Morgunblaðið - 08.01.1999, Blaðsíða 30

30 FÖSTUDAGUR 8. JANÚAR 1999
MORGUNBLAÐIÐ
AÐSENDAR GREINAR
Að hengja nytja-
stefnu fyrir smið
NOKKUÐ hefur borið á því upp
á síðkastið í umræðum um virkj-
anaáform á miðhálendinu að and-
stæðingar slíkra virkjana hafí
bölsótast út í þá „nytjastefnu“ sem
virkjanasinnar fylgi. Þeir sem ein-
hverja þekkingu hafa á hugmynda-
sögu og vita, eða ættu að vita, að
hér er hallað réttu máli hafa hingað
til ekki blandað sér í umræðuna.
Það hef ég einnig stillt mig um þar
til nú er ég sé sömu villu bergmála
hjá hinum ágæta blaðamanni Krist-
jáni G. Amgrímssyni í hugvekju
hans í Morgunblaðinu 19. desember
síðastliðinn. Kristján segist að vísu
ekki vilja veitast að nytjastefnu
(eða „nytjahyggju" eins og hann
kallar hana) sem siðfræðikenningu.
En mér vitandi er ekki til nema ein
nytjastefna í hugmyndasögunni;
stefna sem ljær okkur almennt leið-
arhnoða við mannlegar ákvarðanir,
jafnt á Alþingi sem við eldhúsborð,
í stjómmálum sem siðferði. Þar
sem Kristján G. vitnar orðrétt í lýs-
ingu mína á hróðri hennar í upphafi
hugvekju sinnar hlýt ég að álykta
að það sé hin eina og sanna nytja-
stefna sem talin er brjóstvöm
virkjunarsinna. Og það skil ég ekki.
Hvað er nytjastefna?
Nytjastefnan („utilitarianism")
er venjulega rakin til tveggja
breskra heimspekinga á síðustu
öld, þeirra Jeremys Bentham og
Johns Stuart Mill, þó að hún sé
sumpart af eldra bergi brotin.
Kjami hennar er sá að
við allar ákvarðanir
hugum við að því hvað
auki (eða öllu heldur
hvað telja má að auki)
sem mest heildarham-
ingju heimsins þegar
til lengri tíma er litið.
Hamingjuna skil-
greindi Mill sem
ánægju og gerði um
leið gi-einarmun á æðri
og lægri stigum
ánægjunnar: æðri
væri sú djúpa og var-
anlega ánægja er
reyndir og dómbærir
menn þekktu, þ.e. þeir
menn sem prófað
hefðu ýmsa lífskosti, og sprytti
einkum af því að fullgera þroska-
kosti sína. Heimspekingur, þótt
hryggur væri, kynni t.d. að njóta
meiri ánægju en sælt svín. „Nytja-
stefna" er því í raun fremur
óheppilegt orð um kenninguna:
„farsældarhyggja" eða einfaldlega
„sældarhyggja“ væri betra.
Nytjastefna hefur orðið geysi-
vinsæl meðal lærðra sem leikra en
jafnframt fjarskalega umdeild,
einkum á síðari árum. Nytjastefnu-
mönnum er brugðið um að eyða of
miklum tíma í útreikninga á kost-
um og göllum og koma aldrei neinu
í verk, um að verða reiðubúnir að
fóma hagsmunum saklausra ein-
staklinga til að þjóna heildinni og
um að granda eigin heilindum með
því að að meta allar
hugsjónir og einstak-
linga á sama kvarða og
geta t.d. ekki hyglað
ástvinum sínum á
neinn hátt. Eg hygg að
svör séu til við öllum
þessum ágöllum innan
vébanda nytjastefn-
unnar sjálfrar og hef
haldið uppi vömum
fyrir hana á öðrum
vettvangi. En það era
ekki þessi vandamál
sem borið hefur á
góma í umræðunni um
virkjanamálin heldur
furðuleg mistúlkun á
inntaki nytjastefnunn-
ar sjálfrar. Er grátlegt að það skuli
gerast á sömu vikum og sjálft höf-
uðrit stefnunnar, Nytjastefnan eft-
ir Mill, er loks að koma út í ís-
lenskri þýðingu.
