Morgunblaðið - 24.10.1998, Síða 48

#8 LAUGARDAGUR 24. OKTÓBER 1998
MINNINGAR
MORGUNBLAÐIÐ
HALLDÓRINGIMAR
GÍSLASON
+ Halldór Ingimar
Gíslason fæddist
10. september 1909
á Halldórsstöðum í
Seyluhreppi. Hann
lést á Dvalarheimili
aldraðra á Sauðár-
króki 12. október.
Foreldrar hans
voru Gísli Bene-
diktsson bóndi á
Halldórsstöðum og
Ingibjörg Björns-
■» dóttir húsfreyja
þar. Systkini Hall-
dórs voru tvö, Björn
í Reykjahlíð og
Efemía í Húsey. 19. júní árið
1938 kvæntist Halldór Guðrúnu
Sigurðardóttur frá Hvammi í
Svartárdal. Foreldrar hennar
voru Sigurður Guðmundsson
bóndi í Hvammi og Elín Péturs-
dóttir húsfreyja þar.
Börn Halldórs og Guðrúnar
voru: 1) Sigurður, f. 4. ágúst
1938, d. 25. ágúst
1938. 2) Ingibjörg, f.
10. júlí 1939, maki
Þorvaldur Arnason,
d. 14. janúar 1996.
3) Sigrún, f. 30. maí
1942. Maki Sverrir
Svavarsson. 4)
Björn, f. 29. nóv.
1943, kona Hrefna
Gunnsteinsdóttir. 5)
Sigurður, f. 27. sept.
1947, d. 14. nóv.
1997, kona Kristín
Jóhannsdóttir. 6)
Efemía, f. 10. júní
1952, maki Björn Jó-
hannsson. 7) Erla, f. 23. des.
1955, maki Jón Alexandersson.
8) Skúli, f. 1. nóv. 1957, kona
Erna Hauksdóttir. Barnabörnin
eru 12. Barnabarnabörnin 16 og
langalangafabörn 2.
Utför Halldórs fer fram í
Glaumbæjarkirkju í dag og
hefst athöfnin klukkan 14.
Með þessum orðum langar mig
að minnast afa míns, Halldórs frá
Halldórsstöðum. Allt frá því ég
man eftir mér áttu afi og amma
stóran þátt í lífi mínu. Eg var í sveit
hjá þeim sem barn og fram á ung-
lingsár. Afi var hæglátur maður,
dagfarsprúður mjög. Hann var
glettinn og gamansamur. Reglu-
semi í hvívetna var honum eðlislæg.
Ávallt lagði hann húfuna sína og
vettlingana á sama stað í þvotta-
húsinu. Þessi reglusemi einkenndi
öll hans störf. Ef sækja þurfti áhöld
fylgdi skýr lýsing hvar hluturinn
var. Afi var mjög vinnusamur,
cmátti sjaldan vera að að skreppa af
Tbæ, þurfti ætíð að hafa brýnt er-
indi. Hann var bráð hestlaginn og
hafði gaman af hestum. Einkenndi
það hesta sem hann hafði tamið hve
taumléttir og þjálir þeir voru. Á
haustin var það draumur okkar
frændsystkinanna, sem oftast vor-
um nokkur í sveitinni að fara ríð-
andi í réttirnar. Ætíð fann afi lausn
á að það gæti orðið. Man ég sér-
staklega eftir einu sinni að það
vantaði einn hest. Um morguninn
kom góður nágranni og góðvinur
afa ríðandi með tvo til reiðar. Þetta
var Dúddi á Skörðugili með hest
sem aðeins fáir útvaldir fengu að
láni og var kallaður Spari-Brúnn.
. Dúddi hafði haft fregnir af að vant-
aði einn hest og þar sem afi átti í
hlut var hann fljótur að leysa það.
