Morgunblaðið - 09.11.2000, Blaðsíða 46

'46 FIMMTUDAGUR 9. NÓVEMBER 2000
UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ
Mikið úr
engu
Notagildi landsskrár lausafjármuna er
hins vegarsíðuren svo aðalatriði, held-
ur tilvist hennar ogframkvæmd. Það
væri skaði efstjórnkerfið léti sérsvo stór-
kostlegt tækifæri til eflingar stjórnkerfinu
og landsbyggðinni úr greipum ganga.
Eftir Karl
Blöndal
Fátt færir embættis-
manninum j afnmikla
lífsfyllingu og að geta
annars vegar gert
einfaldan hlut flókinn
og hins vegar búið til viðamikið
verkefni úr engu. Samkvæmt
óstaðfestum en þó áreiðanlegum
heimildum eru árlega veitt verð-
laun fyrir sérstök afrek á þessu
sviði, kennd við óþekkta embætt-
ismanninn, enda markmið emb-
ættismannsins að þekkjast ekki og
allra síst af verkum sínum. Af-
hendingin fer fram fyrir luktum
dyrum og þarf lykilorð - til dæmis
lúmska ívitnun í gamla reglugerð
eftir íyrrverandi verðlaunahafa -
umunoc ® þess að
” >W»*wKP komast inn. A
þessum sam-
kundum
bregða emb-
ættismenn undir sig betra fætin-
um og þessir andlitslausu burðar-
ásar, þverbitar og stoðrár
samfélagsins sýna á sér nýjar og
óvæntar hliðar, uppáklæddir lit-
ríkum glitbúningum og popplín-
kápum með túperað hár.
Búist er við að baráttan um
óþekkta embættismanninn verði
óvenju lítið spennandi í ár. Þar ber
eitt mál hæst og sýnir að þegar
kemur að skriffinnsku standa okk-
ur þrátt fyrir smæð fáir á sporði.
Um er að ræða snilldartilraun
til að gera viðamikið verkefni úr
engu. Hér er um að ræða hug-
mynd, sem fyrst skaut upp kollin-
um árið 1993, um að stofna lands-
skrá lausafjármuna. Þorsteinn
Pálsson, þáverandi dómsmála-
ráðherra, lagði málið fram, en það
geispaði golunni í nefnd hjá Sól-
veigu Pétursdóttur dómsmála-
ráðherra, sem þá var formaður
allsherjarnefndar. Það er augljóst
að mjög knýr á um að gera slíka
skrá og því til háborinnar skamm-
ar að þetta mál skyldi fá svo
snautlega afgreiðslu. En líkt og
riða getur blossað upp eftir
margra ára hlé reyndist landsskrá
lausafjármuna haldin þeirri lífs-
seigju, sem einkennir allar góðar
hugmyndir. Þegar landsskrá
lausafjármuna var vakin til lífsins
á ný var hún meira að segja komin
með annað hlutverk og meira en
að vera bara landsskrá lausafjár-
muna. Hún var orðin að lausn
byggðavandans. í upphafi átti
landsskráin að vera til húsa hjá
embætti sýslumannsins í Reykja-
vík, en Valgerður Sverrisdóttir
viðskiptaráðherra varpaði fram
þeirri ómetanlegu hugmynd að
þessi stofnun yrði sett upp á Ólafs-
firði. Kynnti hún hugmyndina á
fundi, sem þar var haldinn. Ætla
mætti að ávæningur um þá upp-
hefð að fá slíka stofnun í byggðar-
lagið hefði vakið einhverjar vænt-
ingar. Alténd var gengið á eftir
málinu á þingi í liðinni viku og
spurt hvað liði landsskrá lausa-
fjármuna. Kom þá í ljós að sam-
kvæmt eftirgrennslan dómsmála-
ráðuneytisins væri landsskráin
aðeins hálfs manns starf. Enn á ný
hafði Sólveig tekið landsskrána
kverkataki og var ekki laust við að
Valgerður ætti bágt með að trúa
að hálfur maður réði við skrá með
svo þunglamalegu nafni. Hún hélt
að verkið krefðist minnst tveggja
starfsígilda og voru undirmenn
hennar í viðskiptaráðuneytinu
henni sammála um það.
