Morgunblaðið - 09.11.2000, Blaðsíða 54

M FIMMTUDAGUR 9. NÓVEMBER 2000
UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ
,Til stuðnings
kjarabaráttu
kennara!
VIÐ SKULUM ímynda okkur
lesandi góður, að við séum á leið til
útlanda, búin að koma okkur vel
•fyrir í sætunum og spenna öryggis-
beltin í einni af þotum
Flugleiða. Til eyrna
okkar berst úr hátöl-
urum flugvélarinnar
vingjarnleg rödd flug-
freyjunnar : „Velkom-
in um borð í X..dísi... -
Því miður verðum við
að tilkynna farþegum
okkar að enginn flug-
maður er tiltækur
þessa stundina, en
einn af starfsmönnum
Flugleiða sem hefur
lesið sér dálítið til í
flugfræðunum hyggst
taka verkefnið að
.,sér..“ - Ætli það
myndi ekki fara kurr
um mannskapinn um
borð, ýmsir rjúka á dyr og vilja
hverfa á burt?
Auðvitað eru kringumstæður
sem þessar óhugsandi þar sem
mjög strangt eftirlit er á öllum svið-
um tengdum flugrekstri til að
tryggja flugöryggi. Við berum mik-
ið traust til menntunar, þjálfunar,
reynslu og starfa flugmanna.
En hvernig er þetta með kennar-
ana og starfið í skólunum? Gerum
við sömu kröfur til menntunar og
hæfni kennara eins og við gerum til
flugmanna? Kennararnir eiga jú að
fræða börnin okkar og koma þeim
til þroska auðvitað ásamt því sem
við sjálf reynum að koma góðu til
leiðar við uppfræðslu ungdómsins.
Nú vofir yfir verkfall kennara
fljótlega í næstu viku. Lítið hefur
heyrst af samningaviðræðum.
Kannski talast deiluaðilar ekki við
og ef til vill hyggjast þeir ekki gera
það fyrr en rétt í þann mund sem
verkfallið skellur á með öllum þeim
leiðindum sem því fylgir. Það er
alltaf gamla sagan. Deiluaðilar
steyta hnefana hvor framan í annan
og eru snöggir upp á
lagið að kenna hinum
um ef eitthvað kemur
upp á. Það er dapur-
legt að lifa í landi þar
sem verkföll kunna að
vera daglegt brauð.
Hvernig skyldi það
vera að sinna kennara-
starfi um þessar
mundir? Ég held það
ekki vera neitt sældar-
brauð því það er bæði
mjög krefjandi og
reynir oft á kennara
enda þurfa þeir að
vera prýddum ótal
kostum.
Byrjunarárslaun
framhaldsskólakenn-
ara í Danmörku eru frá og með 1.
október nú í haust 219.520 danskar
krónur. Miðað við gengi 9.75 eru
árslaunin nálægt því að vera
Verkfall
Af hverju, spyr
Guðjón Jensson,
eru launakjör ekki
svipuð og í nágranna-
löndunum?
2.140.000 íslenskar krónur eða rúm-
lega 178.000 á mánuði. Þessar upp-
lýsingar er að finna í september-
hefti danska kennaratímaritinu
DTL (Dansk teknisk Lærerfor-
bund). Algeng laun meðal kennara
á íslandi eftir 30 ára starf eru nú í
kringum 130.000 íslenskar krónur.
Þó við myndum hækka mánaðar-
laun íslenska kennarans um 1.000
krónur fyrir hvert þessara 30
starfsára, er töluvert í land að sú
hækkun myndi ná byrjunarlaunum
danska starfsfélaga hans! Er þetta
hægt? Hvernig má þetta vera?
Þegar Landssími Islands tók til
starfa 1906 voru laun fyrstu starfs-
manna símans ákveðin af Hannesi
Hafstein og landssímastjóranum í
sameiningu. Niðurstaða þeirra fé-
laganna var sú, að launin skyldu
vera sniðin eftir launakjörum hlið-
stæðra starfa í nágrannalöndunum.
