Morgunblaðið - 06.02.1999, Page 43

42 LAUGARDAGUR 6. FEBRÚAR 1999
MORGUNBLAÐIÐ
MORGUNBLAÐIÐ
STOFNAÐ 1913
ÚTGEFANDI
FRAMKVÆMDASTJÓRI
RITSTJÓRAR
Árvakur hf., Reykjavík.
Hallgrímur B. Geirsson.
Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
JÁKVÆÐ ÞRÓUN
í EFNAHAGSMÁLUM
SENDINEFND Alþjóðagjaldeyrissjóðsins hefur skilað
áliti sínu um stöðuna í íslenzkum efnahagsmálum. Al-
mennt er það mjög jákvætt um þróunina, en helzta gagnrýnis-
efnið er, að nægilegt aðhald skorti í ríkisfjármálum. Nefndin
bendir á nauðsyn þess að tryggja, að tekjuauki umfram fjár-
lög komi fram í auknum tekjuafgangi, þ.e. verði ekki varið
jafnóðum til aukinna ríkisútgjalda.
Alþjóðagjaldeyrissjóðurinn telur athyglisvert, að dregið
hefur úr verðbólgu í landinu jafnhliða uppsveiflu í efnahagslíf-
inu, sem leitt hafi af sér verulega tekjuaukningu og næga at-
vinnu. Skynsamleg efnahagsstjórn reist á stöðugu gengi og
aðhaldi í ríkisfjármálum hafi treyst uppsveifluna í sessi og þá
hafi skipulagsbreytingar til aukinnar samkeppni gegnt lykil-
hlutverki til að gæða efnahagslífið þrótti og viðhalda góðær-
inu. í skýi’slunni segir, að það sé meginviðfangsefni hag-
stjórnar að verja þann árangur, sem náðst hefur með lítilli
verðbólgu og fjárhagslegum stöðugleika, gegn vaxandi
áhættu af misvægi í þjóðarbúskapnum. Minnt er á, að meiri
verðbólgu sé spáð í ár en á því síðasta.
í álitinu segir að auka þurfi aðhald í ríkisfjármálum með
öllum tiltækum ráðum til að halda útgjöldum í skefjum og
bent er á, að hægi ekki á launahækkunum hljóti verðbólga að
vaxa og hagnaður fyi’irtækja að dragast saman. Því eigi
stjórnvöld að leggja áherzlu á að halda aftur af hækkunum
launa í opinberum rekstri á árinu. Alþjóðagjaldeyrissjóðurinn
segir gengisstefnuna hafa gefizt vel, og fagnar nýjum lífeyris-
sparnaði og endurbótum á lífeyriskerfínu og hvetur til, að
bankakerfíð verði einkavætt að fullu.
Þetta mat er til marks um þau gleðilegu umskipti, sem hér
hafa orðið í stjórn efnahagsmála síðustu árin og fleytt hafa
þjóðinni hratt fram á við eftir margra ára samdrátt. Viðvaran-
ir um hemil á ríkisútgjöldum eru hins vegar réttmætar og rík-
isstjórnin þarf að taka mið af þeim. Ýmis þenslumerki hafa
verið í þjóðarbúskapnum, þótt verðbólgan hafí ekki farið á
skrið á nýjan leik. Mikill viðskiptahalli er skuggi á þróun
efnahagsmála og við honum þarf að bregðast. Vafasamt er, að
aðgerðir ríkisstjórnarinnar til að draga fé úr umferð með við-
bótarlífeyrissparnaði og skattafrádrætti til hlutabréfakaupa
nægi. Þótt talsverður afgangur sé á fjárlögum fer of stór hluti
aukinna tekna ríkissjóðs í viðbótarútgjöld. I engu skal þó
dregið úr mikilvægi þeirrar byltingar í ríkisfjármálum að
greiða niður ríkisskuldir um ríflega 30 milljarða á tveimur ár-
um.
JÁKVÆÐIR
UNGLINGAR
GERÐ hefur verið sérstök könnun á meðal unglinga í 30
þjóðríkjum um vitund þeirra um eigin þjóð, söguvitund
þeirra í byrjun áratugarins. Niðurstöðurnar eru mjög jákvæð-
ar og í kjölfar þeirra er fullyrt að Islendingar þurfi ekki að
hafa áhyggjur af velferð lands og þjóðar í höndum íslenzkrar
æsku. í könnuninni er vísað til almenns viðhorfs unglinganna
til lífsins og tilverunnar.
