Morgunblaðið - 08.01.1999, Blaðsíða 43

MORGUNBLAÐIÐ
MINNINGAR
FÖSTUDAGUR 8. JANÚAR 1999 43
að tala um hann af sönnum bróður-
kærleik. Hann hafði líka haldið
uppi minningu þessa bróður síns, er
hann ungur maður gaf út kveðskap
hans („Ljóð og laust mál“ 1940), og
fékk þá fomvin höfundarins, þáver-
andi kennara sinn í Háskólanum,
Arna Pálsson, prófessor, til að rita
inngang um skáldið. Ég sé Andrés
enn fyrir mér á góðri stund lyftast
örlítið í sæti sínu og flytja okkur
kvæði bróður síns með sinni þýðu
og heillandi rödd:
„Sértu raust, ég bergmál skal þér bjóða,
bið eg þig að taka í mjúka hönd.
Sendu hingað sönginn þinna ljóða.
Sértu bára, skal eg vera strönd."
Til alls þess, sem hér hefur verið
nefnt, til að rifja þessa hluti upp og
brydda upp á öðrum nýjum, höfð-
um við Hannes hlakkað, er okkur
barst sú fregn, að vinur okkar hefði
fengið alvarlegt áfall. Pó að við
vissum, að heilsa hans hefði all-
langa hríð hangið á veikum þræði,
vonuðum við í lengstu lög, að hann
mætti öðlast hana að nýju. Pess var
þó ekki að vænta, stríðið stóð í nær
hálfan annan mánuð, þar til yfir
lauk að kvöldi 29. desember s.l. Hér
voru leiðarlok ekki umflúin, og end-
urminningin ein til að ylja sér við
um góðan og göfugan mann.
Andrés sagði mér frá því á há-
skólaárum mínum, hvernig fundum
okkar hafði fyrst borið saman, en
þá bjuggum við báðir í Þingholtun-
um,- hann ungur stúdent að læra ís-
lenzk fræði í Háskólanum, undirrit-
aður lítill drengur á heimaslóðum
við Laufásveg að leik á sleða á
snjóasömum vetri, eins og þeir
gerðust í þann tíð. Áhugasamur um
mannlífið í kringum sig vék Andrés
orðum að drengnum, og þekkti mig
upp frá því, þótt eigi yrðu ný og
varanleg kynni fyrr en við hittumst
á samkomum í Háskólanum, er
frægar rannsóknaræfmgar „nor-
rænustúdenta" höfðu verið endur-
reistar fyiir tilstilli Sigurðar Nor-
dals haustið 1957. Áratug síðar átt-
um við um nokkurra ára skeið sam-
starf í Úthlutunamefnd lista-
mannalauna, þar sem mér fannst
öðru fremur ráða ferð hjá honum
sanngirni og réttsýni gagnvart
störfum listamanna.
Þegar Andrés virtist á þessum
árum kominn í farsæla höfn sem
háskólakennari í bókmenntum, og
hann gæti þess vegna farið að snúa
sér alfarið að fræðistörfum, m.a.
halda áfram rannsóknum sínum á
lífi og skáldskap Gríms Thomsens,
sem hann var kominn á góðan rek-
spöl með, þá höguðu forlögin því
svo, að hann var í raun dæmdur til
að hverfa af hinum nýja vettvangi,
hvort sem honum líkaði betur eða
veiT. Staða útvarpsstjóra var laus
og í þann sess komst hann ekki hjá
að setjast, eftir langt og gott starf
hjá Ríkisútvarpinu allar götur frá
árinu 1944. Með þeirri ráðstöfun
var vel fyrir stofnuninni séð, er þar
valdist sem merkisberi óumdeildur
menningarmaður, traustur varð-
veizlumaður hins bezta úr íslenzk-
um menningararfi, góðviljaður og
skeleggur í senn. Hann varð
ótrauður forystumaður þessarar
miklu menningarstofnunar almenn-
ings í landinu sem Ríkisútvarpið er
og á að vera.