Nytjastefna og virkjanir
Huga nytjastefnumenn einungis
að því sem hefur efnahagslegt
notagildi, eins og skilja má á grein
Ki’istjáns G. Amgrímssonar? Að
sjálfsögðu ekki. Sjálfur kjarni
kenningarinnar er einmitt sá að
það sem á endanum skipti máli í
mannlífinu sé djúp og varanleg
ánægja og gildir þá fræðilega séð
einu máli hvort ánægjan sprettur
af því að fá vaxtavexti á höfuðstól,
borða hangikjöt á jólum eða njóta
hrjósturvíddar og feigðarfegurðar
Kristján
Kristjánsson
öræfanna. í umræðum erlendis um
forgangsröðun í heilbrigðisþjón-
ustu hefur nytjastefnunni einmitt
helst verið fundið til foráttu að vilja
taka aðra þætti með í reikninginn
en þá sem mæla má á kalda talna-
kvarða; því hafa menn hyllst til að
taka fremur upp „meðfærilegri"
kvarða svo sem gæðaárakvarðann
margumrædda í Oregon í Banda-
ríkjunum sem nytjastefnumenn
kenna við „dólganytjastefnu".
Munu virkjanir á miðhálendi Is-
lands leiða til dýpri og varanlegri
ánægju hjá landsmönnum (og ef til
Munu virkjanir á mið-
*
hálendi Islands leiða til
dýpri og varanlegri
ánægju hjá landsmönn-
um, spyr Kristján Kri-
stjánsson, en ákvörðun
um að virkja ekki?
vill jarðarbúum öllum) en ákvörðun
um að virkja ekki? Þetta er sú
spurning sem nytjastefnan krefur
okkur svars við, eftir því sem okk-
ur er framast unnt. Nytjastefnu-
menn hlytu að vara náttúravernd-
arsinna við því að þrengja sjónar-
hom sitt með því að einbíína á
efnahagsleg rök, eins og þau hvort
virkjanir fældu ferðamenn frá há-
lendinu; þvert á móti ættu þeir og
aðrir deiíuaðilar að huga að öllum
þeim afleiðingum virkjanafram-
kvæmdanna sem orðið gætu til
ánægjuskerðingar eða -auka. Það
merkilega er að hér hygg ég að við
nafnarnir séum öldungis sammála,
því það sem Kristján G. Amgríms-
son virðist vdja segja er einmitt að
við eigum ekki að einskorða okkur
við efnahagsleg rök heldur huga að
nytjarökum í víðustu merkingu.
Við þurfum á meiri nytjastefnu að
halda í umræðunni, ekki minni! En
þetta sjónaiTnið hefur snúist á ein-
hvern hugmyndasögulegan haus í
skrifum nafna míns eins og fleiri
góðra manna.
Enn undarlegi-a er þegar hinn
gamli og úrelti greinarmunur á
rökum og tilfinningum blandast
inn í virkjanaþvargið, eins og raun
hefur borið vitni um og Kristján G.
víkur að í framhjáhlaupi. Flestir
sálfræðingar og heimspekingar
sem ritað hafa um mannlegar til-
finningar síðasta aldarfjórðunginn
hafa verið sammála um að geðs-
munirnir séu þrungnii- af vitsmun-
um og tilfinningarök rök alveg í
sama skilningi og önnur. Það kæmi
að minnsta kosti úr hörðustu átt ef
nytjastefnumenn, sem viðurkenna
ekki aðrar haldbærar ástæður fyr-
ir breytni en tilfinningaástæður,
gerðu þennan gi-einarmun að ein-
hverju lykilatriði í máli sínu.
Ekki má skilja mál mitt svo að ég
sé að lýsa yfirvegaðri andstöðu við
virkjanir á miðhálendi Islands. Ef
til vill er svo mikill hamingjuauki í
því fólgin að tryggja byggð í land-
inu að hann vegi þyngra en það að
nokkram meintum náttúraperlum
sé sökkt í vatn; og byggðin verði
ekki tryggð^ nema með þessum
virkjunum. Eg hef einfaldlega ekki
haft tóm til að kynna mér rök og
gagnrök þessa tiltekna máls nógu
ítarlega til að geta fellt nokkum
dóm um það á þessu stigi. En eitt
er víst: Það er alls ekki í anda
nytjastefnunnar að dæma sum
ánægjuefni fyrirfram úr leik vegna
þess eins að þau gleðji augað meir
en þau þyngja pyngjuna.