Um könnunina sáu þeir Gunnar Karlsson söguprófessor við
Háskóla íslands og Bragi Guðmundsson lektor við kennara-
deild Háskólans á Akureyri. Gunnar sagði í viðtali við Morg-
unblaðið: „Hvað er hægt að biðja um betra?“ og taldi hann
óhætt að segja að fundnir væru með könnuninni „beztu ung-
lingar Evrópu“.
Samkvæmt niðurstöðum eru íslenzk ungmenni í eðli sínu
velviljuð, hlynnt lýðræði, jafnrétti og mannréttindum, þjóð-
rækin og trúuð á guð sinn. Þau hafa og meiri samúð með fá-
tækum en unglingar annarra landa. Könnunin bar yfirskrift-
ina „Youth and History“ og var gerð í 30 þjóðríkjum og meðal
þjóðernisminnihluta í Evrópu með úthlaupi austur fyrir Mið-
jarðarhafsbotn á tímabilinu frá janúar 1995 til júlímánaðar
1996. Mislangir spurningalistar voru lagðir fyrir kennara og
nemendur og aðaláherzlan lögð á svör nemendanna í niður-
stöðunum. Alls bárust svör frá 31.611 unglingum, rétt rúm-
lega 15 ára að meðaltali. íslenzku unglingarnir voru svolítið
yngri, 14,25 ára að meðaltali.
Oft hefur það verið viðkvæðið meðal kynslóðanna að „heim-
urinn fari versnandi" og unglingarnir séu svo baldnir og ódæl-
ir að þeim sé vart treystandi fyrir því að erfa landið. Niður-
stöður könnunarinnar benda til þess að þetta sé hin mesta bá-
bilja. Þvert á móti þurfi Islendingar ekki að kvíða framtíð
þeirrar kynslóðar, sem mun erfa landið.
HUSSEIN JÓRDANÍUKONUNGUR
Reyndasti
leiðtogi Mið-
austurlanda
Hussein Jórdaníukonungur var í 47 ár í eld-
línu stjórnmálanna í Miðausturlöndum og
skapaði sér orðstír innan sem utan araba-
heimsins sem gerði áhrif hans meiri en ætla
mætti af þjóðhöfðingja fátæks ríkis með
innan við fímm milljónir íbúa.
Morgunblaðið/Árni Sæberg
Hussein á íslandi
DAVÍÐ Oddsson forsætisráðherra tekur á móti Hussein Jórdaníukon-
ungi við Ráðherrabústaðinn í Reykjavík, er hann kom við hér á landi í
marz 1992. Efst á dagskrá viðræðna þeirra að þessu sinni var hvort
Jórdaníumenn mættu nefna ísland sem hugsanlegan fundarstað fyrir
friðarviðræður Palestínumanna og ísraelsmanna.
ÞRÁTT fyrir að'oft hafi stað-
ið styr um Hussein konung í
valdatíð hans hafði hann
skapað sér velvild Vestur-
landa á síðustu árum, m.a. vegna frið-
arsamnings Jórdaníu og Israels og
stuðnings síns við friðarumleitanir
ísraela og annarra arabaþjóða.
Hussein konungur, reyndasti þjóð-
arleiðtogi Miðausturlanda, stýrði ríki
sínu í áratugi í gegn um stríð og
breytileg bandalög unz hann gerði
tímamótafriðarsamning við Israel ár-
ið 1994.
Þegar hann tók við konungdómi
sem unglingur árið 1952 tók hann við
stjórn ríkis í miðju hins ótrygga
ástands sem ríkti í Miðausturlöndum
á þessum tíma. Landamæri Jórdaníu
höfðu fyrst verið ákveðin af evrópsku
nýlenduveldunum eftir fyrri heims-
styrjöld en síðar látin ná yfir vestur-
bakka árinnar Jórdan.
Vesturbakkinn tapaðist undir ísra-
elsk yfirráð í hinu svokallaða sex
daga stríði árið 1967 og í fjóra ára-
tugi var Jórdanía í yfirlýstu stríði við
Israelsríki. Þegar loks varð af því að
Hussein semdi frið við Israela sagði
hann að þá hefði „draumur gengið í
uppfyllingu".
