Morgunblaðið - 02.09.2000, Síða 38

Morgunblaðið - 02.09.2000, Síða 38
MORGUNBLAÐIÐ 38 LAUGARDAGUR 2. SEPTEMBER 2000 m Hve rikir eru Islendingar miðað við aðrar þjóðir? VISINDI Á Vísindavefnum hafa að undan- förnu verið veitt svör við spurn- ingum um kraft og orku, fiugbíia, erfðafræði, vatn, lyftikraft flug- vélavængi, Ijóshraða, íslenska málnotkun, uppruna orðanna gúrkutíð, klósett, forseti og Ítalía, ferðamannaiðnað á Austurlandi, mótbárur og mótbárutap, bókstafinn y, heimildargiidi Landnámu, Hlöðver Hlöðversson keisara, hraða efnisagna, magn peninga í heiminum, verðbólgulíkön, vötn á tunglinu, dreifbýli, hlutfall launa- kostnaðar af heildarútgjöldum, algengasta nafn á íslandi, Dani og Bauna, krummaskuð, jörðina, birtingu og sólarupprás, hrævarelda, áfengi, koffín, guarana, kjötát og grænmetisát, hækkanir á hluta- bréfum og E-440. Netfang Vísindavefsins er ritstjorn@visindavef- ur.hi.is og símanúmerið 525 4765. www.opinnhaskoli2000.hi.is Ljósmyndir/Freedman, R. A. og Kaufmann, W. J. 1998. Uni- verse, 5. útgáfa. New York, W.H. Reeman and Company. Nýlegar niðurstöður frá Lunar Prospector, geimfari Bandarisku geim- vísindastofnunarinnar, eru taldar staðfesta að vatnsís sé á tunglinu. Hve ríkir eru íslendingar miðað við aðrar þjóðir? SVAR: Það er dálítið snúið að mæla meðaltekjur eða framleiðslu á íbúa, einkum vegna þess að verð- lag og neysluvenjur eru mjög mis- jöfn á milli landa. Ein leið til að bera saman tekjur í mismunandi löndum felst í því að reikna út meðaltekjur í hverju landi sem verið er að skoða í mynt viðkomandi lands og um- reikna svo allt yfir í einn gjald- miðil út frá innbyrðis gengi gjald- miðlanna á mörkuðum. Þetta er nokkrum vandkvæðum háð, meðal annars vegna þess að í sumum löndum með vanþróað fjármála- kerfi er lítið að marka opinbert gengi. Auk þess gefur þessi aðferð ranga mynd af kaupmætti tekn- anna vegna þess að verðlag er mjög mismunandi eftir löndum. Sérstaklega er verðlag alla jafna lægra í fátækum löndum en rík- um. Þessi aðferð gerir því of mikið úr muninum á ríkum löndum og fátækum. Alþjóðabankinn notar aðeins breytta útgáfu af þessari aðferð til að reikna út meðaltekjur þjóða. Miðað við þá aðferð, svokallaða Atlas-aðferð, voru Islendingar ell- efta ríkasta þjóð heims árið 1998. Þjóðarframleiðsla Islendinga á mann var þá um tveir þriðju af þjóðarframleiðslu Lúxemborgara, ríkustu þjóðar heims á þennan mælikvarða, og þrjúhundruðföld framleiðslan í fátækasta landinu, Eþíópíu. Önnur lönd fyrir ofan ísland þetta ár á þennan mælikvarða, í réttri röð miðað við tekjur, voru Liechtenstein, Sviss, Bermúda, Noregur, Japan, Danmörk, Bandaríkin, Singapúr og Cayman- eyjar. Næstu lönd fyrir neðan voru Austurríki, Þýskaland, Món- akó, Svíþjóð og Belgía. Þróaðari aðferðir reyna að taka tillit til mismunandi verðlags en hægt er að fara ýmsar leiðir og því getur nokkru munað um það að hvaða niðurstöðu er komist. Sé þetta gert breytist röð þjóða þó yfirleitt lítið, Islendingar lenda þá til dæmis í níunda sæti í stað þess ellefta samkvæmt útreikningum Alþjóðabankans. Munurinn á rík- um þjóðum og fátækum mælist þó minni en ella sem fyrr segir. Sam- kvæmt þessum mælikvarða eru þjóðartekjur íslendinga að meðal- tali ríflega fjörutíu sinnum hærri en tekjur Eþíópíubúa. Rétt er að hafa í huga að slíkur samanburður gefur einungis tak- markaða mynd af lífskjörum við- komandi þjóða og tekur til dæmis ekki tillit til verðmæta sem ekki ganga kaupum og sölu á markaði. Aðrir