Morgunblaðið - 06.02.1999, Blaðsíða 64

64 LAUGARDAGUR 6. FEBRÚAR 1999
MINNINGAR
MORGUNBLAÐIÐ
+ Valý Þorbjörg
Ágústsdóttir
fæddist í Reykjavík
23. júní 1904. Hún
lést í Reykjavík 20.
janúar síðastliðinn.
Foreldrar hennar
voru Ágúst Bene-
diktsson veitinga-
maður og Halldóra
Halldórsdóttir sem
þá bjuggu í Ingólfs-
stræti 6. Bræður
hennar voru Hu-
bert, búsettur í
Hafnarfirði, Ólafur,
búsettur í Njarðvík-
um, og Matthías, búsettur á
Siglufirði. Þeir eru allir látnir.
Valý giftist 16. maí 1926
Helga Ólafssyni kennara. Þau
bjuggu fyrst á Sauðárkróki og
fluttust síðan til Akureyrar,
þar sem Helgi var kennari um
áratuga skeið. Þeim varð átta
barna auðið og þau eru: 1)
Ágúst Hörður Helgason, lækn-
ir í Houston, Texas. Hann er
kvæntur Marjorie Helgason,
hjúkrunarfræðingi. Þau eiga
þrjár dætur. 2) Herdís, hjúkr-
unarfræðingur, gift sr. Ragn-
ari Fjalari Lárussyni. Þau eiga
sex börn. 3) Ólafur Haukur, fv.
kennari. 4) Halldóra, sjúkra-
Þú áttir þrek og hafðir verk að vinna
og varst þér sjálfri hlífðarlaus og hörð.
Þú vaktir yfir velferð bama þinna.
Þú vildir rækta þeirra ættarjörð.
Frá æsku varstu gædd þeim góða anda
sem gefur þjóðum ást tU sinna landa
og eykur þeirra afl og trú.
En það er eðli mjúkra móðurhanda
að miðla gjöfum eins og þú.
Mér finnst þessar Ijóðlínur Da-
víðs Stefánssonar skálds frá Fagra-
skógi segja talsvert margt sem á við
um tengdamóður mína Valýju
Ágústsdóttur, sem ég vil minnast
nokkram orðum í dag, eftir lát
hennar.
Þau orð, sem ég læt hér frá mér
fai a, era minningar mínar um hana
á 50 ára samleið okkar. Það var vor-
ið 1949, að við Herdís kynntumst og
felidum hugi saman og það vor kom
ég í fyrsta sinn að Sólvangi, sem var
lítið býli ofan við Lystigarðinn á
Akureyri. Þar hafði Helgi Ólafsson,
kennari, reist timburhús og þar
bjuggu þau Valý og Helgi með
börnum sínum, og var Herdís
næstelst þeirra. Hún hafði boðið
mér að koma í heimsókn til foreldra
sinna, annars bjó hún á Sjúkrahús-
inu, þar sem hún var þá við hjúkr-
unamám. Eg man þennan bjarta og
fallega sumardag eins og hann hefði
verið í gær. Herdís kom á móti mér
út á hlað og leiddi mig í bæinn og
kynnti mig fyrir móður sinni, Va-
lýju, sem ég hafði ekki áður séð, þó
að ég þekkti Helga kennara vel og
hefði oft talað við hann, og Guð-
laugu móður hans hafði ég einnig
séð á götu og vissi hver hún var,
enda hafði ég verið nemandi í
Menntaskólanum á Akureyri í sex
ár og hús Helga stóð mjög nærri
skólanum. Já, þarna sá ég í fyrsta
sinn konuna, sem átti eftir að verða
tengdamóðir mín og önnur móðir
um marga áratugi. Og fyrstu kynn-
in vora góð. Herdís sagði að sig
langaði til að kynna fyrir henni vin
sinn og Valý leit kímnum augum til
okkar, og sagði að hún myndi nú
ekki eftir þvi að Herdís hefði fyrr
komið með pilt inn á heimilið og
þetta hlyti að vita á eitthvað! Mér
þótti gott að heyra það. Síðan var
