Morgunblaðið - 17.06.2000, Blaðsíða 47

Morgunblaðið - 17.06.2000, Blaðsíða 47
46 LAUGARDAGUR 17. JÚNÍ 2000 MORGUNBLAÐIÐ MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 17. JÚNÍ 2000 47 STOFNAÐ 1913 Útgefandi: Árvakur hf., Reykjavík. Framkvœmdastjóri: Hallgrímur B. Geirsson. Ritstjórar: Matthías Johannessen, Styrmir Gunnarsson. 17. JUNI / DAG höldum við íslendingar há- tíðlegan þjóðhátíðardag okkar, 17. júní, í síðasta sinn á 20. öld- inni, þeirri öld, sem færði okkur sjálf- stæði á ný. Afangarnir í sjálfstæðisbaráttu okkar á 20. öldinni eru nokkrir og merkir. Fyrst heimastjórnin árið 1904. Senn verða liðin 100 ár frá þeim þátta- skilum í sögu þjóðarinnar. Síðan fullveldið árið 1918 sem tryggði okkur sjálfstæði í öllum meg- inmálum þótt Danir færu enn með ut- anríkismál fyrir okkar hönd og kon- ungur Danmerkur væri enn konungur Islands. Enn eru þær kynslóðir í fullu starfí sem fæddust í konungsríkinu Islandi. Með lýðveldisstofnuninni 17. júní árið 1944 var sjálfstæðisbaráttunni sem slíkri lokið en einu meiriháttar verkefni var þó ólokið, sem tengdist sjálfstæði lands og þjóðar, en það var að ná fullum yfirráðum yfir fiskveiði- lögsögunni. Það tók okkur rúma þrjá áratugi frá lýðveldisstofnun að tryggja yfirráð okkar yfir fiskveiði- lögsögunni. Síðasti erlendi togarinn, sem var í okkar óþökk á íslandsmið- um, sigldi á brott 1. desember árið 1976. Þá grunaði fáa, ef nokkurn, að ný barátta mundi hefjast um fiskimiðin rúmum áratug síðar. Baráttan fyrir því að tryggja þjóðinni allri sann- gjarna og réttláta hlutdeild í afrakstr- inum af nýtingu auðlindarinnar sem Alþingi ákvað með lögum að skyldi vei;a sameign þjóðarinnar. I nýrri Gallup-könnun kemur í ljós að um 69% þjóðarinnar eru fylgjandi því að lagt verði veiðileyfagjald á þá sem hafa fengið úthlutað veiðikvóta í fiskveiðilögsögunni en einungis 22% eru því andvíg. Nálægt 75% af íbúum höfuðborgarsvæðisins eru fylgjandi þessari hugmynd en nokkru færri eða um 61% á landsbyggðinni. Meðal kjósenda stjórnarflokkanna, Sjálfstæðisflokks og Framsóknar- flokks, eru 61-62% hlynnt veiðileyfa- gjaldi. Þessi eindregni og ótvíræði stuðningur yfirgnæfandi meirihluta þjóðarinnar við þessa baráttu er fagn- aðarefni fyrir Morgunblaðið sem hef- ur barizt fyrir framgangi þessa máls á annan áratug. Mikið hefur verið skrifað um sögu sjálfstæðisbaráttunnar og þeirra ein- staklinga sem þar áttu mestan hlut að máli. Þó er þessi saga enn að verulegu leyti ósögð. Nú þegar öldin, sem færði okkur sjálfstæði og full yfirráð yfir auðlindum okkar, er að líða eigum við að einbeita okkur að því að skrá þessa sögu, ekki sízt í þágu komandi kyn- slóða Islendinga. Saga Islands, sem ákvörðun var tekin um að skrifa í tilefni af ellefu hundruð ára afmæli íslandsbyggðar, er enn í vinnslu. Nokkur bindi eru komin út en mikið verk er óunnið. Æskilegt hefði verið að vinna við þetta verk hefði gengið hraðar fyrir sig. Kristni sagan, sem út kom fyrr á þessu ári, sýnir hvað hægt er að gera ef menn láta hendur standa fram úr ermum. Þótt margt hafi komið fram í sögu- bókum um aldamótaárin og aldamóta- kynslóðina, um heimastjórnina og fullveldið á eftir að skrifa heilsteypta sögu þessa tímabils og þessara at- burða. Hið sama á við um lýðveldis- stofnunina 1944 og þau átök sem stóðu um stofnun lýðveldisins að ein- hverju leyti fyrir opnum tjöldum