Morgunblaðið - 16.02.2000, Síða 56

56 MIÐVIKUDAGUR 16. FEBRÚAR 2000
MORGUNBLAÐIÐ
FÓLK í FRÉTTUM
Forvitnilegar bækur
Valdamikill
plast-
klumpur
„Barbie Culture" úr ritröðinni
■> „Core Cultural Icons“. Höfundur:
Mary F. Rogers. 171 bls. SAGE
Publications, London, 1999.
BARBIE kann ekki að tala. Það
vita allir. En eitt sinn voru fram-
leiddar talandi Barbie-dúkkur; þær
töluðu þegar þú togaðir í spotta.
Barbie sagði: „Stærðfræði er erf-
ið!“, og það varð allt vitlaust. Vilj-
um við að stelpur hugsi þannig?
Má Barbie segja eitthvað svona?
Hún, sem „fyrirmynd" ungra
•stúlkna, ætti að hugsa sig tvisvar
um áður en hún lætur eitthvað
svona út úr sér.
Barbie hefur áhrif. Barbie er
hluti af lífí okkar - hvort sem okk-
ur
líkar betur eða verr. Hér er hún
sjálf, hlutverk hennar og áhrif,
rannsökuð frá hinum ýmsu hliðum.
Skyggnst er undir yfírborð Mattel-
risans og í ljós kemur vel skipulagt
peningaplokk og verksmiðjur fyllt-
ar ódýru vinnuafli - bókin er vænt-
anlega óvinsæl hjá framleiðenda
dúkkunnar, því ekkert má sverta
mannorð Barbie litlu.
Barbie er sett undir smásjána:
Barbie á aldrei bágt, Barbie fer
aldrei að gráta, Barbie hefur
aldrei áhyggjur og Barbie fær allt
sem hún vill. Barbie er ung. Barbie
er með beinar tennur. Barbie er
ljóshærð og bláeygð. Og Barbie er
hvít, með sólbakað hörund. Það er
auðvelt að vera Barbie. Höfundur
leggur sig fram við að setja hana í
samhengi við okkur raunveruiega
fólkið og hún er oftar en ekki sýnd
í vafasömu ljósi - Barbie er góð, en
hefur hún góð áhrif?
Börn og fullorðnir eru beðin um
að lýsa upplifun sinni á dúkkunni.
Foreldrar lýsa Barbie-hræðslu
(„strákarnir fá ekki að leika sér
með byssur og stelpurnar ekki
með Barbie") á meðan aðrir játa
ást sína á bláeygðu prinsessunni
(„ég skrifaði þetta Ijóð um
Barbie...“). Öðrum er illa við hana.
Barbie hefur verið sett í örbylgju-
ofninn, bundin við flugelda og
skotið á loft, og sætt fleira ofbeldi.
Jafnvel klippt af henni hárið. Og
höfundur gerir grein fyrir hugleið-
ingum annarra fræðimanna: Er
Barbie kvenkyns?
Margt forvitnilegt skýtur upp
kollinum. Engar yfírgengilegar
uppljóstranir eru birtar eða ný
sannindi, en við fáum vel unna
samantekt og umfjöllun um vesa-
lings dúkkuna sem á óbeinan hátt
mótar skoðanir okkar. Við getum
reynt að fullyrða að Barbie hafí
engin áhrif á okkur, en hún gerir
það nú samt. Hún getur a.m.k.
fengið okkur til að hugsa. Fleiri en
ég minnast þess eflaust að hafa
hugsað sem barn: EG leik Barbie,
en hver leikur MIG?
Silja Björk Baldursdóttir
KONUR IMYNDASÖGUM VESTANHAFS
Frá góðum stúlkum
til slæmra stelpna
Myndasöguhöfundurinn
Trina Robbins gaf á síð-
asta ári út bók um sögu
kvenna í myndasögum.
Dóra Ósk Halldórsdótt-
ir skoðaði þessa bók
sem segir söguna jafnt í
myndum sem máli.
