Morgunblaðið - 17.10.2000, Blaðsíða 34

34 ÞRIÐJUDAGUR 17. OKTÓBER 2000
MORGUNBLAÐIÐ
LISTIR
Fortíðar-
þráog
draumar
MorgunblaðicVJim Smart
„Vinna þessara litháensku listamanna er sem fyrr fáguð og ber djúpum skilningi þeirra á leikhúslistinni glöggft
vitni. Undirrituð lét þó hcillast meira af fyrri sýningum hópsins en þeirri sem hér um ræðir.“
LEIKLIST
Þ j 6 ð I e i k li il s i d
KIRSUBERJA-
GARÐURINN
Höfundur: Anton Tsjekhov.
Þýðandi: Ingibjörg Haraldsdóttir.
Leikstjóri: Rimas Tuminas. Aðstoð-
arleikstjóri og túlkur: Ásdís
Þórhallsdóttir. Leikarar: Baldur
Trausti Hreinsson, Brynhildur
Guðjónsdóttir, Edda Heiðrún
Backman, Edda Amljótsdóttir,
Ingvar E. Sigurðsson, Randver
Þorláksson, Róbert Amfinnsson,
Sigurður Skúlason, Stefán Karl
Stefánsson, Tinna Gunnlaugsdóttir,
Valdimar Orn Flygenring og
Vigdís Gunnarsdóttir. Leikmynd:
Adomas Jacovskis. Búningar:
Vytautas Narbutas. Lýsing: Björn
Bergsteinn Guðmundsson.
Tónlist: Faustas Latenas.
Stóra sviðið, laugardaginn
14. október.
ÞEGAR draumar Tsjekhovs eru
lluttir inn á leiksviðið verður bein-
línis að gera af þeim rismyndir.
Grunntónn listaverksins verður sí-
fellt að óma gegnum allt, sem fram
fer.“ Þessi orð er að finna í sjálfs-
ævisögu hins fræga rússneska leik-
húslistamanns Stanislavskís, og
hann heldur áfram: „Því miður er
það margfalt örðugra að túlka
þessa drauma á leiksviðinu en að
sýna þar líf þeirra tíma. Þess vegna
er það, að grunntónn leikritsins
slævist oft, en því meir ber á hvers-
dagslegum hlutum og viðburðum."
Litháenski leikstjórinn Rimas Tum-
inas virðist sama sinnis og Stanisl-
avskí og honum tekst farsællega að
láta „grunntón“ listaverksins
hljóma í gegnum allt sem fram fer
og hversdagsleikinn nær ekki að
slæva þá drauma sem verkið hverf-
ist um, en það er einmitt á sviði
draumanna, andstæðra drauma
ólíkra persóna, sem hin eiginlegu
„átök“ verksins fara fram.
Óðalsfrúin Ranevskaja (Edda
Heiðrún Backman) snýr aftur á
óðalssetur sitt, ásamt dóttur sinni
Önju (Brynhildur Guðjónsdóttir),
bróður sínum Leoníd Andiæjevítsj
(Sigurður Skúlason), kennslukon-
unni Charlottu (Tinna Gunnlaugs-
dóttir) og þjóninum Jasha (Valdi-
mar Örn Flygenring). Ranevskaja
hefur dvalið um árabil í Frakklandi
eftir að hún „flúði“ heimaland sitt
þegar ungur sonur hennar drukkn-
aði stuttu eftir að eiginmaður henn-
ar dó. Sorgina hefur Ranevskaja þó
ekki getað flúið og söknuðm-inn og
missirinn geisar innra með henni
við heimkomuna og tengist hinum
óhjákvæmilega missi óðalsins sem
vofir yfir. I fjarveru Ranevskaju
hafa fósturdóttir hennar, Varja
(Edda Arnljótsdóttir), vinnukonan
Dúnjasha (Vigdís Gunnarsdóttir) og
gamall trúr þjónn, Firs (Róbert
Arnfinnsson) beðið heimkomu
hennar með eftirvæntingu, og á
móti henni taka líka kaupsýslumað-
urinn Lopakhín (Ingvar E. Sigurðs-
son), skrifstofumaðurinn Jepík-
hodov (Stefán Karl Stefánsson),
stúdentinn Trofímov (Baldur
Trausti Hreinsson) og óðalsbóndinn
Símeonov-Pístsjík (Randver Þor-
láksson). Hver þessara persóna á
sér sína sögu sem við fáum innsýn í
í rás leiksins.
Innri tími verksins spannar eitt
sumai'; síðasta sumrið á óðali fjöl-
skyldunnar sem státar af fegursta
kirsuberjagarði sem sögur fara af.