Þessi réttarferð var hin skemmti-
legasta, afi var okkur svo góður fé-
lagi og leiðbeindi okkur og hjálpaði
ef með þurfti. Uppi á lofti átti hann
smíðakompu þar sem hann lag-
færði ýmislegt og dúllaði sér við að
smíða, vinna úr leðri o.fl. Oft sátum
við krakkamir á stigaskörinni, rétt-
um nagla og spjölluðum við hann á
rigningardögum. Afi og amma voru
bæði vel hagmælt og urðu oft til
vísur í amstri hversdagsins eins og
þessi:
Eg það tel mitt æðsta hnoss
og er með glöðu sinni
efaðvísanáégkoss
hjá eiginkonu minni.
Músíkalskur var afi með afbrigð-
um, hann spilaði á harmonikku fyr-
ir dansi þegar hann var ungur og
söngurinn átti stóran sess í lífi hans
alla tíð. Hann hafði drynjandi fagra
bassarödd, söng í karlakómum
Feyki og kirkjukór Glaumbæjar-
kirkju. Afi var afburða góður dans-
ari og unni góðri tónlist. Hrein un-
un var að sjá þau afa og ömmu
dansa saman. Þau kenndu mörgum
•af sínum afkomendum að dansa.
Einu sinni að vetri var ég svo
lánsöm að dveljast í sveitinni í
kennaraverkfalli, það var yndislegt
að fá að kynnast lífinu í sveitinni að
vetri. Stundum á milli verka og á
kvöldin sátum við afi og bmgðum
múla úr baggaböndum, einnig
hjálpaði hann mér að gera beisli
sem ég geymi til minningar um
hann. Afi hafði ekki mörg orð um
hlutina, hann vildi að við lærðum að
gera þá rétt og vel frá upphafi.
Hann var harðduglegur og varð að
hafa eitthvað fyrir stafni. Yndisleg
vom kvöldin þegar við fómm ríð-
andi að huga að lambfénu á sauð-
burði, þá bar féð úti í víðáttunni og
gat stundum verið strembið að ná
lömbunum ef þurfti. Afi var eld-
fljótur að hlaupa og hafði ávallt
meðferðis krókstaf til að fanga þau
með. Ekki hafði ég roð við honum í
þessari glímu fyn- en ég var komin
undir fermingu, svo frár var hann á
fæti og alla tíð léttur á sér. Einhver
tígulegasta mynd sem ég á í huga
mér af honum var þegar hann var
að ferðbúast á Ki-ókinn til að hirða í
Skarðarétt. Þá klæddist hann reið-
fötunum sinum, setti upp hattinn
steig á bak Sigrúnar Grána með
hnakktöskuna fyrir aftan sig. Þar
vora á ferð tveir vinir sem glæsi-
leikinn skein af.
Gagnkvæm ást og virðing ömmu
og afa var mikil, þau töluðu aldrei
styggðai'orð hvort til annars og
lögðu sig fram um að sýna hvort
öðm vinsemd og hlýju. Afi bar
mikla hlýju til Svartárdalsins en
þaðan var amma ættuð. Um Svart-
árdalinn orti hann:
Hér ólu margir ævi sína
og eflaust hefur líkað það.
Hér gaf mér Drottinn gæfu mína
ég gleymi aldrei þessum stað.
Það var afa mikið áfall þegar
amma lést, það var sem eitthvað
dæi í honum. Allt varð svo tómt og
tilgangslaust. Þau vora svo miklir
vinir, höfðu gengið í gegnum bæði
gleði og sorgir.
Hann bar harm sinn í hljóði svo
sem var hans stíll en varð ekki sam-
ur eftir það áfall. Afi bar hag síns
fólks fyrir brjósti, þótt hann hefði
ekki mörg orð um það. Ég man vel
hversu glaður hann var þegar við
Valgeir fluttum í sveitina, því hann
vissi að draumur minn hafði ræst.