en að mestu leyti að tjaldabaki. Saga þorskastríðanna er óskrifuð. Það er gífurlegt verk óunnið við að halda til haga upplýsingum um sjálf- stæðisbaráttu íslenzku þjóðarinnar á 20. öldinni. Yið eigum nýja kynslóð ungra og vel menntaðra sagnfræð- inga. Það þarf að gera þessari nýju kynslóð kleift að taka til hendi við þetta mikla verk. Að nokkrum árum liðnum höldum við upp á 100 ára afmæli heimastjórn- arinnar. Eftir tæpa tvo áratugi höld- um við upp á 100 ára afmæli fullveld- isins. Þessa merku sögu þjóðarinnar er hægt að birta með ýmsum hætti. í bókum fyrst og fremst en einnig í því formi sem nútímatækni býður upp á. Margmiðlunardiskar, kvikmyndir, sjónvarpsþættir o.s.frv. Það er tíma- bært að hefja þetta starf. Við lok þessarar aldar eigum við að einsetja okkur að hefja vinnu við þetta verk. Það er skylda okkar við komandi kynslóðir íslendinga. Saga sjálfstæðisbaráttu þjóðarinn- ar á 20. öldinni er ekki bara saga atburðanna. Hún er líka saga ein- staklinganna sem komu við sögu og ekki bara þeirra einstaklinga, sem voru þátttakendur í stjórnmála- baráttunni, sem leiddi til sjálfstæðis okkar heldur líka saga þeirra sem sköpuðu þá menningararfleifð sem ís- lendingar 20. aldarinnar skilja eftir sig og eru ríkur þáttur í ímynd okkar sem sjálfstæðrar þjóðar. Saga skáld- anna, rithöfundanna, tónskáldanna, myndlistarmannanna og annarra menningarfrömuða. Og afreksmanna af ýmsum toga. Morgunblaðið hefur áður hvatt til þess að átak verði gert í því að gera þessa arfleifð aðgengilega fyrir lands- menn. Tónverk tónskáldanna þurfa að vera til í aðgengilegu formi. Þau mega ekki týnast í óútgefnum handritum í lokuðum hirzlum. Þar flytur enginn þau og þar hlustar enginn á þau. Bók- menntaverkin, sem ekki ná metsölu, þurfa að vera til annars staðar en á fornbókasölum. Fyrir rúmum 100 árum var þetta fá- menn þjóð sem gat varla dregið fram lífið í landinu. Stór hluti hennar flutti til Vesturheims. Það voru ótrúlega fá- ir einstaklingar sem tóku forystu í málefnum þjóðarinnar á síðustu öld. Saga sumra þessara manna hefur ver- ið skrifuð og sýnir hvað það var í raun og veru fámennur hópur sem barðist fyrir nýjum tímum og andstæðingur- inn var kannski fyrst og fremst van- trú landsmanna á sjálfa sig. Umskiptin á einni öld eru ótrúleg. Það má jafnvel segja að á síðari helm- ingi aldarinnar hafi orðið bylting. Saga þessara umskipta má ekki gleymast. Tindarnir í þessari þróun mega ekki týnast. Ein fámennasta sjálfstæða þjóð veraldar en um leið ein hin ríkasta hefur efni á því að halda ævintýri 20. aldarinnar til haga. Þetta verk verður ekki unnið fyrir frumkvæði einstaklinga einvörðungu. Stjórnvöld þurfa að hafa forystu um að skipulega verði gengið til verka. Krossbandsaðgerð framkvæmd í fyrsta skipti utan sjúkrahúsanna Sjúklingurinn sendur heim að aðgerð lokinni Langur biðlisti er nú eftir krossbands- aðgerðum á íslandi enda hafa þær ekki verið gerðar frá áramótum. I gær var þó ein slík framkvæmd á Læknastöðinni, Alftamýri 5, og kynnti Davíð Logi Sig- urðsson sér tildrög þess, auk þess sem hann skoðaði starfsemi stöðvarinnar. Morgunblaðið/Porkell Frá krossbandsaðgerðinni á Læknastöðinni í Álftamýri í gær. Búið að skera í hnéð og gera klárt. Morgunblaðið/Jim Smart Frá brennsluaðgerð Bjarna Valtýssonar svæfíngalæknis. Krossbandsaðgerð sem framkvæmd var á Læknastöðinni, Alfta- mýri 