HVAÐ kemur fyrst upp í hugann
þegar bandarískar myndasögur ber
á góma? Ekki er ólíklegt að það séu
kumpánamir Superman og Spider-
man eða aðrar teiknaðar ofurhetj-
ur sem hafa notið mikilla vinsælda í
gegnum tiðina og hafa ratað á hvíta
tjaldið með misgóðum árangri.
Margir telja að myndasöguformið
sé vettvangur stráka og að fáar af-
gerandi kvenpersónur sé þar að
finna.
Ævintýri daglegs lífs
Trina Robbins er ein þeirra
kvenna sem hefur teiknað mynda-
sögur í rúmlega þrjátíu ár. í bók-
inni „From Girls to Grrlz“ rekur
hún sögu kvenmyndasagna frá
fjórða áratugnum fram til dagsins í
dag. Eins og gefur að skilja má sjá
sambærilega þróun í kvenpersón-
um myndasagnanna og í persónum
kvikmynda eða skáldverka, enda
ímynd kvenna breyst talsvert á
þessum rúmlega 60 árum.
Tina tengir uppgang kvenpers-
óna í myndasöguin við upphaf tán-
ingamenningar sem var að festa sig
í sessi á fyrri hluta aldarinnar.
Myndasögur má rekja til dagblaða
frá upphafi aldarinnar og voru árin
áður en sjónvarpið kom til sögunn-
ar helsti uppgangstími myndasög-
unnar. Árið 1938 sköpuðu þeir
Jerry Siegel og Joe Shuster Sup-
erman sem varð mjög vinsæll hjá
drengjum sem gleyptu í sig hvert
ævintýrið eftir annað um þetta
fljúgandi ofurmenni. Á þessum
tíma voru engar myndasögur skrif-
aðar sem höfðuðu sérstaklega til
stúlkna en það átti fljótlega eftir að
breytast. Robbins telur upphafið
vera útgáfu Arch/e-myndasögunn-
ar sem kom út í lok ársins 1941.
Helsti munurinn á Archie og ofur-
hetjumyndasögunum var að Archie
og vinir hans voru ósköp venjuleg
bandarisk ungmenni. Sama mánuð
og Archie kom fyrst út voru margir
ungir menn kvaddir í herinn og
ekki leið á löngu þar til myndasag-
an endurspeglaði það með herkvað-
ningu vina Archies. Hlutskipti
aukapersónanna Betty og Veronicu
var að berjast um hylli aðalpers-
ónunnar Árchie, en þær þóttu þó
aðeins komast út fyrir klisjukennda
persónusköpun fyrri myndasagna.
Stelpur stærsti
lesendahópurinn
Með tilkomu Archie varð breyt-
ing á lcsendahóp myndasagna í
Bandaríkjunum. Stelpur á al-
drinum 6-13 ára voru stærsti les-
endahópur seríunnar. Sú staðreynd
átti eftir að kynna fleiri kvenpers-
ónur til sögunnar, eins og þær
Suzie, Torchy og Katy Keene, en
allar voru þær þó hugarfóstur karl-
kyns teiknara. Þær tvær fyrr-
nefndu falla að mati Robbins undir
þemaflokkinn „lítt gefna Ijóskan",
en báðar áttu í erfiðleikum með að
fá eða halda vinnu en beindu allri
orku sinni í ögrandi klæðaburð.
Katy Keene var hins vegar engin
ljóska. Hún var kvikmyndastjarna á
uppleið en þrátt fyrir að hún væri
heldur burðugri persóna en stöll-
urnar Suzie og Torchy hélt hún sig
Rokksfjörnur urðu vinsælar á
rómantíska timabilinu og hér má
sjá Bitlana á forsíðu mynda-
sögublaðs.
kirfilega innan þess ramma sem
konum var búinn á þessum árum.
Litlu trítlurnar
Um miðjan fimmta áratuginn
hófst útgáfa á myndasögum með
litlu Audrey, Litlu Dot, Litlu Lottu
og si'ðast en ekki síst Litlu Lúlú.
