Morgunblaðið - 02.09.2000, Blaðsíða 46

46 LAUGARDAGUR 2. SEPTEMBER 2000
....
UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ
Hvernig getur verslunin tap-
að á dvrustu mjólk Evrópu?
NOKKUR umræða
hefur verið um verðlag
á matvöru hér á landi.
Margir hafa kvatt sér-
hljóðs og eru flestir
sammála um að verðlag
á íslandi er hátt. Um
það er ekki deilt. Mikil
keppni ríkir hinsvegar
á milli manna um
hverjum sé hægt að
kenna um þetta háa
verðlag. Sýnist þar sitt
hverjum.
I þessai'i umræðu
hefur menn rekið nokk-
uð af leið ogmálefnaleg
umræða vikið fyrir vin-
sældarpoti þingmanna
og nú síðast með hreint ótrúlegri
framgöngu landbúnaðarráðherra.
Tölulegar staðreyndir um rekstur
matvöruverslana Baugs liggja fyrir í
opinberum reikningum félagsins,
sem skráð er á Verðbréfaþingi Is-
lands og hefur félagið þar upplýs-
ingaskyldu skv. lögum. Par kemur
fram að álagning Baugs sem hlutfall
áf vörusölu árið 1999 var 22,3%. Pað
hefur komið fram að álagning á sér-
vörusölu Baugs sé hærri en álagning
á matvörusölu og að álagning af sölu
matvara var 19,3%. Það hefur einnig
verið sýnt fram á að álagning Baugs
stenst samanburð við best reknu
smásöluverslanir í Evrópu og í
Bandaríkjunum, sbr. Tesco í Bret-
landi og Wal-Mart í Bandaríkjunum.
Reikningar þessara félaga eru opnir
og því samanburðarhæfir á opinber-
um vettvangi.
*' Upphrópanir um „brjálæðislega“
álagningu, eins og einn þingmaður
komst að orði verður að skoða í ofan-
greindu ljósi. Meðalálagning endur-
speglar innkaupakörfuna eins og
hún kemur fyrir og er það ljóst að
sumar vörur bera minna en meðal-
álagningu á meðan aðrar bera meira
en meðalálagningu. Pað breytir ekki
þeirri staðreynd að meðalálagning
Baugs á matvöru er 19,3%.
Er það ekki réttmæt krafa frá
þeim mikla fjölda fólks sem vinnur í
matvöruverslunum og tekur afleið-
ingum upphrópana þingmanna og
Finnur
Arnason
landbúnaðarráðherra
um okur og aðra ólund
að þeir horfi á meðal-
álagningu og geri sam-
anburð á réttum for-
sendum? Meðal-
álagning Baugs er
sambærileg við Tesco
og Wal-Mart. Getur
verið að það sé rétt mat
hjá mér að með upp-
hrópunum sé ætlast til
þess að Baugur sem
starfar á 270.000
manna markaði sé rek-
inn á mun hagkvæmari
hátt en Tesco, sem
vinnur á 60 milljón
manna markaði eða
Wal-Mart, sem vinnur á 250 milljón
manna markaði? Eða er tilgangur
þessara upphrópana e.t.v. allt ann-
ar?
Einn viðkvæmasti þáttur umræð-
unnar um verðlag á matvöru hefur
snúið að landbúnaðarvörum og þá
m.a. mjólkurvörum. Ari Teitsson,
formaður Bændasamtaka íslands,
skrifar grein í Morgunblaðið 31.
ágúst um þetta mál. Ari er málefna-
legur í grein sinni, eins og hans er
von og vísa. Ari vitnar m.a. til álagn-
ingar á drykkjarmjólk í norskum
verslunum, sem hann telur sambæri-
legar og verslanir Hagkaups og
Nýkaups. í greininni kemur fram að
álagning sé 11,4% í Noregi skv. upp-
lýsingum frá norska mjólkuriðnaðin-
um. Alagning Nýkaups af drykkjar-
mjólk er 12% sem hlutfall af
söluverði án vsk. Ari óskar í grein-
inni eftir útskýringum á því hvernig
verslanir Baugs tapi á því að selja
mjólkurvörur.