Samkvæmt skilgreiningu eru
lausafjármunir allar þær eignir,
sem ekki eru fastar, til dæmis
reiðufé. Lausafé er sem sé and-
heiti við orðið fasteign. Ymis orð
fá þetta forskeyti - menn, konur
og leikir - og merkingin ekki alltaf
jákvæð. Fátt getur talist brýnna
en að koma á slíkri skrá, einkum
og sér í lagi þar sem hugmyndir
um landsskrá fasteigna eru langt
komnar. Það er þá ekki úr vegi að
hafa skrá um allt það, sem geymt
er inni í fasteignunum og fyrir ut-
an þær. Utilokað er að þetta sé
hálfs manns starf. Þessi hálfi mað-
ur þyrfti í það minnsta að vera
sérdeilis ötull. Verkefni af þessu
tagi væri ef vel ætti að vera
byggðarlagi á borð við Ólafsfjörð
sennilega ofviða og væri líkast til
betur geymt á Akureyri þar sem
nú hefur losnað gríðarstórt hús-
næði á tveimur stöðum við opnun
feiknlegrar verslunarmiðstöðvar.
Ekki hefur enn komið fram
hvemig landsskrá lausafjármuna
skal safna upplýsingum. Verður til
dæmis einstaklingum treyst til
þess án eftirlits að skrá sína lausa-
fjármuni? SMkt fyrirkomulag væri
ansi hæpið og býður upp á víta-
verða ónákvæmni í skráningu.
Æskilegt væri að senda manninn
á hvert heimili í landinu með
myndavél og fimmrita eyðublöð,
en affarasælast væri að senda tvo
þannig að ekki væri hægt að draga
framburð þeirra í efa íyrir rétti.
Það er ljóst að í kerfinu hefur
átt sér stað hrapalegt vanmat á
mögulegu umfangi landsskrár
lausafjármuna. Það þarf ekki að-
eins hálfan mann, ekki bara tvo
heldur um 150. Þannigyrði hún
ein stærsta landsbyggðarstofnun-
in og mætti jafnvel nota hana til að
búa til nýtt byggðarlag úti á landi
því að allir þessir starfsmenn
þyrftu á margs konar þjónustu að
halda. Einnig kæmi stofnun lands-
skrár lausafjármuna sér vel fyrir
fyrirtæki í farþegaflutningum því
að eftirlitsmenn landsskrárinnar
yrðu óhjákvæmilega að leggja á
sig þrotlaus ferðalög.
Þegar landsskrá lausafjármuna
væri orðin nokkurn veginn tæm-
andi yrði til einhver rækilegasti
gagnagrunnur lausafjármuna,
sem sögur fara af, og er Ijóst að
hann gæti orðinn féþúfa þeim hug-
vitsmanni, sem með kynni að fara.
Um leið myndi landsskráin geta af
sér ýmsar undirlandsskrár yfir af-
markaða lausafjármuni, sem einn-
ig geta orðið gullnáma.
Notagildi landsskrár lausafjár-
muna er hins vegar síður en svo
aðalatriði, heldur tilvist hennar og
framkvæmd. Það væri skaði ef
stjómkerfið léti sér svo stórkost-
legt tækifæri til eflingar stjóm-
kerfinu og landsbyggðinni úr
greipum sleppa. Hér er á ferðinni
afbragðshugmynd og taldst að
ryðja öllum hindrunum úr vegi
mun viðurkenningin óþekkti emb-
ættismaðurinn renna til óþekkta
embættismannsins, sem af stakri
snilld datt niður á hugmyndina um
landsskrá lausafjármuna.
Elgur ósanninda
Fréttamaðurinn Páll
Benediktsson hefir
tekið að sér að setja
saman áróðurskvik-
myndii- fyrir hinn nýja
íslenzka lénsaðal í
sjávarútvegi. Er þar í
flestu hallað réttu
máli, enda aðalleikar-
arnir vanir menn:
Kristján Ragnarsson,
Ragnar Arnason, Þor-
steinn Pálsson og
Rögnvaldur Hannes-
son, svo helztu málpíp-
ur „Stóra bróður“ séu
nefndar. Þessir menn
era enda aðalmenn í
„Sannleiksráðuneyt-
inu“ sem ákveður hvað sé satt í
málefnum íslenzks sjávarútvegs,
svo hugsað sé til bókar G. Orwells
1984 í framhjáhlaupi. Að sjálf-
sögðu hleypur umbótastjórn Dav-
íðs og Halldórs undir bagga með
sægreifunum að kosta áróðurinn á
sama tíma og stjórnin lætur í veðri
vaka að hún vinni að sáttum í sjáv-
arútvegsmálum. Enginn þarf héð-
an af að láta slíka blekkingartil-
burði slá ryki í augu sér og þaðan
af síður að villa sér sýn.
