Morgunblaðið - 24.09.2000, Síða 11

MORGUNBLAÐIÐ
SUNNUDAGUR 24. SEPTEMBER 2000 11
þrátt fyrir mjög gott vor og sumar
vegna þess hvað heyin hafí verið
létt í vetur. Frjósemin hafi minnkað
og ærnar ekki haft burði til að
mjólka nóg. Þá segir hann að
sumarið hafi verið heldur of heitt og
það dragi úr kindunum að bíta, þær
liggi meira fyrir. Til þess að ná
þessu margumrædda 40 kg marki
þarf að mati Indriða að fara saman
sérstaklega gott árferði og nóg fóð-
ur.
Þekkir allar æmar með nafni
„Landið gerir útslagið en öll um-
hirða til að ná þessum árangri
byggist á sífelldri umhyggju um
þessa ferfætlinga sem maður lifir
af,“ segir Indriði þegar hann er
spurður um þátt umhirðunnar.
Hann þekkir allar æmar með nafni.
Indriði og Kristbjörg Lóa vom að
vigta lömb þegar blaðamaður heim-
sótti þau og kom þá í ljós að bónd-
inn vissi einnig furðulega vel undan
hvaða ám lömbin vora.
„Maður reynir að vera sem allra
fróðastur um hvem einstakling. Það
má til dæmis ekki gera ærnar of
gamlar, sex ár era hæfilegur aldur
til að farga þeim sem famar era að
dala. Það tryggir manni einnig gott
innlagt ærkjöt. Ekki þýðir að pína
ærnar þangað til aðeins era eftir
skinn og bein. Einnig er afskaplega
mikilvægt að hugsa vel um uppeldi
yngri kynslóðanna. Það er ekkert of
gott fyrir þær svo ungu æmar verði
hlutgengar sem íyrst,“ segir Indr-
iði.
Arangur hans byggist einnig á
ýmsum smáaatriðum, sérvisku eins
og hann sjálfur kýs að nefna það,
sem til samans verða að 'Stórum
þætti. Hann segist til dæftiis ekki
vilja að kindur séu gjafarlausar inni,
umfram brýna nauðsyn. Hann legg-
ur einnig mikið upp úr því að hafa
reglu á gjafarmálum. Segir að kind-
urnar verði óöraggar og fari að
vænta gjafar sinnar ef hún dregst.
„Það er ekki gott ef farið er að
ragla lífsklukkunni mikið,“ segir
Kristbjörg Lóa. Segja má að sú
reglusemi sem í þessu birtist komi
fram alls staðar á bænum.
Snyrtimennskan er til fyrirmyndar.
Og Indriði nefnir fleiri atriði sem
kannski era ekki smá. Hann segist
hafa tvírúið í mörg ár. Rúið er í lok
nóvember og snoðið síðan klippt aft-
ur af í mars. „Það kemur niður á
fóðuröflun hjá kindinni ef hún er í
reyfi. Ég tel að þeir bændur sem
ekki sinna þessu og era með kind-
urnar jafnvel í tveimur reyfum ættu
að snúa sér að einhverju öðru. Þá
má ekki gleyma því að það er liður í
búskapnum að framleiða góða ull.
Hún getur skilað áburðarverðinu
sem oft er stærsti kostnaðarliður
búsins."
Skilur milli
feigs og ófeigs
Góðir bændur leggja mikið á sig
til að ná markmiðum sínum. Indriði
fullyrðir að sú vinna sem felst í því
að ná hæstu meðalafurðum eftir
hverja á skili sér í betri afkomu.
Aðrir geta framleitt upp í sama
kvóta en þeir þurfa að hafa mun
fleira fé til þess. Indriði segir að
beitilandið láti á sjá eftir því sem
fleiri klaufir gangi um það. „Ég skil
ekki hvemig bændur með meðalaf-
urðir komast af. Þeir hljóta að
ganga á eignir sínar og það sést í
búreikningum.“ Hann telur að það
geti skilið á milli feigs og ófeigs í
sauðfjárræktinni að ná hámarksaf-
urðum. Auðveldara sé að fóðra vel
færra fé en fleira og öll umhirða
verði betri þegar mann ráða fylli-
lega við það sem þeir era með, ekki
síst á álagstímum eins og á sauð-
burði. „Sauðburður á mikinn þátt í
að skapa afkomu ársins, góða eða
slæma eftir því hvernig til tekst.
Maður er á fullri ferð 20 tíma á sól-
arhring og sér aldrei út úr því sem
þarf að gera.“
Ekkert má út af bregða
Sauðfjárbændur hafa ekki verið
taldir ofsælir af afkomu búa sinna. I
uppgjöri á búreikningum fyrir síð-
asta ár kom fram að tekjur sauð-
fjárbúa hafa minnkað frá fyrra ári
en kostnaður aukist. Að meðaltali
höfðu sauðfjárbændur 634 þúsund
út úr búum sínum á árinu.