Eitt af því sem Andrési fórst svo
dæmalaust vel, var upplestur hans í
útvarpinu, lestur kvæða, skáld-
sagna og sagnaþátta. Yfir lestri
hans var sérstakur blær, einhver
seiðmagnaður tónn, sem gaf efninu
aukið gildi, og eigin frásagnir hans
voru settar saman af gamalli frá-
sagnarlist, á ómenguðu íslenzku
máli þess manns, sem numið hafði
tunguna frá unga aldri, af vörum
skagfirzkra feðra sinna og mæðra.
Lestur hans mun lengi í minni, og
góðu heilli margt af honum varð-
veitt hjá útvarpinu, og á s.l. ári var
gefið út gott sýnishom þess á
geisladiski, þar sem er að finna
flutning hans um hálfrar aldar skeið
á ljóðum nú látinna góðskálda. Þar
fyrir utan er mér og sérlega
minnistætt, þegar hann flutti okkur
með kankvísum hætti eitt af uppá-
haldskvæðum sínum eftir Halldór
Laxness, „Holmens Havn“, þar sem
slegið er á- spaugsama strengi, sem
mér fannst Andrés kunna svo vel að
meta.
Þegar Andrés Björnsson hvarf
frá Ríkisútvarpinu í árslok 1984
var þess að vænta, að nokkurt
starfsþrek væri enn fyrir hendi.
Hann gaf út hjá Bókaútgáfu Menn-
ingarsjóðs merkar áramótahugleið-
ingar sínar úr útvarpi og sjónvarpi
(„Töluð orð“, 1985). í framhaldi af
því tók hann að sér ýmis verkefni
hjá útgáfunni næstu árin, og
styrktust þá góð kynni okkar frá
fyrri tíð. Ég fagnaði því sem for-
stöðumaður útgáfunnar að eiga
þess kost að leita til Andrésar um
ráð og dáð að því útgáfustörf varð-
aði, enda tengdist hann útgáfunni
traustum böndum á síðasta skeiði
hennar. Það var gott að vita af lið-
sinni hans og nærveru hjá Bókaút-
gáfu Menningarsjóðs í „Næpunni"
við Skálholtsstíg. Þar áttum við þá
einnig góða samvinnu við vin okkar
Helga Sæmundsson.
Ég vænti þess jafnframt, að
Andrési yrði unnt að ljúka verki um
Grím Thomsen, endurskoða fyrri
ritgerðir og bæta við nokkrum,
ekki sízt um dvöl skáldsins erlendis
í þrjá áratugi, þannig að út mætti
gefa sæmilega heildstætt rit um
þennan skáldjöfur 19. aldar, - „sem
af mestri gaumgæfni kafaði djúp
fortíðarinnar til að leita sérkenna
þjóðar sinnar", eins og Andrés
komst að orði. Hann ritaði nokkrar
greinar um Grím, sem birtust í
tímaritinu „Andvara“. Því miður
reyndist starfsþrek hans fara
þverrandi, svo að það var borin von,
að honum tækist að ljúka þessu
verki, þrátt fyrir uppörvun og
hvatningu okkar Hannesar á þeim
árum, sem við höfum átt við hann
sálufélag eftir lok Bókaútgáfu
Menningarsjóðs. En félagsskapur-
inn við Andrés á liðnum árum verð-
ur okkur ógleymanlegur, ekki sízt,
þegar við hittumst á glæsilegu
heimili þeirra Margrétar, sem tók
okkur af mikilli vináttu. Þar nutum
við hlýju og gestrisni húsbænd-
anna, hvenær sem okkur bar að
garði. Fyrir það vil ég tjá þeim
hjónum einlægar þakkir okkar
Hannesar Péturssonar.
