Morgunblaðið - 02.09.2000, Blaðsíða 48

48 LAUGARDAGUR 2. SEPTEMBER 2000
MORGUNBLAÐIÐ
UMRÆÐAN
Blóði drifinn gestur
-'AÐEINS 11 árum
eftir blóðbaðið mikla á
Torgi hins himneska
íriðar í Peking hefur sá
ótrúlegi atburður
gerst, að Alþingi hefur
séð sérstaka ástæðu til
þess að heiðra fjölda-
morðingjann Li Peng
með opinberu boði
hingað til lands.
Það er rétt að undir-
strika að Li Peng er
ekki bara einhver
.skriffinnur, sem svo
vildi til að sat í embætti
þegar óhæfuverkin á
torginu áttu sér stað.
Hann bar beina ábyrgð
á fjöldamorðinu, því hann skipulagði
og fyrirskipaði innrás hersins inn á
torgið að vandlega yfirlögðu ráði og
gerði allt sem í hans valdi stóð til
þess að þurrka út lýðræðishreyfing-
una ungu fyrir fullt og fast. Hann lét
reisa götuvígi allt umhverfis torgið,
hann lét flytja hersveitir skipaðar
hermönnum frá fjarlægum héruðum
langa leið til borgarinnar (til þess að
minnka líkur á því að hermennirnir
þekktu einhvem mótmælenda), hann
sendi herinn inn á torgið úr þremur
áttum til þess að engum yrði undan-
kbmu auðið og hann skipulagði of-
sóknir næstu ára á hendur lýðræðis-
sinnum og ættingjum þeirra.
Það er því von að margan reki í
rogastans þegar elsta
löggjafarsamkunda
heims býður svona
gerpi í heimsókn. Vöm
Alþingis er sú að Li
Peng sé forseti kín-
verska þingsins. En
hvað er þingið í raun að
gera?
• I fyrsta lagi er Al-
þingi að niðurlægja sig
með samskiptum við
fjöldamorðingja.
• í öðru lagi er Al-
þingi að gengisfella sig
með því að gefa til
kynna að það eigi eitt-
hvað sameiginlegt með
kínverska „þjóðþing-
mu". _
• í þriðja lagi er Alþingi að opin-
bera þá afstöðu sína að mannréttindi
skipti ekki neinu sérstöku máli.
En hvað skyldu nú íslenskir gest-
gjafar fjöldamorðingjans vilja ræða
við hann? Sjálfsagt hefðbundið skraf
um vinsamleg samskipti vinaþjóð-
anna, sameiginlegan friðarvilja
þeirra og kannski einhver vilji læra
eitthvað af Li um þingsköp. Því mið-
ur er ósennilegt að þessar samræður
verði áhugaverðar, en ég vil stinga
upp á einni spurningu, sem gæti vak-
ið forvitnileg svör: Hver voru afdrif
unga Kínverjans, sem bauð skrið-
drekunum birginn á Torgi hins himn-
eska friðar 4. júní 1989? Hann var
Heimsókn
Hver voru afdrif unga
Kínverjans, spyr
Andrés Magnússon,
sem bauð skriðdrekun-
um birginn?
handtekinn og ekkert hefur til hans
spurst síðan. Fáist svar við þeirri
spumingu kynni einhver ávinningur
að verða af þessari vondu heimsókn.
Menn eiga að velja sér vini
Það er helsti kosturinn við vini að
maður velur sér þá. En hvernig hafa
íslensk stjórnvöld staðið að því? Þau
hafa gert sér sérstakt far um að
rækta samskipti við Kína, sem er
stærsta alræðisríki í heimi.
Ríki, sem ekki vflai- fyrir sér
fjöldamorð á æskublóma landsins
fyrir augum heimsins. Ríki, sem ekki
hikar við nauðungarflutninga á
rúmri milljón manna, vegna virkj-
anaframkvæmda, sem taldai- eru
mjög viðsjárverðar. Ríki, sem hefur
hernumið Tíbet, og hefur í engri
hyggju að láta það af hendi. Ríki, sem
beitir dauðarefsingum við smávægi-
legum skattsvikum. Ríki, sem stund-
ar trúarbragðaofsóknir með skipu-
Andrés
Magnússon
ÍSLEIVSKT MAL
Umsjónarmaður Gísli Jónsson
1073.þáttur
1 * Atvinnusúeinergrem
öflunsteiknaogsúpna.
Þó ekki fáist fjöður nein,
fara þeir enn til rjúpna.