Höfundur er prófessor 1' heimspeki
við Háskóhinn á Akureyri.
Hvernig má
virkja öðru vísi?
í ALLRI þeirri um-
ræðu, sem fram hefur
farið undanfarið um
virkjanir á hálendinu
og þau umhverfis-
spjöll, sem þeim
fylgja, hefur sáralítið
verið rætt um aðra
valkosti í virkjunar-
málum, sem era mun
umhverfisvænni.
Gufuaflsvirkjanir
valkostur
Þar er átt við gufu-
aflsvirkjanir á borð við Alfreð
Nesjavallavirkjun, Þorsteinsson
sem Reykjavíkurborg
reisti og tekin var í notkun nýlega.
Sömuleiðis virkjun Hitaveitu Suð-
umesja í Svartsengi og Kröflu-
virkjun á vegum Landsvirkjunar.
Samtals er afl þessara virlgana til
raforku um 130-140 MW, sem er
nokkra meira en aflgeta Vatns-
fellsvirkjunar í Þjórsá, sem nú er á
dagskrá. Með tiltölulega litlum
kostnaði má síðan auka og stækka
þessar virkjanir og auka afl þeirra
til muna. Raunar era
fleiri aðilar að huga að
gufuaflsvirkjunum og
era Húsvíkingar þar
fremstir í flokki.
Því hefur verið hald-
ið fram, að fara yrði
gætilega við nýtingu
jarðhitans, þar sem
ekki væri um að ræða
endurnýjanlegar auð-
lindir. Við rannsóknir
á Nesjavöllum hefur
hið gagnstæða komið í
ljós, en engu að síður
er ástæða til að gæta
fyllsta aðhalds í þess-
um efnum, eins og
habíba
raunar gert hefur verið til þessa.
Kaupin á Hellisheiði
Nýlega festi Reykjavíkurborg
kaup á landi á Hellisheiði og
Henglinum til að tryggja framtíð-
arhagsmuni Reykvíkinga í orku-
málum. Rannsóknir hafa einnig
staðið yfir á Ölkelduhálsi, en víða
annars staðar er að finna jarðhita í
nýjum löndum Reykvíkinga. Þau
auðævi, sem fólgin era í iðram
jarðar, ber að nýta til atvinnuupp-
byggingar á höfuðborgarsvæðinu,
því að sú mikla byggðaröskun, sem
átt hefur sér stað, kallar á ný at-
vinnutækifæri á þessu svæði.
Nýtt orkufýrirtæki Reykvíkinga
- Orkuveita Reykjavíkur - mun
beita sér fyrir rannsóknum og
markaðsmálum í því skyni að nýta
jarðhitann á sem hagkvæmastan
hátt. Jafnframt mun Orkuveita
Reykjavíkur leggja áherzlu á um-
hverfismál á þeim landsvæðum,
sem hún ræður yfir, með sama
hætti og Hitaveita og Rafmagns-
veita Reykjavíkur hafa gert í tugi
ára og opna þessi svæði enn frekar
útivistarfólki. M.a. verða þau fram-
vegis opin fyrir skotveiðimenn, sem
era fjölmennir í hópi útivistarfólks.
Tími stórra vatnsafls-
virkjana er liðinn
Það er mjög brýnt, að sátt náist
um virkjunarmál á Islandi. Það er
deginum ljósara, að tími hinna
stóra vatnsaflsvirkjana, þar sem
fórna verður stóram landsvæðum á
Það er mjög brýnt, seg-
ir Alfreð Þorsteinsson,
að sátt náist um virkj-
--------------------------------
unarmál á Islandi.
viðkvæmum stöðum undir lón
heyra sögunni til, hvort sem mönn-
um líkar betur eða verr. Það væri
þó mikil skammsýni að loka á alla
slíka möguleika ef umhverfismat
reynist jákvætt. Þarna koma
einnig til aðrir hagsmunir, eins og
byggða- og atvinnumál, sem varða
alla landsmenn.