Eriendis var hann hylltur sem boð-
beri friðar. Heima fyrir, þar sem
palestínskir flóttamenn eru mjög fjöl-
mennir efth’ stríðin sem arabaríkin
hafa háð gegn ísrael, töldu margir
þegna konungsins að friðarsamning-
amir hefðu gert þeim lítið gagn. Yfir
60% hinna tæplega fimm milljóna íbúa
konungdæmisins eru af palestínskum
uppruna, en arabar af bedúínaættum
eru næstfjölmennastir.
Vildi „frið milli þjóða,
ekki bara ríkisstjóma"
„Jórdanía og ísrael hafa samið frið
og ég er staðráðinn í að láta hann
ekki takmarkast við að vera friður
milli ríkisstjórna heldur verði hann
friður milli þjóða,“ sagði Hussein í
ræðu nýlega.
Sem sá arabaleiðtogi sem næst
stóð ísrael tókst honum að telja leið-
toga Israels á að halda áfram friðar-
samningaviðræðum við Palestínu-
menn, einkum og sér í lagi í október
sh, þegar hann reis upp af sjúkrabeði
sínum til að brýna fyrir deilendum,
þar sem þeir hittust á bandarískum
búgarði, að reyna til þrautar að ná
samkomulagi.
Að hann skyldi leggja þetta á sig
sýndi að hann var meðvitaður um að
standist ekki þau fyrirheit sem gefin
hafa verið um sjálfstjóm Palestínu-
manna þá muni líka vera úti um frið-
inn milli hans eigin ríkis og Israels.
En ákall hans um að Israelar og
arabar hugsi til „barna og barna-
barna“ sinna sýndi líka hinn víðari
sjóndeildarhring stefnu hans, eftir að
hafa tvisvar háð baráttu við krabba-
mein.
Vel var fylgzt með heilsu konungs-
ins á Vesturlöndum, en þar töldu
ráðamenn að hann hefði fært landi
sínu tiltölulega góðan stöðugleika og
umburðarlyndi. Keðja vináttubanda
hans við vestræna leiðtoga náði aftur
til Dwights D. Eisenhowers Banda-
ríkjaforseta.
Snemma á ferli sínum aflaði hann
sér orðstírs sem hugaður - og ekki
síður heppinn - leiðtogi, sem alltaf
komst frá öllum hremmingum sem
hann lenti í, þar með taldar ófáar
morðtilraunir, tapað stríð við Israela
og borgarastríð í eigin landi. Hann
lifði af í kring um tólf morðtilraunir,
þar á meðal reyndu Sýrlendingar eitt
sinn að skjóta hann niður er hann sat
sjálfur við stýrið á einkaþotu sinni.
Skamman skugga dró yfir ímynd
hans sem áreiðanlegs bandamanns
Vesturlanda í Persaflóadeilunni
1990-1991, þegar hann tók í upphafi
afstöðu með Irökum. Hann sneri
fljótlega aftur í herbúðir með Banda-
ríkjamönnum, en þar sem land hans
er mjög háð því að fá ódýra olíu frá
Irak stóð hann sem fyrr frammi fyrir
ei’fiðum ákvörðunum.
Rekur ættir til Múhameðs
Hussein fæddist 14. nóvember
1935 í Amman, sem þá var rislítil
höfuðborg fátæks eyðimerkurlands.
Hashemítafjölskyldan, sem rekur
ættir sínar aftur til Múhameðs spá-
manns, stjórnaði Mekka, hinni
heilögu borg múslima, og fór fyrir
uppreisn araba gegn yfirráðum
Tyrkja 1917. Afi Husseins,
Abdullah, var fyrir tilstilli Breta
gerður að fyrsta konungi Jórdaníu í
kjölfarið.
Hussein var námsmaður í Kaíró
þegar hann fór með afa sínum kon-
unginum til Jerúsalem í júlí 1951, en
Abdullah hafði árið áður, er Israels-
ríki var stofnað, bætt Vesturbakkan-
um við ríki sitt. I þessari heimsókn
var Abdullah konungur ráðinn af
dögum en málmmerki á brjósti ung-
lingsins Husseins varði hann fyrir
byssukúlu sem ætluð var honum.
Það var Palestínumaður sem myrti
Abdullah. Morðið var grimmdarlegt
upphaf baráttu milli Jórdaníu- og Pa-
lestínumanna, sem voru bitrir vegna
HUSSEIN JORDANIUKONUNGUR
Æviferill konungsins,
sem er sá arabíski
þjóðarleiðtogi sem
lengst hefur staðið
í eldlfnunni og hefur
með breytilegum
bandalögum tekizt að jerúsalenu
hindra að voldugri
nágrannar komi
höndum yfir Jórdaníu.