Um þessi mál er unnt að lesa í 20
ára afmælisriti Landssíma Islands
er út kom 1926, bls. 134 og áfram. í
þá daga var ísland fátækt land.
Hvernig horfa launamál við nær
100 árum síðar? Eftir allan stríðs-
gróðann, veltiárin, góðærin og alla
hagræðinguna og breytingarnar
sem íslenska þjóðfélagið hefur
gengið í gegnum? Hvað hefur
breyst? Almennt má segja að vel-
sæld ríki á flestum sviðum nú á tím-
um. Meðaltekjur á hvern lands-
mann eru með þeim hæstu í heimi.
En hvernig má það vera, að flestir
launamenn í landinu eru aðeins
nokkurn veginn hálfdrættingar á
við starfsbræður sína í nágranna-
löndunum? Hver er skýringin?
Skattþungi er álíka mikill ef ekki
meiri en verðlag almennt hærra á
flestu hér á landi.
Af hverju eru launakjör ekki
svipuð og í nági’annalöndunum?
Samt var unnt að koma þessu í
kring fyrir nær hundrað árum varð-
andi starfsmenn Landsímans. Eru
einhvers staðar maðkar í mysunni?
Það væri fróðlegt að fá svar við
þessari spurningu.
Kennarar eiga allt gott skilið.
Starf þeirra er vandasamt og
kennarastarfið þarf að vera betur
launað en nú er. Annars bætast fáir
nýliðar í stéttina.
Vonandi er, að ráðamenn þjóðar-
innar átti sig á því, að kennarastétt-
in er mjög mikilvæg í þessu landi,
landi sem telur sig vera mjög fram-
arlega í menntunarmálum meðal
þjóða heimsins. Við getum ekki
vænst þess að fá góða kennara til
að uppfræða og ala börnin okkar
upp ef laununum er haldið niðri.
Höfundur er bókasafnsfræðingur og
leiðsögumaður.
Guðjón
Jensson
Einelti á
vinnustöðum
EINELTI á vinnu-
stöðum mynda alvar-
legan þjóðfélagslegan
vanda. Rannsóknii'
hafa leitt í ljós, að þessi
vandmeðfömu mál
valda þolendum einelt-
is óbætanlegan skaða,
auk þess mikla fjár-
hagslega tjóns sem at-
vinnulífið og þjóðfélag-
ið í heild sinni ber á ári
hverju og rekja má til
þeirra.
Einelti felur í sér tíð-
ar og neikvæðar at-
hafnir sem einn ein-
staklingur eða fleúi
beina endurtekið gegn
vinnufélaga, sem á erfitt með að
verja sig. Á vinnustöðum hefur það
verið sérlega erfitt viðureignar þar
sem almennt er litið á eineltið sem
samskipta- og samstarfsvanda bund-
inn tilteknum einstaklingum. Einelti
er af þessum sökum sjaldnast viður-
kennt sem vandamál sem varðar
vinnustaðinn sem heild heldur fær
að þrífast í skjóli þögulla samstarfs-
manna sem taka á sig hlutverk eins
konar hlutlausra áhorfanda. Smám
saman vindur rás atburða upp á sig,
uns þolandinn fær ekki rönd við
reist. Rægður og niðurlægður bíður
hans það erfiða hlutskipti að axla
óskipt þá skömm og þann skaða sem
eineltinu fylgir.
Kóngar í ríki sínu
Auk tilfinningalegs skaða, er það í
langflestum tilvikum þolandinn sem
hverfur af vinnustaðnum, jafnvel án
þess að viðkomandi leiti samnings-
bundins réttar síns á borð við launa-
greiðslur á uppsagnarfresti. Er-
lendar rannsóknir hafa leitt í ljós að
þeir sem leggja samstarfsmenn sína
í einelti gegna í mörgum tilvikum
stjórnunarstöðum á sínum vinnu-
stað, eða allt að helmingur gerenda.
Þar sem flestum málum lýkur á þann
veg að þolandinn hrekst í burtu, eru
almennt verulegar líkur á endur-
teknu einelti. Þess eru
dæmi að sama starfs-
fólkið leggi árum sam-
an eitthvert af sam-
starfsfólki sínu í einelti.