Einhverju sinni á afmælisdegi
ömmu komu þau til okkar í Vatn og
við tókum á móti þeim í einu sum-
arhúsa okkar. Það fannst afa
ánægjulegt og var sallarólegur þótt
nálgaðist fjóstíma, en það var ólíkt
honum, þá þurfti hann að komast
heim til að sækja kýmar. Það var
mjög erfitt fyrir afa að flytjast frá
Halldórsstöðum því þar hafði hann
búið allt sitt líf. Það var sem
lífslöngunin hyrfi, heilsan orðin lé-
leg og fór hratt hrakandi. Síðustu
árin vora honum ákaflega erfið. Við
getum verið svo glöð að hans
þrautagöngu er lokið. Nú era þau
loksins saman á ný amma og afi og
hver veit nema amma hlýi honum á
höndunum í handarkrika sínum
eins og forðum. Það hefur verið
fjölmennur hópur sem tekið hefur á
móti honum hinumegin.
Okkur þykir mjög leitt að geta
ekki fylgt þér síðasta spölinn í þess-
ari jarðvist þar sem við eram er-
lendis. Við verðum í staðinn hjá
ykkur í huganum. Ég votta móður
minni, systkinum, móðursystkin-
um, fjölskyldum þein'a og vensla-
fólki mínu samúð.
Elsku afi, ég hef alla tíð verið svo
stolt af að bera nöfnin ykkar ömmu,
hjá ykkur átti ég mitt annað heimili
í þeiiri ró og friði sem einkenndi
það. Ég vil þakka þér allt sem þú
kenndir mér í sveitinni, öll þau
gæði og góðu stundirnar í fjósinu,
reiðtúrana og margt fleira. Ég mun
aldrei gleyma sveitinni minni, ynd-
islegri afa og ömmu er ekki hægt
að óska sér.
Bestu þakkir flyt ég frá eigin-
manni mínum og börnum.
Að endingu kveð ég þig, elsku afi
minn, eins og amma kvaddi okkur
að loknu sumri. Hafðu hjartans
þakkir fyrir allt og allt.
Guðrún Halldóra
Þorvaldsdóttir, Vatni.
Það haustar. Eftir kyrrð og mildi
síðsumarsins falla laufin með suð-
vestan vindinum þeim fyrsta á
haustinu. Kominn er 12. október.
Með þessum sama vindi í
kvöldrökkrinu fjaraði út líf Halldórs
á Halldórsstöðum. Að hverfa inn í
hauströkkrið, falla með haustlauf-
unum vora í raun fullkomin leiðar-
lok manns sem alla sína tíð var sam-
ofinn fósturjörðinni. Bóndi sem ól
allan sinn aldur í miðju Skagafjarð-
arhéraði, bundinn sveit sinni órofa-
böndum frá vöggu til grafar.
Halldór var fæddur 10. sept.
1909 á Halldórsstöðum á Langholti,
en faðir hans bjó á jörðinni frá
1904, en keypti hana 1910. Systkini
Halldórs vora tvö, Björn, f. 1900, og
Efemía, f. 1902. Þau systkinin unnu
öll að búi foreldra sinna til fullorð-
insára. Gísli faðir Halldórs missti
heilsuna á góðum aldri svo börn
hans tóku við búsforráðum 1936.