gengið til stofu og yngri krakkamir
litu stórum augum á gestinn og
pískraðu eitthvað sín á milli. Mér
var boðið kaffi, vildi ég þiggja það í
eldhúsinu, en það var ekki við það
komandi, kaffi og kökur vora bom-
ar í stofu, og þar sem enginn gestur
var annar en ég setti húsmóðirin
veitingamar á lítið kringlótt borð
sem stóð út við suðurgluggann og
þama settumst við unga parið og
liði, gift Friðrik
Sigurbjörnssyni,
lögfr., sem er lát-
inn. Þau eignuðust
þrjú börn. 5) Guð-
laugur, flugmaður,
kvæntur Ernu
Kristinsdóttur,
sjúkraliða. Þau
eiga tvö börn. 6)
Anna, húsmóðir,
gift Pétri Baldurs-
syni, flutninga-
stjóra. Þau eiga
fimm börn. 7) Hálf-
dán, fv. kennari,
kvæntur Hjördísi
Magnúsdóttur, fv. kennara.
Þau eiga eina dóttur. 8) Gissur
ísleifur, kennari, kvæntur
Benediktu Atterdag Helgason
og búa í Kaupmannahöfn. Eiga
þau einn son, fyrr átti hann
einn son og frá fyrra hjóna-
bandi á hann þrjú börn.
Valý var húsmóðir á stóru og
mannmörgu heimili. Síðustu
hjúskaparár sín bjuggu þau í
Reykjavík. Helgi lést 13. maí
1976. Síðustu árin dvaldist Valý
á Elli- og hjúkrunarheimilinu
Grund, þar sem hún fékk góða
umönnun og hjúkrun.
Útför Valýjar fór fram í kyrr-
þey að ósk hinnar látnu.
nutum þess sem á borð var borið og
návistar hvort annars, sem var allra
best. Löngu seinna gaf Valý okkur
þetta borð. Þykir okkur einkar
vænt um það og minningarnar, sem
því eru tengdar. Eftir þetta varð ég
tíður gestur á Sólvangi. Ég vann
þetta sumar við síldaiverksmiðju á
Dagverðareyri. Lítil sfldveiði var og
því oft frítími til að skreppa og hitta
unnustuna. Ég var því ekki lengi
gestur á Sólvangi heldur heima-
maður og kunni ég því vel. Um
þetta leyti höfðu þau hjónin Valý og
Helgi nokkurn búskap, höfðu selt
mjólk um margra ára skeið og því
þurfti að stunda heyskap yfir sum-
arið. Helgi hafði slægjm- á fleiri en
einum stað, og á þurrkdögum þurfti
talsvert af fólki til að snúa og taka
saman, því að heyvinnuvélar hafði
hann ekki. Ég var vanur heyskapar-
störfum úr sveitinni og var því fús
að hjálpa til við heyskapinn.
Og einhverju sinni kom ég
snemma frá Dagverðareyri á þurrk-
degi, er Sólvangshjón og börn rök-
uðu og tóku saman af krafti. Ég
man ekki hvort það var inni í Hólm-
um eða á Kjarnanýrækt, en Valý
var með í hópnum og lét ekki sinn
hlut eftir liggja. Þegar ég birtist
kallaði Helgi til mín: „Velkominn í
vom hóp“ og þótti mér þetta góð
kveðja, svo góð, að ég hefi sjaldan
fengið aðra betri. Fór ég nú að taka
saman heyið með hinum og lenti við
hlið Valýjar og vildi nú sýna getu
mína í samantekt á þurru heyi.
Ég reyndi það sem ég gat, en
ætíð var Valý á undan, var skarpari
við samantektina en vanur Skag-
firðingur. Enginn sagði neitt, ég
veit ekki einu sinni hvort hún veitti
þessu athygli, en ég fann til minni-
máttarkenndar, og því man ég þetta
atvik enn í dag.