Breyting varð á áhugamálunum,
enda voru þessar litlu dömur ekki
farnar að kljást um karlpeninginn
en hugsuðu þeim mun meira um
mat eða leiki. Vinsælust þeirra allra
var Litla Lúlú, sem var hugarfóstur
Marge Henderson Buell sem teikn-
aði hana fyrir Saturday Evening
Post frá árinu 1935-1944. Mynda-
sögubækurnar um Lúlú teiknaði
John Stanley en útgáfa þeirra hófst
1945. Þrátt fyrir að Lúlú hefði sýnt
sig að vera skynugur krakki í
myndasögum Buells gerði
Stanley hana enn fjöl-
breytilegri persónu í
myndasögubókunum. Marg-
ar sögurnar um hana snúast um
hvernig hún reynir að komast inn í
strákaklíkurnar og endurspeglar
sú viðleitni afstöðu kvenna tímabils-
Teiknaðar ástarsögur
Frá upphafi fimmta áratugarins
og langt fram á áttunda áratuginn
kom fram ný grein myndasagna
sem hafði ástarlífið að yrkisefni.
Blöð með nöfnum eins og Young
Romance, Hi-School Romance, Lost
Embrace og My Tarnished Reputa-
tion höfðu öll kvenpersónur í aðal-
hlutverkum og tíunduðu á meló-
dramatfskan hátt ástina og
fylgifiska hennar. Um miðjan
sjöunda áratuginn voru breyttar
áherslur í þjóðfélaginu farnar að
sýna sig í ástarmyndasögunum. I
stað hins stöðuga snyrtimennis sem
hafði í fyrri sögum átt hug og
hjarta stúlknanna voru rokkstjörn-
ur og byltingarmenn orðnir áhuga-
verðari ástarviðfóng. Sögur eins og
„Hann er með sítt hár og ég elska
hann“ urðu geysivinsælar.
Nýjar konur
Á áttunda og níunda áratugnum
sáust miklar breytingar á mynda-
sögum þar sem konur voru í aðal-
hlutverki. Fyrir það fyrsta fóru
fleiri konur sjálfar að teikna, en
einnig fór barátta kvenna fyrir
mannrétfindum að sýna sig í
myndasögunum. Fyrsta myndasag-
an sem eingöngu konur stóðu að
var It Ain’t Me Babe: Women’s
Liberation og stóðu m.a. að út-
gáfunni þær Trina Robbins, Willy
Mendes,Lisa Lyons og Michele
Brand. Árið 1972 kom út annað
myndasögublað úr smiðju kvenna.
Tits’n’Clits, sem fjallaði um kyn-
ferðismál á forsendum kvenna.
Góðu stúlkurnar úr myndasögum
Síðasta tölublað Wimmin’s Com-
ix kom út árið 1992 og hér er
gamli góði Mad-gæinn kven-
gerður.
Kvenpers-'^
ónan Suzie
hugaði meira
að eggjandi
klæðnaði en
starfsframa.
Forvitnilegar bækur
i APf'lE 10ENT1FIER j
Barbie*
> Doiis
P- \ Thc iltuitratcd idcntifirr
f V s to ovcr 140 dolls
Sakleysis-
legur dýr-
gripur
„Barbie Dolls - The Illustrated
Identifier to over 140 dolls“ úr rit-
röðinni „Apple Identifier". Höfund-
ur: Janine Fennick. 80 bls. Apple
Press, London, 1998.
fyrri tíma voru að breytast og ekki
kunnu allir að meta þá breytingu. I
kjölfarið kom bylgja af myndasög-
um eftir konur þar sem tekið var á
málefnum einstæðra mæðra, launa-
misrétti, samkynhneigð og fóstur-
eyðingum svo eitthvað sé nefnt.
Blaðið Wimmen’s Comix varvett-
vangur kvenkyns myndasögusmiða
og þar birtist fyrsta sjálfsævisögu-
lega myndasagan eftir Aline Kom-
insky, en það form átti eftir að
ryðja sér enn frekar til rúms og má
segja að sjálfsævisöguleg nálgun og
myndasögur þar sem ungar, reiðar
og herskáar konur voru í aðal-
hlutverki hafi verið mest áberandi
á síðustu árum.