Bjöm bróðir Halldórs hafði þá búið
ásamt konu sinni Hallfríði Þor-
steinsdóttur frá 1932 í samvinnu við
Gísla og Halldór. Efemía systir
þeima bjó með manni sínum Éelix
Jósafatssyni, kennara og bónda, á
Halldórsstöðum 1930-1932. Þá
fluttu þau að Húsey í Vallhólmi og
vora búendur þar í 23 ár. Felix
kenndi í áratugi með búskapnum
og lengi eftir það m.a. í Grandar-
firði. Gísli Benediktsson lifði til
1941 en konu sína Ingibjörgu missti
hann 1937. Halldór tók að fullu við
búsforráðum á Halldórsstöðum er
Björn bróðir hans flutti að Geita-
gerði 1939. Halldór sótti konuefni
sitt, Guðránu Sigurðardóttur, móð-
ursystur mína, vestur í Hvamm í
Svartárdal á útmánuðum 1937. Þau
höfðu verið samvistum í Brekku hjá
þeim sæmdarhjónum Jóni Bjöi'ns-
syni tónskáldi og Sigríði Trjá-
mannsdóttur, sem seinna bjuggu
lengi á Hafsteinsstöðum og við
þann bæ kennd. Guðrán frænka
lærði sauma en Halldór lærði á org-
el. Samlíf Halldórs og frænku
minnar var með eindæmum far-
sælt. Kærleikur, ástúð og gagn-
kvæm virðing. Aldrei styggðaryi'ði
í 50 ára sambúð. Slíkt verður að
teljast alveg einstakt því öldur risu
og hnigu á þeirra vegferð sem
margra annarra. Móðursystir mín
hafði sérstaklega ljúfa og gefandi
skapgerð og Halldór var skapfestu-
maður. Var þetta þeim drjúgt vega-
nesti. 1938 misstu þau framburð
sinn Sigurð, sem var mikið áfall.
Mynd af kistu Sigurðar litla var á
sínum stað í baðstofunni alla mína
bersku og síðan í nýja íbúðarhúsinu
sem flutt var í 1957. Barnalán Hall-
dórs og frænku varð mikið því til
fullorðinsára komust sjö böm, öll á
lífi nema Sigurður yngri, sem lést í
fyrra fimmtugur að aldri. Mikill
mannkosta maður. Halldór og
frænka vora bæði góðum gáfum
gædd, en skólaganga þeirra var
fyrst og fremst lífið sjálft. Öllu
mætt af æðraleysi og úr öllu greitt.
Ingibjörg fóðuramma Halldórs var
systir Indriða Einarssonar skálds,
sem Nýársnóttina samdi. Indriði
var tengdafaðir Ólafs Thors. Hall-
dóri þótti svipa mjög til þessara
ættmenna sinna að andlitsfalli og
atgervi. Ættbogi þessi er stór í
Skagafirði og Reykjavík og kennd-
ur við Gísla Konráðsson sagnaþul
frá Húsabakka og leynir sér ekki
skyldleikinn. Móðurfólk Halldórs
var ekki síðra, glæsilegt á velli og
mikillar gerðar. Nefni ég til sög-
unnar móðursystur Halldórs, Mar-
gi-éti á Stóra-Seylu, sem ég þekkti
vel.
Halldórsstaðir voru bær fornra
gilda í húsakosti og búháttum öll
mín bemskuár og fram að ferm-
ingu. Bærinn sjálfur var vel byggð-
ur, hlýr og notalegur. Svo var um
útihúsin einnig. Áfast fjós var við
bæinn að norðanverðu með hlöðu.
Sunnan og vestan við bæinn var
Skemman, Reykhúsið og Smiðjan
sambyggt með þrem burstum. Uti-
húsin voru beint í vestm' frá sjálf-
um bænum. Næst „Neðstuhúsin“,
síðan „Miðhúsin" og efst upp við
brautina „Efstuhúsin" með reisu-
legri stóðrétt. Allt vatn var borið í
menn og skepnur. Ekkert rafmagn,
engin böð né snyrtingar, þrifnaður
þó mikill. Sparifötin í dragkistum.
Sjálfsþurftarbúskapur á öllum svið-
um. Ékkert það verk er Halldór
bóndi kunni ekki góð skil á, allt frá
tógvinnu til járnsmíði í smiðjunni.
Hreinasta unun var að sjá hann
vinna úr hrosshári. Leðri í hnakka
og aktygi og kemba ull. Allt er
þetta nú framandi fólki undir miðj-
um aldri, sem af öðrum heimi.
