Morgunblaðið - 30.11.1999, Blaðsíða 54

54 ÞRIÐJUDAGUR 30. NÓVEMBER 1999
MORGUNBLAÐIÐ
HESTAR
ISLENSKIR hestar þurfa skeif-
ur til vamar því að verða sár-
fættir. í þessum eina tilgangi
voru þeir járnaðir og gilti þar
einu hvort um var að ræða sýningar-
hesta eða brúkunarhross. Upp úr
M 1970 fór erlendra áhrifa að gæta
mjög í íslenskri hestamennsku. Ymis
tól og tæki fóru að streyma hingað
og er þar fyrst að nefna hringamél
sem lengi vel voru kölluð band-
mélsbeisli, reiðmúlar ýmiskonar
fylgdu með mélunum, oftast kaliaðir
nasamúlar en einnig kallaðir loft-
bremsur þá í neikvæðri merkingu.
Ymsar hjálparólar eins og „mart-
ingal“ sem var tengd við gjörð að
neðan en hringir í efri enda þar sem
beislistaumarnir voru leiddir í gegn
og með því móti auðveldara að varna
hestunum að gana sem bar nokkuð á
fyrst eftir að farið var að ríða við
hringamél. Þá komu hófhlífarnar
sem þóttu góð sending því þær gátu
vamað því að hestar sköðuðu sig
þegar þeir gripu á sig á tölti og
skeiði þótt ekki kæmu þær í veg fyr-
ir sjálf ágripin. Fljótlega eftir að
hestamenn uppgötvuðu galdra auk-
innar þyngdar fótabúnaðar á fram-
fótum var farið að nota hófhlífarnar
einnig sem þyngingar og er svo enn í
dag.
Allir höfðu rétt fyrir sér
Allar þær nýjungar sem flæddu
yfir einangraða íslenska reið-
mennsku bæði búnaður og nýjar
reiðmennskuaðferðir fengu mjög
'5 misjafnar móttökur og þá sérstak-
lega hjá eldri kynslóð hestamanna.
Töldu hinir neikvæðu að þessir nýju
straumar myndu eyðileggja íslenska
hestinn, þetta væri eitthvað sem ætti
bara við útlenska hesta en allt önnur
lögmál giltu um íslenska hesta sem
hefðu aldrei til útlanda komið. Sú
þróun sem síðan varð er afar áhuga-
verð og það sem var kannski dásam-
legast í þessu ferli var að allir höfðu
rétt fyrir sér. Gangur mála var eitt-
hvað á þá leið að ungu mennirnir
komu með eitthvað nýtt frá útlönd-
'um og litu á það sem algilda lausn
eða ráð við einhverjum hugsanlegum
vandamálum meðan gömlu mennirn-
ir fundu þessu allt til foráttu. Til að
byrja með ofnotuðu ungu mennirnir
nýjungarnar og gömlu mennirnir
gerðu grín að. Með tímanum lærðu
menn að nota hlutina á skynsamleg-
an máta og áttuðu sig á hvað væri

Spagettibox kr. 2.850

Fyrir eggin kr. 1.920
Morgunblaðið/Valdimar Kristinsson
Glampi frá Vatnsleysu er án efa hágengasti hestur-
inn sem komið hefur fram á mótum hérlendis. Hann
vakti mikla hrifningu í B-flokki gæðinga á lands-
mótinu þótt ekki færi hann á toppinn. Er hann
glöggt dæmi um að fótaburðurinn vegur þungt þótt
ekki komist hestar alla leið á fótaburðinum einum
saman. Knapi er Björn Jónsson.
í reglum erlendis eru víða Ieyfðar 300 g þungar
hlífar sem er heldur rýmra en íslenskar reglur
leyfa. Hér fer Hans Georg Gundlach á gæðingnum
Skolla en saman urðu þeir Evrópumeistarar í tölti.
Skolli vakti alltaf mikla athygli fyrir hreyfingafeg-
urð og góðan fótaburð enda einstakur hestur.
Enn þrefað um
fótabúnaðarreglur
Fótabúnaður keppnishrossa hefur lengi
verið deiluefni meðal hestamanna á Islandi
og þær þá snúist um „þyngingar“ sem hafa
lengi vel haft frekar neikvæða merkingu. A
nýafstöðnu ársþingi LH dúkkaði þessi um-
ræða enn einu sinni upp og af því tilefni
rekur Valdimar Kristinsson þróun fóta-
búnaðarreglna á Islandi og tínir til helstu
rök sem komið hafa fram í þessari hug-
leiknu deilu íslenskra hestamanna.
framfóta. Tamningamenn voru
sömuleiðis búnir að uppgötva að
aukavigt á framfætur gat flýtt mjög
fyrir með að hreinsa upp skeið-
genga hesta og óhætt að segja að
þyngingarnar hafi verið sannkallað
töframeðal. Viðbrögð manna voru
eitthvað á þá leið að því meiri
þyngd því betri árangur hvort sem
menn vildu hreinsa upp skeiðtakt-
inn, skerpa brokkið eða bara fá
flottan fótaburð. Greinarhöfundur á
meðal annars í fórum sínum frægar
skeifur sem mikið voru notaðar á
ónefndum bæ á Suðurlandi. Sjálfar
skeifurnar eru efnislitlar en neðan
á þær eru soðnir um það bil 15 mm
þykkir og 25 mm breiðir flatjárns-
bútar, tveir á hvorri skeifu. Þannig
vigta skeifurnar vel yfir 600 grömm
hvor en til samanburðar má geta
þess að venjuleg 8 mm skeifa ópott-
uð er um 300 grömm og 10 mm
skeifa af sömu stærð er 400 grömm.