Ómælt tilfínninga-
legt og
fjárhag-slegt tjón
Afleiðingar eineltis á
vinnustöðum geta birst
í vanmáttarkennd og
uppburðarleysi. Þetta
er umhugsunai-vert sér
í lagi með hliðsjón af
því að rannsóknir
benda til að rekja megi
allt að fimmtung tilvika
til þess að gerandinn
telur sér standa ógn af hæfni og
hæfileikum þolandans. Er þá ótalið
það fjárhagslega tjón sem þolandi
má bera sökum atvinnumissis og
þeirrar bágu réttindastöðu sem hann
eða hún oftar en ekki upplifir sig í.
Þjóðfélagið ber einnig verulegt
tjón af völdum eineltis á vinnustöð-
Einelti
Einelti felur í sér tíðar
og neikvæðar athafnir
sem einn einstaklingur
eða fleiri, segir
Guðmundur B.
Ólafsson, beina endur-
tekið gegn vinnufélaga.
um. I Bandaríkjunum er talið að það
kosti atvinnulífið um 55 milljónir
dala á ári í formi aukinna veikinda-
daga og sænska vinnueftirlitið áætl-
ar um 90 veikindadaga á ári á hvern
þolanda eineltis. Ætla má að kostn-
aður sé svipaður hér á landi og er-
lendis. Það álag sem eineltinu fylgir
getur brotist út sem þunglyndi hjá
þolendum eða í streitutengdum sjúk-
dómum.
Guðmundur B.
Olafsson
Minkur, karakulfé, norskt kúa-
kyn og framsóknarflokkurinn
FYRIR mörgum áratugum var
tekið að flytja inn loðdýrið minkinn,
sem átti að auka atvinnutekjur ís-
lenskra bænda. Kvikindið slapp
auðveldlega úr búrum og varð ein-
hver skaðsamlegasti vargur í ís-
lenskri fánu. Nokkru síðar var önn-
ur tilraun gerð til þess að auka
tekjur bænda, stórauka þær, með
innflutningi kai'akúlhrúta, sem áttu
að stórbæta íslenskan fjárstofn og
auka afurðir. Það varð til þess að
mæðiveikin svonefnda sýkti fjár-
stofn landsmanna, svo að gripið var
til þess ráðs að girða af byggðir og
setja framsóknarbændur sem vakt-
Mörkinni 3, sími 588 0640
Opið mán.-fös. frá kl. 12-18.
Lau.fráki. 11-14
Glæsilegir
stálbakkar
meistara vítt um land,
og loks var skorið nið-
ur. Tjón af þessum
stj órnarr áðstöfunum
varð mikið, skattborg-
arar borguðu.
Meðan þetta gerðist
fjölgaði meindýrinu
minknum og þar með
gekk mjög á ýmsar
fuglategundh' og jafn-
vægi hinnar íslensku
fánu raskaðist.
Enn síðar var hafin
loðdýrarækt í stórum
stíl, sem átti að stór-
auðga bændur lands-
ins. Margir bitu á agn
stjórnvalda, reistu
miklar skemmur fyrir tófur og
mink, en minna varð um ágóðann,
svo að sveitastyrkur eða ríkisstyrk-
ur var veittur til þess að loðdýra-
bændur gætu haldið áfram tap-
rekstri.
Frumkvæði að öllum þessum til-
burðum átti forusta framsóknar-
flokksins sem ætlaði sér með þess-
um ráðstöfunum að bæta kjör
bænda og styrkja um leið stöðu
Viltu grennast fyrir jólin?
www.grennri.is
s. 699 7663
flokks síns. En eins og
oft vill verða voru ráð-
stafanir framsóknar-
forystunnar reistar á
mjög svo takmarkaðri
þekkingu um eðli mála
og takmörkuðum
skilningi skillítilla
hagsmunapólitíkusa.
Afleiðingarnar urðu
bæði bændum og
skattborgurum þessa
lands dýrar.