Andrés Björnsson sagði margt
spaklegt í áramótahugleiðingum
sínum í útvarpinu, svo sem hans
var von, bæði með skírskotun til
hins andlega arfs íslendinga frá
liðnum öldum, svo og tímabæran
boðskap með tilvisun í algild sið-
ferðileg sannindi sem leiðarvísi fyr-
ir manneskjuna á öld sundurþykkju
og sérgæzku. Ég leyfl mér að vitna
í þessi orð:
„Hvað sem hver segir þá eiga
menn að gæta bræðra sinna af
fremsta megni hvort sem í hlut eiga
einstaklingar, hópar eða þjóðfélags-
heildin. Þessi krafa er þeim mun
harðari sem menn eiga meira undir
sér í þjóðfélaginu svo ekki sé á þá
minnst sem almenningur hefur sér-
staklega valið til að gegna þessum
skyldum og eiga síðan „að hafa vit
fyrir almenningi" eins og slíkt er nú
stundum orðað með nokkuiri fyrir-
litningu af þeim sem enga ábyrgð
vilja sjálfír taka. Hverjir eru það
annars sem horfa aðgerðalausir á
förunauta sína fara sér að voða á
lífsleiðinni? Vonandi engir þegar á
reynir."
Að leiðarlokum kveðjum við vin
okkar, Andrés Bjömsson, með
miklum söknuði, um leið og við fær-
um hugheilar þakkir iyrir að hafa
átt hann að samfylgdarmanni. Með
innilegum samúðarkveðjum til
Margrétar og fjölskyldu.
Einar Laxness.
Þriðjungur aldar er drjúgur hluti
hverrar mannsævi, sem nær meðal-
aldri eða meir. Þetta verður mér
deginum ljósara, þegar ég minnist
góðvinar míns, Ándrésai’ Björns-
sonar. Við kynntumst hjá Ríkisút-
varpinu árið 1947 og urðum þar
samstarfsmenn um rámlega 33 ára
skeið. Svo nánir vorum við á fyrsta
áratugnum í Landssímahúsinu við
Austurvöll, að við sátum andspænis
hvor öðrum við tvíbreitt skiáfborð
og fengumst við að banga saman
talsmálsdagskrá útvarpsins fram í
tímann.. Þótt stundum væri erfítt
um aðfóng, varð okkur aldrei neitt
að misklíðarefni, svo eg muni til.
Líklega hefur það auðveldað okkur
samskiptin, að við vorum báðir að
norðan, áttum báðir skagfirzkar
rætur. Eg minnist þess tímabils
með sérstakri ánægju.
Við flutninginn á Skúlagötu
seint á sjötta áratugnum breyttust
aðstæður nokkuð, þótt viðfangs-
efnin væru áþekk. Um það leyti
var Andrés skipaður dagskrár-
stjóri, fyrstur manna með þann
embættistitil, og þá bættust nýir
liðsmenn við í dagskrárskrifstofu.
Leið svo fram næsti áratugur, unz
Andrés var skipaður útvarpsstjóri
við starfslok Vilhjálms Þ. Gíslason-
ar.
Því embætti gegndi hann í 17 ár,
til ársloka 1984, virtur og vinsæll.
Þá hafði Ríkisútvarpið flutt frá
Skúlagötu 4 í eigið hús við Efsta-
leiti. Urðu þar með öflug þáttaskil í
sögu stofnunarinnar. Þá sögu er nú
farið að skrifa. Gunnar Stefánsson,
bókmenntafræðingur og starfsmað-
ur Ríkisútvarpsins, hefur sent frá
sér fróðlega samantekt um árin frá
stofnun 1930 til 1960, og verður því
ritverki sjálfsagt haldið áfram fljót-
lega. Ætla má að komið sé meira en
nægilegt efni í annað bindi, ekki sízt
með tilliti til sjónvarpsins, sem reis
1966.
Aðra bók er vert um að geta, og
átti Andrés útvarpsstjóri þar einn
hlut að máli. Þessi bók kom út að
loknum embættisferli hans og hef-
ur að geyma allar áramótahugleið-
ingar sem hann flutti í útvarp og
sjónvarp í útvarpsstjóratíð sinni.