Og því nefni ég þessi tvö atvik frá
fyrstu dögum mínum á Sólvangi, að
þau lýsa vel eðlisþáttum Valýjar,
gestrisni hennar og greiðasemi, en
hún var frábær húsmóðir, snillingur
í matargerð og höfðingi heim að
sækja, og vildi öllum gott gera, ekki
aðeins tilvonandi tengdasyni, heldur
einnig þeim er lægst stóðu í mann-
félagsstiganum, þurfalingum og
gamalmennum, að því komst ég síð-
ar, að þeir áttu skjól hjá henni.
Þá var og dugnaður hennar og
vinnusemi frábær. Hún fór
eldsnemma á fætur til starfa, var
síðust á kvöldin til hvfldar. Aldrei sá
ég hana sitja til borðs er matur var
snæddur, heldur annaðist hún alltaf
þjónustuna, ég sá hana aldrei borða,
en eitthvað hefur hún nærst, því að
hún var vel á sig komin líkamlega.
„Jesús sagði við lærisveina sína:
Hvor er meiri sá, sem situr til borðs
eða sá, sem þjónar? Ég segi yður:
Ég er meðal yðar eins og sá sem
þjónar.“ Ég veit ekki hvort Valý
þekkti þessi orð en hún var meðal
okkar eins og sá, sem þjónar.
Þau eiga einnig vel við hana þau
orð sem ég geri að fyrirsögn þessar-
ar greinar.
Þú áttir þrek og hafðir verk að vinna
og varst þér sjálfri hlífðarlaus og hörð.
Þú vaktir yfír velferð barna þinna.
Þú vildir rækta þeirra ættaijörð.
Elstu börnin okkar tvö, Guðrún
og Þórsteinn, fæddust á Sólvangi
meðan við hjónin vorum í námi og
vora í fóstri hjá henni þangað til
námi okkar var lokið. Hún hugsaði
um börnin okkar sem sín börn, eða
ennþá betur, þau mátti ekkert mis-
jafnt henda, en á þessum tíma
veiktist Guðrún mikið og þurfti
Valý að vaka yfir henni og stunda
hana af nærgætni og það gerði hún
svo sannarlega, vildi engin laun,
varla þakkarorð.
Einu sinni kenndi ég í brjósti um
Valýju, annars var hún ekki þeirrar
gerðar að þyrfti að kenna í brjósti
um hana. Þetta var þegar námi
okkar hjónanna var lokið og ég
hafði fengið prestsembætti á Hofs-
ósi og við voram að flytjast þangað
frá Miklabæ. Þá kom Valý með litlu
börnin tvö með rútunni frá Akur-
eyri til þess að afhenda þau foreldr-
um áður en flutt var í Hofsós, og
þegar hún fór svo aftur til baka
seinni part dags og ég gekk með
henni að áætlunarbílnum og hún
kvaddi litlu börnin sín, þá fylltust
augu hennar af tárum og þá fann
ég hversu heitt hún elskaði þau.
Þetta var í eina sinn sem ég sá, að
henni vöknaði um augu.
Svo liðu árin, leið okkar hjónanna
lá til Siglufjarðar. Eitt sinn að vetri
til veiktist Herdís mikið og gekk
undir uppskurð og þá var ekki að
sökum að spyrja, að með næstu
skipsferð komu þau Helgi og Valý
að hjálpa fjölskyldunni meðan veik-
indi húsmóðurinnar gengu yfir. Síð-
ar lá leið okkar og þeirra Sólvangs-
hjóna hingað til Reykjavíkur, og þá
urðu samfundir fleiri, en ekki kom
Valý oft heim til okkar, heldur átt-
um við að koma á Langholtsveginn
þar sem þau bjuggu og hitta þau.