hafa reynt að meta lífskjör almennt og skoða þá einnig þætti eins og gæði heilsugæslu, mennt- un, lífslíkur, réttaröryggi, tekju- skiptingu og svo mætti lengi telja. Það liggur í hlutarins eðli að slík- ur samanburður er ef eitthvað er enn erfiðari en samanburður á tekjum eingöngu, en yfirleitt virð- ast íslendingar einnig vera mjög ofarlega þegar lífskjör eru metin á slíkan hátt. Síðan er bæði fróðlegt og skemmtilegt að bera þetta svar saman við svar Gísla Gunnars- sonar við spurningunni „Hvers virði var gamli ríkisdalurinn í ís- lenskum krónum? - Var munur á íslenskum og dönskum ríkisdal?“ en það svar birtist einnig hér í Morgunblaðinu, fyrir nokkrum vikum. Þar er fjallað um þann vanda að meta tekjur og kaupmátt á fyrri tíð, en hér í öðrum sam- félögum á sama tíma. Gylfi Magnússon dósent í hagfræði við Háskóla íslands Hvaðan koma orð eins og „rófa“, „skott“, „tagl“ og „hali“ sem eru ekki til í Norðurlandamálum? SVAR: Þau orð sem talin eru upp í spurningunni eiga það sameigin- legt að vera notuð sem samheiti. Flest eiga þau ættingja í öðrum Norðurlandamálum þótt merking- in sé ekki alltaf nákvæmlega hin sama. Uppruni orðsins „rófa“ er ekki fullljós. I nýnorsku er til orðið „rove“, ’skott á dýri,’ og í fær- eysku merkir „rógva“ ’mjór hæð- arrani’ (í örnefnum). Sumir telja að um sama orð sé að ræða og „rófa“ í „gulrófa“ sem tengt er latneska orðinu „rapurn" í sömu merkingu og í spænsku „rabo“, ’skott’. Aðrir telja skyldleika við gríska orðið „rhapís“, ’stafur, vöndur’ líklegri en allt er þetta óljóst. „Skott“ hét í eldra máli „skopt“ og var notað í merkingunni ’höfuð- hár, lokkur’. í nýnorsku er til „skoft“ í merk- ingunni ’fuglsstél’ og í fornum germönskum málum voru til orðin „scuft“ (fornháþýska) og „skuft“ (gotneska) sem bæði merkja ’höf- uðhár’. Þarna hefur orðið merk- ingarvíkkun og orðið er nú einkum notað um rófu á dýri. „Tagl“ er fyrst og fremst notað í tengslum við hesta en tagl á fólki er síðari tíma merkingarvíkkun. I færeysku merkir tagl ’hárdúskur á hestssterti eða kýrhala’, í ný- norsku er tagl notað um langt og stíft hrosshár og sama merking er í sænska orðinu tagel. í dönskum mállýskum merkir ,jtawl“ ’rófu- stertur, stertshár’. I fornensku merkti „tægel“ ’rófa’ en er „tail“ í ensku nú. „Hali“ er til í færeysku sem hali eins og í íslensku; í nýnorsku, sænsku og dönsku sem hale. Þessi Draumalogn á undan stormi DRAUMSTAFIR Kristjáns Frímanns Á UNDAN hverjum stormi ríkir undarleg þögn, blankalogn og frið- ur líkast svefni. Tími þegar andakt fyllir loftið og fuglar himinsins þegja, dýr merkurinnar hreyfast ekki og maðurinn er sem lamaður í viðleitni sinni að skynja hið ókomna. í Matthíasar, 8:23-27, Markús- ar, 4: 35-41 og Lúkasar, 8:22-25 guðspjöllum segir eitthvað á þá leið að þegar Kristur sigldi ein- hverju sinni yfir Galíleuvatn ásamt lærisveinum sínum, skall á fyrir- varalaus stormur sem heltók post- ulana hræðslu um líf sitt. Þeir töldu skipið vera að sökkva og vöktu Jesú sem lá í skuti skipsins og svaf. Hann reis upp og friðaði hafið, lægði storminn en ávítaði um leið lærisveina sína fyrir vantrú þeirra á sig og mátt sinn. Jesú svaf! Var hann á tali við Guð í draumi sínum eða var það drungi fyrirboðans sem svæfði hann? Miklum breytingum fylgir fyrir- vari, sérstök þögn og drungi sem gerir menn sinnulausa, svefn- drukkna og frá sér í athöfnum. Að undanförnu hafa átt sér stað sér- stæðar og miklar en ósýnilegar ytri breytingar þegar pláneturnar