5, í gær er sú fyrsta sinnar tegundar á Islandi sem framkvæmd er utan sjúkra- húsanna, auk þess sem sjúklingur- inn er einfaldlega sendur heim að aðgerðinni lokinni en liggur ekki yfír nótt eins og venja hefur verið. Langur biðlisti er eftir kross- bandsaðgerðum á íslandi enda hafa þær ekld verið framkvæmdar frá síðustu áramótum en þá hættu læknamir tveir, sem framkvæmt hafa aðgerðimar, störfum á Sjúkrahúsinu í Reykjavík. Það vora bæklunarskurðlækn- amir Stefán Carlsson, Ágúst Kárason og Eggert Jónsson, auk Sighvats Snæbjömssonar svæf- ingalæknis, sem framkvæmdu að- gerðina en þeir Stefán og Ágúst hafa á síðustu áram sérhæft sig í krossbandsaðgerðum. Aðgerðin fól í sér að tekinn var hluti af sin framan af hné sjúklingsins, hreinsaðar vora burtu leifarnar af gamla kross- bandinu og sinin síðan lögð í stað- inn og fest með skrúfum. Var að- gerðin framkvæmd með spegl- unartækni en í stað þess að sjúklingurinn sé látinn leggjast inn í sólarhring eða lengur verður not- uð langvarandi kæling á hnéð. Stefán segir sjúklinginn sendan heim með kælitæki, sem er eins konar motta sem sett er á hnéð, en í gegnum hana rennur ísvatn sem dæla sér um að pumpa í gegn. Þessi kælitækni dregur úr verkj alyfj anotkun eftir aðgerðir og minnkar bólgur sem alltaf koma eftir aðgerðir sem þessa. Spelkur vora settar á sjúklinginn að lokinni aðgerðinni og hann sendur heim þar sem honum er fyrirskipað að liggja að mestu í rúminu í tvo daga en mæta síðan í skoðun til Stefáns strax eftir helgi. Ekki boðlegt að fólk bíði lengi vegna minni háttar aðgerða Aðspurðir hversu mikið spaiist við það að gera aðgerð sem þessa að dagsverki segja þeir Ágúst og Stefán upplýsingar um kostnað við hvem legudag á spítulunum ekki liggja á lausu en að hægt sé að ímynda sér að hver legudagur kosti um 50 þúsund krónur. Þar við bætist síðan skurðstofukostnaður sem er afar hár. „En það skiptir líka máli að um leið og þú tekur þessar aðgerðir út af spítulunum þá er hægt að koma inn þyngri aðgerðum þar sem sannarlega þarf að leggja sjúkling- inn inn,“ segir Ágúst. Stefán vill þó ekki ganga svo langt að segja að allar aðgerðir fari út af spítulunum í framtíðinni. „Þær fara náttúrulega aldrei all- ar,“ segir hann, „en ég held að það sé heppilegast að þær aðgerðir sem hægt er að gera með minni kostnaði úti í bæ fari út af spítulun- um.“ Segir Ágúst það skoðun þeirra að skurðaðgerðir á almennt hraustum einstaklingum vegna kvilla, sem á annað borð er hægt að laga með aðgerð, eigi að fram- kvæma sem mest á stofum utan spítala. Öðram sjúklingum með t.d. insúlínháða sykursýki og hjart- veiki sé almennt best fyrir komið á millistigi milli stofa úti í bæ og sjúkrahúsa enda séu þar mögu- leikar á meiri umönnun. Jafnframt sé það ódýrari kostur en stóru sjúkrahúsin þar sem ekki þurfí að hafa gjörgæslu til taks þar. „Meginatriði í þessu öOu saman er að læknar sjálfír stýri sjúklinga- flæðinu í samræmi við reynslu sína og þekkingu og reyni þannig að gjömýta alla aðstöðu eins og best og ódýrast verður á kosið,“ segir Agúst. „Þetta er að okkar mati eina kerfið sem gefur okkur mögu- leika á að sinna öllum þeim fjölda sem þarf á þjónustu að halda í dag á mannsæmandi hátt, og koma þannig í veg fyrir endalausa bið- lista sem því miður era staðreynd í dag.