14. nóvember 1935
Fæddur í Amman, inn í konungsfjölskyldu
Hashemíta, sem rekur ættir sínar til Múhameðs.
1916 hafði langafi hans farið fyrir uppreisn
araba gegn yfirráðum Ottómanaveldis Tyrkja
á svæðinu, en Bretar studdu uppreisnina.
1946
Yfirráð Breta taka enda, nýstofnað
Jórdaníuþing lýsir afa Husseins konung.
Fimmti og sjötti áratugurinn
Gengur í skóla í Alexandríu í Egyptalandi og
Harrow í Englandi. Síðar hlýtur hann
menntun í herstjórn í Sandhurst í Englandi.
1952
Verður konungur eftir að afi hans er myrtur og
faðir hans hafnar krúnunni. Sem þjóðhöfðingi
einbeitir hann sér að því að byggja upp
jórdanskan efnahag og iðnað í landinu.
1957
Yfirmenn í hernum, sem álíta Hussein strengja-
brúðu Vesturlanda, reyna að ná konungs-
höllinni, en úrvalshermenn bedúína sýna
konungnum hollustu og hrinda árásinni.
1958
Konungdæmi íraks og Jórdaníu sameinuð.
Fimm mánuðum síðar er Faisal konungur,
náfrændi Husseins, drepinn í valdaráni.
1958-60
Endurteknar tilraunir eru gerðar til að ráða
Hussein af dögum að undirlagi Sýrlendinga.
1962
Fyrsti sonurinn, Abdullah prins, fæddur.
1965
Yngsti bróðir Husseins, Hassan prins,
útnefndur ríkisarfi.
1967
Sex daga stríðið. Vesturbakkinn og Jerúsalem
tapast undir ísraelsk yfirráð.
1970
Morðtilraunir, flugrán, innrás frá Sýrlandi og
borgarastríð í landinu.
1974
Hussein viðurkennir með semingi PLO sem
eina opinbera málsvara Palestinumanna.
1978
Kvænist fjórðu eiginkonunni, Lisa Halaby (sem
hlýtur nafnið Noor drottning). Hún er bandarísk
en á ættir að rekja til Sýrlands.
1988
Sker á lagaleg og stjórnsýsluleg tengsl við
Vesturbakkann og greiðir þar með fyrir því
að Palestínumenn lýsi yfir eigin ríki.
1991
Fyrsti arabaleiðtogi til að samþykkja þátttöku
i friðarviðræðum við ísrael, sem Bandaríkja-
menn hafa milligöngu um. Beitir sér gegn
hernaöi gegn írak i Persaflóastríðinu en hvetur
til friðsamlegs brottflutnings herliðs frá Kúveit.
1992
Nýra fjariægt eftir að krabbamein uppgötvast.
1994
Eftir leynifundi með Yitzhak Rabin, þáv. fors.-
ráðherra ísraels, semur Hussein loks frið við
ísrael. Og segir draum hafa orðið að veruleika.
1997
Skorinn uþp vegna krabbameins
í blöðruháiskirtli.
1998
Gengst undir nokkrar lyfjameðferðarlotur og
beinmergsflutningsaðgerð. Hjálpar til viö gerð
nýs samkomulagi milli (sraela og Palestínum.
Janúar1999
Útnefnir Abdullah prins ríkisarfa í stað Hassans
prins, sem gegndi því hlutverki í 34 ár.
Snýr aftur í læknismeðferð í Bandaríkjunum.
4.-5. febrúar 1999
Eftir að beinmergsflutningsaðgerð mistekst
hætta líffæri að starfa. Fluttur heim. :;!h
skiptingar lands þeirra milli Jórdaníu
og Israels.
Faðir Husseins, Talal, var útnefnd-
ur konungur, og sjálfur varð hann
ki’ónprins. Sem slíkur var hann send-
ur til Englands til náms, þar sem
hann lærði líka að meta hraðskreiða
bíla og töfrandi konur - en honum
var skammtaður lítill tími til að njóta
hins ljúfa lífs.
Faðir hans var úrskurðaður and-
lega óhæfur til að bera krónuna og
þegar Hussein náði tilskildum lág-
marksaldri samkvæmt stjórnar-
skránni árið 1953 voru honum falin
öll völd og ábyrgð konungs.