Eins og Melkorka Tekla, leiklistar-
ráðunautur Þjóðleikhússins, getur
um í leikskrá er í verkum Tsjek-
hovs sjaldnast um að ræða viðburð-
aríka atburðarás og - svo vísað sé
aftur til orða Stanislavskís hér í
upphafi - þá er hann fremur að
vinna með drauma mannsins, og
bæta má við: vonir hans, væntingar,
vonbrigði og þrár. Það er úr þess-
um efnivið sem grunntónn sýning-
arinnar verður að rísa og hljóma frá
upphafi til enda. Þær forsendur
sem höfundur setur fram í verkinu
eru þær að fjölskyldan er að missa
ættaróðalið og kirsuberjagarðinn
fagra þar sem hún er komin í fjár-
þrot, ef til vill vegna ógrundaðra
lifnaðarhátta, eins og gefið er í
skyn. Hin eiginlegu átök verksins
felast fyrst og fremst í mismunandi
viðhorftim og draumum, annars
vegar Ranevskaju og bróður henn-
ar, sem lifa í fortíðinni, halda
dauðahaldi í von um að fortíðin
komi til baka og óðalinu verði
bjargað fyrir tilstilli annarra og
gæfunnar. Hins vegar hverfast
draumar kaupsýslumannsins Lop-
akhíns og (síðar einnig) dótturinnar
Önju um framtíðina, nýjar og
breyttar leiðir sem gætu bjargað
óðalinu ef skynsemin og fjármála-
vitið væru látin ráða ferðinni. En
þetta eru ósamrýmanlegir draumar,
systkinin hlusta ekki á tillögur
Lopakhíns, skilja þær ekki og hljóta
að tapa.
Sá grunntónn sem Rimas Tum-
inas velur að láta hljóma sýninguna
út í gegn er hinn tregablandni,
dökki tónn sem ríkir í hugum Ran-
evskaju og Leoníds Andrejevítsj.
Þetta er undirstrikað rækilega bæði
með tónlist Faustas Latenas og
sviðsmynd Adomas Jacovskis.
Dökkir tónar eru ríkjandi, leik-
myndin sýnir reisuleg húsakynni
sem hafa látið á sjá og allt húsið
riðar til falls líkt og skápurinn
gamli, táknmynd fjölskyldunnar,
sem opnast og ryður úr sér bóka-
stöflunum. Lýsing Björns Berg-
steins Guðmundssonar vinnur að
sama marki, er hvarvetna stillt í
hóf.
Edda Heiðrún Backman túlkaði
Ranevskaju af öryggi og þeirri list
sem henni er lagið og átti óskipta
samúð jafnt á sviði sem í sal. Sig-
urður Skúlason fór mjög vel með
hlutverk bróðurins og náði að túlka
tragí-kómíska vídd persónunnar á
frábæran hátt. Leoníd Andrejevitsj
er kátur og kokhraustur í byijun og
sver við líf sitt og heiður að hann
muni bjarga málunum. Veikleikar
persónunnar eru þó ljósar frá byrj-
un. Þegar hin óhjákvæmilega ógæfa
hefur dunið yfir sveiflast persóna
hans alveg yfir á hinn vænginn og
Sigurður túlkaði niðurbrot hans á
afar sannfærandi máta. Ingvar E.
Sigurðsson var verðugur mótleikari
systkinanna og hinnar vonlausu
nostalgíu þein-a; kraftmikill, hæð-
inn og hæfilega kuldalegur og lok-
aður.
Rimas Tuminas leggur mikla
áherslu á innlifun einstaklinganna
jafnt sem sterkan samleik og í flest-
um tilvikum gekk þetta hvort
tveggja vel upp. Stefáni Karii Stef-
ánssyni, Valdimari Erni Flygen-
ring, Randver Þorlákssyni, Tinnu
Gunnlaugsdóttur, Vigdísi Gunnars-
dóttur, Róbert Arnfinnssyni og
Baldri Trausta Hreinssyni tókst öll-
um að gæða persónur sínar lífi með
sterkum karaktereinkennum. Þó
var ég ekki alls kostar sátt við
hvernig persóna stúdentsins er lögð
upp frá hendi leikstjóra, afkárahátt-
ur hans er á ýkjunótum sem gera
það erfitt að trúa á að hinn sautján
ára Anja falli fyrir honum. En Bald-
ur Trausti var sjálfum sér mjög
samkvæmur. Ekki var ég heldur
sátt við túlkun þeiira Eddu Arn-
ljótsdóttur og Brynhildar Guðjóns-
dóttur á fóstursystrunum tveimur.