Þar fór vel um þau. Þau voru ólík
hjónin um margt, en þó lík á ýms-
um sviðum. Helgi var ljúfur maður
og hógvær, vel látinn af öllum sem
þekktu hann, mannblendinn og
samræðufús. Valý var seintækari,
ekki alltaf þýðlynd, ekki mann-
blendin eða félagslynd, var þó
stundum í söngkórum, en hún hafði
yndi af tónlist. En í einu voru þau
samtaka, heiðarleiki beggja í við-
skiptum var gegnheill. Engum
mátti skulda neitt. Og þau skulduðu
aldrei neinum neitt. Hjónaband
þeirra var gott. Helgi mátti aldrei
vera að því að tefja lengi eftir vinnu
hjá okkur hjónum, en hann kom
nokkuð oft til okkar, því að vinnu-
staður hans var nærri heimili okk-
ar, því að hann var alltaf að flýta
sér heim til Löllu sinnar, eins og
hann kallaði konu sína. Helgi lést í
maímánuði 1976, og var mikill sjón-
arsviptir að honum.
Síðan bjó Valý með sonum sínum
á Langholtsvegi í allmörg ár. Síð-
ustu árin hefir hún dvalið á Elli- og
hjúkrunarheimilinu Grund, fór þar
vel um hana á ævikvöldi, en minni
hennar og andlegu atgervi hafði
mjög hrakað, þó hafði hún ánægju
af heimsóknum og synir hennar
sem erlendis búa, Hörður í Hou-
ston og Gissur ísleifur í Kaup-
mannahöfn, komu oft að heimsækja
hana, og vöktu þær heimsóknir
áreiðanlega ánægju hennar um
stund. Fjölskylda hennar kveður
hana og þakkar henni fyrir um-
hyggju hennar og kærleika, sem ef
til vill var ekki alltaf sagður í orð-
um, heldur í verki og fórn. Hún var
einkar fórnfús kona, dugleg,
óvenjuleg hetja í stríði lífsins,
treysti Guði og átti innilegt fyrir-
bænalíf meðan hún gat.
Fögrum kapitula, sem hófst
bjartan vordag á Akureyri, lauk
dimma vetrarnótt á elliheimili og
þar varpaði hún öndinni í friði og án
átaka, hetjulegu lífi var lokið og
óvenjuleg kona kvödd.
Guð blessi hana og gefi henni
sinn eilífa frið.
Ragnar Fjalar Lárusson.
Hún amma mín Valý Ágústsdótt-
ir er látin 94 ára að aldri. Valý
amma, eins og við krakkarnir köll-
uðum hana alltaf, var mér mjög
kær og ástfólgin og var búin öllum
þeim kostum sem prýða mega góða
ömmu. Valý amma varð næstum
jafngömul öldinni og lifði því tím-
ana tvenna. Hún giftist ung Helga
Olafssyni kennara og byggðu þau
sér bústað í fallegu húsi rétt við
Lystigarðinn á Akureyri sem þau
kölluðu Sólvang. I stórum barna-
hópi var móðir mín næstelst. Hún
var hvött til náms eins og öll systk-
inin og voru hún og faðir minn bæði
í námi þegar þau áttu mig. Auðvit-
að vildi amma mín styðja dóttur
sína af fremsta megni eins og önn-
ur börn sín, sem öll komust til
mennta, og því annaðist hún mig að
mestu fyrstu tvö ár ævi minnar. Á
þessum árum urðu til órjúfanleg
bönd milli mín og ömmu sem enst
hafa alla tíð. Það hefur löngum ver-
ið mér undrunarefni hvernig sólar-
hringurinn entist henni ömmu til
allra þeirra verka sem hún vann,
uppeldis átta barna, búrekstrar,
umhyggju fyrir barnabörnum,
kostgönguram og gestum - hún var
sannkölluð ofurkona. Þegar fram
liðu stundir fluttu foreldrar mínir
til Siglufjarðar en amma og afi til
Reykjavíkur á Langholtsveg 149.