Hélt fast um stjórnartauma
Hann hélt fast um stjórnar-
taumana, þegar hann hafði vanizt því
að halda um þá. Stjómarstíll hans
gekk þó aldrei eins langt í einræð-
isátt og algengt vai- að gerðist í
arabaríkjunum í kring, en hann kvað
niður andóf af ákveðni. Eftir óeirðir
árið 1989 ákvað hann að stíga skref í
frjálsræðisátt. Árið 1993 heimilaði
hann að fram færu fyrstu fjölflokka-
kosningarnar frá því á sjötta ára-
tugnum. En stjórnarandstaða rót-
tækra múslima sniðgekk næstu kosn-
ingar árið 1997 og útbreidd vonbrigði
vegna friðarsamninganna við Israel
og efnahagskreppan í landinu leiddu
konunginn út í að setja skorður við
fjölmiðlafrelsinu. En persónufylgi
hans meðal þegnanna var mikið og
það hve kærar honum voru táknræn-
ar gerðir sem vöktu athygli - svo sem
þegar hann gaf eina af höllum kon-
ungsfjölskyldunnar til brúks sem
munaðarleysingjahælis - hjálpaði til
við að þjappa alþýðu manna í Jórdan-
íu að baki honum.
Nokkrum dögum áður en konung-
urinn hélt aftur í krabbameinsmeð-
ferð til Bandaríkjanna í janúar síð-
astliðnum útnefndi hann son sinn
Abdullah prins ríkisarfa í stað bróður
síns, Hassans prins. Sagt er að það
hefði verið gert að undirlagi Noor
drottningar, sem þótti Hassan berast
of mikið á er hann sinnti skyldum
þjóðhöfðingja í veikindum konungs-
ins. Hún er reyndar sögð hafa lagt að
konunginum að gera son þeirra,
Hamzah, að ríkisarfa en konungurinn
er sagður hafa talið óráðlegt að fela
völdin í hendur 18 ára unglingi.
Fjórkvæntur og tólf
barna faðir
Hussein kvæntist fjórum sinnum.
Hann eignaðist dóttur, Aliu, með
Dinu Abdel Hamid frá Egyptalandi,
en henni var hann kvæntur 1955-57.
Með hinni ensku Toni Gardiner, sem
varð Muna prinsessa, eignaðist hann
synina Abdullah - sem tekur við
lu-únunni - og Feisal og dæturnar
Zein og Aishu. Þau voru gift
1961-1972.
Aliu Toukan kvæntist hann árið
1972 og átti með henni soninn AIi,
dótturina Hayu og fósturdótturina
Abir Muheisen. Aiia dó í þyrluslysi
1977 en hann skildi við fyrri eiginkon-
urnar. Árið 1978 kvæntist hann hinni
líbansk-bandarísku Lisu Hallaby,
sem varð Noor drottning. Þau eign-
uðust synina Hamza og Hashem og
idæturnar Iman og Raiyah.
LAUGARDAGUR 6. FEBRÚAR 1999 43
/
Dómur Hæstaréttar í máli blindrar konu gegn Háskóla Islands
Ólíklegt að svona dómur
myndi falla við þær
aðstæður sem eru í dag
RAGNA Kristín Guðmunds-
dóttir hóf nám við við-
skipta- og hagfræðideild
Háskóla Islands haustið
1990, en sökum þess að hún þurfti að
gangast undir augnaðgerð í desem-
ber sama ár, endurinnritaði hún sig í
deildina ári síðar, þá blind á báðum
augum. Hún stundaði nám við við-
skipta- og hagfræðideild frá árinu
1991 til 1994 eða þangað til hún hvarf
frá námi. Hélt hún því fram að það
hefði verið vegna þess að hún hefði
ekki fengið þá aðstöðu og þá aðstoð
við deildina, sem fötlun hennar krafð-
ist og hún átti rétt á, að því er fram
kemur í dómi Hæstaréttar frá 4.
febrúar sl„ og var skaðabótakrafa
hennar á hendur Háskóla íslands
byggð á því.