Sú fyrrnefnda túlkaði þó örvænt-
ingarfullt vonleysi Vörju ágætlega
en brussulegur framgangur pers-
ónunnar vann þó á móti þeirri túlk-
un að mínu mati. Brynhildur leikur
á ýktum tónum bæði í glaðværð og
depurð og hefði mátt dempa túlkun
sína nokkuð; Anja verður of barna-
leg og óþroskuð í túlkun hennar.
Kirsubeijagarðurinn er þriðja
leikrit Tsjekhovs sem Tuminas set-
ur upp á stóra sviði Þjóðleikhússins.
Aður hefur hann leikstýrt Mávinum
(1993) og Þremur systrum (1997) og
í millitíðinni setti hann upp Don
Juan eftir Moliére (1995). Túminas
og samstarfsmenn hans Vytautas
Narbutas, sem hér hannar búning-
ana af listfengi eins og hans var von
og vísa, og Faustas Latenas eru ís-
lenskum leikhúsgestum að góðu
kunnii’ og hafa aðferðir þeirra og
samvinna vakið mikla athygli - og
að sjálfsögðu skiptar skoðanir, eins
og gengur og gerist. Nú hefur fjórði
landi þeirra slegist í hópinn, Adom-
as Jocovskis, sem hannar leikmynd-
ina eins og áður er getið. Vinna
þessara litháensku listamanna er
sem fyrr fáguð og ber djúpum
skilningi þeirra á leikhúslistinni
glöggt vitni. Undirrituð lét þó heill-
ast meira af íyni sýningum hópsins
en þeirri sem hér um ræðir. Vera
kann að sama nýmælið sé ekki leng-
ur fyrir hendi, vinnubrögðin orðin
kunnugleg. Það breytir þó ekki því
að hér er um vandaða uppsetningu
á verkinu að ræða og gaman er að
bera hana í huganum saman við ól-
íka - ekki síður vandaða - upp-
færslu Frú Emilíu í Loftkastalanum
fyrir nokkrum árum. Sá gi’unntónn
sem þar ríkti var mun léttari þótt
treginn væri vissulega með í för.
Það leiðir hugann að þeim orðum
Melkorku Teklu í grein sinni í leik-
skrá að Tsjekhov hafi fundist að I
uppfærslum á verkum sínum hafi
skort nokkuð „á þann léttleika og
þá gamansemi sem hann taldi vera
til staðar í verkunum“. Ef til vill
hefði mátt skerpa þann tón dálítið
hér. Ég saknaði þess að fyrri upp-
setninga á Kirsuberjagarðinum er
ekki getið í leikskrá.
Soffía Auður Birgisdóttir
Sælustund fynr sælkera
LEIKLIST
Kaffileikhúsið
QUASI UNA FANTASIA
Höfundur: Jóhanna Sveinsdóttir.
Leikstjóri: Sigrún Valbergsdóttir.
Leikarar: Arndís Hrönn Egilsdóttir
og Þröstur Leó Gunnarsson.
Sunnudagur 15. október 2000.
EINÞÁTTUNGURINN Quasi
una fantasia eftir Jóhönnu Sveins-
dóttur mun vera einn af þremur ein-
þáttungum sem höfundurinn skrifaði
fyrir Kaffileikhúsið skömmu áður en
hún lést af slysförum árið 1995.
Þættina nefndi Jóhanna „Til vonar
og vara“ og kallaði þríleik. Þeir hafa
ekki verið færðir á svið áður og sá
þeirra sem frumsýndur var í Kaffi-
leikhúsinu síðastliðið sunnudags-
kvöld var sviðsettur sem hluti af
dagskrá sem hönnuð er í tilefni af út-
komu nýrrar bókar sem Jóhanna lét
eftir sig í handriti þegar hún lést.
Bókin „Hratt og bítandi" er „mat-
reiðslubók og margt íleira“, eins og
segir í undirtitli hennar. Dagskráin í
heild nefnist „Hratt og bítandi -
skemmtikvöld fyrir sælkera" og
samanstendur hún af tónlist (píanó-
leikari var Oddný Sturludóttir), ein-
söng (Álfheiður Hanna Friðriksdótt-
ir), uppistandi kokksins (með
hlutverk hans fer Vilhjálmur Goði
Friðriksson), upplestri Þrastar Leós
og Arndísar Hrannar á texta eftir
Jóhönnu Sveinsdóttur þar sem fjall-
að er á bráðskemmtilegan hátt um
tengsl mataræðis og ástarsamband,
auk fyrrnefnds einþáttungs.