Þessi vísa var mér kennd, en
ég man ekki höfundinn. En nú
ætla ég mér til gamans að fjalla
um fáein fuglaheiti í von um að
geta að einhverju leyti skýrt
merkingu þeirra, og hefst þetta
á orðinu rjúpa. Fyrir löngu taldi
ég víst með sjálfum mér að
rjúpa væri skylt sögninni að
ropa, enda er sagt um hana að
hún ropi. Þetta væri þá í 2.
hljóðskiptaröð eins og krjúpa-
kropinn, drjúpa-dropinn
»► o.s.frv. Og ég ætla að halda mig
við þessa skýringu, því að hún
er einföld og eðlileg. Ég sleppi
öðrum skýringum sem lengra
eru sóttar, en geta má þess að til
er sögnin að rypta sem merkir
sama og ropa, svo og repta.
Geta má þess og að lýsingar-
orðið rjúpóttur er haft um
dökkdröfnóttan lit en þá erum
við hætt að ropa.
Karl rjúpunnar er nefndur
rjúpkarri, rjúpkeri og rjúp-
kerri. Styður það rop-kenning-
una, því að í nýnorsku er sögnin
að karra = ropa, svo og kurra
og í færeysku merkir karr
. garghljóð í langvíum. Þess má
geta að til var kvenmannsnafnið
Rjúpa.
Snúum okkur þá að frænd-
fuglum rjúpunnar sem við köll-
um hæns, hænsn eða hænsni.
Karlfuglinn nefnum við hana
vegna þess að hann galar. I lat-
ínu er til sagnmyndin cano ég
syng og cantus er söngur. Nú er
það regla eða lögmál, að fari s
ekki á undan c(k) í latínu, breyt-
ist það í h í germönskum mál-
um. Þetta er því allt eins og vera
|> ber og hani þess vegna = söngv-
ari. Æ-ið í hæna og hænsn gæti
verið dregið af ó sem hefði verið
í 6. hljóðskiptaröð við a-ið í hani.
Þótt okkur kunni að þykja
skrýtið, var til kvenheitið Loft-
hæna. Kona Braga skálds hins
gamla Boddasonar hét Loft-
hæna Erpsdóttir, en Erpur er
óklofín mynd nafnsins Jarpur.
Ekki hefur tekist vel að skýra
nafnið Lofthæna, og halda sum-
ir að það sé kannski afbökun úr
einhverju útlendu nafni. En það
var furðu lífseigt og kemur fyrir
í manntölum bæði á 19. og 20.
öld. Ekki vita menn hvort guð-
inn Hænir hefur verið kenndur
við fyrrnefnt fíðurfé.
Frændi fyrrgreindra fugla
heitir orri, en það er einnig
mannsnafn. Nú eru skýringar
óvísar og fátæklegar, en eitt-
hvað virðist þetta eiga skylt við
sundurþykkju eða illdeilur,
hvort heldur er orsök eða afleið-
ing. í vísu sem er eignuð Agli
Skalla-Grímssyni segir: „Kyrr-
um kappa errinn“, en errinn
merkir herskár eða vígfús.
Freistandi er að setja fuglsna-
fnið orri í samband við það, og
sjáum við þá fyrir okkur karl-
on-ana - eða á ég að segja orra-
karlana? þar sem þeir ýfast og
búast til bardaga. Fornar bæk-
ur segja frá kappanum Eysteini
orra og það með að af honum sé
snörp viðureign nefnd orrahríð.
Orri er ekki aðeins haft um ill-
deilur og vopnaskipti manna,
heldur og veðurofsa.
★
Salómon sunnan sendir:
Kanína er ræktuð í Rússlandi
og rófur í tonnum í Prússlandi,
ogblæsmaær
sáégótalígær
hrista sinn dindil í Hrútslandi.
★
Slyngur er spói að semja söng,
syngur lóa heims um hring;
kringum flóa góms um göng
glingrar kjóa hljóðstilling.
(Eyvindur Jónsson duggusmiður.)
Spói á að vera svo nefndur
vegna þess hversu fljótur hann
er í fórum. Ymis orð í skyldum
málum minna á það, svo sem
speed í ensku = hraði. Orðið á
sér einnig frændyrði sem
merkja að eitthvað heppnist,
gangi vel, vonir rætist. Latínan
hefur spes um vonina og nú
breytist p-ið ekki í f, af því að
s-ið er því hlífískjöldur. Kannski
er spói skylt spóki = spjátrung-
ur og sögninni að spóka sig =
labba um, láta á sér bera. Mér
sýnist spóinn stundum haga sér
með þvílíkum hætti.
Lóa eða heiðlóa hét áður að-
eins ló, og hafði þá hina
skemmtilegu fleirtölu lær, það
er eins og ein fló og margar
fiær. Guðmundur Benediktsson
kvað:
Liggur vær í logni sær,
leitigrærogmóar.