I fyrstu sótti Ragna málið fyrir
Héraðsdómi Reykjavíkur, en hann
sýknaði Háskólann af kröfum henn-
ar. Málinu var hins vegar áfrýjað og
dæmdi Hæstiréttur Islands í vikunni
Háskólann til þess að greiða konunni
600.000 krónur í miskabætur, á þeim
forsendum að hann hefði brugðist
skyldu sinni á námsárum konunnar
til þess að gera almennar ráðstafanir
sem fylgja námi fatlaðs nemenda við
skólann. Dómurinn byggist m.a. á
lögum nr. 41/1983 um málefni fatl-
aðra, sem voru í gildi þegar Ragna
skráðist í Háskólann, en í þeim er
m.a. kveðið á um það markmið að
tryggja beri fótluðum einstaklingum
jafnrétti og sambærileg lífskjör á við
aðra þjóðfélagsþegna. Lög nr.
59/1992, sem leystu fyrrgreind lög af
hólmi, höfðu hið sama að markmiði,
en kváðu auk þess nánar á um rétt-
indi fatlaðra. Þá byggir dómurinn á 2.
gr. viðauka nr. 1 við Evrópuráðs-
samning um verndun mannréttinda
og mannfrelsis frá 4. nóvember 1950
þar sem kveðið er á um að engum
manni skuli synjað um rétt til mennt-
unar og á 14. grein samningsins
sjálfs, sem kveður á um að réttindi
þau í samningnum, sem áður gat um,
skuli tryggð án nokkurs manngrein-
arálits. Ennfremur var vísað til jafn-
ræðisreglu 65. greinar stjórnarskrár
lýðveldisins íslands.
í dómnum segir að af framan-
greindum lagaákvæðum þyki leiða að
Háskóla Islands hafi borið að taka við
Rögnu, svo sem hann gerði, og gera
þær almennu ráðstafanir, sem fylgdu
námi svo fatlaðs nemanda við skól-
ann. í dómnum segir jafnframt að
viðurkennt sé að viðleitni hafi verið
til þess hjá kennurum að mæta þörf-
um konunnar og draga úr þeim höml-
um sem hún bjó við. „Þrátt fyrir
þetta verður ekki hjá því komist að
viðurkenna, þegar aðstæður þær er
áfrýjanda [Rögnu] voru búnar í við-
skipta- og hagfræðideild eru metnar
heildstætt, að ýmislegt hafi farið úr-
skeiðis og hafí skólinn og deildin
brotið gegn rétti áfrýjanda sem fatl-
aðs nemenda við skólann. Er þá aðal-
lega litið til þess að á vantaði að sam-
þykkt væru almenn fyrirmæli sem
fylgja ætti við nám hennar og
próftöku sem fatlaðs nemandaj...] og
hún átti rétt á að lögum, svo að hún
gæti sem mest staðið jafnfætis ófötl-
uðum nemendum. Þess í stað varð
hún að ganga eftir eðlilegum tilhliðr-
unum og sannað þykir að þessi skort-
ur á almennum fyi’irmælum hafi leitt
til mistaka af hálfu deildarinnar og
árekstra við áfrýjanda.“
Aðstaðan hefur batnað í HI
Ragnar Aðalsteinsson hæstarétt-
arlögmaður, verjandi konunnar, telur
að viðlíka dómur hafi ekki fallið áður í
Hæstarétti. „Það sem er merkilegt
við dóminn meðal annars er að
svokölluð efnahagsleg, félagsleg og
menningarleg mannréttindi eru ekki
Hæstiréttur dæmdi í vikunni Háskóla
----7---------------------------------------
Islands til þess að greiða blindri konu
miskabætur á þeim forsendum að Háskól-
inn hefði brugðist skyldu sinni til að gera
almennar ráðstafanir sem fylgja námi
fatlaðs nemanda við skólann. Aí þessu
tilefni gerir Arna Schram nánari grein fyrir
forsendum dómsins og þeirri þjónustu sem
er í boði fyrir fatlaða við Háskóla
---------7----------------------------------
Islands um þessar mundir.
bara fallegar yfirlýsingar um mark-
mið heldur er um að ræða raunveru-
legar efnislegar réttarreglur sem að
ber að fara eftir. Hæstiréttur jeggur
það þar af leiðandi á Háskóla Islands
og alla í sambærilegri stöðu sem
veita opinbera þjónustu að eiga fmm-
kvæði að því fara eftir þessum mark-
miðum um jöfnun, en ekki bíða eftir
því að menn sæki um undanþágu,“
segir hann. Friðrik Sigurðsson fram-
kvæmdastjóri Þroskahjálpar telur
sömuleiðis að dómurinn sé mjög
merkur og að menn hljóti að skoða
hann sem fordæmisgefandi.
