Morgunblaðið - 17.06.2000, Blaðsíða 32

Morgunblaðið - 17.06.2000, Blaðsíða 32
32 LAUGARDAGUR 17. JÚNÍ 2000 ERLENT MORGUNBLAÐIÐ Óvissa í Sýr- landi að Ass- ad gengnum Hafez al-Assad, sem stjórnaði Sýrlandi af festu um þriggja áratuga skeið, var borínn til grafar í byi;jun vikunnar. Magnús Þ. Bernharðsson spáir hér í hvort með fráfalli Assads (sem þýðir ljón á arabísku) hafí „ljóni verið rutt úr vegiu friðar í Miðausturlöndum eða hvort tilkoma sonar hans, Bashar al-Assad, á valdastóli í Sýrlandi muni valda því að fleiri og ljón birtist á þessum illfæra vegi. Reuters Stuðningsmaður Bashars al-Assads, sonar og arftaka Hafez al-Assads, heldur mynd af nýja forsetanum á lofti við útfor hins síðamefnda í fjallaþorpinu Quardaha í Sýrlandi sl. þriðjudag. Á SÍÐASTA áratug hefur talsverður árangur náðst í friðarumleitunum fyrir botni Miðjarð- arhafs. Niðurstöður Madríd-ráðstefnunnar 1991, Óslóar-samningsins 1993 og sjálfstjórn Palestínumanna á Gaza og Vesturbakkanum komu í kjölfar flókinna samningaviðræðna þar sem sálfræðilegar og pólitískar hindranir voru yfirstignar. Þrátt fyrir þann árangur sem náðst hefur er mikið verk óunnið og enn eru mörg ljón í veginum. Þetta á sérstaklega við um Sýrland. Sýrlendingar hafa ekki samið um frið við Israel þótt Egyptar og Jórdanar hafi náð samkomulagi við erkióvininn. Nú er spurning hvað gerist í kjölfar andláts Hafez al-Assad Sýrlandsforseta. Hafez al-Assad (Assad þýðir ljón á arabísku) stjórnaði landinu af mikilli festu og ákveðni í um 30 ár. Spurningin er hvort erfiðu ljóni (Assad) hafi verið rutt úr vegi eða hvort tilkoma sonar hans, Bashar al- Assad, muni valda því að fleiri og jafnvel hættulegri ljón birtist á þessum illfæra vegi. Var ósveigjanlegur gagnvart Israel Við fyrstu sýn mætti ætla að fráfall Hafez al-Assad hefði jákvæðar afleiðingar fyrir frið- arviðræðurnar. Forsetinn fyrrverandi var ekki beinlínis nefndur í sömu andrá og Móðir Teresa eða Desmond Tutu og aldrei kom hann til greina sem friðarverðlaunahafi Nóbels. Síðustu þrjá áratugina neitaði Hafez al-Assad statt og stöðugt að semja um eitt eða neitt við ísrael. Hann einangraði Sýrland frá hinum arabaríkjunum og var ekki í góðum tengslum við leiðtoga eins og Hosni Mubarak, forseta Egyptalands, né Hussein heitinn Jórdaníu- konung. Ennfremur var al-Assad iðinn við að gagnrýna Yasser Arafat, leiðtoga Palestínu- manna (Arafat var stundum titlaður í sýr- lenskum dagblöðum „sonur 60,000 vændis- kvenna.“) Ekki sýndi al-Assad heldur neina fyrirmyndarframkomu gagnvart eigin fólki. Hann var annálaður harðstjóri sem stjórnaði Sýrlandi harðri hendi og virti mannréttindi þegna sinna að vettugi. Vegna þessa var hon- um oft líkt við kollega sinn, Saddam Hussein, forseta Iraks, og þeim lýst sem grimmum, þrjóskum og einrænum einstaklingum sem hefðu óæskileg markmið. Þegar ferill Hafez al-Assad er metinn, og þá sérstaklega hlutverk hans í friðarferlinu, kemur í ljós að samanburður við Saddam Hussein er allsendis óréttlátur og villandi. Þótt al-Assad væri sannarlega enginn kór- drengur lagði hann ekki kapp á að stækka umráðasvæði lands síns eins og hefur verið helsta hugðarefni Saddams. Það sem vakti fyrst og fremst fyrir al-Assad var að endur- heimta það land sem Sýrland missti í sex daga