Þær eru ógleymanlegar stundirnar
sem við systkinin áttum hjá ömmu
og afa þegar við fórum í heimsókn
til Reykjavíkur.
Hún amma var sagnabrunnur,
kímin og létt í skapi. Hún hafði
skemmtilega frásagnargáfu og
sagði á lifandi hátt frá fyrri tímum
og bemskuáranum, sem oft vora
erfið. Hún var berdreymin og næm
á umhverfið og sá fyrir óorðna hluti.
Ekki skipti máli á hvaða aldri við
voram, alltaf náði hún amma til
okkar og við treystum henni fyrir
hugsunum okkar og áhyggjum og
leituðum ráða hjá henni. Amma
hafði mikinn metnað fyi'ir hönd
okkar barnabarnanna og hvatti
okkur óspart til dáða. Það skipti
hana miklu að við öðluðumst góða
menntun og fengjum áhugaverð
störf en mest fannst henni þó um
vert að okkur liði vel og að við vær-
um hamingjusöm.
Heimili ömmu og afa á Lang-
holtsveginum var miðpunktur
stórrar fjölskyldu um langt árabil.
Þar var alltaf skjól fyrir fjölskyld-
una og marga aðra í blíðu og stríðu.
Tímarnir liðu og sífellt stækkaði
hópurinn. Alltaf tók amma jafn
innilega á móti nýjum fjölskyldu-
meðlimum og mökum okkar og
gladdist með hverju barnabarna-
barni sem fæddist. Oft var glatt á
hjalla og mér eru einkar minnis-
stæðar stundirnar þegar móður-
systkini mín sungu margraddað við
píanóið í fjölskylduboðum.
Þegar ég lít yfir farinn veg er
mér ljóst að hún amma mín var um
margt stórbrotin kona. Hún var
dugnaðarforkur, ósérhlífin og vildi
greiða hvers manns götu. Hún var
framfarasinnuð og framsýn en þó
íhaldssöm á gömul gildi. Hún var
sannkölluð kjarnakona. Einkunnar-
orð sem mér finnst að lýsi Valý
ömmu best eru þau, að sælla er að
gefa en þiggja. Ég kveð Valý ömmu
með hlýhug og virðingu og veit að
hún mun vaka yfir okkur um alla
framtíð.
Guðrún Ragnarsdóttir Briem.
Ég man týrst eftir Valýju-ömmu,
þegar ég var á sjötta aldursári. Ég
stóð uppi á borði í eldhúsinu á Sól-
vangi, sem var íbúðarhús ömmu og
afa og var staðsett ofan við Lysti-
garðinn á Akureyri. Valý-amma var
að klæða mig í svellþykka prjóna-
skyrtu og brók úr sama efni og mér
fannst þessar flíkur full þykkar og
óþægilegar og hafði í frammi mót-
VALY
ÁGÚSTSDÓTTIR
mæli, en hún var ákveðin og vissi
hvað stráknum var fyrir bestu. Já,
hún vildi mér vel, en ég skildi ekki
velvilja hennar á þeim tíma. Ef til
vill hefur mér fundist við þetta
tækifæri, að hún væri svolítið
ströng, en seinna kynntist ég
ömmu sem var bæði hlý, skemmti-
leg og sérlega gestrisin. Næsta
minningarmynd af Valýju-ömmu er
frá Skarphéðinsgötunni í Reykja-
vík, en þangað fluttu amma og afi
fyrir 1960. Pabbi keypti sinn fyrsta
bfl, þegar ég var á níunda ári, og þá
um haustið fór fjölskyldan saman
fyrstu ferðina suður. Lagt var af
stað kl. 7 að morgni og haldið yfir
Siglufjarðarskarð suður til Reykja-
víkur. Beðin var ferðabæn við
dæluhúsið syðst í firðinum en öllum
til ama þurfti að fresta ferðinni um
einn sólarhring, vegna þess að gír-
kassinn í bflnum brotnaði í Péturs-
brekkunni illræmdu, efst í Skarð-
inu, SiglufjarðaiTnegin. Daginn eft-
ir gekk betur og við krakkarnir
vöiTiuðum öndinni léttar og sváfum
reyndar meginhluta ferðarinnar, en
þegar nær dró höfuðborginni varð
spennan svefninum yfirsterkari og
við stóðum í aftursætinu til þess að
missa ekki af neinu, þegar bfllinn
brunaði í niðamyrkri vestur yfir El-
liðaár eftir 12 tíma erfiðan akstur.