En hvernig skyldi Háskóli íslands
nú vera í stakk búinn til þess að taka
á móti fötluðum nemendum? I sam-
tölum blaðamanns við starfsmenn
Háskólans kemur fram að aðstæður
fatlaðra í Háskólanum hafi breyst til
muna síðan Ragna stundaði þar nám.
„Þetta hefur breyst heilmikið slðan
þá. Kerfið er orðið miklu markvissara
og liprara," segir Ragna Ólafsdóttir
námsráðgjafi meðal annars. Páll
Skúlason rektor HÍ tekur undir það
að þjónustan hafi batnað. „Við erum
búin að reyna að bæta okkur í þess-
um málum og dómur Hæstaréttar
staðfestir að það séu um leið skyldur
þjóðfélagsins, Háskólans sem ann-
arra stofnana, að vinna að því að
jafna stöðu allra einstaklinga til náms
og aðstöðu í þjóðfélaginu, hvort sem
þeir eru fatlaðir eða ekki.“
Á þessu skólaári eru um 120 nem-
endur, úr öllum deildum Háskóla Is-
lands, sem þurfa á sérúrræði við nám
að halda og er þar ekki einungis um
fatlaða nemendur að ræða heldur
einnig þá sem eru með langvarandi
alvarleg veikindi sem geta haft áhrif
á framvindu náms. Á meðal þessara
120 er stærsti hópurinn með les-
blindu en einnig eru þar nemendur
sem eru fjölfatlaðir, hreyfihamlaðir
eða sjónskertir sem og nemendur er
haldnir eru sjúkdómum á borð við
liðagigt, fiogaveiki og taugasjúkdóma
sem hafa áhrif á hreyfigetu. En áður
en lengra er haldið skulum við líta
nánar á þróun þjónustu Háskólans
við_ fatlaða stúdenta.
I umræddum dómi Hæstaréttar
kemur fram að ljóst sé að innan Há-
skóla íslands hafi menn gert sér
grein fyrir skyldum sínum við fatlaða
stúdenda, því á fundi háskólaráðs 27.
september 1990 hafi verið samþykkt
að skipa nefnd til að marka stefnu í
málefnum fatlaðra. Nefnd þessi skil-
aði áliti 18. janúar 1991 og voru tillög-
ur hennar samþykktar í háskólaráði
21. febrúar sama ár og sendar deild-
um og öðrum stofnunum háskólans til
framkvæmdar. I stefnumörkun þess-
ari var m.a. tekið fram að við skrán-
ingu í Háskóla Islands skyldi fötluð-
um nemendum boðið að merkja í sér-
stakan reit á skráningareyðublaði, til
að láta vita um fötlun sína. Þá var
tekið fram að almennt skyldi hliðra
til um námsframvindu og tímamörk
náms eftir því sem kostur væri ef um
fötlun nemenda væri að ræða sem
hindrað gæti eðlilegan námshraða.
Auk þess átti að gefa kost á aðstoð
við nám, svo sem stuðningskennslu,
námsgagnagerð og þess háttar sem
greiða skyldi af sameiginlegum
rekstri háskólans. Rétt er að taka
fram að ekki var ágreiningur í fyrr-
greindum málaferlum um að Ragna
„Hvarflaði aldrei
að mér að gefast upp“
„ÉG er bara fegin að ég sigraði á
endanum," sagði Ragna Kristín
Guðinundsdóttir í gær, en Ragna,
sem er biind, vann á fimmtudag
mál gegn Háskóla íslands fyrir
Hæstarétti.
Ragna sagði það hafa verið
mikla þolraun að ganga í gegnum
þetta mál, sem tók fimm ár, en fjöi-
skyldan hefði stutt vel við bakið á
sér. Hún sagði að það hefði aldrei
hvarflað að sér að gefast upp, því
þá hefðu bara aðrir þurft að ganga
í gegnum það sama seinna.
Ragna telur að dómurinn muni
hafa mikla þýðingu fyrir blinda því
nú séu reglurnar til staðar þegar
þeir heíji nám. Ragna hætti í Há-
skólanum og hóf nám við Tækni-
skóla íslands árið 1995. Hún veikt-
ist 1997 og seinkaði það náminu að-
eins en í desember 1998 útskrifað-
ist hún með BS gráðu í iðnrekstr-
arfræði.
Morgunblaðið/Ámi Sæberg
hefði notið þessarar aðstoðar.
