Morgunblaðið - 16.02.2000, Blaðsíða 36

-36 MIÐVIKUDAGUR 16. FEBRÚAR 2000
MORGUNBLAÐIÐ
Ekkert
peningavit
Hvortsem við erum ekki mönnum sinn-
andi yfir náttúruspjöllunum eða gráti
nœryfirþví að vatn skuli renna án þess
að það sé virkjað hljóta allir að vera
sammála um að ekki eigi að virkja hara
tilþess að virkja.
FJÖLÞJÓÐLEG risa-
fyrirtæki sem teygja
anga sín um allan
heim, Ford, Volks-
wagen, Shell, Exxon
og hvað þau nú heita, voru einu
sinni kölluð auðhringir, þeir voru
vondir og orsök margra mein-
semda. Enginn skyldi halda að
fjölþjóðarisarnir séu einhver góð-
gerðasamtök og þeir hafa oft mis-
beitt valdi sínu. En stórfyrirtækin
flytja oft nýja tækniþekkingu til
bláfátækra samfélaga og það sem
meira er: Þótt siðferðið í athafna-
semi þeirra sé oft vafasamt er
fjarstæða að segja að þau hirði
aldrei neitt um slík gildi. Þau
verða einfaldlega að hirða um þau
vegna þess að
flest eiga
þessi fyrir-
tæki höfuðból
sín í ríku lönd-
VIÐHORF
Eftir Kristján
Jónsson
unum þar sem þessi sömu gildi
eru í hávegum höfð, a.m.k. í orði.
Og þar er ekki aðeins réttarríki
og lýðræði heldur fullt af einstakl-
ingum, samtökum og fjölmiðlum
sem fyrr en síðar vekja athygli al-
mennings á óhreina tauinu, jafn-
vel þótt reynt sé að fela það.
Það er því bæði gott og slæmt í
senn að eiga samstarf við erlenda
risa. Ymislegt ætti að mæla með
því að við vinnum með Norsk
Hydro sem er jötunn úr Dofra-
fjöllum og því skyldur okkur,
hann getur ekki verið jafn ill-
skeyttur og sumir frændur hans.
Norðmenn eru reyndar sagðir
harðir í öllum viðskiptum en líka
gætnir og heiðarlegir. Vissulega
stálu þeir Leifí en kannski
gleymdum við að merkja hann
nógu vel.
En sjálft hjálpræðið kemur
ekki frá Norsk Hydro og ef við
förum flatt á þeim viðskiptum get-
um við sjálfum okkur um kennt.
Venjulegum, heimatilbúnum rök-
leysum og þjóðlegum skorti á pen-
ingaviti. Var ekki pláss fyrir það í
skipum forfeðranna, varð það eftir
í fjörunni?
Það er alveg makalaust að
hægt sé enn einu sinni að flækja
umræður hér á landi um mikilvæg
mál með einhverjum þykjustuleik
og hártogunum. Þessi dæmalausi
skollaleikur um stærð væntanlegs
álvers á Reyðarfirði er stjóm-
völdum til vansa. Það er óþarfi að
* þvarga fram og aftur um það
hvort verið eigi að vera 120 þús-
und tonn eða 480 þúsund tonn.
„Það er öllum ljóst að menn ætla
að stækka álverið þegar fram líða
stundir en það era engar skuld-
bindingar af nokkm-s hálfu í þeim
efnum,“ er haft eftir þáverandi
iðnaðarráðherra, Finni Ingólfs-
syni, á gamlársdag hér í blaðinu.
Þetta er nógu skýrt til að enginn
ætti að þurfa að mistúlka orðin,
stefnt er að stóra álveri, halinn
skrítni um „engar skuldbinding-
ar“ skiptir engu máli.
Hvers vegna stækka verið?
Vegna þess að þá fyrst verður það
verulega hagkvæmt, segja Norð-
menn, ef það verður ekki nema
120 þúsund tonn rétt stendur það
undir sér. Og væri eitthvert vit í að
hella sér út í svona umdeildar
framkvæmdir með það að mark-
miði að reisa verksmiðju sem varla
slefast yfir núllið? Hvers konar
dæmalaust ráðslag væri það?
Alver á Reyðarfirði merkir því
að virkja verður einnig við Kára-
hnjúka nema óvænt komi í Ijós að
hægt verði að nýta jarðvarma í
stað stóra draumanna norðan
jökla. Fuliyrðingar um annað era
ekkert nema látalæti sem ætlað
er að rugla fólk í ríminu, sefa þá
sem era hikandi.
En það er annað sem er með
öllu óskiljanlegt.
Hvernig er hægt að hundsa þau
rök sem hafa verið sett fram um
að virkjunin muni ekki bera sig?