Halldór af föðurnum og Þorbjörg
Ólafsdóttir amma mín vora þre-
menningar að skyldleika. Mikil og
góð vinátta var ræktuð milli Syðra-
Skörðugils og Halldórsstaða, enda
ekki langt milli bæja. Gísli Bene-
diktsson og Ólafur Eyjólfsson
systkinasynir. Bogi afi minn Gísla-
son flutti í skjól vina sinna á Hall-
dórsstöðum 1939 og ári síðar varð
þar einnig heimili fóður míns. Ári
síðar 1941 fluttu Elín amma mín og
móðir mín í Halldórsstaði, vestan
úr Hvammi eftir andlát afa míns
Sigurðar Guðmundssonar. Þar með
var uppskriftin að mér og mínum
fengin. Halldórsstaðir vora upphaf
alls og framvinda í fjölskyldulífínu í
áratugi. Á bænum var „stórfjöl-
skyldan" ungir sem aldnir og Hall-
dór húsbóndinn á heimilinu. Elín
tengdamóðir Halldórs var heimil-
inu mjög mikils virði meðan hennar
naut við og börnin uxu úr grasi.
Hún lést um aldur fram 1954. Elín
og Halldór voru sérlega samhent
og virtu hvort annað mikils. Á
þessum áram var mikilvægt að
hafa margt í heimili. Gömlu bú-
skaparhættirnir voru enn við lýði
og þörf fyrir hverja vinnufúsa
hönd. Engann mann hef ég fyrir-
hitt á lífsleiðinni sem var jafn verk-
hagur og laginn. Það vai- sama
hvað var, jafnt við inniverk, sem
úti. Unnið úr ull kembt og spunnið.
Hrosshárið varð að gjörðum og
taumum. Halldór var um margt
sérstæður maður. Persónusterkur,
agaður, einbeittur að hverju sem
hann gekk. Fíngerður, ekki mikill
að burðum, en snerpu hans við-
bragðið. Úthaldið miklu meira en
líkamsburðir sögðu til um. Fágæta
tónlistarhæfileika hafði Halldór
sem lítill tími var til að fullkomna.
Þó fylgdi Halldórstaðaheimilinu
meiri sönggleði en almennt gerðist
í sveitum. Halldór spilaði listavel á
orgel og var hreinasti snillingur á
harmoniku. Þó reis hann hæst með
sinni hljómfógra og tæru bassa-
rödd. Þeir þóttu góðir saman Hall-
dór á Fjalli og Halldórsstaðabræð-
ur í karlakórnum Heimi.
Samvistir okkar Halldórs eru
orðnar langar allt frá því ég leit
þennan heim fyrst í framstofunni í
gamla fallega og hlýja torfbænum
á Halldórsstöðum. Að viðstöddum
Halldóri, pabba, ömmu, frænku,
Sigríði ljósu og Torfa lækni. Frá
þessum degi spunnust þræðir vin-
áttu og leiðsagnar. Fram yfir ferm-
ingu var ég öllum stundum er við
varð komið heima á Halldórsstöð-
um. Þar var ég alltaf velkominn til
frændfólks míns, móðursystur
minnar, ömmu og Halldórs. Börn
þeirra vora sem systkini mín, sér-
staklega þau eldri. Hjartarýmið
var mikið á Halldórsstöum og svo
gestkvæmt að í frásögur er fær-
andi. Það fylgdi heimilinu mikil
rausn langt umfram efnahaginn.
Við þau vatnaskil sem orðin eru
hrannast upp minningabrotin. Ég
vil gefa þér, lesandi minn, örfá
myndbrot af Halldóri, sem að
nokkru lýsa manninum og mann-
gerðinni.
Ég sé Halldór röskan á göngu á
leið til Skemmu, þar sem verkfæri
og þarfahlutir voru geymd. Ég sé
hann einbeittan að dengja ljái í
Smiðjunni. Ég sé hann spenna
Gamla-Rauð fyrir heimasmíðaða
heyýtuna á sólríkum sumardegi.
Ég sé hann taka fram fiskinet með
glampa í augum sem leggja skal í
Holtstjöm. Ég sé hann verklaginn
í torfristunni en mikið af reiðingi
fór víða um sveitir frá Halldórs-
stöðum. Ég sé bæjarhlaðið og
varpann þakinn hrossum og mönn-
um, og Halldór munda hófjárnið.