Slævir blærinn kuldaklær,
klakalærogspóar.
Að öllum líkindum dregur
lóan nafn af söng sínum fræg-
um, og væri nafnið skylt lómur
og grísku sögninni laíein =
tóna.
Himinblíð eru hljóðin þín,
heiðafuglinn minn!
Hlusta ég hljóður á þig
oghverfamá ei inn,
orti Benedikt Sveinbjarnar-
son Gröndal, og yrði seint upp
talið allt það fallega sem Islend-
ingar hafa kveðið um þennan
fugl sem Danir kalla brokfugl.
Kjóinn er talinn taka heiti
sitt, eins og lóan, af því hljóði
sem hann gefur frá sér, en af
heitinu kjói er víst komin sögnin
að kjóa sem merkir að teygja
fram álkuna og ná til sín með
brögðum. Vegna hátternis síns
er kjóinn ekki vinsæll eða virtur
eins og lóan og er kjói notað sem
hnjóðsyrði um mann, en
„égelskaað Jó(h)ann,
ólánskjóann,
jafnvel þó (h)ann
sé eins og hann er.“
Sá maður er sagður kjóaleg-
ur sem er „lumpinn, grannur,
flónslegur“.
★
Auk þess langar mig til að
vita hvað þið getið sagt mér um
orðatiltækið út um Brand og
Runólf.
legum hætti. Ríki, sem hefur í
hótunum við þau ríki, sem leyfa hans
heilagleika Dalai Lama að koma í
heimsókn. Rfld, sem notar fóstureyð-
ingar sem getnaðarvörn ef fóstrið er
kvenkyns. Ríki, sem selur meðal-
drægar eldflaugar til hryðjuverka-
ríkja í Miðausturlöndum.
Ríki, sem hótar kjarnorkuvopna-
valdi til þess að hafa áhrif á kosning-
ar í grannrfld sínu. Og svo mætti
lengi áfram telja.
Undanfarin ár hefur staðið stöðug-
ur og nær óskiljanlegur straumur
embættismanna frá Peking hingað
til íslands. Ástæðan er einföld, þeir
vita sem er að þeim er ávallt tekið
með kostum og kynjum og í því felst
alþjóðleg viðurkenning, sem einræð-
isstjórninni er afar mikilvæg. Og is-
lenskir ráðamenn spila með.
Ein rök, sem oft heyrast fyrir
þessum miklu samskiptum íslands
og Kína, eru þau að þar í landi sé svo
gífurlega stór og mikill markaður, að
miklu máli skipti að halda góðu sam-
bandi við Peking.
Þetta gæti kannski verið rétt ef Is-
lendingar ættu í vandræðum með að
finna markaði fyrir vöru sína, en
jafnvel þó svo væri, er erfitt að sjá
skynsemina í því að byggja upp
markað hinum megin á hnettinum í
fátæku og vanþróuðu ríki.
Þar fyrir utan virðist ekkert sér-
stakt samhengi milli pólitískra sam-
skipta og milliríkjaverslunar, því ís-
lendingar eiga nánast þrefalt meiri
og mikilvægari viðskipti við Taívan
án þess að hafa svo mikið sem stjórn-
málasamband við það. Og raunar er
rétt að skoða hagtölur um milliríkja-
viðskipti til þess að setja þessa
„miklu hagsmuni" í samhengi, því við
flytjum meira út til stórvelda á borð
við Kýpur og Puerto Rico heldur en
til Kína! 1998 komust samskipti Is-
lands og Kína í hámæli vegna harðra
viðbragða stjórnvalda í Peking við
óopinbera heimsókn taívanskra
stjórnmálamanna hingað til lands.
Höfðu Kínverjar í hótunum og sýndu
íslendingum margvíslega ókurteisi
og yfirgang. Jafnvel sendiherrann
sjálfur sýndi framkomu, sem var
stöðu hans ekki samboðin. Davíð
Oddsson forsætisráðherra lét sig þó
hvergi og hafði stuðning þjóðarinnar
allrar í þeim efnum.
Nokkrum vikum síðar, birtist svo
yfirlýsing utanríkisráðuneytisins um
málið, þar sem lýst var yfir þeim
skilningi, að Kína að Taívan með-
töldu væri eitt riki og að íslendingar
viðurkenni Peking-stjórnina eina.
Kommúnistastjórnin í Peking lýsti
svo velþóknun sinni á þessu kvaki og
kvaðst búast við að Islendingar
gerðu ekki sams konar mistök aftur!