“ , Segir Ágúst að hjá Læknastöð- inni vinni þeir einfaldlega eftir þeirri reglu að ef ástæða sé fyrir aðgerð sé það sjúklingurinn sem ákveði tímasetningu hennar með tilliti til aðstæðna sinna og þarfa. Undir þetta tekur Stefán: „Við setjum fólk ekkert á biðlista héma. Þú ákveður hvenær hentar þér best að fara í aðgerðina. í flestum tilfellum getum við orðið við óskum sjúklingsins þar að lútandi." Á eilífum hrakhólum með krossbandsaðgerðir Krossbandsslit verða fyrst og fremst við íþróttameiðsl eða vinnu- slys. Hér er um alvarleg íþrótta- meiðsl að ræða og leikmenn í t.d. handbolta eða knattspymu era gjaman frá keppni í allt að einu ári áður en þeir ná bata. Ef miðað er við þörfina væri tíðni krossbandsaðgerða á ári á bil- inu 60-70 en Stefán segir reyndar ekki nauðsynlegt að skera upp alla þá sem lenda í því að slíta kross- bönd. Eldra fólk hafí oft ekki sömu þörf og yngra fólk til íþróttaiðk- unar og geti oft komist af án að- gerðar. Aðspurður giskar Stefán á að aðgerðin í gær hafi kostað u.þ.b. 280 þúsund krónur en hann segir tryggingar viðkomandi greiða hana að fullu. Það er kannski eins gott því enginn samningur hefur verið til staðar við Tryggingastofn- un um greiðslur vegna aðgerðar- innar eftir að þeir Stefán og Ágúst hættu hjá Sjúkrahúsinu í Reykja- vík. Tvímenningarnir hafa undan- farin ár framkvæmt um 90% þeirra krossbandsaðgerða sem gerðar hafa verið á landinu. Frá því að þeir hættu störfum við Sjúkrahúsið í Iíeykjavík fyrir síð- ustu áramót hafa hins vegar engar krossbandsaðgerðir verið gerðar. Stefán segir þá félaga hafa verið á eilífum hrakhólum með þessar aðgerðir innan heilbrigðiskerfís- ins. „Eg byijaði að gera þessar að- gerðir á Sjúkrahúsi Reykjavíkur árið 1984 þó að ég hafi að vísu not- að aðra tækni þá. Síðan var þess- um aðgerðum ofaukið á Sjúkrahúsi Reykjavíkur, þ.e. þær þóttu ekki nógu meridlegar svo að þeim var ýtt út þar. Þá fengum við Ágúst að- stöðu inni á Landakotsspítala sem síðan var, eins og menn vita, gerð- ur að elliheirnili," segir Stefán. I kjölfarið fóra þeir á ný upp á Sjúkrahús Reykjavíkur með að- gerðimar, aftur var þeim ýtt út og enduðu þeir þá í Hafnarfirði. „Seinast framkvæmdum við þessar aðgerðir á St. Jósefsspítala í Hafnarfirði,“ segir Stefán. „Við voram starfandi á Sjúkrahúsi Reykjavíkur á þeim tíma og fram- kvæmdum aðgerðimar í tíma og á kostnað Sjúkrahúss Reykjavíkur. Núna um áramótin þegar við Ágúst hættum datt samningur þar að lútandi hins vegar upp fyrir að því leytinu til að St. Jósefsspítali treystir sér ekki til að greiða okkur fyrir þessar aðgerðir. Þess vegna hafa engar slíkar aðgerðir verið gerðar frá áramótum." Segir Stefán vandann hafa falist í því að ekki hafi verið til legu- eða aðgerðapláss á sjúkrahúsunum í Reykjavík og í Hafnarfirði hafi fjármagnið vantað. Nú séu þeir því komnir í þá aðstöðu að hafa engan stað til að framkvæma kross- bandsaðgerðir á nema þá einfald- lega á Læknastöðinni í Álftamýri þar sem þeir starfa nú. Þegar þeir Stefán og Ágúst era inntir eftir því hvers vegna þeir hættu á stóra sjúkrahúsunum segjast þeir hafa haft áhuga á að ráða sjálfir hvemig þeir skipu- legðu sinn vinnutíma. Sveigjanleiki hafi hins vegar verið af skomum skammti hjá stjómendum spítal- ans. „Þeir vildu ekki veita okkur það stöðubrot sem við gátum sætt okk- ur við,“ segir Stefán. Bætir Ágúst því við að of mikil áhersla sé lögð á það á spítulunum að festa