í raun þyrfti leiklistar-, bók-
mennta-, tónlistar- og veitingahúsa-
gagnrýnanda til þess að gera allri
dagskránni skil því auk þeirra list-
greina sem þegar hafa verið nefndar,
er áhorfendum boðið upp á fjögurra
rétta máltíð sem elduð er upp úr bók
Jóhönnu. Um matinn leyfi ég mér að
segja að hann gladdi bæði sál og lík-
ama, og söngur Álfheiðar Hönnu ylj-
aði manni um hjartarætur, líkt og
hennar einlæga og hispurslausa
framkoma bæði í tali og tónum. Ekki
er heldur annað hægt en að minnast
á sjálft tilefnið, bókina Hratt og bít-
andi. Hún er í stóru, fallegu broti,
tæplega þrjú hundruð blaðsíður og
einstaklega vel úr garði gerð frá
hendi bókaforlagsins Ormstungu.
Bókina prýðir fjöldi óviðjafnanlegra
Ijósmynda Áslaugar Snorradóttur
og undirrituð hefur ekki séð fallegri
hannaða matreiðslubók, en heiður-
inn af útlitshönnun á Ólöf Birna
Garðarsdóttir. En snúum okkur að
því sem að leiklist og bókmenntum
snýr.
Jóhanna Sveinsdóttir fékkst við
ritstörf um árabil og eftir hana liggja
bækur af ýmsu tagi. Hún var þó að-
eins að hefja feril sinn á sviði fagur-
bókmennta þegar hún lést svo svip-
lega 43 ára gömul. Fyrsta ljóðabók
hennar, Guð og mamma hans, kom
út 1994, árið áður en hún lést. Ljóða-
bókin Spegill undir fjögur augu kom
síðan út ári eftir fráfall hennar, 1996.
Þegar ljóðabækurnar tvær eru lesn-
ar er ljóst að Jóhanna bjó yfir ótví-
ræðri skáldskapargáfu, ríku ímynd-
unarafli og meðferð hennar á
íslenskri tungu er að mörgu leyti ein-
stæð. Ljóðrænn leikur með tungu-
málið einkennir texta Jóhönnu, orða-
leikir og óvæntar tengingar setja
sérstæðan og kankvísan blæ á ljóð
hennar og húmorinn er aldrei langt
undan.
Einþáttungurinn Quasi una
fantasia ber öll þessi höfundarein-
kenni Jóhönnu. Segja má að hann
skiptist í tvennt; í fyrri hluta fylgj-
umst við með konu (Arndísi Hrönn)
pakka niður í ferðatösku og fara að
heiman; í síðari hluta kemur eigin-
maður hennar (Þröstur Leó) heim í
fylgd (uppstoppaðs) Færeyings,
spjallar við hann og sjálfan sig og
bregður tónlist á fóninn. Inn í verkið
er skotið texta sem lesendur ijóða
Jóhönnu þekkja þar síðasta ijóða-
bálkinn úr ljóðabókinni Guð og
mamma hans, „Ráðist að rótum
raunsæðishefðar". Ekki er um eigin-
legan samleik leikaranna tveggja að
ræða þar sem konan er farin af svið-
inu þegar karlmaðurinn kemur
heim. Hér er því fremur um tvö ein-
töl að ræða; eintöl sem einkennast að
ijóðrænum leik með tungumálið, líkt
og í fyrrnefndum ljóðabókum höf-
undar. Eintölin tvö mynda saman
eina heild þar sem brugðið er upp
grátbroslegri mynd af samskiptum
nútímahjóna. Þau Arndís Hrönn og
Þröstur Leó fóm bæði frábærlega
vel með textann og gæddu hann lífi
undir dyggri leikstjórn Sigrúnar
Valbergsdóttur. Þröstur átti
skemmtilegan „samleik“ við hinn
uppstoppaða (og að öllum líkindum
dauðadrukkna) Færeying, Þránd, og
ekki má gleyma píanóleikaranum
Oddnýju Sturludóttur, sem var í
„hlutverki“ grammófónsins.
Þröstur Leó og Arndís Hrönn
fluttu einnig, eins og áður er getið,
glettinn texta Jóhönnu sem kallast
„(Fjöl)ómettandi ást“, og var sam-
lestur þeirra frábær. Uppistand
kokksins í flutningi Vilhjálms Goða
Friðrikssonar var fjörugt og viðeig-
andi innlegg í dagskrána og Vil-
hjálmur stóð sig með piýði.
Þessi dagskrá er í heild ljómandi
skemmtileg, listræn og lystaukandi
og óhætt að mæla með henni fyrir
alla þá sem telja sig sælkera á mat
og list.
Soffía Auður Birgisdóttir