fimm; Merkúr, Venus, Mars, Júpít- er og Satúruns röðuðu sér í beina línu við tungl, jörð og sólu í maí síð- astliðnum svo úr varð eins konar risastór geislasproti sem myndaði segulmagnað tog milli plánetnanna og margfaldaði geislaflóð þeirra og kraft. Þessar breytingar sem nú standa yfir eiga efalaust sinn þátt í þeirri undarlegu hegðun manna, dýra og náttúru að menn fremja sjálfsmorð vegna „rigninga“, stormar og geigvænleg flóð skella á stöðum sem ekki eiga slíku að venjast, eldar spretta upp að því er virðist úr engu og slysatíðni marg- faldast jafnt í lofti, láði sem legi og oft er enga haldbæra skýringu að finna. Raunveruleikinn virðist sem versta martröð en skynjun hugans gegnum svefn og drauma getur fleytt manni langt til skilnings á óræðum ytri öflum og vakið til meðvitundar um næstu skref. Pourquoi Pas? I bók sinni „Forspár og fyrir- bæri“ segir Elínborg Lárusdóttir frá Kristínu Kristjánsdóttur (1888-?) Ijósmóður sem starfaði lengi vestan hafs og skyggni henn- ar á önnur svið. „Nokkrum nóttum áður en franska hafrannsóknaskipið Pourquoi Pas? strandaði við Mýrar sá Kristín það á þeim stöðum sem það strandaði. Nóttina sem skipið fórst svaf hún sama og ekkert. Hún sá yfir landið og upp á Mýr- arnar og þekkti staðhætti. Það var skelfileg sjón sem bar fyrir augu hennar, að sjá mennina fleygja sér fyrir borð einn af öðrum og vera nær dauða en lífi að brjótast um í Mynd/Kristján Kristjánsson Skyin hrannast upp. Mýrabugtinni. Henni leið ákaflega illa. Þegar Kristín var komin á fæt- ur um morguninn ráfaði hún um herbergið í einhverri leiðslu. Þá kom til hennar maður en Kristín man ekki hver hann var, segist hafa verið svo utan við sig. Honum sagði hún frá því hvað bar fyrir hana um nóttina. Maðurinn sagði að ekki hefði frétzt um neinn skipskaða. En Kristín sagði: „Því er ver að þetta mun koma fram og verður þess ekki langt að bíða.“ Þennan dag komu fleiri gestir til Kristínar og sagði hún þeim frá sýninni. Hún sagði að það hefði verið ægileg sjón að sjá skipið reka af einu skerinu á annað. Hún hélt því fram að þeir hefðu ekki áttað sig á hvar þeir voru staddir og villzt vegna myrkurs og ofviðris. Þótt ekki sé hægt að hafa upp á því fólki sem Kristín talaði við heima hjá sér þennan umrædda dag, hefur einn maður gefið sig fram en það er Þórður Jónsson bókari, Grettisgötu 17. Hann seg- ist hafa hitt Kristínu þennan sama morgun úti á götu. Var hún að sækja mjólk. Þau tóku tal saman og sagði hún honum frá sýninni. Hefur hann eftir henni sömu orðin um sýnina og tilfærð eru hér að framan. Engin fregn var þá komin um strandið en hún kom síðar þennan sama dag 18. september 1936. Fór- ust þar 38 manns, aðeins einn skip- verja komst af. Hann var eitthvað í Straumfirði og naut þar aðhlynn- ingar. Eftir að ég skrifaði þennan kafla hafði ég tal af Lárusi Salómonssyni lögregluþjóni. Komst ég þá að því að það var hann sem kom til Krist- ínar þennan umrædda morgun. Er drepið lauslega á það síðar þai' sem Lárus segir frá kynnum sínum af Kristínu, sýnum hennar og for- spám. En eitt tók hann skýrt fram, hann taldi sig muna það greinilega að Kristín hefði sagt: Þeir drukkna allir, nema einn.“ • Þeir lesendur sem vilja fá drauma sína birta og ráðna sendi þá með fullu nafni, fæðingardegi og ári ásamt heim- ilisfangi og dulnefni til birtingar til: Draumstafir Morgunblaðið Kringlunni 1 103 Reykjavík Tengi: http://www.dreamland.is

x

Morgunblaðið

Beinleiðis leinki

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.