Onnur samþykkt um málefni fatl-
aðra leysti hina fyn’nefndu af hólmi
15. júní 1995, en þá fól háskólaráð
Námsráðgjöf HI að hafa umsjón með
málefnum fatlaðra stúdenta við Há-
skólann. Sú stefnumörkun sem þá
var mótuð í málefnum fatlaðra þykir
ítarlegri en sú fyrri auk þess sem þar
er bryddað upp á ýmsum nýmælum.
Til dæmis kveðið á um að kynna eigi
námsefni tímanlega og að mæla eigi
fyrir lengri próftíma, próftöku í ein-
rúmi, upplestur prófs, prófritara og
annað fyrirkomulag prófa.
Lögunum fylgir ekki fjármagn
Mikael M. Karlsson rekstrarstjóri
Námsráðgjafar HI tekur undir það
að þjónusta við fatlaða nemendur við
Háskólann hafi batnað mjög á síðustu
árum og jafnvel enn meira á síðasta ,
ári. Hins vegar bendir hann á að það
fé sem verja eigi til þess verkefnis,
þ.e. þjónustu við fatlaða, sé takmark-
að. „Við reynum að nota þær fjárveit-
ingar sem við höfum á skynsamlega
og réttlátan hátt,“ segir hann.
Mikael segir m.a. að nú sé búið að
koma upp hjólastólabrautum í aðal-
byggingu Háskólans, námsefni sé nú
hljóðritað og að fatlaðir geti tekið
próf í sérrými, svo eitthvað sé nefnt.
Aðspurður kveðst Mikael ekki vilja
segja til um það hvaða áhrif hæsta-
réttardómurinn hafi, en bendir hins k
vegar á að þegar löggjafinn setji lög
um réttindi fatlaðra í til dæmis Há-
skólanum þurfi fjármagn að fylgja til
þess að hægt sé að framkvæma lögin.
„Löggjafinn hefur sett Háskólanum
og ýmsum stofnunum, lög um réttindi
fatlaðra, og ég fagna þeim að sjálf-
sögðu, en það felur í sér ábyrgð til að
framkvæma þessa hluti.“
Mikael segir í þessu sambandi að
sér fyndist eðlilegt að Háskólinn
fengi fé til þess verkefni beint frá rík-
inu og helst eyrnarmerkt þannig að
allir viti að hve miklu leyti ríkið ætli
að styðja það. Aðspurður segir Mika-
el að nú sé fjármögnun verkefnisins
þannig háttað að yfirstjórnendur Há-
skólans ákveði á hverju ári hve stór
hluti fari af heildarfjárveitingu ríkis-
ins til skólans fari til þessa verkefnis.
„Háskólinn hefur hins vegar lengi
verið í fjársvelti og starfsemi hans
miðar ekki eingöngu að því að hjálpa
fötluðum nemendum, heldur líka að
kenna öllum og vera vettvangur
rannsókna og fleira.“
Mikael tók við starfi rekstrarstjóra
Námsráðgjafar sl. haust og meðal
helstu nýmæla í þessum málefnum
síðan þá er samningur sem fatlaður
nemandi og Háskólinn gera í upphafi
hvers skólaárs. í samningnum skuld-
bindur skólinn sig til þess að veita
ákveðin úrræði og nemandinn skuld-
bindur sig til að fylgja ávkeðinni
námsáætlun sem hann gerir í sam-
ráði við námsráðgjafa, kennara og
deild. Áður en samningurinn er gerð-
ur er gert ráð fyrir því að nemandinn
fari í viðtal hjá námsráðgjafa, þar
sem hann hafi meðferðis vottorð um
fötlun sína eða veikindi og margt
annað. I viðtalinu er nemandinn
greindur og það metið hvernig fötlun
eða hömlun hans geti hindrað hann í
að stunda nám til jafns við aðra nem-
endur og hvernig megi draga úr
hindrununum þannig að hann geti
notið sín í námi. Að sögn Mikaels er
þetta fyrsta skólaárið sem þessi hátt-
ur er hafður á og telur hann að þessi
leið hafi gefist vel. Þannig megi líka
nýta fjármuni betur og gera nemend-
um og skólanum kleift að ganga út
frá því sem vísu hvaða kröfur þeir
megi gera hvor til annars. Þá bendir
hann á að erlendir háskólar hafi lýst
áhuga á því að fá að kynnast fyrir-
komulagi þessa samnings. ■>,