menn í t.d. 75-100% stöðugildi sem síðan geti þýtt að menn hafi engan tíma til að sinna eigin stofurekstri. „Spítalamir líta of mikið á læknana sem eign sína,“ segir Ágúst. Stefnt að því að gera húsnæð- ið að einni starfrænni heild Mikil uppbygging fer nú fram á Læknastöðinni í Áiftamýri og Stef- án og Ágúst eru ekki þeir einu sem hafa hreiðrað þar um sig. Nítján læknar hafa þar vinnuaðstöðu, sumir sem aukabúgrein við störf sín á spítulunum en aðrir hafa al- gerlega sagt skilið við sjúkrahúsin. Tíu læknanna sem starfa á Læknastöðinni era hluthafar í því félagi sem á og rekur stöðina en nýlega festi það kaup á öllu hús- næðinu Álftamýri 1-5. Er hug- myndin sú að breyta húsnæðinu, sem mælist um 1.700 fm gólfpláss, í eina starfræna heild með áherslu á sjúklinga með stoðkerfiskvilla. Era enda flestir læknanna, sem starfa á Læknastöðinni, bæklunar- skurðlæknar eða svæfingalæknar, auk tveggja heila- og taugaskimð- lækna. Má því segja að allir fáist þeir við stoðkerfi líkamans: bein, taugar eða vöðva svo eitthvað sé nefnt. Rekstri Borgarapóteks, sem er í húsinu, hefur þegar verið breytt í samræmi við nýjar áherslur en Hringbrautarapótek og Stoðtækni - Gísli Ferdinandsson ehf. hafa tekið reksturinn að sér. Auk þess er nú að finna í húsnæðinu röntgenþjónustu sem nokkrir læknar reka og á næstunni mun Sjúkraþjálfun Péturs, sem er til húsa í World Class, einnig opna útibú í húsnæðinu. I Læknastöðinni sjálfri hefur verið komið íyrir tveimur full- komnum skurðstofum, vöknunar- stofu fyrir sjúklinga og ýmissi anm arri aðstöðu fyrir læknana. I heildina vora sextán hundrað að- gerðir gerðar á stöðinni í fyrra og í ár era þær þegar orðnar rúmlega 840 og fer fjölgandi. Segir Sigurð- ur Ásgeir Kristinsson, fram- kvæmdastjóri Læknastöðvarinn- ar, að ýmsar fleiri hugmyndir séu í farvatninu um nýtingu húsnæðis- ins. Auk krossbandsaðgerða þeirra Stefáns og Ágústar setja ýmsar aðrar nýjungar svip sinn á rekstur Læknastöðvarinnar. Bjami Val- týsson svæfingalæknir, sem starf- ar við stöðina, hefur t.d. beitt ný- stárlegum aðferðum tO að lina þjáningar fólks sem þjáist af langvinnum verkjum. Þar er um svokallaða brennslu að ræða en að- ferðin felur í sér að rafstraumi á útvarpsbylgjutíðnisviði er hleypt á teflon-húðaða nál sem stungið er í sjúklinginn með það að markmiði að hafa áhrif á taugar sem bera sársaukaboð til miðtaugakerfisins. Bjarni segir þessa meðhöndlun einungis viðbót við þá hefðbundnu deyfingarmeðferð sem notuð var fyrir en Ragnar Finnsson svæf- ingalæknir, sem einnig starfar á Læknastöðinni í Álftamýri, segir þá reynslu sem fengist hafi af henni undanfama mánuði lofa góðu. Bjarni hóf að beita þessari með- höndlun hér heima nú í haust, fékk þá nauðsynleg tæki lánuð og fram- kvæmdi aðgerðina 10-15 sinnum. Frá því í vetur hefur verið til tæki á sjúkrahúsinu í Fossvogi sem nota hefur mátt til þessarar að- gerðar og nú er líka von á tækja- búnaðinum á Læknastöðina í Álftamýri. Bjarni leggur áherslu á að lang- vinnir verkir séu í sjálfu sér ekki læknanlegir. Markmið meðferðar sé því fyrst og fremst að draga úr þeim og koma málum þannig fyrir að fólk þurfi ekki að taka eins mik- ið af verkjalyfjum vegna þeirra. Einnig segir Bjami markmið með- höndlunar að auka getu fólks með langvinna verki til að fara t.d. út á meðal fólks, sem og að koma því aftur út í atvinnulífið. Vel