Spyija má hvort tími gufuafls-
virkjana sé ranninn upp með sama
hætti og vatnsaflsviranir vora
lausnarorð fyrr á öldinni. Astæða
er til að hagsmunaaðilar, þ.e. virkj-
unaraðilar og umhverfísfólk, fari
yfír þessi mál til að leita lausna.
Orkuveita Reykjavíkur er reiðubú-
in til að leggja sitt af mörkum í því
sambandi.
Höfundur er horgarfulltrúi og form.
Veitustofiíana Reykjavíkur.
G U C C
||l
BJARG
v/Suðurgötu 100, R.vík.
S. 893-7710/893-7080
Garðar Ólafsson úrsmiður,
Lækjartorgi, s. 551 0081.
Svik á svik ofan
NÚ HEFUR R-list-
inn sýnt sitt rétta and-
lit. Skattahækkanir og
hækkun ýmissa „smá-
gjalda“ hafa dunið á
borgarbúum undan-
farið. Svo virðist sem
R-listinn treysti sér
illa til þess að koma
með raunhæfar tillög-
ur sem gætu falið í sér
að ekki þyrfti að
hækka útsvar eða
finna upp nýja skatta
og gjöld. Þess í stað
ákveður R-listinnn að
fara þá leið sem
vinstrimönnum er svo
töm, þ.e. hækka bara
skatta og gjöld. R-listanum nægir
ekki að búa til nýja skatta eða beita
bókhaldsblekkingum né ganga á
eignir Reykvíkinga. Eftir að R-list-
inn lauk fyrra kjörtímabili sínu
hefur mönnum þar á bæ verið ljóst
að aðgerðaleysi síðustu fjögurra
ára myndi sennilega ekki ganga
lengur í kjósendur og þörf væri á
aðgerðum. Þær aðgerðir hafa nú
komið fram og ekki er fullreynt
hvað R-listanum dettur í hug til að
auka álögur á borgarbúa.
Helgi heiðarlegi
Öllu verri er sú staðreynd að
oddviti R-listans hefur verið stað-
inn að ósannsögli. Sjaldan hefur
stjórnmálamaður verið staðinn að
slíkum ósannindum sem Helgi
Hjörvar hefur orðið uppvís að. I
viðtali í sjónvarpi skömmu fyrir
kosningar í vor lýsti Helgi því yfir
að álögur og gjöld á borgarbúa
myndu lækka! Skoplegt var að
fylgjast með því í sjónvarpi þegar
fyrmefnt viðtal var spilað aftur og
aftur og borgarbúar fengu að sjá
Heldur þú að |
C-vítamín sé nóg ? -
NATEN í
______- er nóg /_$
með eigin augum odd-
vita R-listans ljúga að
þeim.
Litlu breytir þótt
Helgi Hjörvar reyni
að snúa út úr eigin
ummælum, sú stað-
reynd að álögur á
borgarbúa hafa hækk-
að en ekki lækkað
breytist ekki.
Frjálsar
innáskiptingar
Einkennileg er sú
túlkun R-listans að
hann geti skipt mönn-
um inn í borgarstjórn
að vild og hunsað gild-
andi reglur og kjósendur sína. Sá
gjörningur R-listans að skipta
Pétri Jónssyni inn sem varamanni í
Skoplegt var að fylgj-
ast með því í sjónvarpi
þegar viðtalið var spil-
að aftur og aftur, segir
Steinþór Jdnsson, og
borgarbúar fengu að
sjá oddvita R-Iistans
ljúga að þeim.
stað Hrannars B. Arnai'ssonar en
ekki Önnu Geirsdóttur sýnir glöggt
þá virðingu sem R-listinn ber fyrir
borgarbúum.
R-listinn bar því við að hann
væri ekki stjómmálaflokkur! Samt
er ekki annað að skilja en R-listinn
sé einmitt það vegna þess að þeir
flokkar sem að honum standa
bjóða ekki fram undir eigin nöfn-
um. Valdahroki R-listans er óþol-
andi og sjálfsagt era margir kjós-
endur sem óska þess, í ljósi undan-
genginna atburða, að þeir hefðu
varið atkvæði sínu á annan hátt.
Höfundur er bakari.
Steinþór
Jónsson