Tveir hagfræðingar, þeii- Sigurð-
ur Jóhannsson og Guðmundur Ól-
afsson, hafa bent á að eigi virkj-
unin að sýna hagnað þurfi orku-
verðið að vera svo hátt, 20 mills á
kílóvattstund, að engar líkur era á
að framleiðslan í álverinu verði
samkeppnishæf á alþjóðamörkuð-
um. A mannamáli heitir þetta að
landsmenn þurfi að niðurgreiða
orkuverðið til að hægt verði að
reka álverið. Hvort sem við eram
ekki mönnum sinnandi yfir nátt-
úraspjöllunum eða gráti nær yfir
því að vatn skuli renna án þess að
það sé virkjað hljóta allir að vera
sammála um að ekki eigi að virkja
bara til þess að virkja. Við viljum
hagnast á bramboltinu.
Norsk Hydi’o ætlar sér ekki að
eiga nema ef til vill 20% í væntan-
legu álveri sem fyrirtæki í al-
menningseigu eins og Lands-
bankinn munu samt vilja festa fé
sitt í. Peningana okkar. Lífeyris-
sjóðirnir munu sumir vera að
velta fyrir sér að taka þátt í ævin-
týrinu. Talsmaður norska risans,
Thomas Knutzen, útskýrði fyrir
okkur öllum að Norsk Hydro
„teldi sig hreinlega ekki hafa fjár-
hagslega burði til að eiga miklu
stærri hlut“ svo að vitnað sé í
fréttii'.
Hreinn hagnaður stórfyrirtæk-
isins var í fyrra um 3,1 milljarður
norskra króna. í okkar krónum
eru þetta um 28 þúsund milljónir
króna! Fátækt er auðvitað svolítið
afstætt hugtak en ekki benda töl-
urnar til þess að orkurisinn sé á
vonarvöl. Okkur er sagt að ál-
bræðslan á Reyðarfirði muni
verða ekki aðeins lyftistöng fyrir
byggðir á Austurlandi heldur líka
arðvænlegt fyrirtæki sem óhætt
sé að gera eina af undirstöðum líf-
eyrisgreiðslna landsmanna.
Hvers vegna ætla þá norsku
frændumir okkar ekki að leggja
meira fé í samstarfið?
Við getum endalaust deilt um
einhveija þætti í arðsemisút-
reikningum hagfræðinganna
tveggja annars vegar og hins veg-
ar skýringar Landsvirkjunar sem
segir að víst verði orkuverðið svo
hátt að virkjunin beri sig. En
framlag Norsk Hydro í prósent-
um er ekki eitthvað sem við þurf-
um að rífast um, þar er um að
ræða staðreyndir. Þeir ætla ekki
að gera meira en dýfa tánni í
vatnið.
Þar til betri skýring fæst verð-
um við að giska á að þeim finnist
að um hálfgert fjárhættuspil sé að
ræða og því best að sýna var-
kárni. Nema þeir hafi ekkert pen-
ingavit og þá er þetta risi á brauð-
fótum.
UMRÆÐAN
Lífskjörin ráðast af
gj aldey ristekj unum
UMRÆÐUR um at-
vinnulífið hafa fallið í
skrítnar skorður upp á
síðkastið og era satt að
segja orðnay að hálf-
gerðu stagli. í fjölmiðl-
um era þeir háværast-
ir, sem virðast ganga út
frá því sem gefnu, að
það sé sama, _ hvaða
tækifæram við íslend-
ingar köstum á glæ.
Eftir sem áður bjóð-
ist okkur næg störf,
sem dugi til þess, að við
getum haldið uppi lífs-
kjöram öllum til handa,
sem séu ekki lakari en
best gerist erlendis. Þó
á það að vera okkur í fersku minni,
að í lok síðasta áratugar féll atvinnu-
stigið, svo að lífskjör versnuðu frá
ári til árs og atvinnuleysi varð veru-
legt. Því olli ekki síst það að gjald-
eyiistekjurnar höfðu dregist saman.
Útgerðin var á fallanda fæti og kom
fyrir lítið, þótt ríkisstjórn Stein-
gríms Hermannssonar dældi gjafafé
út um landið.
Þessi gamla hrollvekja er að líða
úr minni manna og kynslóð að vaxa
upp í landinu, sem ekki veit, hvað
verðbólga er. Lífskjör era betri en
nokkru sinni. Afrakstur þjóðarbús-
ins hefur aldrei verið meiri. Nýjar
gáttir eru óðum að opnast til annarra
landa. En auðvitað verður efnahags-
gátan ekki ráðin í eitt skipti fyrir öll.