Inn í ósannindaelginn ýrir Páll
fréttamaður sannleikskornum, sem
er alkunnugt bragð til að gera að-
alerindið trúverðugra.
Páll blaðamaður fullyrti í 3.
þætti sínum að langflestir væru
sammála um að kvótakerfið væri
gott kerfi til stýringar fiskveiða og
til fiskverndar. Þetta leyfir snún-
ingamaður sægreifanna sér að
segja, þótt fyrir liggi samkvæmt
skoðanakönnunum að yfir 70%
þjóðarinnar séu andvíg kerfinu.
Meðal annarra orða: Getur
hvaða laupur sem er logið að
landslýðnum með blaðamannaskír-
teini upp á vasann án þess að fé-
lagsskapur blaðamanna bregði
blundi?
Hvað segja staðreyndir um við-
gang fiskstofna sem kerfið átti að
vernda og var raunar
höfuðtilgangur þess?
Frá því að kvótakerfið var upp
tekið hafa nær allir fiskstofnar á
íslandsmiðum
skroppið saman.
Á tuttugu ára
tímabili, 1952-1972,
gaf íslenzka þorsk-
slóðin af sér 438 þús-
und tonna þorskafla
að meðaltali á ári.
Var þorskslóðin á
þeim árum 43 þúsund
ferkílómetrar til
1961, en 75 þúsund
ferkílómetrar frá því
ári þar til okkur
tókst að reka útlend-
inga út fyrir 50 míl-
urnar 1972 og
þorskslóðin varð 216
þúsund ferkílómetr-
ar. Nú búum við hinsvegar við 758
þúsund ferkílómetra þorskslóð. I
þeirri víðáttu hefir þorskaflinn
verið helmingi minni að jafnaði á
ári frá 1983, að kvótakerfið var
lögleitt, en hann var á ámnum
1952-1972.
Hið sama gildir um nær allar
botnfisktegundir okkar. Viðgangur
þeirra er svipur hjá sjón undir
kvótakerfi frá því sem var áður.
Það er til hliðar við staðreyndir
sem mátti skilja af orðum forstjóra
Hafrannsóknastofnunar í þættin-
um, að bág staða fiskstofna væri
því um að kenna að ekki hefði ver-
ið farið eftir tillögum stofnunar-
innar á liðnum árum. Tillögum
hennar hefir verið fylgt að nær
90%. Þar við bætist að árum sam-
an hefir ekki tekizt að veiða það
magn úr ýmsum stofnum, sem
Hafrannsóknastofnun hefir gert
tillögur um, s.s. ýsu, ufsa, steinbít
og ýmsum flatfisktegundum.
Hinn nýi áróðursmeistari þeirra
lénsherra dró í efa umfang brott-
kasts á miðunum. Hann lét þess
líka ógetið, að á sínum tíma
bjuggu Færeyingar við sama fisk-
veiðikerfi og hér gildir, og Danir
settu þeim. Færeyingar vörpuðu
því keríi fyrir ofurborð að þremur
reynsluárum liðnum vegna hins
gegndarlausa brottkasts afla, sem
kerfið knúði menn til.
Hinn þekkti fiskiskipstjóri,
Hrólfur Gunnarsson, gerði ráð fyr-
Sjávarútvegur
Þetta leyfir snúninga-
maður sægreífanna sér
að segja, þótt fyrir liggi
samkvæmt skoðana-
könnunum, segír
Sverrir Hermannsson,
að yfír 70% þjóðarinnar
séu andvíg kerfínu.
ir því um árið að brottkast á Is-
landsmiðum næmi um 200 þúsund
tonnum árlega. Greinarhöfundur
lætur lesendur um það sjálfa hvor
sé trúverðugri Hrólfur eða Páll er-
indreki sægreifa.
Páll át upp eftir fóðurmeistumm
sínum að íslenzka fiskveiðistjórn-
arkerfið væri það hagkvæmasta í
heimi.
Hvað segir skuldastaða sjávar-
útvegsins um þá fullyrðingu?
Skuldir sjávarútvegsins nálgast
óðfluga 200.000.000.000.00
tvöhundruðþúsundmilljónirkróna -
og hafa vaxið um 80.000.000.000.00
- áttatíuþúsundmilljónir - á síð-
ustu 5 - fimm - árum. Utvegurinn
stefnir þráðbeint á hausinn. Þess-
vegna vill formaður Framsóknar-
flokksins - og raunar ríkisstjórn-
arflokkarnir einsog heyra má -
fara á fjörur við Unilever og aðra
útgerðarrisa Vestur-Evrópu að
þeir komi og kaupi fiskveiðiheim-
ildir í íslenzkri landhelgi til að
rétta við fjárhaginn og efla kvóta-
braskið. Og má þá segja að stefn-
an sé fullkomnuð, þar sem ekkert
vantaði í hana áður nema landráð-
in.