Trina Robbins segir að þrátt fyr-
ir að mikil gróska hafi verið á átt-
unda áratugnum í myndasögum
kvenna, þá hafi miðillinn sem slíkur
verið á undanhaldi, enda megi
segja bæði um sjálfsævisögulegu
nálgunina og hina pólitískt meðvit-
uðu kvenréttindamyndasögu að
ákveðið fjör og skemmtigildi
myndasögunnar hafi nánast horfið.
Með tilkomu sjónvarpsins fóru
myndasögur að seljast, verr og
margar sögurnar voru gefnar út í
litlu upplagi fyrir h'tinn lesendahóp
og hafa margar stærstu útgáfurnar
haldið að sér höndum í útgáfunni.
Hins vegar sýni allar kannanir vest-
anhafs að sjaldan ef nokkurn tíma
hafi fólk lesið meira og því sé ekk-
ert því til fyrirstöðu að góðar
myndasögur geti ennþá notið vin-
sælda, bæði hjá konum og körlum.
^ UPPHAFLEGA var
Barbie-dúkkan hugsuð
sem leikfang fyrir ungar
' stúlkur. í dag er hún
/ meira en leikfang fyrir
fleiri en stúlkubörn. Eftir-
sóttar dúkkur ganga kaupum og
sölum á himinháu verði - þú
þarft aðeins að eiga réttu
dúkkuna, vel með farna, og
hafa vit á því að selja hana
hæstbjóðanda.
Þú getur líka bara átt
þínar 100 dúkkur og
dáðst að þeim - klætt
þær í og úr, greitt á þeim
hárið og passað þær.
Sumir safna Barbie-
dúkkunum ánægjunn-
ar vegna. Aðrir vegna
þess að þeir gera sér
grein fyrir því, að sjaldgæf-
ar dúkkur eru gulls ígildi. En
hvernig sem málið snýr að
safnaranum, þá þarf hann að
kunna ýmislegt fyrir
sér í heimi dúkkunn-
ar. Og þá kemur bók
sem þessi til sögunnar. Sá
sem safna ætlar Barbie-dúkkum
þarf að hafa tvennt á hreinu. í
fyrsta lagi, hvernig meðhöndla á
djásnin (hvernig nærðu græna slím-
inu af, sem kemur út úr eyrunum á
elstu dúkkunum?). Og í öðru lagi,
þarf hann að þekkja dýrgripina úr -
hann verður að vita hvaða dúkkur á
að kaupa, og hverjar á að hunsa.
Þessi bók, sem ætluð er sem kynning
fyiir byrjendur, gefur góð ráð um
viðhald fegurðar dúkkunnar og rek-
ur sig í gegnum sögu Barbie, í mynd-
um og máli, og bendir á eftirsóttar
dúkkur.
Það er fróðlegt að skoða dúkkurn-
ar með augum safnarans. Barbie fær
allt aðra merkingu en í fræðilegri út-
tekt hugsandi manns. Hér er Barbie
glæsileg, og ekki nokkur skuggi á
ímynd hennar. Bók þessi er skrifuð
af safnara sem svo greinilega elskar
dúkkurnar, og elskar blint. Hvergi
örlar á gagnrýni - dúkkan er dýrl-
ingur og yfir allt hafin.
Það er kostulegt að lesa lýsingarn-
ar á dauðum hlutunum - dúkkunum
er lýst eins og um lifandi fólk sé að
ræða. Og fyrir okkur sem ekki söfn-
um, heldur lesum fyrir forvitni sakir,
þá eru smáatriðin dásamlega
ómerkileg - í fyrsta sinn sem Ken
kom á sjónarsviðið var hann með
áfast stutt hár og í sundfötum, en
þegar hann var settur í sund varð
hann sköllóttur greyið. Algjörlega
einskis verðar upplýsingar fyrir mig
og marga! En ég sé eftir að hafa ekki
litið í svona bók sem barn. Núna
fyrst veit ég hvernig best er að þvo á
Barbie hárið og að suma kjólana
hennar er best að reyna ekki að þvo,
heldur setja í hreinsun.
Silja Björk Baldursdóttir