Vegna fámennis okkar og lítils
heimamarkaðar verðum við stöðugt
að fylgjast með gjaldeyrisstöðunni
eins og góður skipstjóri fylgist með
loftvoginni. Þetta vitum við öll: Við
getum aldrei haft betri lífskjör til
langframa en_ gjaldeyrisöflunin
stendur undir. Eg ætla að víkja að
fjórum málefnum sem hafa verið í
umræðunni að undanförnu:
1. A sl. ári vora erlendir ferða-
menn 260 þúsund talsins. Gjaldeyr-
istekjur af flugi og ferðaþjónustu
fóru yfir 28 milljarða kr. Lykillinn að
þessum ótrúlega árangri var nýtt
leiðakerfi Flugleiða, sem hefur sann-
að ágæti sitt og gert fyrirtækjum í
ferðaþjónustu fært að starfa árið um
kring með góðum árangri og batn-
andi. Auðvitað munar einnig um
flugfélagið Atlanta en vöxtur þess
hefur verið ævintýri líkastur.
2. Komið hefur á daginn að ís-
lensk erfðagreining á ekki upp á
pallborðið hjá mörgum. Sumir
þeirra era læknar. Svo eru líka til
læknar, sem telja, að gagnagrunnur-
inn geti orðið þarft tæki og nauðsyn-
legt, til að skilja orsakir sjúkdóma og
leita leiða til að lækna þá. Þetta skil
ég vel. Á hinn bóginn skil ég alls
ekki, hvernig það getur orðið sjúkl-
ingum eða fólki almennt hættulegt,
að sjúkraskýrslum sé haldið til haga
undir dulnefni, svo að ekki sé hægt
að rekja þær aftur til einstakra
kvenna eða karla. Og þó svo væri!
Það mætti segja mér, að læknar
komist í hvaða sjúkraskýrslu, sem
þeim sýnist, ef þeir bera sig eftir
henni.
Svo er náttúrlega sú hlið á þessu
máli, að Islensk erfðagreining hefur
gefið fjölda vel menntaðara Islend-
inga tækifæri til að
snúa heim til starfa,
sem era krefjandi og
hæfa menntun þeiiTa.
Fyrirtækið hyggst
bjóða upp á störf utan
Reykjavíkur og gagna-
grannurinn á að geta
nýst okkur til að draga
úr kostnaði við heil-
brigðisþjónustu, þó svo
að hverjum einstökum
sjúklingi verði_ betur
sinnt en áður. Islensk
erfðagreining mun afla
þjóðfélaginu veralegs
gjaldeyris í framtíð-
inni.
Gáttaþefur er
spaugilegt nafn á jólasveini, sem var
fljótur að renna á lyktina, þar sem
krásir vora skildar eftir á glámbekk.
Nú síðast heyrðum við það í fréttum,
að tveir þjóðkunnir menn byðust til
þess fyrir hæfilega þóknun, að taka
fé fyrir hvert nafn, sem skráð yrði í
gagnagranninn hjá Islenskri erfða-
Byggðamál
Þá máttu kommarnir
ekki heyra minnst á
Búrfellsvirkjun og álver
við Straumsvík fremur
en Vinstri grænir á stór-
iðju nú, segir Halldór
Blöndal. Það leynir sér
ekki að hjartalagið er
hið sama.
greiningu. Hugmyndin er sennilega
sú, að skammt sé í það, að við Islend-
ingar getum allir sem einn lifað á því
að skiptast á pappír. Staðið í mála-
ferlum og skipst á pappír.
3. Við Islendingar höfum vitað það
lengi og af reynslu í þriðjung aldar,
að við getum ekki aflað okkur nægi-
legra gjaldeyristekna nema með
virkjun fallvatna. Það var einmitt
það, sem kom okkur í koll fyrir rúm-
um áratug, að okkur hafði ekki tekist
að semja um nýtt stóriðjufyrirtæki,
fyrr en Finnur Ingólfsson varð iðn-
aðarráðherra í ríkisstjórn Davíðs
Oddssonar. Þá komst skriður á þau
mál. Síðan hafa lífskjörin verið að
batna og hagur þjóðaiinnar að
vænkast. Nú er virkjun á Austur-
landi framundan með álveri við
Reyðarfjörð. Það er heldur ekki að
sökum að spyrja að sagan frá 7. ára-
tugnum endurtekur sig. Þá máttu
kommarnir ekki heyra minnst á Búr-
fellsvirkjun og álver við Straumsvík
fremur en Vinstri grænir á stóriðju
nú. Það leynir sér ekki að hjartalagið
er hið sama.
Hitt kom mér í opna skjöldu, að
kratar skyldu leggjast gegn Eyja-
bakkavirkjun, en það sýnir bara það
sem marga hafði grunað, að það er
öðruvísi fólk í Samfylkingunni en Al-
þýðuílokknum.