Vegna þessarar óskar er dæmi um
drykkjarmjólkina nærtækt. Versl-
anir Nýkaups eru opnar 7 daga vik-
unnar til klukkan 21:00 öll kvöld, ut-
an verslun Nýkaups í Kringlunni,
sem fylgir opnunartíma Kringlunn-
ar. Virka daga munar einni klukku-
stund á opnunartíma Nýkaups og
svokallaðra klukkubúða. Launa-
kostnaður Nýkaups og annarra mat-
vöruverslana sem m,a. bjóða svo
langan opnunartíma, hafa starfsfólk
Útsala
Stórkostleg útsala á golfvörum.
Allt að 50% afsláttur.
Nú er tækifærið að gera góð kaup á golfkylfum,
-pokum, -kerrum, -fatnaði, -skóm o.fl.
Allt á að seljast!
Albatros
G O L h' V E R S L V N
FJARDARGÖTU 13 - 15 • HAFNARFIRÐI • SÍMI 5G5 4533
Viðskipti
Því er mjög skýr sú nið-
urstaða, segir Finnur
Árnason, að 12% álagn-
ing á drykkjarmjólk
dugar vart fyrir launa-
kostnaði innan verslun-
ar og húsaleigu.
í kjöt- og fiskborðum, baka brauð í
versluninni, bjóða heitan mat og
reyna að bjóða mikið vöruúrval, er
frá 7% og allt að 10%, sem hlutfall af
söluverði. Húsaleiga er frá 3-5% af
söluverði. Það er því ljóst að 12%
álagning á drykkjarmjólk dugar að
meðaltali vart fyrir vinnulaunum og
húsaleigu. Það skal tekið fram að hér
er eingöngu átt við þann launakostn-
að sem fellur til innan veggja versl-
unarinnar. Stjómun, gæðaeftirlit,
innkaup, skrifstofuhald, markaðs-
mál og öryggismál eru þar ekki með-
talin. Þar fyrir utan er rýrnun á
drykkjarmjólk innan matvöruversl-
ana 0,3-0,7%, en eins og gefur að
skilja þá kemur fyrir að mjólkurpott-
ur lekur í verslun, dettur í gólfið eða
einfaldlega selst ekki fyrir síðasta
söludag. Þessi rýmun er á kostnað
verslunarinnar. Mjólkurvömdeild
matvöruverslana er auk þess dýr í
rekstri sökum þess kostnaðar sem
fellur til vegna fjárfestinga í kæli-
tækjum og öðram kostnaði, m.a.
orku sem þarf til þess að kæla vör-
una.
Nýmjólk og léttmjólk era mest
seldu landbúnaðarvörar í verslunum
Nýkaups og líklega í öllum matvöru-
verslunum á íslandi. Ari bendir
réttilega á að veltuhraði þessara
vara er mikill, en það breytir engu
um þá staðreynd að álagning drykkj-
armjólkur er ekki fyrir kostnaði við
að selja hana. Hár veltuhraði á vöra
sem ekki skilar álagningu fyrir
kostnaði er ekki eftirsóknarverður,
hvorki í matvöraverslun né annarri
verslun.
Ari bendir á að álagning sé frjáls á
mjólkurvörum, sem er rétt. Aii segir
einnig að álagningarhlutfall á
drykkjarmjólk sé lágt í Noregi, sem
þýðir þá að Ari er sammála mér um
að álagningarhlutfallið er lágt á Is-
landi, því á Islandi er það nánast það
sama og í Noregi. Ég er hinsvegar
ósammála þeirri ályktun Ara að lág
álagning Norðmanna á drykkjar-
mjólk sé til komin vegna uppgötvun-
ar þeirra á því að varan sé eftirsótt!
Varan er eftirsótt, því mótmæli ég
ekki. En það er einfaldlega sam-
keppni í Noregi, sem er um 6 milljón
manna markaður, sem veldur því að
álagning er ekki hærri. í Noregi er
einfaldlega samkeppni eins og á Is-
landi. Því er mjög skýr sú niðurstaða
sem að framan hefur verið tíunduð,
að 12% álagning drykkjarmjólkur
dugar vart fyiir launakostnaði innan
verslunar og húsaleigu. Er þá ótal-
inn allur annar kostnaður, sem fellur
til við rekstur matvöraverslunar.