Tekjurnar era augljóslega hærri
á afburðabúum eins og á Skjaldfönn
en Indriði segir að afkoman mætti
vera betri. Segir að í venjulegu ár-
ferði sé afkoman jákvæð en Krist-
björg Lóa bætir því við að ekkert
megi út af bregða til þess að sá af-
gangur hverfi. Nefna þau kalið í
fyrra og þann aukakostnað sem af
því hlaust sem dæmi um það.
Ráðum við þetta
Þau era með rúmlega 300 kindur
á vetrarfóðram og 480 til 500 lömb
á fjalli. Indriði og Kristbjörg Lóa
era ánægð með þessa bústærð og
vilja helst halda sig við hana. „Við
ráðum nokkum veginn við þetta,
þótt smalamennskurnar séu okkur
afar erfiðar, og þetta er hentug
stærð til þess að ná hámarksafurð-
um,“ segir hann. Beitilandið er
mjög gott og hægt væri að nýta það
betur. En ef þau vildu og hefðu að-
stöðu til að stækka búið, til dæmis í
400 ær, þyrfti að rækta meiri tún,
byggja við fjárhúsin og kaupa að
vinnuafl. Hún segir að vinna þurfi
meira á stærra búi og þyrfti afkom-
an því að batna veralega til þess að
vit væri í því.
Búskapur hefur dregist mjög
saman í ísafjarðardjúpi á undan-
förnum áram og áratugum. Fyrir
nokkram árum lagðist allur búskap-
ur af á Snæfjallaströnd sem er utan
við Kaldalón, og er Skjaldfönn nú
ysti bærinn á ströndinni. Indriði
segist ekki hafa orðið var við að
nágrannar hans hygðust selja kvót-
ann í þeim uppkaupum ríkisins á
greiðslumarki í sauðfjárrækt sem
nú standa yfir. „Við eram gijót-
harðir í að halda áfram, þessir fáu
sem eftir erum. Hér er grisjuninni
lokið og það er enginn uppgjafar-
hugur í okkur.“
Hann segir að það sé bráðnauð-
synlegt að kaupa upp greiðslumark
í sauðfé. „Þetta er eins og að grisja
þéttan skóg. Gallinn er sá að grisj-
unin er óskipuleg. Ég tel að frekar
ætti að fækka þar sem land er verra
og fjarlægja helst alveg fé úr þétt-
býlinu en beina framleiðslunni
þangað sem menn hafa ekki úr öðra
að spila til að lifa af,“ segir Indriði.
Vonast hann til þess að minni
framleiðsla muni leiða til þess að
kjötverðið hækki til bænda og að
það verði til þess að bæta afkom-
una.
Morgunblaðið/Helgi Bjarnason
Fjárragið reynir á bændur. Reynir Stefánsson kastar mæðinni eftir eltingarleik við nokkrar kindur sem vora að koma heim undir
tún í Hafnardal úr sumarhögum.
Leitað að Jiiniu einu
^ J||I A* mm
það næst víst aldrei,“ segir Reynir.
Kynbæturnar borga sig
Þau Ólöf hafa náð þeim árangri
við fjárræktina að hrútar frá þeim
eru eftirsóttir til kynbóta. Reynir
segist selja um tuttugu hrúta á ári
og þeir hafa farið allt austur í
Húnavatnssýslu. „Það má ekki
meira vera því þá finnst mér að ég
sé að láta frá mér hrúta sem ekki
eru nógu góðir.“ Hærra verð fæst
fyrir hrúta til kynbóta en slátran-
ar og er það nokkur búbót. En
verðið mætti vel vera hærra að
mati Reynis. „Sjálfur sker ég ekki
greiðslur við nögl ef ég fæ góðan
hrút.“
Ekki er Reynir í vafa um að fyr-
irhöfnin við kynbæturnar borgar
sig. „Ég fæ sífellt meira af kjöti
eftir hverja vetrarfóðraða kind. I
því felst ákveðinn sparnaður.
Tekjurnar aukast einnig því hærra
verð fæst fyrir það kjöt sem flokk-
ast betur. Þá má ekki gleyma
ánægjunni sem maður fær af því
að vinna að þessu. Ég tel að ég
hafi aldrei eytt svo miklu í féð að
það hafi ekki borgað sig.“
I Hafnardal era 334 vetrarfóðr-
aðar kindur. Ólöf segir að þau nái
vel að halda utan um þann fjölda
þrátt fyrir að þau vinni nokkuð ut-
an heimilis, Reynir við skólaakstur
og í sláturhúsi og Ólöf við ullar-
mat. Reynir segir að þau reyni að
láta vinnu annars staðar ekki bitna
á fénu, þau vinni bara þeim mun
meira eftir að heim er komið. „Við
værum hætt búskap ef við hefðum
ekki þessar aukatekjur. An þeirra
gætum við til dæmis ekki kostað
syni okkar í framhaldsskóla," segir
Reynir.