Bókin heitir Töluð orð og er hin
markverðasta. Hún sýnir, svo ekki
verður um villzt, hver mannkosta-
maður Andrés Björnsson var, þjóð-
hollur og vandaður fram í fingur-
góma og hafði kristileg sjónaiTnið í
hávegum. Þar að auki ber bókin
þess glöggan vott, hve ritsnjall höf-
undurinn var. Þar hefur hann líka á
hraðbergi viðeigandi brot úr ís-
lenzkum kvæðum og staðfestir þar
með kunnáttu sína í þeirri bók-
menntagrein. Eg hef engum manni
kynnzt, sem var jafn vel að sér á
því sviði, og fannst mér mikið til um
minni hans. Svipað gilti um önnur
íslenzk skáldverk, og raunar hafði
hann góða yfirsýn yfir klassískai’
heimsbókmenntir. Sjálfur var
Andrés skáldmæltur, þótt lítt flík-
aði hann því og iðkaði víst ekki
skáldskap síðan á menntaskóla- og
háskólaárum sínum.
íslenzk tunga var Andrési ósvik-
ið áhugamál, og því til áréttingar
tek eg hér upp brot úr einu ára-
mótaávai’pi hans (frá 1970):
„íslensk tunga fellur vel að rök-
réttri hugsun og er í eðli sínu ljós
og skiljanleg. I henni er fólginn sá
dýri sjóður, arfurinn, sem gengnar
kynslóðir hafa látið oss eftir til
varðveislu. íslensk tunga á um
þessar mundir í mikilli þolraun
bæði fyrir beinum erlendum áhrif-
um og ekki síður vegna breytinga
á lífsvenjum og hugsunarhætti
fólksins, sem mælir á þessa
tungu... geigvænleg hætta er í því
fólgin ef framandi tunga nær yfír-
tökum, svo að íslendingar glati
þjóðtungu sinni og ásamt henni
öllu því helsta sem veitir þeim
þjóðarréttindi, - sögu sinni, skáld-
skap, fornum og nýjum, og þeim
þjóðerniseinkennum sem þessu
eru nátengd... Um hríð hafa er-
lendu áhrifin verið allsterk, og þá
ber að halda uppi sem sterkastri
vörn fyrir íslenskuna, en á hana
má ekki halla, ef ekki á illa að fara,
eða hvaða gjald mundum vér ekki
greiða fyrir vora eigin sál? Ef
tungu vorri verður bjargað
óskemmdri yfir þröskuld nýi’rar
aldar, má henni enn verða langrar
frægðarsögu auðið, en leggjum við
það metnað vorn að sýna henni, og
ásamt henni öllum vorum þjóðar-
erfðum, ást og virðingu.“
Loks flyt eg mætri konu Andrés-
ar heitins, Margréti Vilhjálmsdótt-
ur, og fjölskyldufólki þeirra hjón-
anna innilega samúðarkveðju okkar
Guðl’únar. Minningin um gagn-
merkan afbragðsmann yljar vanda-
mönnum og öðrum kunningjum
langt langt fram í tímann.
. . •j . i Baldur Pálmason.
BJARNI
BJARNASON
+ Bjarni Bjarna-
son fæddist 12.
maí 1916 á Hoffelli í
V estmannaeyjum.
Hann lést á Hrafn-
istu í Hafnarfirði
26. desember síðast-
liðinn. Foreldrar
hans voru Bjarni
Bjarnason frá Aur-
götu, Austur-Eyja-
Qöllum, f. 15.5.
1885, d. 16.12. 1924,
drukknaði í sjóslysi
við Eiðið fyrir utan
Vestmannaeyjar, og
Jónfna Sigurðar-
dóttir frá Dalsparti við Loð-
ínundarfjörð, f. 17.9. 1892, d.
27.12. 1988. Systkini Bjarna: Jó-
hann, f. 16.10. 1913, d. 6.2.
1994; Sigríður, f. 6.1. 1912, d.
25.6. 1990; Óli Sigurður, f. 31.5.
1931, d. 19.6. 1989. Bjarni
kvæntist 19.7. 1941 Kristínu
Einarsdóttur, f. 29.4. 1914, d.
