Morgunblaðið - 24.09.2000, Qupperneq 24

24 SUNNUDAGUK 24. SEPTEMiiEK 2UUU
MOKGUNBLADit)
Krabbamein í
eistum - Læknan-
legur sjúkdómur
Krabbamein í eistum eru algengustu illkynja æxlin sem greinastí
ungum karlmönnum á íslandi. Með nýjungum í krabbameinslyfja-
meöferó hefurtekist að bæta lífshorfur þessara sjúklinga veru-
lega og nú eru þessi mein meöal þeirra krabbameina sem mestar
líkur eru á aó lækna. LæknarnirTómas Guóbjartsson, Kjartan
Magnússon, Sigurður Björnsson og Guómundur Vikar Einarsson
rita um rannsókn á þessum sjúkdómi.
Þverskurður af eista
með krabbameinsvexti
Fjöldi nýgreindra
tilfella af krabba-
meinum í eistum
á Norðurlöndum
1981-1985
sáðrás
eistna-
lyppa
Finnland '
ÍSLAND
____________
SÍÐUSTU fimm ár hefur
staðið yfir á Landspítalan-
um rannsókn á krabba-
meini í eistum. Athyglin
hefur aðallega beinst að hegðun
sjúkdómsins hér á landi og lífshorf;
um sjúklinganna eftir greiningu. I
rannsókninni var litið á öll eistna-
krabbamein sem greindust hjá ís-
lenskum körlum á tímabilinu 1971-
1990 og hafa niðurstöður m.a. birst í
Læknablaðinu. Hér verður skýrt frá
því helsta sem komið hefur fram við
þessar rannsóknir en ótvíræður
styrkur rannsóknarinnar er að um
er að ræða tilfelli hjá heilli þjóð á 25
ára tímabili.
Aigengt í Danmörku
Krabbamein í eistum eru tiltölu-
lega sjaldgæf á íslandi og greinast
að jafnaði 7 ný tilfelli á ári, eða tæp-
lega 2% af nýgreindum krabbamein-
um. Engu að síður eru þau algeng-
ustu illkynja æxli sem greinast hjá
körlum á aldrinum 20-34 ára. Miðað
við nágrannalönd er nýgengi á Is-
landi í meðallagi en í Danmörku og
Noregi eru eistnakrabbamein miklu
algengari og meðal danskra karla er
tíðnin sú hæsta í heimi. Sjúkdómur-
inn getur greinst í ungum drengjum
og eldri körlum en flestir eru í
kringum þrítugt við greiningu.
Orsakir á huldu
Lítið er vitað um orsakir krabba-
meina í eistum. Svokallað launeista,
þar sem truflun verður á ferðalagi
eistans á fósturskeiði úr kviðarholi
og niður í pung, eykur hættuna á
sjúkdómnum allt að 35 falt en skýrir
aðeins 6-10% tilfella. Með skurðað-
gerð er hægt að færa launeistu nið-
ur í pung og minnka þannig áhætt-
una umtalsvert, þótt ekki sé búið að
fyrirbyggja alveg eistnakrabbamein
með því móti hjá viðkomandi. Æski-
legt er að framkvæma aðgerð við
launeista fyrir tveggja ára aldur og
þess vegna er reynt að greina þau
við ungbamaeftirlit. Sjúkdómurinn
tengist sjaldan erfðum og virðist
flest benda til þess að þættir í um-
hverfi okkar og lífsstíl ráði mestu
um það hverjir séu í aukinni hættu á
að fá eistnakrabbamein. Þessir
þættir eru ekki þekktir í dag og er
sennilegt að um flókið samspil sé að
ræða.
Tvenns konar
krabbamein
Krabbamein í eistum eru í 90-95%
tilvika upprunnin í frjófrumum eist-
ans en þær sjá m.a. um framleiðslu
sæðisfrumna. Frjóft-umuæxlin
skiptast í tvo flokka, sáðkrabbamein
(seminoma) og frjófrumæxli önnur
en sáðkrabbamein (non-seminoma),
en skiptingin kemur m.a. til vegna
ólíkrar hegðunar og smásjárútlits
æxlanna. Æxli með uppruna í horm-
ónafrumum eistans eru miklu sjald-
gæfari (1-3% af öllum eistnakrabba-
meinum) en einkennin geta verið
fjölbreytileg, t.d. breyting á hár-
vexti, stærð brjósta og kynfæra.
Fyrirferð og verkur
algeng einkenni
Verkjalaus fyrirferð í eistanu er
algengasta einkennið en allt að
helmingur sjúklinga finnur einnig
fyrir verkjum í eista. Önnur ein-
kenni eins og bakverkir, þyngdartap
og ógleði eru mun sjaldgæfari. Oft
dregst greining á langinn, sérstak-
lega hjá þeim sem ekki finna fyrir
verkjum og bíða því með að leita
læknis. Rannsókn okkar leiddi í ljós
að fjórði hver sjúklingur hafði haft
einkenni lengur en í hálft ár fyrir
greiningu.