Hann er ekkert allt of ánægður
með tekjurnar af búinu þótt þær
séu áreiðanlega betri en hjá mörg-
um. Segir að afurðaverð til bænda
hafi staðið í stað í nokkur ár, frá
1992 til 1997. Þá hafi verðhrun á
gærum einnig haft alvarleg áhrif á
tekjurnar. „Við erum með gott
greiðslumark og gott og afurða-
samt bú. Ég skil ekki hvernig þeir
fara að sem hafa smærri og af-
urðaminni bú en við. Maður gerir
þá kröfu að geta lifað sómasam-
legu lífi, etið, drukkið og hitað upp
húsið. En þetta era líka einhverjir
draumórar,“ segir Reynir og Ólöf
bætir því við að sauðfjárræktin sé
fyrst og fremst lífsstfll.
BÆNDURNIR í Hafnardal í
ísafjarðardjúpi hafa náð
góðum árangri í ræktun
fjárstofns síns. Eru hrútar þaðan
orðnir eftirsóttir til kynbóta.
Reynir Stefánsson og Ólöf Jóns-
dóttir í Hafnardal hafa stundað
markvissa ræktun fjárstofns síns í
nokkur ár. Þau tóku við fé sem
byrjað var að rækta þegar þau
hófu búskap í Hafnardal fyrir
fimmtán árum. Reynir bætti við
hrútum og gimbram frá Páli
frænda sínum, sem þá var bóndi á
Bæjum á Snæfjallaströnd, og Ólöf
fékk kynbótahrúta frá fjölskyldu
sinni í Munaðarnesi í Arneshreppi.
Þau hafa einnig fengið hrúta frá
fleiri bæjum í Árneshreppi og
Bassastöðum í Kaldrananeshreppi,
þá hafa þau keypt sæði úr kyn-
bótahrútum m.a. úr Kirkjubóls-
hreppi. Reynir segist leggja
áherslu á frjósemi stofnsins og
byggingu. Þá sé alltaf verið að
reyna að minnka fitusöfnun en það
sé erfitt á þessum slóðum vegna
gæða landsins. „Enda segi ég hik-
laust að fitan tryggi gæðin.“
Endanlegt takmark
næst aldrei
Við ræktun fjárins nota þau
helstu hjálpartæki sem í boði eru.
Stökkbreyting varð að þeirra sögn
í ræktunarstarfinu þegar sauðfjár-
ræktarforritið Fjárvís kom út.
Skráning upplýsinga er betri og
niðurstöðurnar liggja strax fyrir.
Ráðunautar koma í heimsókn á
hverju hausti og byggingarlag lík-
legra líflamba er skoðað með óm-
sjá. „Tilgangurinn er að finna
lömb með þykkan bakvöðva en
litla fitu. Við erum alltaf að leita
að hinni einu sönnu kótilettu," seg-
ir Reynir.
Hann segir að breytt kjötmat
auðveldi alla ræktun. Upplýsingar
um vöðvaflokkun og fituflokkun
liggi fyrir strax og búið er að
slátra lömbunum. Síðan sé hægt að
vega saman í tölvunni niðurstöður
úr ómsjárskoðun og flokkun úr
sláturhúsi og unnt að byrja strax
að hausti að undirbúa kynbætur.
Raða ám undir réttu hrútana en
slátra hinum strax og nota í jóla-
hangikjötið.
„Við erum komin með viðunandi
flokkun og meðalafurðir eftir
hverja á. Kjötið flokkast mun bet-
ur núna en í fyrra en það hefur
einnig gerst hjá flestum bændum.
Vinna þarf að því áfram að koma
sem flestum dilkum í efstu flokk-
ana. Maður er aldrei ánægður, ef
það væri þyrfti að setja ný mark-
mið. Stefnan er að setja allar ærn-
ar á fjall með tveimur lömbum. En
Það er mikill kostur við lífið í sveit-
inni hvað það er fjölbreytt, ein árs-
tíð með nýjum verkum tekur við að
annarri. Það eru að vfsu tveir afar
erfiðir háannatimar, sauðburður
og smalamennska, en þeir ganga
yfir á stuttum túna og maður lifir
þá af,“ segir hún.
Hún segist ekki sakna höfuð-
borgarinnar. Kristbjörg Lóa hefur
síðastliðið ár þurft að fara með son
sinn mánaðarlega til Reykjavíkur
til lækninga. „Ég er þeirri stundu
fegnust þegar ég kemst aftur út úr
borginni. Eg held helst að ég hafi
verið búin að fá núg af stressinu
þar.“
Morgunblaðið/Helgi Bjarnason
Öll lömbin á Skjaldfönn era vigtuð á
fæti áður en metið er hvað eigi að
setja á og hvað eigi að senda í slátur-
húsið. Kristbjörg Lóa Ámadóttir
skráir niður þyngd lambanna sem
Indriði setur á vigtina.