tækjum búnir Það vekur athygli hversu góðri aðstöðu er búið að koma upp á Læknastöðinni og talsmenn henn- ar segjast í sumum tilfellum jafn- vel betur tækjum búnir en stóra sjúkrahúsin, a.m.k. á þeim sviðum sem þeir sérhæfi sig í. Nefna má sem dæmi að Magnús Páll Alberts- son handarskurðlæknir býr yfir tækjum til úlnliðsspeglana sem ekki era til annars staðar á íslandi. Eins og Stefán Carlsson og Ágúst Kárason þá hætti Magnús störfum á Sjúkrahúsi Reykjavíkur í Fossvogi í desember og hefur síð- an þá starfað á Læknastöðinni £ Álftamýri. Einungis einn handar- skurðlæknir er á landinu, auk Magnúsar, og er sá á Akureyri. Magnús er hins vegar sá eini sem hefur sérhæft sig í úlnliðsspeglun- um en hann segir aðgerðina gagn- lega þegar rannsaka á og greina þarf úlnliðsverld, auk þess sem hann segir að vissa hluti sé hægt að meðhöndla í gegnum spegilinn. agbókarblöð .SPANN....... „Montaigne segirað klám hafi runnið út eins og heitar lummur um sína daga, þ.e. siðaskipt- in. Semsagt, ekkert er nýtt undir sólinni!u 25. apríl, þriðjudagur Sól og bh'ða í Madrid. Ég hef verið að hlusta á hugleið- ingar Alain DeBottons um heim- speki, einkum Sókrates, Epíkúrus, Seneca, Montaigne, Schopenhauer og Nietzsche. Afar fróðlegt. Ég þekkti lítið til Seneca. Hann var heimiliskennari Nerós keisara. Mér skilst samt að fanturinn hafi gert kröfu til að þessi gamli kennari hans fargaði lífi sínu undir lokin. Seneca hafði augsýnilega mikið jarð- samband. Hann fjallar um lífið í kringum sig og dregur ályktanir af því. Hann leggur mikið upp úr vin- áttunni. Hann segir það geti verið heilsusamlegt að vera góður við sjálfan sig. Vertu vinur sjálfs þín einn dag, segir hann. Margir gleyma þessu og láta allt fara í taugamar á sér. En Seneca leggur ekki mikið upp úr mörgum vinum, heldur fáum. Montaigne átti í raun aðeins einn vin og hann beið þess aldrei bætur þegar þessi verðmæti vinur hans lézt. Sjálfur lifði hann tvo eða þijá áratugi eftir dauða hans. Montaigne var augsýnilega einnig með sterkt jarðsamband. Hann fjall- aði um hversdagslífið í kringum sig, dró jafnvel ályktanir af kynlífi. Taldi að við ættum að stjórna líkama okk- ar og dregur ályktanir af því, þegar karlmaður missir getu tO konu og fær af því miklar hugarkvalir, sem enda með því að hann vantreystir sjálfum sér. Og ef hann stjómar ekki líkamanum, getur honum ekki fram- ar risið hold!! Þetta er líklega mikil heimspeki og áreiðanlega jarð- bundnari og raunsannari en margt annað sem þykir merkilegra! Monta- igne segir einnig að ekkert stór- menni hafi verið dáð í umhverfi sínu, tökum Tómasarkirkjuna í Leipzig, þegar Bach var þar. Hann nefnir að vísu ekki þetta dæmi, en það er ekki út í hött að skh'skota til þess. Þar var Bach ekki kallaður fimmti guð- spjallamaðurinn, heldur Gamli karl- inn! Montaigne var mikill bókaormur. Hann hefur augsýnilega lesið feiknin öll af allskyns bókum og vitnar í þær fram og aftur, ekki sízt Seneea. Hann segir það sé betra að vitna í merkilegar athugasemdir annai-ra en flaska á sínum eigin. Góð regla fyrir hugsuði! Þó að Montaigne hafi verið mikill bókamaður gerði hann sér grein fyrir því að bækur ráða engum úrslitum um hamingjuna. Hann benti á allt bændafókið, ólæst og óskrifandi, sem virtist vera full- komlega hamingjusamt í sínu frum- stæða umhverfi. Montaigne segir að klám hafi rannið