7.2. 1995 frá Steinavöllum í
Fljótum, Skagafirði. Foreldrar
hennar voru Einar Baldvinsson,
f. 23.10. 1869, d. 26.12. 1941, og
Anna Jónsdóttir, f. 30.8. 1872,
d. 29.7. 1918. Börn Bjarna og
Kristínar: 1) Jónína, f. 9.1. 1942.
2) Anna Erna, f. 16.4. 1943, d.
3.2. 1996, eiginm. Magnús
Karlsson. Börn þeirra: a) Krist-
ín Björk, gift Páli Arnar. Eiga
þau tvær dætur, Aldísi Ernu og
Berglindi Elenóru. b) Þröstur.
3) Bjarni, f. 20.11. 1946, d. 19.8.
1966. 4) Guðbjörg Helga, f. 2.5.
1948, eiginmaður Hjalti Jó-
hannsson. Börn þeirra: a)
Bjarni í sambúð með Fanney
Friðjónsdóttur. b)
Jóhanu Kristján. 5)
Einar, f. 8.8. 1956,
eiginkona Ester
Ólafsdóttir. Börn
þeirra: a) Krist-
borg, sambýlismað-
ur hennar Rickard
Petersson. Eiga þau
einn son, Oliver. b)
Elva Björk. c)
Bjarni Rúnar. d)
Sara Rós. ^
Bjarni ólst upp að
Hoffelli í Vest-
mannaeyjutn. Átta
ára gamall missti
hann föður sinn. Þurfti liann þá
að sinna ýmsum tilfallandi störf-
um. Framfleytti fjölskyldan sér
m.a. á fiskþurrkun fyrstu árin
eftir slysið. Síðan var hann til
sjós í nokkur ár. Hann lærði
rakaraiðn og vann við það í 30
ár. Þá gerðist hann verslunar-
stjóri í Brynjólfsbúð, sem var í
eigu Kaupfélags Vestmanna-
eyja. Hann var þar fram að gosi
og síðan að nokkru leyti á með-
an á gosinu stóð. Flytur þá til
Reykjavíkur og fer að vinna í»-.
Kassagerð Reykjavíkur og vinn-
ur þar til hann hættir störfum
fyrir aldurssakir. Bjarni var fé-
lagi í Oddfellow-reglunni og
einnig í Akóges. Helstu tóm-
stundir hans voru ýmiskonar
útivera, trilluútgerð, lundaveiði
og um tíma ferðalög innanlands.
Hann fylgdist alltaf vel með öllu
sem snerti sjávarútveginn.
Utför Bjarna fer fram frá Bú-
staðakirkju í dag og hefst at-
höfnin klukkan 13.30. r -
Hann elsku afi minn er dáinn.
Hann var búinn að vera mikið veik-
ur og fékk sína bestu jólagjöf; hvíld-
ina og að hverfa á braut til sinna
heittelskuðu ættingja og vina. Afi og
amma fluttu frá Vestmannaeyjum
til Reykjavíkur í gosinu og bjuggu
síðan þar. Ég hitti þau því ekki oft,
bara þegar við vorum í fríum uppá
landi. Þegar ég varð tvítug flutti ég
til Reykjavíkur til þess að fara í há-
skólanám og þá hafði ég betra sam-
band við afa og ömmu. Það var gam-
an að sitja og spjalla en nú finnst
mér eins og ég hefði átt að biðja þau
að segja meira frá lífi sínu, eins og
t.d. bamæsku. Núna finnst mér ein-
hvem veginn eins og þessi hlekkur
sé hoifinn. Afa þótti vænt um okkur
bamaböm sín og fylgdist alltaf með
hvað við höfðum fyrir stafni. Hann
vildi alltaf vita hvemig gengi í skól-
anum og hvort við væmm ekki
hraust. Hann gerði líka stundum at-
hugasemdh’ yfir því hvemig við vor-
um klippt enda gamall rakari. Við
áttum einnig ófáai’ samræðumar
um pabba en afi og amma vora mjög
hrifinn af þessum yngsta syni sín-
um. Núna bý ég í Svíþjóð en kom
heim um jólin og fékk að kveðja afa
minn. Ég var ekki búin að vera á ís-
landi í eitt og hálft ár og þar af leið-
andi hafði ég ekki séð afa minn í
langan tíma. Mér brá þegar ég sá
hann. Þetta vora augun hans og
röddin hans en hann var orðinn svo
gamall og þreyttur. Þetta eina og
hálfa ár hefur gi’einilega verið hon-
um erfitt, en ég er mjög þakklát fyr-
ir að hafa fengið tækifæri á að hitta
hann og sýna honum son minn, já og
bara að hafa fengið að kyssa hann
bless.