Þessa skýringu er rétt að íslenskir
neytendur hafi þegar þeir eru upp-
lýstir um að íslensk matvöruverslun
selur eina dýrastu drykkjarmjólk í
Evrópu með tapi.
Höfundur er rekstrarhagfræðingur
og framkvæmdastjóri Nýkaups.
Af virkjanaslóðum
eystra og E1 Grillo
UMHVERFISVINIR og aðrir
talsmenn þess að íslensk náttúra sé
metin að verðleikum unnu mikilvæg-
an sigur í marsmánuði síðastliðnum,
þegar fallið var frá fyr-
irætlunum um Fljóts-
dalsvirkjun og að
sökkva Eyjabakka-
svæðinu undir uppi-
stöðulón. Eins og öllum
ætti að vera ljóst í dag
snerast þessar áætlan-
ir um að hrinda af stað
atburðarás, sem leiddi
til stórvirkjana norðan
Vatnajökuls, gífur-
legra umbreytinga á
Fljótsdalshéraði og
risaálvers í Reyðar-
firði. Eftir niður-
stöðuna í Eyjabakka-
málinu verður ekki
lengur hjá því komist,
að undirbúningur
virkjanaframkvæmda vegna fyrir-
hugaðs risaálvers í Reyðarfirði fari
fram fyrir opnum tjöldum og sam-
kvæmt gildandi lögum. Almenning-
ur mun því hafa tíma til að kynna sér
þetta mál betur og andæfa þessum
fyrirætlunum.
Farið á virkjanaslóðir
Sérstök ástæða er til þess að
hvetja fólk til að koma á slóðir fyrir-
hugaðra virkjanaframkvæmda á
Austurlandi og skynja betur um
hvaða náttúraverðmæti og lífríkis-
þætti er að tefla í þessu mikilvæga
máli. Ýmsir aðilar efndu til ferða á
þessar slóðir sumarið 1999 og
Ferðafélag íslands efndi bæði í
fyrra og nú í sumar til hálendisferð-
ar þar sem fólki gafst kostur á að
bera saman lón og virkjanastæði á
Sprengisandi og landsvæði fyrir-
hugaðra uppistöðulóna norðan
Vatnajökuls. Talsverður fjöldi fólks
hefur lagt leið sína að Dimmugljúfr-
um að vestanverðu og séð hina miklu
fegurð þeirra. Betri yfirsýn fæst þó
yfir fyrirhugað virkjanasvæði við
Kárahnúka með því að koma austan
að gljúfrunum og horfa yfir svæðið
ofan af fremri Kárahnúk. Mjög
víðsýnt er af 838 metra háum tindi
hnúksins en þaðan sést m.a. norður
til Dyrfjalla við Borgarfjörð eystri
og að sjálfsögðu suður að Kverkfjöll-
um og Vatnajökli. Konungur norða-
usturhálendisins, Snæfell, blasir við
í austri en drottning hans, Herðu-
breið, í vestri.
Á ferð sinni um Austurland í júlí-
mánuði síðastliðnum gat undirritað-
ur virt fyrir sér Eyjabakkasvæðið af
1833 metra háum tindi Snæfells, en
þaðan að sjá liggur
vatnasvæði Jökulsár í
Fljótsdal frá Eyja-
bakkajökli norður í
Lagarfljót eins og
landakort fyrir fótum
manns. Útsýni þegar
gengið er á Snæfell
yrði vart svipur hjá
sjón, ef Eyjabökkunum
væri sökkt undir 45
ferkílómetra uppi-
stöðulón. Það er góð
tilfinning á þessum
stað að hafa lagt sinn
skerf til að bjarga
þessu fallega svæði frá
ÓlafurF. eyðileggingu og forða
Magnússon því að sjóðir almenn-
ings væra notaðir til að
niðurgreiða slíkt skemmdarverk.