I Morgunblaðinu 1.
nóvember í ár er birt
frétt af því að landbún-
aðarráðherra - fram-
sóknarmaður - hafi
kynnt ákvörðun um
innflutning á „fósturvísum úr norsk-
um kúastofni". Þessa ákvörðun bar
upp á sama dag og norsk blöð birtu
fréttir um að kúariða hefði greinst í
Noregi.
Landbúnaðarráðherra segist hafa
verið djúpt hugsi út af beiðni svo-
nefndra „kúabænda" um að flytja
inn norskt kúakyn, til þess að stór-
auka mjólkurnyt íslenska kúakyns-
ins með blöndun. Landbúnaðarráð-
heiTa hefur hugsað málið djúpt
undanfarin þrjú eða fjögur misseri.
Og hér er komin ákvörðunin. Nú
skal unnið að því að hefja hina vænt-
anlega árangursríku blöndun eftir
nokkur ár, með undanfarandi vís-
indalegum rannsóknum, sem virðast
vera þegar gefnar, samkvæmt feg-
Búfjárinnflutningur
Afleiðingarnar, segir
Siglaugur Brynleifsson,
urðu bæði bændum og
skattborgurum þessa
lands dýrar.
insamlegum viðbrögðum kúabænda
sem talað var við í fréttatíma sjón-
varps.
Viðbrögð við þessari frétt voru
einnig á annan veg. Einn lærðasti
búfræðingur landsins lét í ljós það
álit, að hér væri farið offari og ef úr
yrði væri þetta dauðadómur yfir ís-
lensku kúakyni. Hætt er við að nú-
verandi ríkisstjórn sinni ekki slíkum
aðvörunum og að samstarfsflokkur-
inn - Sjálfstæðisfiokkurinn - standi
fast að baki núverandi landbúnaðar-
ráðherra eins og hann hefur staðið
þétt að baki áætlunum og úrskurð-
um þeirra framsóknarkvenmanna
sem fara með umhverfismál og iðn-
aðarmál. Saga framsóknarflokksins
endurtekur sig hvað varðar þekk-
ingu á málefnum og enn frekar í
mjög svo takmörkuðum skilningi á
almennri merkingu orðanna.
Höfundur er rithöfundur.
Siglaugur
Brynleifsson
Þolandanum gert að bera
skömmina og skaðann
Brýnt er að þjóðfélagið stilli sam-
an strengi sína í átaki gegn þeim
ófögnuði sem einelti á vinnustöðum
er. Engar kannanir hafa verið gerð-
ar á íslenska vinnumarkaðnum en
norskar, sænskar, finnskar og
breskar rannsóknir benda til að allt
að 16% launþega glími á degi hverj-
um við ógnir eineltis á vinnustað sín-
um. Alvarlegasti þáttur vandans er
að í langflestum tilvikum er þol-
andanum gert að bera bæði skömm-
ina og skaðann sem af eineltinu
hlýst. Hinar andlegu, félagslegu og
fjárhagslegu afleiðingar eineltisins
gera að verkum að flestir þolendur
geta ekki hugsað sér að leita réttar
síns.
Orð eru til alls fyrst
Mikilvægur liður í að sporna gegn
einelti á vinnustöðum er að auka um-
ræðu um inntak og afleiðingar þess.
Vegna skorts á rannsóknum verður
lítið fullyrt um umfang vandans hér
á landi. Sá fjöldi mála sem VR fær til
meðhöndlunar á ári hverju færir,
auk umfangsmikilla vinnumarkaðs-
rannsókna í nágrannalöndum okkar,
færa hins vegar óyggjandi heim
sanninn um, að vandinn er til staðar
og verður það svo lengi sem hann
liggur í þagnargildi. Brýnt er að fyr-
irtæki móti sér markvissa stefnu og
vinnureglur til að taka á samskipta-
vandamálum á vinnustað, reglur sem
beinast ekki hvað síst að þeim sem
leggja samstarfsmenn sína í einelti,
þannig að gerendur axli ábyrgð á
framferði sínu. Láti þeir sér ekki
segjast geti það leitt til starfsmissis.
Höfundur er lögfræðingur Verzlun-
armannafélags Reykqjvíkur.