stríðinu árið 1967, þegar Sýrlendingar misstu Gólanhæðirnar í hendur Israelmanna. Þetta stríð var mikið áfall fyrir Sýrland og markaði djúp spor í huga og sálu al-Assads sem og annarra Sýrlendinga. Allt frá því hann komst til valda árið 1970 stefndi hann statt og stöð- ugt að því að Sýrlendingar eignuðust aftur hvern einasta sentimetra sem þeir misstu 1967. Afstaða al-Assad var í raun mjög einföld þótt sumir teldu hana þráhyggju - Sýrlend- ingar myndu ekki semja um frið fyrr en ísrael færði þeim aftur Gólan-hæðirnar. Að mati al- Assads tóku Israelar Gólan-hæðirnar með ólögmætum hætti og því ættu þeir að leiðrétta þessa lögleysu með því að skila þeim aftur til Sýrlands áður en gengið yrði að samninga- borðinu. Viðhorf forsetans var harðlega gagn- rýnt bæði í ísrael og á Vesturlöndum og var hann stimplaður mikill andstæðingur friðar. Þegar stefna al-Assads er metin út frá sjónar- hóli Sýrlendinga (sem er ekki oft gert) kemur þó í ljós að hún var í raun vel ígrunduð og tók mið af aðstæðum í Sýrlandi, Israel og öðrum arabaríkjum. Vegna þess hversu valdamikill hann var innan Sýrlands og hversu stöðugt það land hefur verið síðustu árin er staðan nú, við fráfall hans, flóknari en áður og gæti sett friðarferlið úr skorðum. Kænn einræðisherra Þeim vestrænu stjórnmálamönnum sem höfðu veruleg samskipti við Hafez al-Assad ber öllum saman um að hann hafi verið slyng- ur samningamaður og kænn einræðisherra. Rétt eins og aðrir einræðisherrar um allan heim freistaðist Hafez al-Assad til að nýta embættið til að aúðga sig og sína og að tryggja með öllum tiltækum ráð- um að hann myndi njóta þess vel og lengi. Þetta. sjónarmið var ríkjandi í öllum samskiptum hans við Israel. Hann var ekki sannfærður um að friðarástand myndi endilega styrkja stöðu sína enda er miklu auðveldara að vera harður einræðis- herra í styrjaldarástandi en í friði. Ákvarðan- ir al-Assads miðuðu einnig að því að styrkja stöðu Sýrlands og tryggja áframhaldandi sjálfstæði landsins. Þær einkenndust af vark- árni og báru merki manns sem var í varnar- stöðu frekar en í sókn enda var hann meðvit- aður um yfirburða hernaðarmátt ísraela. Hann var ekki á þeim buxunum að semja um frið til þess eins að semja um frið. Hann sá hvaða örlög biðu Yitzhak Rabins, forsætis- ráðherra ísraels, og Anwar al-Sadats, forseta Egyptalands, sem sámdi um frið við Israel í Camp David árið 1977. Bæði Rabin og al-Sadat voru myrtir af einstaklingum sem töldu þá hafa svikið málstað þjóðar sinnar. Reynsla al-Assads af hinum eiginlegum friðarviðræðum gerði hann tor- trygginn gagnvart ísrael og á hlutverk og markmið Bandaríkjanna. Þessi reynsla sann- færði hann um að það væri varhugavert að taka þátt í viðræðunum. Al-Assad sá mjög ólíka forsætisráðherra ísraels koma og fara sem höfðu margvísleg umboð og ólíka utan- ríkisstefnu. Hann gat ekki fyllilega treyst því að þessir forsætisráðherrar gætu staðið við sitt eða að ísraelsmenn yfirhöfuð myndu standa við samninga ef ný stjórn tæki við. Hann áleit að ísraelsmenn, sem voru ávallt með Bandaríkin á bak við sig, hefðu í hverri lotu náð að beita ýmsum brögðum til að ná einum of hagstæðum samningum. Hann taldi að Egyptar, Palestínumenn og Jórdanar hefðu allir samið af sér í samningum þeirra við