Þessar skeifur voru notaðar á
nokkra hesta sem síðar urðu frægir
og sjálfsagt marga aðra sem ekki
náðu frægð og frama. Að minnsta
kosti einn hinna þekktari fór á Evr-
ópumót og vann þar frækna sigra
en að sjálfsögðu var hann ekki þar
á þessum „töfraskeifum". Þessar
skeifur voru ekkert einsdæmi á
þessum tíma því menn voru ekki
búnir að átta sig á neikvæðu hliðum
þynginganna. Menn notuðu þyng-
ingarnar óspart til að fleyta sér yfir
ýmis vandamál en í framhaldinu
nothæft og hvað ekki. Hægt og síg-
andi tileinkuðu menn sér það af nýj-
ungunum sem nothæft var en köst-
uðu hinu fyrir róða. Þannig var þró-
unin sem hér átti sér stað og gildir
það líka um hinar svokölluðu þyng-
ingar.
A árunum kringum 1975 má
segja að tími þynginga hafi verið í
algleymingi. Lýsingur frá Voðmúla-
stöðum og sonur hans, Stjarni frá
Svignaskarði, höfðu þá þegar kennt
mönnum að meta háan fótaburð
TILBOÐ
Nýja myndastofan
Laugavegi 18, sími 551 5125.
var létt á fótabúnaði þegar hrossin
voru farin að ná valdi á réttum
takti.
Hóflegt svigrúm reglna
Mjög fljótlega fór að gæta efasemda
og neikvæðis gagnvart notkun þyng-
inga og af þeim sökum voru menn
ekkert að bera á torg þegar slíkur
búnaður var notaður. Orðið þynging
fékk mjög neikvæða merkingu og al-
mennt viðurkennt að þegar mikill
fótaburður náðist með þeim væri
rangt haft við, slíkt væri ekki heiðar-
legt. Leiddi þessi umræða til þess að
settar voru reglur í íþrótta- og gæð-
ingakeppni um leyfílega hámarks-
þyngd hófhlífa og skorður á efnis-
magn skeifna. Fótabúnaðarreglurn-
ar hafa í gegnum tíðina verið snikk-
aðar til eftir því sem ástæða hefur
þótt til hverju sinni. Hefur nú um
nokkurra ára skeið ríkt þokkalega
góð sátt um þær reglur sem hér hafa
gilt en þær eru heldur strangari en
þær reglur sem gilda erlendis um
keppni íslenskra hesta. Hér á landi
er heimilt að nota annarsvegar 8x20
mm skeifur með plast- eða leður-
botnum og íyllingarefni á milli hófs
og botnsins. Eða þá 10 mm skeifur
einar og sér án botna. Með þessu má
nota hófhlífar allt að 250 gramma
þungar, séu legghlífar notaðar skal
samanlögð þyngd þeirra og hófhlíf-
anna ekki vera meir en 250 grömm.
Erlendar reglur eru mjög svipaðar
hvað skeifur og botna varðar en all-
víða eru leyfðar 300 gramma þungar
hófhlífar.
Um fótabúnað hrossa í kynbóta-
sýningum hér á landi gilda mun
strangari reglur. Aðeins eru leyfðar
8 mm skeifur, allir plast- eða leður-
botnar eru bannaðir og hámarks-
þyngd hófhlífa er 120 grömm og
skulu þær vera sem næst samlita
fótum hestanna. Erlendis hafa þess-
ar reglur víða verið teknar upp við
sýningu kynbótahrossa en þó er eitt-
hvað um að reglur séu rýmri. Al-
menn sátt ríkti um setningu þessara
ströngu reglna í kynbótasýningum
og þrátt íyrir að mörgum hrossum
yrði gert erfitt fyrir voru menn sam-
mála um að reglumar tryggðu hrað-
ari framfarir í ræktun töltsins og þá
sér í lagi hreinleika þess. Það hefur
einnig komið á daginn að reglurnar
stuðla ekki eingöngu að ræktunar-
framför heldur einnig að framförum
í reiðmennsku þeirra sem þjálfa
hrossin. Auk þess sem hér að framan
getur eru hámarksákvæði um lengd
hófa kynbótahrossanna 105 mm.
Þrátt fyrir þessar reglur hefur getið
að líta margar frábærlega góðar
kynbótasýningar frá árinu 1986 þeg-
ar byrjað var að þrengja reglur um
fótabúnað kynbótahrossa.
Síðar hafa stöku sinnum dúkkað
upp hugmyndir einstakra manna um
að taka beri upp sömu fótabúnaðar-
reglur í gæðinga- og íþróttakeppni.