út eins og heitar lummur um sína daga, þ.e. siðaskiptin. Semsagt, ekkert er nýtt undir sólinni! Stundum er sagt að þessi 16. aldar esseyisti hafi verið fyrsti nútíma- maðurinn. Ástæðan: bersögli, ekki sízt um sjálfan sig. Þegar kemur að hamingjunni er Schopenhauer ekki langt undan. Hann var ekki meiri tízkudraugur en svo að hann þurfti að gefa út fjölda rita, áður en nokkur maður kynntist þeim. Fyrsta bók hans, sem mér sldlst hafi verið einhvers konar meistaraverk, seldist í 260 eintök- um. Ekki ónýtt að hafa það í huga nú á dögum! Schopenhauer hafði ekki mikið álit á hamingjunni. Hann táldi að hún væri ekki hlutskipti manns- ins, heldur vonbrigðin. I svip allra gamlingja mætti lesa þetta orð, von- brigði. Sumt í heimspeki Schopenhauers er að mínu viti eintóm della; t.a.m. sú fullyrðing að ástin sé einungis til þess að framleiða börn, helzt falleg börn. Ástin er ekki til eins eða neins, hún kemur öllum á óvart og það er enginn að velta því fyrir sér hvort hann sé einhvers konar barnaverk- smiðja eða ekki. Það er oft mikil ást án þess böm komi þar við sögu. En ást leiðir náttúralega af sér börn, ef út í það fer. Og þó! Hvað skyldu fæðast mörg börn fyrir mistök og án allrar ástar?! Nietzsche dáði ungur Schopen- hauer en hugsaði sig frá honum; hugsaði sig inn í Nietzsche. En Schopenhauer var ein helzta varðan á þeirri leið. Og nú er klukkan orðin tólf á há- degi. Nýlistasafnið bíður og Prado. Kvöldið Það var gaman að skoða Prado- safnið, en yfirþyrmandi. Botticelli er ótrúlega fínn málari. Ætli hann hafi ekki átt mestan þátt £ að draga himneskar persónur fram- renesansins niður á jörðina. Fólkið hans er a.m.k. komið með fótfestu. Áður sveif það í lausu lofti. Það era fínar myndir eftir hann i safninu. Þegar við gengum £ gegnum salina með Tizian og Tinteretto, sagði Hanna, Það er fallegt betrekkið héma! Ég held hún sé orðin hálf- þreytt á klass£kinni! Við sáum upp- áhaldsmálara Gunnlaugs Schevings, Zurbarán, m.a. einhveija mögnuð- ustu Kristsmynd sem ég hef séð. Þegar ég horfði á hana og sfðar á myndir E1 Grecos og Goyas minntist ég Baltazars. Það er ekld vandi að gizka á hverrar ættar myndir hans eru. Goya var hirðmálari konungsins og af myndunum mætti ætla að hann hafi verið heldur þunnur, eins og kóngar era, þegar svo ber undfr; kannski líka dálítið hlægilegur eins og þjóðhöfðingjar verða, þegar þefr vaxa inni pjatt og hégóma. Fjöl- skyldumyndin af konungspers- ónunum er heimsfræg. Mikið óskap- lega held ég að þetta hafi verið leiðinleg fjölskylda. Drottningin er jafn þóttafull inni f stofu og á hest- baki. Hún hefur líklega aldrei tekið niður grímuna. Goya er liklega fyrsti módemist- inn. Hann er ótrúlega fjölhæfui’ list- málari, en myndirnar af andlitum al- múgafólks minna á orð Schopenhauers þess efnis að von- brigðin leyna sér ekki í andlitum gamals fólks. Þessi andlit Goyas era einnig fyrirmyndir Munchs, ef nán- ar er að gætt. Á leiðinni i salarkynni Goyas gengum við framhjá gamalli bústu af Neró. Vangasvipurinn minnti á neróa allra landa, en þegar maður leit beint framaní Neró kom ljóð- skáldið Ari Gisli Bragason í ljós! Þessi píslarganga var þannig hið mesta ævintýri, fróðlegt og óvænt. í gær missti ég Visa-kort í pen- ingavél. í dag American Express- kortið mitt. Nú er platínukortið eitt eftir. Þær eru gráðugar þessar maskínur og minna á ýmsa