Morgunblaðið - 12.11.1998, Síða 65

MORGUNBLAÐIÐ
SKOÐUN
FIMMTUDAGUR 12. NÓVEMBER 1998 65
skattafslætti. Nú eru uppi hug-
myndir um að ríkið styðji sérstak-
lega fólk sem kaupir hlutabréf í
sjávarútvegsfyrirtækjum. Ríkið
beitir margvíslegum aðgerðum í
gegnum skatta- og velferðarkerfí
til að ná fram þjóðfélagslegum
markmiðum. Hvers vegna skyldi
ríkið ekki styðja við búsetu á jaðar-
svæðum, til dæmis með
skattafslætti vegna hærri fram-
færslukostnaðar á slíkum svæðum,
eða vegna sérstakra þjóðfélags-
legra vandamála þar? Eða einfald-
lega vegna þess að það er efna-
hagslega skynsamlegt?
Tökum til dæmis sjómannaaf-
sláttinn. Hann nemur nálægt ein-
um og hálfum milljarði króna. Það
er engin knýjandi þörf á
skattafslætti fyrir hálaunafólk í
sjómannastétt, frekar en fyrir
sterkefnaða hlutabréfakaupendur
á höfuðborgarsvæðinu. Ef skatt-
afslátturinn væri tekinn af sjó-
mönnum og færður fískvinnslufólki
myndi nást í einni svipan umtals-
verð styrking búsetunnar í sjávar-
byggðunum. Flestir sjómenn
myndu tapa litlum hluta heildar-
kjara sinna, en hagur fískvinnslu-
fólks myndi batna um nálægt
20.000 krónur á mánuði. Fólk sem
er í láglaunastörfum munar um-
talsvert um slíka kjarabót. Anægja
þeiiTa yrði mun þyngri á vogar-
skálum hamir.gjunnar en sorg sjó-
mannanna sem missa af kjörum
sínum. Kjaramunur karla og
kvenna á landsbyggðinni myndi
einnig minnka í einni svipan. Þar
sem eiginkomn- sjómanna starfa
við fiskvinnslu myndi sjómannaaf-
slátturinn þó ekki fara út úr fjöl-
skyldunni við þessi umskipti.
Ójafnvægið sem skapast hefur
milli veiða og vinnslu á síðastliðn-
um árum myndi minnka og físk-
vinnslan yrði mun fýsilegri vinnu-
markaður fyrir Islendinga. Þá
hefði landsbyggðarfólk færri
ástæður til að flýja störf í fisk-
vinnslu.
Enn betra væri þó að skatt-
afslátturinn yrði útvíkkaður í sér-
stakan jaðarbyggðaafslátt (eða
,,landnemaafslátt“), sem næði til
íbúa þeirra svæða sem sannanlega
búa við lakari kjör en aðrir lands-
hlutar. Þannig yrði jöfnun lífskjara
milli landshluta markvissari.
Auk þessa mætti hugsa sér að
fjármagna jaðarbyggðastuðning að
einhverju leyti með veiði-
leyfagjaldi, sem myndi í leiðinni
geta aftrað því að ofsagróði mynd-
ist í garði útgerðarmanna og
braskara fyrir tilstilli kvótakerfis-
ins.
Þessar hugmyndir eru einungis
nefndar hér til að hreyfa við um-
ræðu. Bestu útfærslurnar má svo
finna með útreikningum á kostum
og göllum, ef pólitískur vilji er til
þess að snúa búsetuþróuninni við
með einhvers konar jöfnunarað-
gerðum.
Aðgerðir til
Iengri tíma
Sú viðleitni sem ég hef hér gerst
talsmaður fyrir, að spyrnt sé við
róttæki’i hnignun búsetu á lands-
byggðinni, má þó ekki ganga of
langt. Við megum ekki líta á lands-
byggðina sem eitt allsherjar
byggðasafn, þar sem við engu má
hrófla. Lífvænlegar byggðir þurfa í
senn að bera arðbært atvinnulíf,
menningarleg verðmæti og veita
íbúum sambærileg kjör og almennt
tíðkast í landinu. Kjör geta þó
aldrei verið algerlega eins eða jöfn
milli landshluta í öllu tilliti. Sumt
er og verður betra á landsbyggð-
inni, annað á höfuðborgarsvæðinu.
Könnunin á búsetuskilyrðum,
sem ég hef í greinum mínum vitnað
til, sýndi að allir íbúar landsins
gera kröfur um að njóta helstu lífs-
gæðanna sem nútíminn býður upp
á. Sumt af því er þó aðeins hægt að
bjóða upp á í stærri þéttbýliskjörn-
um. Óánægjan með lífskjörin og
búsetuskilyrðin er mest í minnstu
þéttbýlisstöðunum á landsbyggð-
inni, þ.e. stöðum sem eru með frá
200 til 1.000 íbúa.
Þetta dregur athyglina að mikil-
vægi þróttmikilla byggðakjarna í
hverjum landshluta, sem geta bor-
ið uppi þjónustu, menningarlíf og
verslun fyrir stór landsvæði, þegar
samgöngur eru fullnægjandi. Þetta
er gömul hugmynd, en hún hefur
ekki náð fram að ganga, að heitið
geti. Hún er samt skynsamleg. Ein
leið til að ná því marki að byggja
upp nægilega stóra byggðakjarna í
öllum helstu landshlutunum er sú,
að stýra búferlaflutningunum með
virkri vinnumarkaðspólitík, eins og
t.d. Svíar gerðu um langt árabil. Þá
var fólki veittur stuðningur frá
hinu opinbera til endui-menntunar
og flutnings frá hnignunarsvæðum,
sem ekki áttu sér viðreisnar von í
atvinnutilliti, til blómlegri þróunar-
svæða á landsbyggðinni.
Ef menn gefast upp gagnvart því
verkefni að viðhalda búsetu í um-
talsverðum hluta sjávarbyggðanna
við íslandsstrendur, eða ef tilraun-
ir til þess mistakast, þá væri væn-
leg leið að rétta fórnarlömbum
markaðsvæðingarinnar í sjávarút-
vegi hjálparhönd og freista þess í
leiðinni að efla þróttmeiri svæði á
landsbyggðinni með búferlaflutn-
ingastyrkjum í anda virkrar vinnu-
mai’kaðsstefnu. Við gætum sitt-
hvað lært af reynslu Norðurlanda-
þjóðanna og Evrópusambandsins í
þeim efnum.
1 Peter N. Stearns (1975), European Society
in Upheaval: Social History Since 1750
(New York: Macmillan) bls. 69 og 71.
Höfundur er prófessor við Háskóla
íslands og forstöðumaður Félagsvís-
indastofnunar Háskólans.
VINTERSPORT
Bíldshöfði 20 • 112 Reykjavík S: 510 8020 • www.interspQrt.is
msm
^asiG
puníi^
SALOMDN
COnVERSE*
Rccbtík
SPORTS
FllA
PRO
7UCH
C3*
Léttir kuldaskór
Stærðir 28-40
Nýtt
kortatímabil
Skódeild Intersport er
einstök þvi þar er að finna
mesta úrval landsins af
íþrótta- og útivistarskóm.
FOkSyts/lK/fr Á au/laa/ kl. ?
Fyrsta tækifæri til að sjá nýjustu
stórmyndina frá Disney (með ísl. tali).
Ókeypis á
Guffagrín
kl. 3 og 5
f
Opið: Man fim: 318 - Fös: 313 - Lau: 1016