ísrael. Hann hafði því lítinn áhuga á að semja við ísrael enda taldi hann sig vera veikari aðilann. í raun gat al-Assad lítið aðhafst og hann beið því rólegur eftir rétta augnablikinu. Þess vegna treysti hann áhrif sín í Líbanon (síðasta áratug hefur Líbanon verið lepprfki Sýrlands) og kynnti undir árásir þaðan á Israel og á her- stöðvar Israela í suðurhluta Líbanons. Líban- on var trompið í hendi al-Assads sem hann gat sífellt notað sem ógnun í öllum formlegum og óformlegum viðræðum. Hann var ekki ýkja hrifinn þegar Israelsmenn tóku þá ákvörðun að yfirgefa Líbanon enda missti hann við það spón úr aski sínum. Þess vegna neyddist al- Assad til að setjast aftur að samningaborðinu nú í vor og heimildir telja að Sýrlendingar og Israelar hafi verið mjög nálægt samkomulagi áður en al-Assad ákvað að hætta við allt sam- an. Enn er ekki ljóst hvaða þýðingu brotthv- arf ísraela frá Líbanon mun hafa fyrir friðar- viðræðurnar en þetta gerir stöðu Bashar al-Assad gagnvart Israel erfiðari. Bashar al-Assad tekur sannarlega við erf- iðu búi úr hendi föður síns. Bashar var næst elsti sonur Hafez og honum var aldrei ætlað það hlutverk sem hann er nú skyndilega í. Það var ætlað Basil, eldri bróður Bashars, sem hafði hlotið frama í sýrlenska hernum, en Bashar lærði augnlækningar í Englandi. Þeg- ar Basil lést í bflslysi 1994 var Bashar kallað- ur heim áður en hann lauk námi til að undir- búa feril hans í stjórnmálum. Á síðustu fimm árum hefur Bashar verið hægri hönd föður síns og sinnt ýmsum opinberum störfum. Hann var þó aðallega þekktur fyrir að stýra tölvunefnd Sýrlands, sem hefur það að markmiði að auka tölvunotkun í landinu. Nú tekur hann óvænt við af föður sínum þótt það brjóti í bága við stjórnarskrá landsins. Farsakenndur frami Það var mjög eðlilegt að Abdullah II Jórdaníukonungur, sem nýlega sótti ísland heim, tæki við af föður sínum, enda er Jórdan- ía konungsveldi. Hins vegar er Sýrland lýð- veldi og stjórnarskrá lýðveldisins gerir sann- arlega ekki ráð fyrir því að forsetaembættið gangi í erfðir! Á síðustu vikum hefur verið farsakennt að fylgjast með aðgerðum sýr- lenska stjórnvalda til að undirbúa jarðveginn fyrir Bashar. Þeir lækkuðu lágmarksaldur forsetaembættisins úr 40 í 34 (af einskærri til- viljun þá er Bashar einmitt 34 ára!) og Bashar flaug í gegnum metorðastigann í sýrlenska hernum á nokkrum vikum, sem undir eðlileg- um kringumstæðum ætti að taka fjöldamörg ár. Með aðgerðum sínum skapaði al-Assad nýja stjórnskipun sem er eins konar konungs- lýðveldi - eins þversagnarkennt og það kann að hljóma. Þetta er vissulega freistandi for- dæmi fyrir aðra leiðtoga lýðvelda í Miðaustur- löndum. Muammar Kaddafi, leiðtogi Líbýu, Saddam Hussein og jafnvel Hosni Mubarak eru komnir nokkuð við aldur. Þeir eiga allir syni sem hafa tekið virkan þátt í stjórnmálum. Nú sjá þeir leið til að koma þeim að og tryggja þannig áframhaldandi völd fjölskyldunnar að þeim liðnum sem er ekki endilega jákvæð þró- un fyrir þessi lönd. Assad yngri vill rjúfa einangrun Sýrlands Frammistaða hins nýja forseta næstu vik- urnar er afar mikilvæg. Bashar er á svipuðum aldri og Abdullah II Jórdaníukonungur og þeir eru á margan hátt mjög svipaðir einstakl- ingar. Bashar talar bæði frönsku og ensku og hefur lært