Margir era nú talsmenn þess að
Halldór
Blöndal
Sorgar og
samúðarmerki
Borið við minningarathaíhir
og jarðarfarir.
Allur ágóði rennur tii
líknarmála.
Fæst á bensínstöðvum,
í Kirkjuhúsinu og í
blómaverslunum.
|j KRABBAMEINSSJÚK BÖRN
<5lT hjálparstofnun
KIRKJUNNAR
Textilkjallarinn
I Barónsstíg59 i
k_551 3584
reynt sé að stöðva búsetuflutninga
til Reykjavíkur. Þegar svo stendur í
bólið þein’a. Með jarðgöngum til Fá-
skrúðsfjarðar og síðar til Norðfjarð-
ar er orðið svo skammt milli hinna
gömlu sjávarplássa, að segja má að
niðri á miðfjörðunum rísi 5 þúsund
manna kaupstaður, þar sem menn
geta sótt vinnu daglega, hvar sem
þeir búa. Eins og Skalla-Grímur vilja
Austfirðingar að fjárafli þeirra
standi á mörgum fótum. Þeir sjá það
fyrir sér, að álver verði, eins og sjáv-
arútvegurinn, kjölfesta fyrir kaup-
staðinn. Það býður upp á ný störf, að
sumu leyti fyrir fólk með annars
konar menntun og reynslu en fyrir
er. Það kallar á ný þjónustufyrirtæki
og skapar nýja atvinnumöguleika.
Auðgar mannlífið á staðnum. Þetta
er reynsla Akurnesinga. Svo megum
við heldur ekki gleyma því, að sjó-
menn endast ekki alla ævina til að
vera á sjónum. Það kemur að því, að
þeir þrá að vera með fjölskyldu sinni
og fá vinnu í landi, án þess að flytjast
suður.
4. Kísilgúrverksmiðjan við Mý-
vatn er eitt þein-a fyrirtækja, sem
um áratugi hefur aflað okkur mikils
gjaldeyris. Það er forsendan fyiir
þeh-ri byggð sem nú stendur í Mý-
vatnssveit. Allan þennan tíma hafa
náttúravísindamenn verið þar að
störfum og allan þennan tíma hafa
þeir verið að sýna fram á það, að
verksmiðjan spillti vatninu og lífríki
þess. Oftar en einu sinni þykist ég
muna eftir því, að þeh- hafi sýnt fram
á, að sérstaklega hafi flórgoðinn orð-
ið fyrir barðinu á verksmiðjunni.
Náttúrarannsóknastöðin við Mývatn
á lögheimili í Skútustaðahreppi.
Forstjóri hennar gengur til daglegra
starfa í Reykjavík. Eg hef fundið, að
Mývetningar telja, að það yrði styrk-
ur fyrir forstjóra rannsóknastöðvar-
innar að eiga þar fasta búsetu. Nú
hefur skýrsla erlendra sérfræðinga
leitt í ljós, að margt var ofsagt eða
missagt af því, sem áður hafði verið
sagt, um áhrif kísilgúrtökunnar úr
Mývatni. Það hlýtur að verða okkur
Islendingum umhugsunarefni.
Á dögunum þótti það tilefni til um-
ræðu utan dagskrár á Alþingi, að
Akureyringar höfðu sýnt því áhuga,
að höfuðstöðvar RARIK yrðu fluttar
þangað. Þingmenn úr Reykjavík
höfðu áhyggjur af því, hvað um þá
yrði, sem unnið hefðu hjá RARIK í
höfuðborginni. Það er ekkert óeðli-
legt við það, þótt sennilega sé auð-
veldara að fá vinnu þar við sitt hæfí
en sums staðar annars staðar. Ýmsir
vísindamenn í náttúrufræði hafa
sýnt mikinn vilja til þess að loka Kís-
iliðjunni og steypa undan Mývetn-
ingum - svipta þá atvinnu sinni. Ein-
hver húmoristi hefur búið til þá
sögu, að einn vísindamannanna hafi
haft samband við Kára Stefánsson
og spurt hann, hvort hann gæti út-
vegað Mývetningum vinnu.
Eg hef vikið hér að fjóram málefn-
um og fyrirtækjum, sem öll era
gjaldeyrisskapandi og skapa vinnu
utan höfuðborgarsvæðisins. I næstu
grein mun ég gera sjávarútveginn að
umtalsefni.
Höfundur er forseti Alþingis.
Greiðslukerfi banka
KERFISÞRÓUN HF.
Fákafeni 11 • Sími 568 8055
http://www.kerfisthroun.is/