þá sem nú era helzt þekktir á íslenzka verð- bréfamarkaðnum. Það er vonlaust að fá kortin aftur. Vélamir skila engu. Bezt að láta þær eiga sig. Maður þarf ekki annað en lesa Ijóð- sögu Ovids um Midas konung tíl að átta sig á þessu umhverfi: Nú sé ég ekkert lifir af í veröld gullsins! Og svo var það óperan í kvöld, Svefngengillbm eftir Bellini. Við hefðum líklega ekki farið í ópera, ef Þórbergur hefði verið með okkur. Hann hataði óperur eins og pestina og taldi þær útslag fyrir almenna geðveiki. Óperan var ágæt. Síðasta arían frábær, einhver sú fallegasta sem ég hef heyrt. Bellini dó 34 ára gamall. Þá hafði hann samið þrjár heims- frægar óperur. Hann hlýtur að hafa verið einhvers konar séní, þessi ungi maður. Norma er þekktasta ópera hans, en ég hef ekki heyrt hana. Svefngengillinn afsannar allar hugmyndir Schopenhauers um ham- ingjuna. Ástæðan; hún endar í yfir- gengilegri hamingju! Það vakti at- hygli okkar að bass-barítóninn er islenzkur óperasöngvari, Tómas Tómasson. Hann stóð sig með prýði og uppskar mikið lófaklapp að lok- um. Eg þekki ekki til hans, en við vorum stolt af frammistöðu hans. Madrid-óperan var þannig mikið ævintýri. En Tómas er ekki einn af þessum fastagestum í íslenzkum fjölmiðlum. Hann virðist vinna sín afrek í listinni en ekki í fjölmiðlum eins og margir pólitíkusar og listamenn. Mai’gir - alltof margir - era eins og síldin í Visi á sinum tíma. Þó að ekkert veiddist fyrir norðan, vai’ alltaf feiknasíldveiði í Vísi. Þannig eru margir athyglisfíklai’ nú um stundir; vinna sín mestu afrek í fjölmiðlum! En þessi sfldarævintýri era held- ur lítils virði - og enda með krakki. Annars er margt með ólíkindum í samfélagi okkar, sumt afarógeðfellt; snobb ogmanndýrkun. Margt annað eins og hver annar farsi, t.a.m. séð- ogheyrt-væðing fyrirfólks; það er rétt. Nútímaþjóðfélag gengur eigin- lega fyrir gerviatburðum eins og deilum ásatrúarmanna við þjóð- kirkjuna. Ósköp era það nú hall- ærislegar deilur og minna einna helzt á ek. andlegt kolósseum. Samt er enginn drepinn - og öllum er sama! Allt er þetta endalaus veizla hjá frú Dalloway. Lífið er terpentina! sagði Kjarval. M. Meira nœstu laugardaga
Blaðsíða 1
Blaðsíða 2
Blaðsíða 3
Blaðsíða 4
Blaðsíða 5
Blaðsíða 6
Blaðsíða 7
Blaðsíða 8
Blaðsíða 9
Blaðsíða 10
Blaðsíða 11
Blaðsíða 12
Blaðsíða 13
Blaðsíða 14
Blaðsíða 15
Blaðsíða 16
Blaðsíða 17
Blaðsíða 18
Blaðsíða 19
Blaðsíða 20
Blaðsíða 21
Blaðsíða 22
Blaðsíða 23
Blaðsíða 24
Blaðsíða 25
Blaðsíða 26
Blaðsíða 27
Blaðsíða 28
Blaðsíða 29
Blaðsíða 30
Blaðsíða 31
Blaðsíða 32
Blaðsíða 33
Blaðsíða 34
Blaðsíða 35
Blaðsíða 36
Blaðsíða 37
Blaðsíða 38
Blaðsíða 39
Blaðsíða 40
Blaðsíða 41
Blaðsíða 42
Blaðsíða 43
Blaðsíða 44
Blaðsíða 45
Blaðsíða 46
Blaðsíða 47
Blaðsíða 48
Blaðsíða 49
Blaðsíða 50
Blaðsíða 51
Blaðsíða 52
Blaðsíða 53
Blaðsíða 54
Blaðsíða 55
Blaðsíða 56
Blaðsíða 57
Blaðsíða 58
Blaðsíða 59
Blaðsíða 60
Blaðsíða 61
Blaðsíða 62
Blaðsíða 63
Blaðsíða 64
Blaðsíða 65
Blaðsíða 66
Blaðsíða 67
Blaðsíða 68
Blaðsíða 69
Blaðsíða 70
Blaðsíða 71
Blaðsíða 72
Blaðsíða 73
Blaðsíða 74
Blaðsíða 75
Blaðsíða 76
Blaðsíða 77
Blaðsíða 78
Blaðsíða 79
Blaðsíða 80
Blaðsíða 81
Blaðsíða 82
Blaðsíða 83
Blaðsíða 84
Blaðsíða 85
Blaðsíða 86
Blaðsíða 87
Blaðsíða 88
Blaðsíða 89
Blaðsíða 90
Blaðsíða 91
Blaðsíða 92

x

Morgunblaðið

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.