á Vesturlöndum. Hann hefur lýst því yfir að hann vilji rjúfa einangrun Sýrlands og opna landið fyrir nýjum straumum og stefnum. Hins vegar er Bashar í mun erfiðari stöðu en Abdullah. Það ríkir vafí um lögmæti skipunar Bashars í embætti forseta, hann hef- ur enga reynslu af hernaðarmálum og hann þarf að glíma við erfiða friðarsamninga. Sum- ir áhrifamiklir Sýrlendingar eru ekki svo hrifnir af áframhaldandi veldi al-Assad-fjöI- skyldunnar og Alawíta almennt (AJawítar eru sértrúarhópur innan íslams sem fjölskylda al- Assads tilheyrir). Þeir bíða því eftir veikleika- merki hjá Bashar og þá gæti stíflan sprungið. Sérstaklega verður torvelt fyrir Bashai- að hefja samskipti við ísrael. Sennilega vill Bashar, eins og flestir Arabar á hans aldri, koma á friðsamlegum tengslum við ísrael. En ef það verður litið svo á að hann sé að gefa eft- ir í viðræðunum við Israel, sem faðir hans gerði aldrei, gæti einhver hópur notað tæki- færið og reynt að bola honum frá völdum. Slíkt myndi skapa óstöðugleika og spennu í Sýrlandi sem og annars staðar á þessu svæði, ekki síst í samskiptum Sýrlendinga og ísra- ela. Nú eru kaflaskipti í Sýrlandi og ný kynslóð tekin við. Þótt ákveðnar hindranir séu vissu- lega til staðar eru þær ekki endilega óviðráð- anlegri en áður. Hið skyndilega fráfall al-Ass- ads og hin veika staða Ehud Baraks í ísrael valda því að sennilega munu við- ræður landanna dragast á lang- inn. En það verður vonandi þess virði að bíða. Ef Sýrlendingar og Israelsmenn undirrita friðar- sáttmála yrði hann sá síðasti í röðinni milli Araba og ísraela (hinir eru kenndir við Camp David, Osló, Wye og loks samningur ísraela og Jórdaníu). Þannig myndi nást formlegur endir á hat- rammar deilur og átök fyrir botni Miðjarðar- hafs sem verið hafa sem rauður þráður í gegn- um mannkynssöguna síðustu fimmtíu árin. Dr. Magnús Þorkell Bernharðsson er aðstóðar- prófessor íMiðausturlandafræðum við Hofstra■ háskólann íNew York. Staðan er f lókn- ari en áður og gæti sett friðar- ferlið úr skorðum Nú eru kafla- skipti í Sýrlandi og ný kynslóð tekin við
Blaðsíða 1
Blaðsíða 2
Blaðsíða 3
Blaðsíða 4
Blaðsíða 5
Blaðsíða 6
Blaðsíða 7
Blaðsíða 8
Blaðsíða 9
Blaðsíða 10
Blaðsíða 11
Blaðsíða 12
Blaðsíða 13
Blaðsíða 14
Blaðsíða 15
Blaðsíða 16
Blaðsíða 17
Blaðsíða 18
Blaðsíða 19
Blaðsíða 20
Blaðsíða 21
Blaðsíða 22
Blaðsíða 23
Blaðsíða 24
Blaðsíða 25
Blaðsíða 26
Blaðsíða 27
Blaðsíða 28
Blaðsíða 29
Blaðsíða 30
Blaðsíða 31
Blaðsíða 32
Blaðsíða 33
Blaðsíða 34
Blaðsíða 35
Blaðsíða 36
Blaðsíða 37
Blaðsíða 38
Blaðsíða 39
Blaðsíða 40
Blaðsíða 41
Blaðsíða 42
Blaðsíða 43
Blaðsíða 44
Blaðsíða 45
Blaðsíða 46
Blaðsíða 47
Blaðsíða 48
Blaðsíða 49
Blaðsíða 50
Blaðsíða 51
Blaðsíða 52
Blaðsíða 53
Blaðsíða 54
Blaðsíða 55
Blaðsíða 56
Blaðsíða 57
Blaðsíða 58
Blaðsíða 59
Blaðsíða 60
Blaðsíða 61
Blaðsíða 62
Blaðsíða 63
Blaðsíða 64
Blaðsíða 65
Blaðsíða 66
Blaðsíða 67
Blaðsíða 68
Blaðsíða 69
Blaðsíða 70
Blaðsíða 71
Blaðsíða 72
Blaðsíða 73
Blaðsíða 74
Blaðsíða 75
Blaðsíða 76
Blaðsíða 77
Blaðsíða 78
Blaðsíða 79
Blaðsíða 80
Blaðsíða 81
Blaðsíða 82
Blaðsíða 83
Blaðsíða 84
Blaðsíða 85
Blaðsíða 86
Blaðsíða 87
Blaðsíða 88
Blaðsíða 89
Blaðsíða 90
Blaðsíða 91
Blaðsíða 92

x

Morgunblaðið

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.