Hver segir að litla ísland megi ekki
standa upp í hárinu á stórveldum? Á
sama hátt og við viðurkenndum
Eystrasaltsrfldn í óþökk grannans í
austri eigum við að þora að standa
með lýðræðisríkjum, sem við eigum
eitthvað sameiginlegt með og viljum
umgangast. Eins eigum við ekki að
umgangast vondan félagsskap á borð
við blóði drifin gamalmennin í Pek-
ing. Þess vegna eiga íslendingar að
taka upp stjórnmálasamband við
Taívan og slíta því við Peking.
Höfundur er vefari.
Lýðræðinu
nauðgað
LÝÐRÆÐI er eitt
það dýrmætasta sem
nokkrum manni getur
auðnast. Þau rfld í ver-
öldinni eru því miður
færri en þau þar sem
það er fótum troðið. En
þessi réttindi okkar eru
vandmeðfarin. Lýðræði
sem er misnotað er
stundum verra en ekk-
ert lýðræði. Það eru
mýmörg dæmi þess í
mannkynssögunni að
þessi Guðsgjöf hafi ver-
ið misnotuð og skrum-
skæld. Mörg voðaverk
hafa verið framin í nafni
lýðræðis. Ofbeldisverk
frönsku byltingarinnar voru sögð
framin í anda lýðræðis. Þá og ótal oft
Náttúruvernd
Austfírðingar! segir Jón
Ingi Cæsarsson. Hlífið
þjóðinni við slíkri
skrumskælingu
lýðræðis sem hún horfði
upp á í nýafstöðnum
atburðum.
síðan hafa óprúttnir ofstækismenn
misnotað þennan dýrmæta fjársjóð.
Lægra er varla hægt að leggjast.
Afl! fyrir Austurland
Nú hefur átt sér stað á Austurlandi
hörmungaratburður. Hópur ofstæk-
ismanna ryðst inn í frjáls félagasam-
tök með það að meginmarkmiði að
snúa út úr og eyðileggja það hug-
sjónastarf sem þar er unnið. Það er
líklega einsdæmi að slíkt hafi verið
gert á íslandi í seinni tíð. Þetta sýnir
svo ekki verður um villst að Robes-
pierre gengur aftrn-. Þessi arftaki
franska „lýðræðissinnans“ vill þó
ekki kannast við að honum hafi geng-
ið nokkuð illt til og aukin heldur datt
ótrúlega stórum hópi manna það
sama í hug á sama augnabliki.
„Merkilegar þessar tilviljanir, Einar
Rafn.“ Þegar þessum hópi manna,
sem auðvitað er frjálst
að hafa sínar skoðanir
og berjast fyrir þeim á
réttum vettvangi, hafði
tekist að fá samþykktar
fáránlegar tillögur á
fundi náttúruvemdar-
samtaka dettur þeim í
hug að einhverjir munu
taka mark á þeim álykt-
unum sem litu dagsins
ljós á fundinum. Það
sem þjóðin sá er ótrú-
lega ósvífinn gjörning-
ur, gjörningur sem er
þeim mönnum til há-
borinnar skammar sem
að honum stóðu. Ég
vona að slíkt muni ekki
sjást í félagalýðræðisríkinu Islandi
næstu árin.
Einar minn, ætli þú hefðir ekki um
það einhver orð ef flokkur vinstri
manna gengi í Sjálfstæðisfélagið á
Egilsstöðum, neytti aflsmunar og
fengi samþykktar ályktanir úr Rauða
kverinu. Éinar minn, hvað mundir þú
kalla það? Ekki yrði þér orða vant
frekar en vanalega. Það mundi lík-
lega heita ofbeldi, skemmdarverk eða
eitthvað svoleiðis enda væri það hár-
rétt. Slíkt væri nauðgun lýðræðis á
sama hátt og það sem þjóðin sá ger-
ast á hálendi Áusturlands um síðustu
helgi.
Að berjast fyrir
málstað sínum
Að beijast fyrir hugsjónum sínum
er helgur réttur hvers manns. Það
gera menn á heiðarlegan hátt og velja
sér réttan vettvang til þess. Ég skora
á Austfirðinga að fylgja hinum helgu
leikreglum lýðræðis og vinna að sín-
um hjartans málum á heiðarlegan
hátt. Þeir sem vilja virkjanir vinna í
samtökum sem berjast fyrir slíku.
Þeir sem vilja vinna að náttúruvemd
í þeim anda sem lög þeirra samtaka
segja til um vinna auðvitað að sínum
hugsjónuin þar.
Austfirðingar! Hlífið þjóðinni við
slíkri skrumskælingu lýðræðis sem
hún horfði upp á í nýafstöðnum at-
burðum. Slíkt má aldrei sjást hjá þjóð
sem virðir lýðræði og frjálsa skoð-
anamyndun.
Höfundur er formaður
náttúruvemdamefndar Akureyrar.
Jón Ingi
Cæsarsson