Tillaga þar um kom fram á síðasta
ársþingi LH í Borgamesi og var far-
ið að fara um marga þingfulltrúa
þegar tillagan var endurflutt í þing-
inu eftir að hafa verið vísað frá
nefnd. Fram kom frávísunartillaga í
þinginu sem var felld og fölnuðu þá
margir þeirra sem töldu óðs manns
æði að samþykkja slíka tillögu fyrir-
varalítið.
Pottunin út
Til að skýra málið betur er nauðsyn-
legt að vita hvað er neikvætt við
þyngingar og hófasöfnun. Mikið
vaxnir og langir hófar stuðla að
lengri skrefum og hærri fótaburði.
Því meiri sem þyngd fótabúnaðar er
því hærra lyfta þau fótum sem þýðir
jafnframt meira högg þegar fóturinn
nemur við jörðu og höggleiðnin upp
fótinn eykst. Höggleiðni (víbringur)
er stór hluti af því sem kallað er álag
á fætur. Þegar hestur stígur í fótinn
og þyngdin kemur á fullu á fótinn
teygist á, til dæmis djúpu- og ytri
beygisinum sem eru aftan á fætinum.
Þegar svo kemur að spyrnunni skipt-
ir lengd táar máli. Því lengri sem táin
er mæðir meira á sinar á framan-
verðum fætinum eins og til dæmis
löngu réttisin. Það sem einnig skiptir
máli er harka efnis í skeifum og
hversu hörð gatan er sem riðið er á
og að síðustu hversu hratt er riðið.
Eftir því sem skeifur eru harðari
eykst höggleiðnin og má í því sam-
bandi spyrja hvort ekki sé löngu
tímabært að banna notkun skeifna
með harðsuðu í tá og hæl eins og er í
öllum erlendum reglum. Harðsuða í
hæl gerir líka það að verkum að hæll
skeifunnar slitnar nánast ekkert en
rúnaður hæll mildar höggið þegar
fótur snertir jörð. Harðsuða í tá kem-
ur að sama skapi í veg fyrir að tá
skeifunnar rúnist sem léttir veltu og
spyrnu fótarins til muna. Mörgum
þykir að ef eitthvað eigi að breyta ís-
lensku reglunum sé eðlilegast að
byrja á að banna ásoðnar eða pottað-
ar skeifur eins og það er oft kallað.
Þá er þess einnig að geta að of mjúkt
og þungt undirlag reynir mjög á sin-
ar og liði fóta. Annað sem ekki er
tekið á í reglum um fótabúnað og
járningar hrossa í keppni er fótstað-
an og er þá verið að tala um afstöðu
milli kjúku og hófs. Oft vill brenna
við þegar menn safna hófum að halli
hófs verður meiri en halli kjúkunnar,
með öðrum orðum að lína sem á að
vera bein verður brotin aftur sem
kallað er. Eftir því sem meiru munar
er álagið meira á sinar á aftanverðum
fætinum og sömuleiðis á tvo liði í fæt>
inum neðanverðum sem heita hóf- og
hvarfliðir. Algengara er að slíkt sjáist
á kynbótahrossum þar sem ekki er
hægt að laga fótstöðuna með því að
lyfta hælum með fleygplasti. Alag á
fætur eykst eftir því sem hraðar er
riðið, hófar eru lengri, fótabúnaður
þyngri, skeifur og gata harðari eða
þá mjög gljúpt og þungt reiðfæri.
Af því sem hér er sett fram mætti
ætla að málið sé einfalt og ekkert sé
sjálfsagðara en að taka upp fótabún-
aðarreglur kynbótadómanna þannig
að hér eftir ríði íslendingar „natural"
og stundi græna hestamennsku. En
á málinu eru fleiri hliðar sem varða
markaðssetningu hrossanna á er-
lendum sem og innlendum markaði,
staða íslenskrar hrossaræktar með
tilliti til töltsins, þátttaka fjölda
hestamanna í keppni og möguleikar
á að fara með mikinn fjölda hrossa í
keppni. Líklega fer best á því að
byrja á því síðasttalda.
Hvað sem öllum fullyrðingum um
að hestamót á Islandi séu langdregin
og leiðinleg stendur sú staðreynd
fóstum fótum að áhugi fyrir keppni
hefur aukist jafnt og þétt á undan-
fornum árum. Þar veldur miklu hin
nýja skipting í styrkleikaflokka á
mótum. Skapast hefur vettvangur
fyrir fjölmarga hestamenn að
spreyta sig í keppni þar sem þeir
hafa að einhverju að stefna og eiga
raunhæfan möguleika á að ná sér í
verðlaun. Það endast mjög fáir til að
keppa upp á þau býtti að vera alltaf í
neðstu sætum og sjá aldrei til sólar.
Það er einkum tvennt sem hamlar
framforum hjá þessum hópi sem við
getum kallað frístundahópinn, fyrst
er að nefna skort á kennslu og æf-
ingu og svo hitt að í mörgum tilvik-
um setur hestakosturinn skorður á
möguleikana og er það þá helst
gangsemin sem spillir fyrir. Það er