Elsku afi, ég, Elva, Bjami og Sara
þökkum þér fyrir samverana og vit-
um að þér líður vel núna. Góði Guð,
viltu geyma afa minn og veita okkur
öllum sem eftir lifum styrk og hugg-
un í sorg okkar.
Kristborg.
í dag kveðjum við Bjarna Bjarna-
son eða Bjama rakara, eins og hann
var ávallt kallaður hér í Eyjum.
Þeir kveðja nú ört þessir eldri menn
sem settu svip sinn á okkar kæra
bæ, Vestmannaeyjar. Ég var ekki
há í loftinu þegar ég kynntist
Bjama rakara en eins og nafnið
bendh’ til var maðurinn rakari og
rak rakarastofu í miðbæ Vest-
mannaeyja. Við bjuggum þar eigi
langt frá og þegai’ ég þurfti að
passa Ester, systur mína, var ægi-
lega vinsælt að koma við á Rakara-
stofunni hjá Bjama og athuga hvort
við mættum ekki sópa gólfið. Hann
tók okkur alltaf vel enda barngóðuV
karl og þolinmóður. Nú þegai’ ég
rifja þetta upp liggur við að ég finni
lyktina góðu sem var alltaf á Rak-
arastofunni hans. Svo er þetta nú
dálítið skondið því að Ester systir
mín varð tengdadóttir hans Bjama
rakara 18 ára gömul. Við hjónin og
bömin okkar áttum síðan margar
góðar stundir með Bjama og Stínu,
konu hans, en hún kvaddi fyrir
nokkrum áram. Má þar nefna þegar
Kristborg var skírð í heimahúsum
þá voram við, ég og Bjami, kölluð í
kórinn en ekki meira um það! í
kringum fermingu nafna síns átti
Bjami góðar stundir hér á heima-
slóðum; í fallegu veðri skörtuð-e
Eyjamar hans sínu fegursta. Og
um jól og áramót ‘97-’98 var hann
hress og kátur, kom með Einari,
syni sínum og fjölskyldu, til okkai’
hjóna að fagna áramótum með þeim
siðum í mat og drykk sem viðhefst á
heimilinu á nýársnótt. Það var
ánægður maður sem kvaddi okkur
þá nótt.
Elsku Einar, Ester og fjölskylda
ykkar, Nína okkar, Helga, Hjalti,
Magnús og ykkar fjölskyldur, við
sendum ykkur innilegar samúðar-
kveðjur.
Bjami rakari, hafðu þökk fyrir
allar góðar stundir, far þú í friði.
Petra, Jóhannes og fjölskylda.
Handrit afmælis- og minningargreina skulu vera vel frá gengin, vélrituð eða tölvusett. Sé
handrit tölvusett er æskilegt, að disklingur fylgi útprentuninni. Auðveldust er móttaka
svokallaðra ASCII-skráa, öðru nafni DOS-textaskrár. Ritvinnslukerfin Word og Wordper-
fect eru einnig auðveld í úrvinnslu. Senda má greinar til blaðsins í bréfsíma 569 1115, eða á
netfang þess (minning@mbl.is) — vinsamlegast sendið greinina inni í bréfinu, ekki se^..
viðhengi. Nánari upplýsingar má lesa á heimasíðum. Það eru vinsamleg tilmæli að len|fl|d
greina fari ekki yfir eina örk A-4 miðað við meðallínubil og hæfilega línulengd — eða 2.200
jfvlög< Höfundan-eru beðnir að *hafa skírnarnÖfn**sín-en ekki stuttnefni undir greinunum.