Greining oft snúin
Fyrirferð og verkur í pung er
sjaldnast af völdum krabbameina í
eistum. Greiningin getur því verið
snúin enda mismunagreiningar
margar. Algengust er eistnalyppu-
bólga þar sem eistnalyppurnar
bólgna, oft að undangenginni þvag-
færasýkingu. Meðferðin felst í
sýklalyfjameðferð enda er yfirleitt
um bakteríusýkingu að ræða. Veir-
ur, svo sem hettusóttarveira, geta
valdið eistnabólgu. Algengari er
verkjalaus fyrirferð í pung vegna
svokallaðs vatnshauls en þá verður
vökvasöfnun milli eistans og slíður-
hjúps þess. Vatnshaull er saklaust
fyrirbæri, sem unnt er að með-
höndla með skurðaðgerð ef sjúkling-
urinn hefur mikil óþægindi af fyrir-
ferðinni.
Þreifing mikilvæg
Nákvæm þreifing er mikilvæg-
asta greiningaraðferðin en ómskoð-
un af eistanu er kjörin til að stað-
festa greiningu í vafatilfellum.
Þegar greiningin liggur fyrir er
mikilvægt að kanna útbreiðslu sjúk-
dómsins. I blóði eru mældir svokall-
aðir æxlisvísar, en það eni prótín
sem sum eistnakrabbamein fram-
leiða. Einnig eru teknar tölvusneið-
myndir af kviðar- og bijóstholi en
eistnakrabbamein sá sér yfirleitt
fyrst í eitla í kviðarholi en geta einn-
ig borist til annarra líffæra svo sem
lungna, lifrar og heila.
Nýjungar í meðferö
Fyrsta meðferð við eistnakrabba-
meini er skurðaðgerð þar sem eistað
er numið á brott og er slíkt fullnað-
armeðferð við staðbundnu sáð-
krabbameini. Frumueyðandi lyf eru
síðan uppistaðan í meðferð sjúklinga
með útbreitt krabbamein auk geisl-
unar í ákveðnum tilfellum sáð-
krabbameina. Á áttunda áratugnum
komu til sögunnar ný frumueyðandi
lyf með cisplatin í broddi fylkingar
og rannsóknir sýndu að þau bættu
mjög horfur sjúklinga með útbreitt
eistnakrabbamein. Eitt helsta
markmið rannsóknar okkar var að
kanna hvernig þessum sjúklingum
hefði farnast hér á landi.
Gerbreyttar horfur
Með upplýsingum úr Þjóðskrá og
krabbameinsskrá Krabbameinsfé-
lags íslands voru kannaðar svokall-
aðar lífshorfur, þ.e. hversu lengi
sjúklingarnir lifa frá því greining er
gerð. íslenskir læknar voru fljótir til
og þegar árið 1977 var lyfjameðferð
með cisplatíni tekin upp hérlendis.
Frá þeim tíma hefur aðeins einn ein-
staklingur af 108 greindum látist úr
sjúkdómnum. Til samanburðar lét-
ust 30% sjúklinga sem greindust
1971-1977 og enn stærra hlutfall
fyrir 1970. Jafnvel þótt krabbamein-
ið væri útbreitt reyndust lækninga-
líkur góðar eftir 1977. Þegar niður-
stöður úr okkar rannsókn voru
bornar saman við tölur úr erlendum
rannsóknum kom í ljós að lífshorfur
hér á landi voru með því besta sem
þekkist.
Lokaorð
Ekki eru nema þrír áratugir síðan
ki-abbamein í eistum drógu stóran
hluta sjúklinganna til dauða. í dag
eru þau í hópi þeirra krabbameina
sem hvað best gengur að lækna og
má gera ráð fyrir að níu af hverjum
tíu sjúklingum læknist og nær allir
sem greinast með staðbundinn sjúk-
dóm. Krabbamein í eistum eru
sjaldgæf og einkennin lúmsk sem
veldur því að óþarfa töf getur orðið
á greiningu. Menn með fyi-irferð í
eistum með eða án verkja ættu því
að leita læknis án tafar.
Tómas er skurðlæknir og st-arfar við
hjarta- og lungnaskurðdcild há-
skólasjúkrahússins íLundi, Svíþjóð.
Sigurður Bjömsson er yfirlæknir á
blóðsjúkdóma- og krabbameinslækn-
ingadeild Landspítala, Fossvogi.
Kjartan er sérfræðingur á krabba-
meinslækningadeild Landspítala við
Hringbraut og Guðmundur Vikar er
yfirlæknir á þvagfæraskurðdcild
sama spítala auk þess að vera dósent
við Læknadeild Háskóla íslands.