Ég sé Halldór ríða hratt á Sörla á
heimleið frá Vallabökum. Ég sé
Halldór reka fé sitt með dyggri að-
stoð Skoppu og síðar Snata. Eng-
inn var lagnari en hann að kenna
hundum að fara að skepnum. Ég sé
taktfasta sveifluna á fjósaluktinni í
hauströkkrinu á leið í Skálann, síð-
an í fjósið. Ég sé mjólkurbrúsana
síga ofan í brunninn spölkorn vest-
an við bæinn. Ég sé þreyttan,
vinnulúinn mann dreginn fram
bæjargöngin til leikja með okkur
börnunum. Farið er í „húsakarl".
Ég sé liðlega fertugan mann hjálpa
til við að stinga út snjóhús í bæjar-
skaflinum suður af vesturhomi
gamla bæjarins. Ég sé fimmtugan
mann klífa gljáfægða stoðina í
hlöðunni í „Neðstuhúsunum" jafn
léttilega og hann hefur alltaf gert
síðan löngu fyrir fermingu. Aðrir á
bænum leika það ekki eftir honum.
Ég sé aldinn, slitinn mann ganga
heim til bæjar í „Nýjahúsið“ takt-
föstum hægfara skrefum. Hann
hefur mætt elli sinni. Ég sé enda-
lausar sýnir, en ég heyri líka ljúfa
hljóma orgelsins í framstofunni,
þýða óma harmonikunnar. Fagi-an
söng, djúpar bassaraddir Halldórs-
staðabræðra, Halldórs og Björns,
síðast kenndur við Reykjahlíð. Ég
heyi'i kórsöng í Glaumbæjarkirkju
þar sem Halldórsstaðabræður voru
ómissandi ásamt konum sínum
Guðránu frænku og Höllu í
Reykjahlíð með sínar háu, björtu
raddir og vin þeirra Jón á Haf-
steinsstöðum stjórna öllu saman.
Ég heyri marrið í snjónum og
þungi'i hurðinni í gamla Glaumbæj-
arbænum, er farin var árleg ferð í
vefstólinn. Ég heyri djúpa rólynd-
islega röddina í Halldóri er við
sváfum saman á flatsæng á eldhús-
gólfinu heima á Freyjugötunni, er
frænka var að fæða Sigurð son
sinn 1947. Halldór sefaði mig og
sagði að allt væri í góðu lagi, er
barnsgi'áturinn barst fram í eld-
húsið.
Svona er lífið, eilífar sýnir og
heyrnir bundnar þeim sem veg-
ferðina eiga saman. Að vaxa upp og
dafna í því umhverfi sem lýst hefur
verið, er auðlegð til lífstíðar. Hall-
dórsstaðaheimilinu á ég mikið að
þakka, sem aldrei verður fullþakk-
að. Halldór var einn þeirra manna
sem hafði tveggja heima sýn. Ann-
ar heimurinn næsta kunnur allt
síðan á landnámsöld. Hinn nýr og
byltingarkenndur, þar sem nánast
allt endurskapast frá ári til árs.
Lífsferill Halldórs á Halldórsstöð-
um er nú allur. Minningarnar
renna inn í hauströkkrið og það
fennir í sporin á komandi vetrum.
Niðjar Halldórs mæta nýjum tím-
um, það er lífsins gangur. Þeir hafa
margir hlotið sömu náðargjafir og
fylgdu Halldóri, frábæra verklagni
og tónlistargáfur.
Halldór mun hvíla í Glaumbæj-
arkirkjugarði í miðri sveit, fyrir
miðju héraðsins með beinni sjón-
línu heim í Halldórsstaði, sem hann
unni svo heitt. Hann valdi sinn leg-
stað sjálfur fyi-ir löngu.
Hörður Ingimarsson.