Ógnvekjandi áform
Núverandi virkjanaáform gera
ráð fyrir 190 metra hárri risastíflu
við Kárahnúka og löngu, mjóu og
Náttúruvernd
Nauðsynlegt er að verja
þeim fjárhæðum til
varnar gegn olíumeng-
un, segir Ólafur F.
Magnússon, sem dugar
til að bjarga lífríki
Seyðisfjarðar.
djúpu Hálslóni sunnan stíflunnar al-
veg inn að jökli. Það yrði 57 ferkíló-
metrar að flatamiáli eins og miðlun-
arlón Blönduvirkjunar, en
vatnsmagnið í Hálslóni yrði fimm
sinnum meira eða 2000 gígalítrar á
móti 400. Vatnsyfirborð Hálslóns
yrði í 550 metra hæð yfir sjávarmáli
en vatnsyfirborð Blöndulóns er í 480
metra hæð. Blöndulón hefur verið
borið saman við áður fyrirhugað
Eyjabakkalón, vegna gróðurlendis
sem sökkt er undir vatn. Slíkur sam-
anburður er nánast út í hött því fyr-
irhugað Eyjabakkalón yrði í um 650
metra hæð á einstaklega fögru
landsvæði við rætur Snæfells.
Blöndulón liggur hins vegar í tals-
vert minni hæð og landsvæðið sem
fór undir það var á engan hátt sam-
bærilegt við Eyjabakkasvæðið varð-
andi sérstöðu og náttúrafegurð. Til
að ljúka þessum samanburði ber að
geta þess, að Jökulsá á Brú eða
Jökla er auragasta jökulfljót Islands
og 4,5 sinnum vatnsmeiri en Jökulsá
í Fljótsdal. Meðalvatnsrennsli Jöklu
er 120 rúmmetrar á sekúndu en Jök-
ulsár í Fljótsdal 27 rúmmetrar á
sekúndu. Meðalrennsli til Blöndu-
virkjunar er hins vegar 39 rúmmetr-
ar á sekúndu. Þegar litið er á þessar
stærðir liggur í augum uppi hvílík
breyting verður á Lagarfljóti og
Fljótsdalshéraði við að bæta rennsli
Jöklu út í Lagarfljót.
Olíumengun
í Seyðisfírði
Vikublaðið Austurland beindi því
til forsvarsmanns Umhverfisvina
fyrr á þessu ári, hvort hann vildi
ekki berjast fyrir raunhæfum að-
gerðum vegna þeirrar hættu sem líf-
ríki Seyðisfjarðar stafaði af olíuleka
frá flaki skipsins E1 Grillo á botni
fjarðarins, enda væri hann ættaður
frá Seyðisfirði! Þessu er fljótsvarað
og hefur seyðfirskur upprani undir-
ritaðs engin áhrif á þá skoðun hans,
að nauðsynlegt sé að verja þeim fjár-
hæðum til varnar gegn olíumengun,
sem dugar til að bjarga lífríki Seyð-
isfjarðar. Allt að 200 milljóna króna
kostnaður vegna óhjákvæmilegra
aðgerða í Seyðisfirði virðist standa í
þeim aðilum sem tilbúnir voru til að
sökkva Eyjabökkum og borga millj-
arða með náttúruspjöllunum. Smá-
plástraaðgerðir hingað til fyrir
nokkrar milljónir króna hafa reynst
gagnlitlar. Engu að síður sá bæjar-
stjórinn í Seyðisfirði ástæðu til að
tilnefna umhverfisráðheiTa sem
mann ársins á liðnu ári! Skýrsla
Skipulagsstofnunar frá desember
síðastliðnum um mat á umhverfis-
áhrifum vegna risaálbræðslu í Reyð-
arfirði er ófógur lesning. Þess er
varla að vænta að stuðningsmenn
slíkrar framkvæmdar og tengdra
náttúruspjalla á Fljótsdalshéraði og
á hálendi Austurlands láti sig miklu
varða lífríki fjarða og byggða á Aust-
urlandi.
Höfundur er læknir og
borgarfulltnii. Hann erstofnandi
og forsvarsmaður Umbvcrfisvina.