetrarvist kindanna á
fjallinu þótti fréttnæm og menn
vildu fylgjast með og ná góðum
myndum. Farið var í blíðskapar-
veðri, gengið inn Lárdalinn og upp
úr dalbotninum upp í fjallið og svo
fram Mýrarhyrnuna. Þetta er
meira en klukkustundar ganga.
Ferð þessi varð þó til einskis, því
ldndurnar urðu varar við mennina.
Fóm þær óðara fyrir fjallsöxina og
létu sig hverfa niður í stallana svo
ekki var hægt neitt við að eiga.
Viku síðar vora þær aftur komnar
vesturfyrir og í færi. Enn fóru þeir
Olafur og Leifur en allt fór á sömu
leið. Það eitt sáu þeir að kindumar
vom prýðilega haldnar.
Útigöngukolla og
Harðikollur nást
Dag einn um miðjan júní sáu
menn að kindurnar vom komnar úr
sjálfri Mýrarhyrnunni og vora í
fjallinu upp af Lárdalsbotninum.
Var nú gerð úrslitatilraunin til að
handsama villingana. Eftir miklar
eltingar tókst að koma þeim niður á
láglendið og beina þeim í aðhald.
Kom þá í ljós hvaða kindur þetta
vom, lömb ærinnar Glettu frá fyrra
ári ásamt afkvæmi sínu. Astand
þeirra var mjög gott. Ekki þótti
ráðlegt að sleppa þeim að nýju, því
öruggt mátti telja að þau færa aftur
í sjálfhelduna. Voru þau sett í girð-
ingu í Fögrahlíð til sumardvalar.
Sögulok
Girðingin sem kindurnar voru
settar í er rúmgóð og grasmikil og
þar er aðgangur að túni. Þar vom
nokkrar kindur fyrir. Þau Harði-
kollur og fjölskylda létu hinar kind-
urnar sig lítt varða en héldu sig al-
veg sér efst í girðingunni, næst
fjallinu og komu aldrei á túnið. Það
þótti við hæfi að ná þeim inn til
rúnings og taka um leið myndir af
þessum útlögum. Vora kindumar
rúnar skömmu eftir að þær náðust
en ver fór með myndatökuna í það
skiptið. Þær vom nefnilega ekki á
því að fylgja hinum kindunum í hús.
Náðust þau systkinin ekki fyrr en
ofan í ófæram skurði og útlitið
þannig að myndatakan var óhugs-
andi og þvi geymd þar til nú á dög-
unum þegar fé var rekið inn og tek-
ið úr því til fórgunar. Þá vora þess-
ar söguhetjur okkar vigtaðar.
Harðikollur reyndist vera 73 kg,
Útigöngukolla 51 kg og lambið 31
kg. Það má raunar fullyrða að væn-
leiki þein-a hefði verið mun meiri ef
þau hefðu gengið frjáls i fjalli en
ekki verið þvinguð til að vera á beit
sem þau nýttu sér heldur ekki að
fullu.
Allt tekur enda og svo er líka
með ævintýri systkinanna. Lambið
hlaut algengustu örlög sem sé þau
að vera sent til fórgunar enda dálít-
ið bæklað á fótum, líklega vegna
skyldleika foreldranna. Skrokk-
þungi þess var 17,1 kg. Útigöngu-
kolla fær annað tækifæri og verður
sett á vetur, einnig Harðikollur sem
hefur verið pantaður til notkunar
annarsstaðar. Eru þau bæði hinar
fallegustu kindur eins og sjá má af
myndum þeim sem sögu þessari
fylgja.
Er þá aðeins eftir að geta þess í
sögulok að enn eru komnar kindur í
hinar illræmdu Sauðgirðingar í
Mýrarhymu - og byrjaðar að
hrapa.

I
|
r
i