Við horfðum agndofa á alla ljósa-
dýrðina, sem við blasti, og ekið var
beint á Skarphéðinsgötuna og þar
tóku amma og afi á móti allri hers-
ingunni. Valý-amma var búin að
sjóða kjötsúpu til að bjóða ferða-
löngunum upp á, síðan var búið um
krakkahópinn, sem sofnaði vært á
dýnum á stofugólfinu. Fjölskylda
mín ílutti suður til Reykjavíkur árið
1968 og þá urðu samskiptin tíðari.
Þá voru amma og afi flutt inn á
Langholtsveg og þangað var gott að
koma, hvort sem um jólaboð var að
ræða eða heimsókn um venjulega
helgi. Valý-amma tók ávallt á móti
okkur brosandi með opnum öimum
og aldrei skipti hún skapi, þótt mik-
ið gengi á í stóram barnahópi.
Eftir að ég varð fullorðinn og
eignaðist sjálfur fjölskyldu fóram
við Elsa með dætur okkar reglulega
í heimsókn til ömmu og afa, en þær
tvær elstu kynntust afa sínum áður
en hann dó árið 1976. Á sfldaráran-
um um eða fyrir 1960 var Helgi-afí
hjá okkur á Siglufirði og vann þar á
síldarplani yfir sumartímann en ég
man óljóst eftir honum þar. Helgi
var mikið ljúfmenni og hafði mjög
gaman af að fá okkur í heimsókn og
þá spurði hann okkur í þaula og
vildi vita allt um hagi okkar. Hann
vildi hafa góða yfii'sýn yfir afkom-
endahópinn. Ég á mjög góðar minn-
ingar um hann og er þakklátur fyr-
ir.
Á Miklabæjarárum okkar Elsu,
frá 1978-1985, komum við að jafnaði
einu sinni á ári til Reykjavíkur og
dvöldum þar í nokkra daga. Heim-
sókn til Valýjar-ömmu var fastur
punktur og hún tók ekki annað í
mál en við borðuðum hjá henni og
það vakti ávallt mikla lukku því hún
eldaði afbragðs mat. Stelpunum
okkar þótti gott að koma til
langömmu sinnar (reyndar vildi
Valý aldrei láta kalla sig langömmu,
hún sagði við dætur okkar, að þær
skyldu kalla sig Valýju-ömmu eins
og pabbi þeirra gerði), hún var
ávallt hress í bragði og vildi fylgjast
með því hvernig þeim gengi í skól-
anum o.s.frv. og ekki skaðaði ísinn,
sem ávallt var fram borinn eftir
matinn.
Eftir að við Elsa fluttum suður
héldum við góðu sambandi við Va-
lýju-ömmu og eftir að hún fór á
Grund hittum við hana reglulega.
Síðustu æviárin var óminnisgyðjan
fórunautur hennar en allt fram í
andiátið var hún teinrétt í baki og
fallegri kona á tíræðisaldri var
vandfundin. Ég vil lýsa yfir þakk-
læti mínu fyrir að hafa fengið að
kynnast Valýju Ágústsdóttur,
ömmu minni, og bið henni blessunar
Guðs.
Þórsteinn Ragnarsson.
• Fleiri minningargreinar uin
Valýju Ágúslsilétiur biiki birtingar
og munu birtast í blaðinu næstu
daga.