En tillaga hins nýja áróðurs-
meistara LÍÚ um uppboð á 1% -
einu prósenti - af veiðiheimildum
er fyndni, sem hlæja má að með
öllum kjaftinum.
Höfundur er formaður Frjálslynda
flokksins.
Sverrir
Hermannsson
Er sjálfsagt að vinna
aukavinnu á Islandi?
TIL skilgreining-
ar á aukavinnu, þá
er það sú vinna sem
unnin er umfram
hefðbundna 40
stunda vinnuviku,
annað starf.
Á Lyngási, dagv-
istun fyrir fatlaða,
sem heyrir undir
Styrktarfélag van-
gefinna starfa 17
þroskaþjálfar og 8
stuðningsfulltrúar.
Yfir helmingur
þroskaþj álfanna
stundar aðra vinnu
og nær allir stuðnings-
fulltrúarnir.
Aukavinna sem þroskaþjálfar
með háskólapróf stunda er m.a.
skúringar og liðveisla með fötluð-
um, hvort tveggja illa launuð störf.
Úndirrituð hefur drýgt tekjumar
með því að vinna á sólbaðsstofu,
sambýli og liðveislu með fötluðum,
jafnhliða því að vinna 100% starf.
En af hverju þessi „vinnugleði"
þroskaþjálfa? Það er ekki vinnu-
gleði sem rekur okkur áfram heldur
sjálfsbjargarviðleitni til að hafa í
sig og á. Eftir 17 ár í starfi og 3 ára
háskólanám em tekjur mínar á
mánuði kr: 115.291 (þá á eftir að
draga frá skatta og skyldur). Laun-
in mín hækkuðu nýlega um heilar
6.000 krónur þegar ég
fékk metin þau nám-
skeið sem ég hef sótt
hér heima og erlendis.
Áður var ég með kr.
109.522. Það er svo sem
hið besta mál að hækka
um launaflokk. Það sem
verra er að það er sama
hvað ég sæki mörg nám-
skeið í viðbót, launin
munu ekki hækka við
það. Ekki beint hvetj-
andi.
I núgildandi kjara-
samningum þroska-
þjálfa er aðeins kveðið
á um tveggja launa-
flokka hækkun vegna
námskeiða. Og það þarf að vinna
fyrir 6.000 krónunum. Hver launa-
flokkur jafngildir a.m.k. 20 eining-
um. Eining samsvarar a.m.k. einnar
viku vinnu í námi.
Krónur 115.291, að framfleyta
fjölskyldu á þessum Iaunum er ein-
faldlega ekki hægt. Þá er tekið til
við aukavinnuna. Hvað skyldi þá
vera mikill tími eftir til að sinna
fjölskyldunni og áhugamálunum,
fara í líkamsrækt o.s.frv.? Það þarf
ekki reikningsglögga manneskju til
að sjá að sá tími er af skornum
skammti.
Hver er svo uppskera erfiðsins?
Jú, aðeins minni peningaáhyggjur
Aukavinna
Það er hrikaleg þróun,
segir Guðríður Björns-
ddttir, þegar telst orðið
sjálfsagt að vinna á fleiri
en einum vinnustað.
en um leið örþreytt foreldri sem
hefur ekki orku til að sinna ung-
viðinu, uppsafnað samviskubit yfir
þvi að vera ekki heima til staðar
fyrir bömin sín og áhugamálunum
er hægt að gleyma.
Rétt er að geta mánudaganna
þegar mætt er í „aðalvinnuna" eftir
erfiða aukavinnuhelgi. Það er
þreyttur, pirraður starfsmaður sem
kvíðir komandi vinnuviku. Til hvers
leiðir þetta vinnuálag? Jú til þreytu,
vöðvabólgu, bakverkja, þol fyrir
áreiti minnkar, úthaldsleysi og
kvíða, sem á endanum leiðir af sér
alvarlegri veikindi og fjarveru frá
vinnu.
Það er hrikaleg þróun þegar telst
orðið sjálfsagt að vinna á fleiri en
einum vinnustað.
Höfundur er þroskaþjálfi.
Guðríður
Björnsdóttir